plik doc
advertisement
Wynikowy plan nauczania biologii skorelowany z czwartą częścią cyklu edukacyjnego Biologia z tangramem Poniższy plan wynikowy uwzględnia realizację cyklu Biologia z tangramem. Zawiera wykaz treści nauczania oraz szczegółowy opis oczekiwanych osiągnięć ucznia, które podzielono na dwa poziomy: podstawowy (wymagania konieczne i podstawowe) oraz ponadpodstawowy (wymagania rozszerzające i dopełniające). Poziom wymagań podstawowych obejmuje wiadomości i umiejętności typowe, najważniejsze, uniwersalne, niezbędne na dalszym etapie kształcenia oraz użyteczne w życiu. Poziom wymagań ponadpodstawowych dotyczy treści i umiejętności trudnych, złożonych, twórczych, teoretycznych, wymagających korzystania z różnych źródeł informacji oraz z wiedzy z innych przedmiotów. W zaproponowanym planie wynikowym zastosowano oznaczenia kategorii celów nauczania na podstawie taksonomii ABC: A – zapamiętywanie wiadomości, B – zrozumienie wiadomości, C – stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych, D – stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych. Zaproponowany plan wynikowy zawiera także treści nieobowiązkowe (wyróżnione kursywą). Ich realizacja zależy od decyzji nauczyciela, który ma również możliwość indywidualnej modyfikacji planu wynikowego, tak by zostały w nim uwzględnione warunki szkoły i potencjał uczniów. Treści dodatkowe (nieobowiązkowe) zaznaczono kursywą. Materiał nauczania Wymagania podstawowe Kat. Wymagania ponadpodstawowe Kat. Dział: GENETYKA 1. Materiał genetyczny Uczeń: Uczeń: – analizuje rolę DNA w przechowywaniu i przekazywaniu informacji genetycznej, D C C – analizuje przestrzenną strukturę DNA, D B – analizuje regułę parowania się zasad w dwuniciowym DNA, – porównuje budowę i funkcje DNA i RNA, D – analizuje znaczenie cech kodu genetycznego, D – wykazuje zależność pomiędzy kolejnością nukleotydów DNA a kolejnością aminokwasów w białku, D – charakteryzuje DNA jako materiał genetyczny, B – określa lokalizację materiału genetycznego w komórce, A – określa funkcję materiału genetycznego, B – charakteryzuje budowę DNA, A – przedstawia regułę parowania się zasad w dwuniciowym DNA, – budowa i rola DNA – wymienia różnice w budowie DNA – budowa i rola RNA – wymienia rodzaje RNA i podaje ich najważniejsze funkcje, A – wyjaśnia, co to jest kod genetyczny, B – charakterystyka materiału genetycznego i jego lokalizacja w komórce 2. Budowa i funkcje kwasów nukleinowych 3. Kod genetyczny – cechy kodu genetycznego – budowa genu i RNA, A – wymienia cechy kodu genetycznego i wyjaśnia istotę każdej z tych cech, – wyjaśnia różnicę pomiędzy informacją genetyczną a kodem genetycznym, – wyjaśnia, co to jest gen, C B B – demonstruje sposób wykorzystania tabeli kodu genetycznego, D – określa strukturę kolejnych poziomów informacji genetycznej, 4. Od genu do cechy – określa zależność pomiędzy genem a cechą, B 1 – wyjaśnia zależność pomiędzy genem a cechą, C – etapy przekazywania i tłumaczenia informacji genetycznej oraz lokalizacja tych procesów w komórce 5. Organizacja materiału genetycznego – wymienia kolejne etapy przekazywania informacji genetycznej, A – określa lokalizację w komórce przebiegu kolejnych etapów przekazywania informacji genetycznej, B – określa sposób upakowania DNA w jądrze komórkowym, A – analizuje sposób organizacji materiału genetycznego, C – analizuje prawidłowe kariotypy kobiety i mężczyzny, C – biegle posługuje się pojęciami genetycznymi: