Materiał merytoryczny - RÓWNOŚĆ W PERSPEKTYWIE PŁCI
advertisement
Warmińsko-Mazurska Akademia Antydyskryminacyjna Fundacja ”Inicjatywa Kobiet Aktywnych” ul. Tarasa Szewczenki 1, 10-274 Olsztyn tel. 505 344 605, [email protected] 05-07.12.2014 ĆWICZENIA INTEGRACYJNE / WSTĘPNE: Jestem – Lubię – Mam (kłębek) Cip-Cap Autoportret „List gończy” (w parach) ĆWICZENIA NA START Dokonywanie zmian Trójkąty równoboczne Kontrakt Oczekiwania i obawy NIESPODZIANKA RÓWNOŚĆ W PERSPEKTYWIE PŁCI – WARSZTATY PROWADZENIE: MARTA DOROBA Zjazd I, 05-07.12.2014 TOŻSAMOŚĆ SPOŁECZNA: cechy charakterystyczne podyktowane (narzucone) przez społeczeństwo i podtrzymywane przez jednostki jako wyraz ich tożsamości. Jest złożona i wielowarstwowa, często jednak jakiś jej pojedynczy element (np. płeć, religia, wiek) jest uwypuklany i staje się główną (czasem jedyną) perspektywą, z jakiej dana jednostka postrzegana jest przez inne osoby i całą zbiorowość. ĆWICZENIA Tożsamościowa garderoba Fałszywe zdania („Dla mnie bycie kobietą / mężczyzną oznacza…”) PŁEĆ A GENDER 9 Logicznie kuriozalne (a kulturowo / historycznie / „naukowo” zrozumiałe) podejścia do różnic (między)płciowych polaryzacja rodzajów = Mars i Wenus (John Gray) = „międzyplanetarna teoria całkowitej odmienności genderowej” (Michael Kimmel); z „natury”, która wpływa na wszystko - biologizm / determinizm biologiczny; neutralizacja; PŁEĆ: Do niedawna płeć postrzegano wyłącznie poprzez pryzmat jej definicji biologicznej. Jednak płeć w rozumieniu biologicznym (w języku angielskim sex) odnosi się jedynie do anatomicznych, drugorzędowych cech płciowych oraz kombinacji chromosomowej danego osobnika (allosomów) i hormonów płciowych. Wyznacza ona rolę, jaką odgrywamy w reprodukcji. Biologiczne i fizjologiczne cechy kobiet i mężczyzn, z którymi się rodzimy. Cechy te są: -naturalne, -uniwersalne, -niezmienne w czasie i przestrzeni . GENDER: Jest stosunkowo nową kategorią poznawczą. W języku polskim przyjęty jako RODZAJ = płeć społeczno – kulturowa. Gender to znaczenia nadawane różnicom biologicznym w kontekście danej kultury. „Posiadanie anatomicznej konfiguracji mężczyzny czy kobiety może mieć różne znaczenia, zależnie od jednostki i jej osadzenia w konkretnym miejscu i czasie.” Michael Kimmel PŁEĆ DO GENDER MA SIĘ JAK KOBIETA / MĘŻCZYZNA DO KOBIECOŚCI /MĘSKOŚCI. Społecznie konstruowane role, oczekiwania, zakresy odpowiedzialności, które społeczeństwo przypisuje kobietom i mężczyznom (dziewczynkom i chłopcom). Ról tych uczymy się w procesie socjalizacji. Cechy te: -mają charakter społecznie i kulturowo nadany, -są zmienne w czasie i między kulturami. ŹRÓDŁO: Brannon L., Psychologia rodzaju. Kobiety i mężczyźni podobnie czy różni, GWP, Gdańsk 2002, s.34 16 Kobiety w aktualnym rządzie RP (stan na 27.11.2014 r.) Ewa Kopacz – Prezes(ka) RM Ewa Kolarska – Bobińska – MNiSW Joanna Kluzik-Rostkowska – MEN Małgorzata Omilanowska – MKiDzN Teresa Piotrowska – MSW Maria Wasiak – MIiR Prof. Małgorzata Fuszara – Pełnomocnik Rz ds. RT ĆWICZENIA Lubię – nie lubię „Klatki” kobiecości i męskości GENDER MAINSTREAMING 20 „to włączanie problematyki równości płci do głównego nurtu życia