Temat: „Tajemnicze leśne organizmy

Scenariusz
szkoła podstawowa
Temat: „Tajemnicze leśne organizmy - grzyby”
Adresat zajęć: uczniowie klas szkoły podstawowej,
Termin realizacji (w miesiącach): IX-X
Zaplanowany czas realizacji zajęć: 2 godz.
Cel ogólny: zapoznanie się z podstawowymi informacjami na temat grzybów.
Cele operacyjne - uczeń:
- opisuje budowę morfologiczną grzybów,
- rozpoznaje po 3 gatunki grzybów jadalnych, trujących i chronionych,
- charakteryzuje pleśnie jako przedstawicieli grzybów,
- charakteryzuje drożdże jako przedstawicieli grzybów,
- wymienia zastosowania pleśni i drożdży w gospodarce człowieka,
- zna sposoby odżywiania się grzybów,
- wyjaśnia rolę grzybów w ekosystemach
- wymienia zasady prawidłowego grzybobrania,
Metody: pogadanka, wykład, obserwacja.
Miejsce zajęć: ścieżka terenowa w lesie Barbarki lub teren przy szkole, sala
Przedmioty: biologia, przyroda, ekologia
Efekt ekologiczny: uczeń dostrzega różnorodność występującą w królestwie grzybów,
dostrzega konieczność ochrony grzybów oraz poznaje zasady prawidłowego grzybobrania.
Użyte środki dydaktyczne: prezentacja pn. „Tajemnicze leśne organizmy-grzyby”,
przewodniki do oznaczania grzybów, okazy różnych grzybów – w tym z różnymi typami
hymenoforów,
Przebieg zajęć
I.
Faza wstępna
1.
2.
3.
4.
5.
Przedstawienie tematu lekcji.
Przypomnienie zasad właściwego zachowania się w lesie.
Wyjaśnienie pojęcia grzyby i podanie ich miejsca w systematyce.
Omówienie warunków sprzyjających rozwojowi grzybów.
Omówienie występowania grzybów w różnych porach roku.
Najwięcej gatunków grzybów można spotkać jesienią. Występują one jednak przez
cały rok np. zimówka aksamitnotrzonowa.
6. Podanie liczby gatunków grzybów występujących na świecie - 120 tysięcy
gatunków grzybów. Szacuje się, że co roku odkrywa się średnio 1700 nowych
gatunków grzybów. Korzystając z danych uzyskanych z obszarów, na których
rozpoznano większość organizmów żywych, przypuszcza się, że istnieje ok. 1,5
miliona gatunków grzybów (5 razy więcej niż roślin nasiennych).
II.
Faza realizacyjna
1. Skrótowa charakterystyka królestwa grzybów (z wykorzystaniem prezentacji
multimedialnej).
1
Grzyby to wielokomórkowe lub jednokomórkowe organizmy cudzożywne, niezdolne
do aktywnego ruchu, o ścianach komórkowych zbudowanych z chityny. W definicji tej
są jednak pewne nieścisłości. Prymitywne grzyby wielokomórkowe wytwarzają zdolne
do ruchu, jednokomórkowe, uwicione zarodniki pyłkowe, mają też niekiedy bliskich,
jednokomórkowych kuzynów. Ponadto do królestwa grzybów zalicza się niekiedy
śluzowce będące zdolnymi do ruchu ameboidalnego.
2. Omówienie budowy grzybów:
a) Grzybnia - budowa ciała grzybów, zwanego grzybnią, jest bardzo zróżnicowana i
prawie w ogóle nie przypomina powszechnie znanej budowy roślin lub zwierząt - są
one jedyna grupą lądowych organizmów, które nie wykształciły tkanek. Spotykamy
grzyby jednokomórkowe mające jedno jądro, większość jednak ma ciało (grzybnie)
zbudowane z nitkowatych rozgałęzionych strzępek.
b) Strzępki - ciało grzybów może być zbudowane z luźnych, rozgałęzionych strzępek,
przypominających strukturą watę.
c) Owocnik - czasami strzępki splatają się i zlepiają ze sobą w solidniejsze struktury
noszące nazwę owocników. Mogą one przyjmować rozmaite kształty. Zazwyczaj
przyjmują one postać kapelusza na prostym trzonku, ale mogą mieć postać kulistą lub
miseczkowatą, czasami przyjmują postać główki na trzonku.
3. Omówienie grzybów kapeluszowych.
a) Podstawowe informacje - są to grzyby z grupy podstawczaków, u których owocnik
zbudowany jest z kapelusza i trzonu. Wyrastają nad powierzchnią ziemi, a ich
hymenofor (część owocnika gdzie powstają zarodniki) zawsze znajduje się na spodniej
stronie kapelusza.
b) Rodzaje hymenoforów:
- blaszki – występują u grzybów mających owocnik wachlarzowaty, lub w postaci
kapelusza. Zawsze występują na dolnej stronie grzyba. Blaszki te biegną promieniście
od brzegów kapelusza do trzonu. Mogą dochodzić do samego trzonu, lub kończyć się
w różnej odległości od niego. U nas jest to jeden z częściej występujących typów
hymenoforów, taki hymenofor występuje np. u muchomora czerwonego, pieprznika
jadalnego, czubajki kani.