diploidalność, haploidalność, fenotyp, genotyp, allel, heterozygota, homozygota, dominacja, recesywność, C A – wyjaśnia, co to jest kariotyp, B chromosomu – wyjaśnia, co to są chromosomy homologiczne, B – replikacja DNA 6. Podziały komórkowe – mitoza i mejoza – cykl komórkowy – charakterystyka mitozy i mejozy 7. Przekazywanie cech potomstwu – doświadczenia Mendla – podaje znaczenie pojęć genetycznych: diploidalność, haploidalność, fenotyp, genotyp, allel, heterozygota, homozygota, dominacja, recesywność, A – określa znaczenie występowania genów w postaci alleli, – analizuje przebieg procesu replikacji DNA i określa jego znaczenie biologiczne C – określa, na czym polega replikacja DNA, B – wyjaśnia, co to jest cykl komórkowy i wymienia procesy zachodzące podczas jego kolejnych etapów, B – charakteryzuje kolejne etapy podziałów mitotycznego i mejotycznego, B – wymienia główne różnice między mitozą a mejozą, B – analizuje biologiczne znaczenie mitozy i mejozy, D – określa etapy mitozy i mejozy kluczowe z punktu widzenia biologicznego znaczenia tych podziałów, C – porównuje podziały mitotyczny i mejotyczny, C – wyjaśnia podstawowe zasady dziedziczenia zgodnie z genetyką mendlowską, B – analizuje i interpretuje wyniki doświadczeń Grzegorza Mendla, C – przedstawia i analizuje proste krzyżówki jednogenowe i interpretuje je według zasad genetyki mendlowskiej, D – porównuje rodzaje krzyżówek stosowanych w badaniach genetycznych (jednogenowe, dwugenowe), C – wyjaśnia, co to jest krzyżówka testowa, C – analizuje dziedziczenie wybranych cech (np. koloru włosów, barwy oczu, kształtu płatków usznych, umiejętności zwijania języka) na przykładzie swojej rodziny, C – wyjaśnia, co to jest krzyżówka jednogenowa, B – I prawo Mendla – krzyżówki genetyczne – wymienia przykładowe cechy, które są dziedziczone jednogenowo, A – podaje przykład prostej krzyżówki jednogenowej i określa prawdopodobieństwo dziedziczenia wybranej cechy, – podaje I prawo Mendla, B A C – rozwiązuje proste zadania genetyczne, – dziedziczenie grup krwi – wyjaśnia sposób dziedziczenia wybranych cech człowieka (np. koloru włosów, barwy oczu, kształtu płatków usznych, umiejętności zwijania języka), – analiza – wyjaśnia sposób dziedziczenia 8. Dziedziczenie wybranych cech człowieka C B – określa budowę chromosomu, – allele – charakteryzuje przebieg procesu syntezy białka i analizuje rolę poszczególnych rodzajów RNA w tym procesie, C – określa rolę mRNA i tRNA w procesie syntezy białka, – budowa – kariotyp – charakteryzuje przebieg procesu przepisywania informacji z DNA na sekwencję nukleotydów w mRNA, 2 B C C rodowodowa grup krwi w układzie AB0 i Rh, – wyjaśnia różnice między autosomami i chromosomami płci, B – chromosomy płci – przedstawia dziedziczenie płci u człowieka, C – cechy sprzężone z płcią – wymienia cechy sprzężone z płcią, 9. Dziedziczenie płci 10. Zróżnicowanie organizmów A – wyjaśnia pojęcie „zmienność”, A – podaje rodzaje zmienności, A – zmienność niedziedziczna – wymienia przykłady zmienności dziedzicznej, A – zmienność dziedziczna rekombinacyjna – wyjaśnia, na czym polega zmienność rekombinacyjna, B – ilustruje w postaci odpowiedniej krzyżówki dziedziczenie grup krwi w układzie AB0 i Rh, D – określa, co to jest analiza rodowodowa w genetyce i w jakich sytuacjach się ją wykonuje, C – porównuje budowę i określa znaczenie biologiczne chromosomów X i Y, D – charakteryzuje dziedziczenie sprzężone z płcią, C – analizuje i interpretuje krzyżówki prezentujące dziedziczenie cech sprzężonych z płcią, D – rozróżnia zmienność