politycznego i społecznego na etapie PLANOWANIA WDRAŻANIA I EWALUACJI, (pełni funkcję „przecinającą” wszystkie poziomy decyzyjne i operacyjne – włączając finanse). Postrzegana często jako koncepcja innowacyjna, dużo szersza niż tradycyjna polityka równości płci. (Koncepcja GM została przyjęta przez Komisję Europejską w 1996 roku jako jej uzupełnienie.) Obejmuje 1) działania zmierzające do promowania równości – wprowadzając w życie środki specjalne (vide: dyskryminacja pozytywna); 2) mobilizację wszelkich polityk o bardziej ogólnym charakterze oraz środków specjalnych w celu osiągnięcia równości przez aktywne i otwarte uwzględnianie już na etapie planowania danych działań ich potencjalnych skutków dla sytuacji kobiet i mężczyzn (perspektywa płci). ŹRÓDŁO: Komisja Europejska, 1996, Incorporating equal opportunities for women and men into all Comunity policies and activities, COM (1996) 67) GENDER MAINSTREAMING TO NIE JEST strategia wymyślona i forsowana przez kobiety i dla kobiet. Celem jest: -równość kobiet i mężczyzn (wspólne podejmowanie odpowiedzialności za nią); -optymalizacja ich szans i sytuacji życiowych i rozwojowych (rodzina, praca, społeczeństwo i kultura – dostęp do dóbr i zasobów, kontrola nad nimi oraz ich dystrybucja, UCZESTNICTWO) (skala mikro); - optymalizowanie rozwoju demokratycznego i obywatelskiego społeczeństwa oraz gospodarki (skala makro) = ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ; Jest polityką HORYZONTALNĄ, to znaczy obowiązuje we wszystkich działaniach władz publicznych i wszędzie gdzie wykorzystywane są środki publiczne. Jednym z przesłań tej koncepcji (i drogi jej realizacji) jest szersze i pełniejsze uwzględnianie zróżnicowania społeczeństwa (a nie jego ujednolicenie!!!) oraz projektowanie i realizacja działań wychodzących naprzeciw tej różnorodności. DROGA DO GM Komisja Europejska w planie działań na rzecz równości kobiet i mężczyzn [COM (2006) 92] zobowiązała się do podjęcia szeregu działań w latach 2006–2010 w celu przyspieszenia postępu w zakresie osiągnięcia prawdziwej równości między płciami. Zaproponowane działania obejmują sześć priorytetowych obszarów: 1) osiągnięcie równej dla kobiet i mężczyzn niezależności ekonomicznej; 2) wzmocnienie polityki godzenia pracy z życiem prywatnym i rodzinnym; 3) promowanie równego udziału kobiet i mężczyzn w podejmowaniu decyzji; 4) wykorzenienie przemocy uwarunkowanej płcią oraz handlu ludźmi; 5) eliminowanie w społeczeństwie stereotypów związanych z płcią; 6) propagowanie równości płci w stosunkach zewnętrznych UE. Źródło: Podręcznik włączania problematyki równości płci do głównego nurtu polityk. Zatrudnienie, integracja społeczna i ochrona socjalna, Dyrekcja Generalna ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans, Dział G1, Luksemburg 2008, s. 3 ZASADY GM 1) Postrzeganie każdego człowieka całościowo (uwzględniając szeroki kontekst jego funkcjonowania, uwikłania w role, aspiracje, potrzeby, dążenia, doświadczenia, etc.). 2) Poświęcenie idei demokracji. 3) Dążenie do społecznej sprawiedliwości. 