- rurki – występują u grzybów z owocnikiem kapeluszowym, kopytkowym,
wachlarzowatym. Umieszczone są na dolnej stronie kapelusza (u niektórych typów
owocników na całej ich powierzchni) i mają postać rurek, mających na wylocie pory,
przez które wysypują się zarodniki, taki hymenofor występuje np. u podgrzybka
brunatnego, borowika szlachetnego, goryczaka żółciowego.
- hymenofor kolczasty – ma postać kolców, wyrostków, długich i cienkich sopelków
lub igieł. Występuje u grzybów kapeluszowych z trzonem np. u kolczaka obłączastego
i u grzybów z owocnikiem drzewkowato rozgałęzionym, po dolnej stronie kapelusza.
4. Podział grzybów:
- jadalne (podgrzybek brunatny),
- niejadalne (goryczak żółciowy),
- trujące (muchomor sromotnikowy),
- chronione.
5. Omówienie zasad prawidłowego grzybobrania:
- nie zbieramy grzybów zbyt młodych i nierozwiniętych,
- nie zbieramy grzybów zbyt starych, zaczerwionych i wodnistych ponieważ mogą
być szkodliwe dla zdrowia,
- zbieramy grzyby do przewiewnych koszy lub łubianek,
- wykręcamy grzyby z podłoża tak, żeby nie uszkodzić grzybni. Nie wolno ścinać
samych kapeluszy i pozostawiać trzonów ,
2
-
nie niszczymy grzybów niejadalnych i trujących będących pokarmem dla zwierząt
leśnych oraz symbiontami drzew i krzewów,
po powrocie z grzybobrania grzyby segregujemy według gatunków i rozkładamy
je w suchym, przewiewnym miejscu żeby nie spleśniały i nie zaczęły się psuć.
6. Zwrócenie uwagi, że pleśnie są przedstawicielami grzybów i podanie
podstawowych informacji na ich temat.
a) Pochodzenie i występowanie pleśni - pleśnie obejmują grzyby z różnych grup
systematycznych. Łączy je to, że ich grzybnie rozwijają się na różnych substancjach
organicznych. Pleśń może się pojawić na każdym rodzaju żywości, jeśli jest
niewłaściwie przechowywana.
b) Szkodliwe działanie pleśni na organizm człowieka - pleśnie wytwarzają
aflatoksyny, które posiadają silną aktywność biologiczną i są szkodliwe nawet w
niewielkich stężeniach.
c) Działanie pleśni korzystne dla człowieka - niektóre gatunki i odmiany tzw. pleśni
szlachetnych (np. pędzlaków, kropidlaków) stosuje się do wytwarzania serów i win.
Pleśnie stosuje się też do produkcji antybiotyków, np. penicyliny. Wyrabia się z nich
też środki czyszczące.
7. Oglądanie pod lupą różnych przedstawicieli pleśni.
8. Omówienie grzybów jednokomórowych na przykładzie drożdży.
a) Rys historyczny – drożdże znane są już od czasów starożytnych. Mówi się, że
zostały odkryte i wyizolowane ze skórek winogron (na ciemnych owocach, na przykład
śliwek, czasami widać ich biały nalot, komórki drożdży występują w pokrywającym
owoce wosku).
b) Budowa drożdży - mają postać jajowatych, kulistych albo wałeczkowatych
pojedynczych komórek o średnicy około 5 do 10 mikrometrów. Nieliczne tworzą
nitkowate grzybnie (drożdże piwne). Rozmnażają się przez pączkowanie, podczas
którego komórka wytwarza jakby pączek dorastający stopniowo wielkości komórki
macierzystej. W komórce rodzicielskiej powstaje przewężenie, jądro dzieli się na dwa
jądra, z których jedno przemieszcza się do pączka. Następnie przewężenie zamyka się.
Czasami mogą powstać duże, rozgałęzione kolonie.
c) Znaczenie gospodarcze drożdży – posiadają zdolność do przeprowadzania
fermentacji alkoholowej cukrowców - służą one do wyrobu piwa, wina i spirytusu.
Drożdże są także wykorzystywane w piekarnictwie - dzięki nim rośnie ciasto.
9. Rozdanie przewodników do rozpoznawania grzybów.
10. Wyjście w teren – spacer po lesie w poszukiwaniu okazów grzybów i próba ich
rozpoznawania przy pomocy przewodników.
III.
Faza podsumowująca
1. Podsumowanie zajęć.
2. Powtórzenie zdobytych wiadomości.
3. Zabawa edukacyjna – układamy pod płachtą tyle owocników grzybów ile jest
uczestników zajęć, każdy uczestnik podchodzi do płachty, wyciąga grzyb i określa
co to za gatunek.
4. Wypełnienie kart pracy.
3