dziedziczną i niedziedziczną, podaje przykłady obu rodzajów zmienności, C – analizuje biologiczne znaczenia występowania zmienności rekombinacyjnej, – porównuje zmienność środowiskową, rekombinacyjną i mutacyjną, – wyjaśnia pojęcie „mutacja”, A – klasyfikacja mutacji – rozróżnia mutacje genowe i chromosomowe, – mutageny 11. Mutacje – mutacje genowe i chromosomowe – przykłady chorób genetycznych D D B B – klasyfikuje mutacje pod względem wybranego kryterium, C – podaje przykłady skutków mutacji genowych i chromosomowych, B – rozróżnia mutacje spontaniczne i indukowane, A – analizuje skutki mutacji w zależności od ich rodzaju, D – wymienia przyczyny powstawania mutacji, – wymienia i charakteryzuje czynniki mutagenne, przedstawia skutki ich działania, C – porównuje różne rodzaje mutacji genowych i ich skutki, C – charakteryzuje wybrane choroby genetyczne. C – wymienia czynniki mutagenne, – wymienia podstawowe zasady unikania czynników mutagennych (np. promieniowania UV, składników dymu papierosowego), – wymienia przykłady chorób genetycznych człowieka. A B A Dział: EKOLOGIA 12. Ekologia – Uczeń: nauka o strukturze – określa zakres badań ekologii, A – definiuje pojęcia: populacja, biocenoza, ekosystem, biosfera, B – wyjaśnia znaczenie pojęcia A i działaniu przyrody – zakres zainteresowań ekologii Uczeń: – charakteryzuje poziomy organizacji świata żywego, które są przedmiotem zainteresowania ekologii, – ekologia a ochrona przyrody i środowiska 13. Środowisko 3 – porównuje przedmiot i cel badań ekologii i ochrony środowiska, – charakteryzuje pojęcie „nisza D C B życia organizmów „środowisko”, ekologiczna”, – biotyczne i abiotyczne składniki środowiska – wymienia składniki środowiska życia organizmów oraz dokonuje ich podziału na czynniki biotyczne i abiotyczne, A – charakteryzuje właściwości światła, wody i temperatury jako głównych czynników wpływających na organizmy, B – nisza ekologiczna – podaje przykłady biotycznych i abiotycznych czynników środowiska, B – wykazuje związek między występowaniem organizmów a czynnikami środowiska ich życia, D – porównuje cechy organizmów o zróżnicowanych zakresach tolerancji na wybrany czynnik (światło, temperaturę, wodę), D – charakteryzuje przystosowania zwierząt i roślin do środowiska wodnego i lądowego, C – analizuje czynniki środowiska wodnego i lądowego (wilgotnego i suchego) oraz ich wpływ na funkcjonowanie organizmów w tych środowiskach, D – charakteryzuje zjawisko tolerancji ekologicznej, C – analizuje przykładowe zakresy tolerancji ekologicznej, D – wyjaśnia sposób wykorzystania organizmów o wąskim zakresie tolerancji ekologicznej jako bioindykatorów, D – główne czynniki środowiska wpływające na organizm – środowisko wodne i lądowe – tolerancja ekologiczna – określa wpływ światła, temperatury i wody na organizmy, B – porównuje warunki środowiska wodnego i lądowego, C – wymienia przykłady przystosowań zwierząt i roślin do środowiska wodnego i lądowego, B – wyjaśnia znaczenie pojęcia „zakres tolerancji ekologicznej”, B – wyjaśnia, jakie organizmy nazywa się bioindykatorami, B 14. Populacja i jej – definiuje pojęcie „populacja”, A – charakteryzuje cechy populacji, C charakterystyczne – wymienia charakterystyczne cechy populacji, A D – podaje przykłady mechanizmów regulacyjnych wpływających na charakterystykę populacji, B – analizuje działanie mechanizmów regulacyjnych i wpływu różnych czynników na charakterystykę populacji, D – podaje przykłady strategii zapewniających stabilny rozwój populacji, B – analizuje strategie zapewniające stabilny rozwój populacji, – oblicza zagęszczenie populacji, C A – wymienia typy struktury przestrzennej populacji, – rozpoznaje typ struktury przestrzennej populacji, D A B – analizuje przykładowe graficzne przedstawienie struktur wiekowych różnych populacji, D – wymienia typy struktury wiekowej populacji, B B – dokonuje klasyfikacji oddziaływań między populacjami różnych gatunków, B – charakteryzuje C cechy – liczebność populacji – zagęszczenie populacji – struktura przestrzenna – struktura wiekowa – struktura płciowa – struktura genetyczna – rozpoznaje strukturę wiekową populacji na podstawie jej graficznego przedstawienia, 15. Oddziaływanie między populacjami różnych gatunków – podaje przykłady oddziaływań między populacjami różnych gatunków, 16. Oddziaływania – określa zasoby środowiska, o które A – rozróżnia oddziaływania antagonistyczne i nieantagonistyczne między populacjami, 4 nieantagonistyc zne konkurują przedstawiciele różnych gatunków, – mutualizm – wyjaśnia pojęcie „symbioza”, – komensalizm (współbiesiadnict wo) – podaje przykłady oddziaływań nieantagonistycznych: mutualizmu, komensalizmu i protokooperacji, A B – rozpoznaje rodzaj oddziaływania nieantagonistycznego wskazanych przykładów zależności między dwoma gatunkami, – protokooperacja 17. Oddziaływania antagonistyczne – amensalizm – konkurencja – roślinożerność – drapieżnictwo – pasożytnictwo – wymienia antagonistyczne oddziaływania między populacjami, A B – wyjaśnia pojęcie „amensalizm”, – podaje przykłady konkurencji wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej, – przedstawia na wybranych przykładach adaptacje zwierząt do roślinożerności, – podaje przykłady przystosowań roślin do ochrony przed zgryzaniem, – przedstawia na wybranych przykładach przystosowania drapieżników do zdobywania pokarmu oraz obronnych adaptacji ich ofiar, – podaje przykład działania mechanizmów regulacji liczebności populacji drapieżników i ich ofiar, – podaje przykłady pasożytów wśród roślin i zwierząt, nieantagonistyczne oddziaływania między populacjami: mutualizm, komensalizm i protokooperację na wybranych przykładach, B C B B C – charakteryzuje antagonistyczne oddziaływania między populacjami: amensalizm, konkurencję, roślinożerność, drapieżnictwo i pasożytnictwo, – charakteryzuje skutki konkurencji wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej, – wyjaśnia działanie mechanizmów regulacji liczebności populacji drapieżników i ich ofiar oraz wykazuje znaczenie działania tego mechanizmu dla funkcjonowania populacji, – charakteryzuje przystosowania do pasożytniczego trybu życia na wybranych przykładach organizmów roślinnych i zwierzęcych, D C D D B B B – wymienia przykładowe cechy pasożytów, które są przystosowaniem do prowadzonego przez nie trybu życia, 18. Budowa i funkcjonowanie ekosystemu – łańcuchy pokarmowe – sieć troficzna 19. Energia i materia w ekosystemie – przepływ energii w – definiuje pojęcia: „ekosystem”, „biocenoza” „biotop”, A – charakteryzuje strukturę i funkcjonowanie ekosystemu, C – wymienia abiotyczne i biotyczne elementy ekosystemu, A C – wyjaśnia, co to jest łańcuch pokarmowy, B – charakteryzuje zależności pokarmowe (łańcuchy pokarmowe i sieci troficzne) w ekosystemie, – wymienia podstawowe elementy łańcucha pokarmowego, A – wyjaśnia, co to jest sieć troficzna, B – wyjaśnia, jak funkcjonuje ekosystem, B C – wyjaśnia rolę producentów, konsumentów i destruentów w procesach zachodzących w C – charakteryzuje