4) Godność i poszanowanie dla różnorodności. + Wszyscy (zazwyczaj zaangażowani w tworzenie polityki…ale nie tylko) są „aktorami” i mogą działać symultanicznie. Źródło: Stevens I., Van Lemoen I, Manual on Gender Mainstreaming at Universities,s. Leuven-Apeldoorn, Garant 2001, s.23,24 SZKODLIWE MITY NIEKTÓRE BARIERY W URZECZYWISTNIANIU GM 1) BEZKOSZTOWOŚĆ 2) NOWA NAZWA na znane już praktyki 3) Opieranie się o „neutralność płci” zamiast o równość płci (zaklinanie rzeczywistości). 4) Przeciwstawianie polityki równościowej polityce prorodzinnej i założenie, iż jest ona skierowana przeciwko rodzinie. Źródło: E. Rutkowska, Studium przypadku: polityka równości płci w Polsce, w: H. Boll Stiftung, Gender Mainstreaming. Jak skutecznie wykorzystać jego polityczny potencjał? Przedstawicielstwo Fundacji im. Heinricha Bolla w Polsce, Warszawa 2008, s. 40, 46, 48 Przedstawienie praktycznych narzędzi wdrażania GM vide „Polityka równości płci w praktyce” – podręcznik przygotowany przez UNDP (biuro Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju, w Polsce). Wskaźniki makroekonomiczne polityki równościowej: zaangażowanie kobiet i mężczyzn w sferę prywatną i zawodową (na podstawie budżetu czasu każdej płci); wartość pracy nieopłacanej; zakres wydatków publicznych na wyrównywanie szans kobiet (i mężczyzn); procent kobiet i mężczyzn piastujących wysokie stanowiska w handlu i sektorach makroekonomicznych; Stąd tak ważne jest genderowe analizowanie budżetów – szczególnie centralnych (ale i lokalnych czyli samorządowych) oraz stwarzanie przestrzeni (realnych a nie deklaratywnych) na konstruowanie budżetów obywatelskich. POJĘCIA 31 RÓWNOŚĆ Jeśli jedna grupa nie jest uprzywilejowana wobec innych lub priorytetowo traktowana. = O równości płci mówimy gdy nie istnieje dyskryminacja ze względu na płeć. RÓWNOŚĆ = pół na pół/ po tyle samo = „takość samość” RÓWNOŚĆ = równoprawność różnicy = równość szans i warunków na urzeczywistnianie pełni swego potencjału Równość a równoprawność (a równy dostęp) – equity a equality: Pierwsza to mierzalny wymiar (ale nie jedyny) przejawiający się przez równość ilościową czyli parytet (równa reprezentacja). Często traktowana jest jako przywilej. Natomiast równoprawność bazuje na zapisach prawa wedle którego kobiety i mężczyźni są sobie równi, są równorzędnymi podmiotami. Jest to więc podstawowe prawo człowieka. Powinna przejawiać się równym (opartym NA WYBORZE) podziałem zasobów, dostępem do dóbr, możliwości, korzyści. W praktyce często podważa się znaczenie równouprawnienia w pryzmacie równego dostępu, bowiem dostęp w określonych instytucjach dzieje się w oparciu o „męską” normę („męski idiom”). Między równoprawnością a równością istnieje długa droga, na której pojawiają się między innymi bariery mentalnościowe, kontekst historyczny i narodowa tożsamość, stereotypy. IDEOLOGIA DOMINUJĄCA OPRESJA DYSKRYMINACJA STEREOTYP UPRZEDZENIE vide: A. Kamińska, red. Wybierz różnorodność…, s. 50-51 STEREOTYP Nadmiernie upraszczany i niezmiennie uogólniany obraz dotyczący danej grupy (oparty np. na płci, seksualności, religii, wieku, etc.) Jest oparty na „wiedzy potocznej” i bardzo trudny do zmiany (zniesienia). „Stereotyp jest zawsze płaski, nie stereo.” Lech