obieg materii w ekosystemie oraz przepływ energii przez ekosystem, 5 – charakteryzuje obieg węgla w przyrodzie. C ekosystemie – krążenie materii w ekosystemie ekosystemie, A – wymienia główne etapy obiegu węgla w przyrodzie oraz przykłady organizmów odgrywających rolę w tym procesie. Dział: EWOLUCJONIZM 20. Ewolucja życia Uczeń: Uczeń: – historia myśli ewolucyjnej – określa zakres badań ewolucjonizmu, B – przedstawia historię myśli ewolucyjnej, C – teoria ewolucji Karola Darwina; mechanizm działania doboru naturalnego – definiuje pojęcie „ewolucja organizmów”, A – analizuje założenia teorii ewolucji Karola Darwina, D – wymienia głównych przedstawicieli myśli ewolucyjnej, A D – wymienia główne założenia teorii ewolucji Karola Darwina, B – porównuje główne założenia teorii ewolucji Karola Darwina i neodarwinizmu, C – podaje współczesne poglądy na temat ewolucji (neodarwinizm), B – charakteryzuje warunki zachodzenia ewolucji, A – wykazuje, że dobór naturalny jest jednym z mechanizmów ewolucji, D – wymienia niezbędne warunki zachodzenia ewolucji, D – wyjaśnia mechanizm działania doboru naturalnego, B – charakteryzuje zjawisko koewolucji na wybranych przykładach, – wymienia przykłady koewolucji, A – wyjaśnia, na czym polega dobór sztuczny, B – porównuje dobór naturalny i dobór sztuczny, – wymienia przykłady organizmów powstałych w wyniku doboru sztucznego, B – określa przedmiot badań paleontologii, A – przedstawia bezpośrednie i pośrednie dowody ewolucji, C – bezpośrednie dowody potwierdzające ewolucję – podaje przykłady dowodów ewolucji, A D – wyjaśnia, co to są żywe skamieniałości i formy przejściowe, B – charakteryzuje współczesne obserwacje procesów ewolucyjnych, – pośrednie dowody potwierdzające ewolucję – rozróżnia narządy homologiczne i analogiczne, B – wymienia przykład obserwacji procesów ewolucyjnych współcześnie, B – wymienia główne etapy powstania i rozwoju życia na Ziemi, A C – wyjaśnia, jaki wpływ na ewolucję miały gwałtowne zmiany w środowisku, B – charakteryzuje główne etapy powstania i rozwoju życia na Ziemi, D – wyjaśnia, na czym polegała ewolucja narządu oddechowego kręgowców, C – wykazuje związek gwałtownych zmian w środowisku a przebiegiem ewolucji, – analizuje ewolucję narządu oddechowego kręgowców, D – niezbędne warunki zachodzenia ewolucji – wspólna ewolucja – koewolucja – dobór sztuczny jako celowe działanie zwiększające bioróżnorodność 21. Dowody ewolucji – współczesne obserwacje procesów ewolucyjnych 22. Historia życia na Ziemi – główne etapy powstania i rozwoju życia na Ziemi – ewolucja narządu oddechowego kręgowców 6 D 23. Pochodzenie i ewolucja człowieka – miejsce człowieka w świecie organizmów – ewolucja człowieka – ewolucja kulturowa człowieka – określa miejsce człowieka w świecie organizmów, B – analizuje drzewo rodowe organizmów, C – wymienia podobieństwa i różnice między człowiekiem a przedstawicielem naczelnych, np. szympansem, B – charakteryzuje podobieństwa i różnice między człowiekiem a przedstawicielem naczelnych, np. szympansem, C – wymienia cechy charakterystyczne tylko dla człowieka, C D – określa pochodzenie człowieka, B – wykazuje, że podobieństwa i różnice między człowiekiem a naczelnymi są wynikiem ewolucji, – wymienia główne etapy ewolucji człowieka (podaje przykłady jego przodków z rodzaju człowiekowatych). B – charakteryzuje przebieg ewolucji człowieka, C – porównuje cechy człowieka i jego przodków z rodzaju człowiekowatych, – charakteryzuje ewolucję kulturową człowieka. D C Dział: OCHRONA ŚRODOWISKA 24. Wpływ człowieka na środowisko – zanieczyszczeni e powietrza – zanieczyszczeni e wody – zanieczyszczeni e gleby Uczeń: Uczeń: – wymienia główne źródła zanieczyszczeń powietrza, A – wymienia działania mające na celu ochronę powietrza, A – wyjaśnia sposób monitorowania jakości powietrza metodą analizy udziału form morfologicznych, B – wymienia główne źródła zanieczyszczenia wody, A – wymienia nazwy gatunków zwierząt, które mogą być biowskaźnikami jakości wody, A – określa sposoby uzdatniania zanieczyszczonej wody, B – wymienia główne źródła zanieczyszczenia gleby, A – wyjaśnia sposób powstawania i skutki działania smogu oraz kwaśnych deszczy, – planuje i przeprowadza obserwację stanu czystości powietrza w terenie metodą analizy udziału form morfologicznych porostów, – charakteryzuje sposób monitorowania jakości wody za pomocą biowskaźników, – analizuje przebieg procesu oczyszczania ścieków, – wyjaśnia, na czym polega degradacja gleby i jakie są jej przyczyny, C D C C C D – określa wpływ zanieczyszczeń powietrza, wody i gleby na zdrowie człowieka, 25. Globalne ocieplenie i jego skutki – efekt cieplarniany – globalne ocieplenie 26. Gospodarka zasobami naturalnymi – gospodarowanie – podaje przykłady gazów cieplarnianych, A – wyjaśnia za pomocą schematu, na czym polega efekt cieplarniany, B – wyjaśnia znaczenie pojęcia „globalne ocieplenie”, B – podaje przykłady źródeł gazów cieplarnianych, A – podaje przykłady spodziewanych efektów globalnego ocieplenia, B – wymienia przykłady odnawialnych i nieodnawialnych zasobów naturalnych, A – określa działania zmniejszające zużycie wody w gospodarstwie A 7 – wyjaśnia mechanizm powstawania efektu cieplarnianego, – analizuje związek działalności człowieka z globalnym ociepleniem, C D D – analizuje zmiany zawartości dwutlenku węgla w atmosferze w ciągu ostatnich 50 lat, – porównuje odnawialne i nieodnawialne źródła energii, D – analizuje dane statystyczne dotyczące zużycia wody w C wodą – gospodarowanie energią domowym, gospodarstwach domowych, – wymienia źródła energii odnawialnej, A – podaje wady i zalety energii jądrowej, B – wymienia działania zmniejszające zużycie energii elektrycznej w gospodarstwie domowym, A – wyjaśnia konieczność prowadzenia działań zmierzających do oszczędnego gospodarowania zasobami naturalnymi, – analizuje dane statystyczne na temat źródeł produkcji oraz zużycia energii elektrycznej w Polsce, D C D – charakteryzuje wybrane źródła energii odnawialnej (biopaliwo, biogaz), – definiuje pojęcia: biodegradacja, utylizacja, recykling, A – porównuje czas biodegradacji wybranych odpadów, C – podaje sposoby postępowania z odpadami, A D – składowanie odpadów – wymienia wady i zalety składowania odpadów, B – analizuje sposoby postępowania z odpadami pod względem zagrożenia dla środowiska, które ze sobą niosą, – spalanie odpadów – wymienia wady i zalety spalania odpadów, B C – sposoby ograniczenia ilości odpadów w gospodarstwach domowych – podaje sposoby ograniczenia odpadów w gospodarstwach domowych, B – charakteryzuje sposoby i uzasadnia konieczność ograniczenia ilości odpadów w gospodarstwach domowych, – wyjaśnia, na czym polega zasada 3U, B – wyjaśnia, na czym polega segregowanie odpadów w gospodarstwie domowym, B – podaje sposób postępowania z odpadami niebezpiecznymi (zużytymi bateriami, świetlówkami, przeterminowanymi lekami, farbami). B 27. Ochrona środowiska w gospodarstwie domowym 8 – uzasadnia konieczność segregowania odpadów w gospodarstwie domowym. D