Konopiński UPRZEDZENIE Tendencyjny osąd dotyczący osoby lub grupy. Te poglądy i opinie oparte są na niewiedzy (lub/i wiedzy powszechnej) i błędnych informacjach. Jest to postawa, opiera się zatem nie tylko na informacjach (lub ich braku), ale także na uczuciach i emocjach. DYSKRYMINACJA Nierówne i niesprawiedliwe traktowanie pewnych osób lub grup przez inne grupy, w celu zablokowania im równego dostępu do zasobów. (Często) ma charakter systematyczny i zinstytucjonalizowany. Dyskryminacja ze względu na: Płeć (seksizm / mizoginia / mizoandria) Etniczność, kolor skóry (rasizm) Niepełnosprawność Wiek (agizm) Orientację seksualną (homofobia) Etc. OPRESJA Dyskryminacja, która ma charakter strukturalny, systematyczny, instytucjonalny (naśladuje pewien schemat, jest wpisana w ideologię dominującą). Opiera się na tożsamości społecznej, czyli przynależności do jakiejś grupy. Opresja / spirala dyskryminacji a kategoria i praktyka władzy: Władza kolektywna versus / i indywidualna Władza •nad, •z, •do •siła wewnętrzna Opresja sprawia, że grupa dominująca jest niewidoczna czyli „naturalna” = na swoim miejscu, ale tym samym jej pozycja jest niemożliwa do podważenia. Vide: język na usługach ideologii (i grupy) dominującej. „W polskiej rzeczywistości konieczne jest rozdwojenie jaźni, bowiem język mówiący o egalitaryzmie jest językiem parodii, a rzeczywistość rozgrywa się na poziomie codziennej natrętnej dyskryminacji”. Anna Nacher IDEOLOGIA DOMINUJĄCA OPRESJA (dyskryminacja systematycza, kolektywna) STEREOTYP (myślowy obraz) DYSKRYMINACJA UPRZEDZENIE (poziom działaniowy) (tendencyjny osąd) 45 Ćwiczenia: Linia władzy Własne doświadczenia dyskryminacji DYSKRYMINACJA PŁCI JAKO MIECZ OBUSIECZNY np. 1) Różnice w wieku emerytalnym 2) Urlopy macierzyńskie / tacierzyńskie i rodzicielskie 3) Praca - rozmowy kwalifikacyjne; http://www.kampaniespoleczne.pl/zestawienia,18,2,10_hitow_najlepsze_polskie_kampanie_spoleczne_201 1_r_glosowanie - prace „kobiece” i „męskie”; POJĘCIA C.D. •Autodyskryminacja •Dyskryminacja płci bezpośrednia •Dyskryminacja płci pośrednia •Dyskryminacja pozytywna LITERA PRAWA (GWARANCJE RÓWNOŚCI?) – UE A POLSKA 1.Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską z 1957r. – gł. Art. 119 2.Traktat Amsterdamski z 1997 r. (Art.141 wraz z art. 119) 3.Europejska Strategia Zatrudnienia 4. Strategia Lizbońska (plan rozwojowy dla UE przyjęty w 2000 r.) 5. Konwencja ds. Eliminacji Wszelkich Form Dyskryminacji wobec Kobiet (CEDAW) przyjęta przez Polskę w 1980 r. 6. Plan działań na rzecz równości kobiet i mężczyzn na lata 2010 – 2015 (KE) Polskie dokumenty strategiczne Narodowy Plan Rozwoju Narodowa Strategia Spójności Pozostała litera prawa 1.Kodeks Pracy, Rozdział II, Art. 18 3a 2.Rozporządzenie Rady Ministrów z 10.09.1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet 3.Ustawa o Promocji Zatrudnienia i Instytucjach Rynku Pracy z 20.04. 2004r., R.20, Art. 123 4.Ustawa z 3.12.2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów UE w zakresie równego traktowania 5. Ustawa „Żłobkowa” z dnia 1.10.2011 ze zmianami (Ustawa z dnia 10 maja 2013 r. o zmianie ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 oraz niektórych innych ustaw ) Nad sprawną i efektywną realizacją działań równościowych ma czuwać Pełnomocnik Rządu do Spraw Równego Traktowania (na mocy Rozporządzenia RM z 9.06. 2010 r., zmieniającego rozporządzenie z 22.04.2008) Obecnie prof. Małgorzata Fuszara (wcześniej Agnieszka Kozłowska Rajewicz, wcześniej…Elżbieta Radziszewska). RÓWNOŚĆ A EKONOMIA – WARSZTATY PROWADZENIE: MARTA DOROBA Zjazd I, 05-07.12.2014 Kobiety ….. stanowią ok. 50% populacji świata wykonują ok. 2/3 pracy na świecie trafia do nich 10% światowego dochodu należy do nich mniej niż 1% światowej własności stanowią 2/3 populacji analfabetów/ek stanowią 70% osób żyjących za mniej niż 1 dolara dziennie. ĆWICZENIA Zawody męskie i kobiece (+mity) Monologi o codzienności (w parach) Bajka o związku partnerskim (komedia / groteska / dramat / science fiction) PARTNERSTWO https://www.youtube.com/watch?v=wNHmEFbFnFg PERSPEKTYWA PŁCI / RODZAJU A EKONOMIA -POJĘCIA •Równa płaca za pracę tej samej wartości •Stratyfikacja pionowa rynków pracy ze względu na płeć •Stratyfikacja pozioma rynków pracy ze względu na płeć •Lepka podłoga •Luka dochodowa •Szklane ruchome schody •Szklany sufit / glass ceiling •Budżet (rachunek) satelitarny / satellite account: 5 PRZESZKÓD W „RÓWNOŚCIOWYM” RYNKU PRACY (Magdalena Środa, „Kobiety i władza”) 1.Patriarchalna struktura rynku pracy 2.Konieczność godzenia pracy zawodowej z życiem rodzinnym (zaniechanie) 3.Mity (np. kobieta jako gorszy pracownik) 4.Polityczne 5.Nawykowe (np. stosunek do pracy – świadczonej i zlecanej – wykorzystywanie zwolnień w czasie ciąży, etc.) NADZIEJE 1.Postępująca wysoka specjalizacja 2.Nieodwracalność procesów emancypacyjnych (Urlich Beck) 3.Zmienność i rosnąca mobilność rynków pracy 4.Docenienie różnorodności i talentów (diversity management) 5.CSR (społeczna odpowiedzialność biznesu) Początki…. Do lat 70’ XX wieku teorie rozwoju gospodarczego tworzone przez mężczyzn - kobiety „niewidoczne”. Kamień milowy 1971 r. „Women’s Role in Economic Development” autorstwa Ester Boserup Na tej bazie powstała myśl Women In Development (WID) . Koniec lat 70’ alternatywa - polityka GAD (Gender And Development) – rozróżnienie potrzeb praktycznych od interesów strategicznych kobiet. 1993 raport KE „Green Paper” – podkreślenie talentów kobiet, nacisk na ich lepsze wykorzystanie 2006 Raport OECD „Shaping Structural Change: The Role of Women”: kobiety jako dźwignia ekonomii (główny podmiot gospodarczy, realizujący dwa kontrakty) /postulaty ich „nobilitacji” i uwidocznienia oraz wymiernego docenienia. DZIEDZINY POLITYKI ZATRUDNIENIA 1)Aktywna polityka rynku pracy 2)Polityka płac i kariery zawodowej 3)Polityka godzenia życia zawodowego z rodzinnym 4)Polityka w zakresie flexicurity (+ społeczna odpowiedzialność biznesu) 1)AKTYWNA POLITYKA RYNKU PRACY działania dążące do zwiększenia szans zatrudnienia grup marginalizowanych (np. walka z feminizacją ubóstwa na skutek m.inn. długotrwałego bezrobocia) w oparciu o równy dostęp do tej aktywnej polityki kobiet i mężczyzn; Aktywne państwo opiekuńcze poprzez konkretne rozwiązania: - MSP kobiet (wsparcie) - wsparcie kobiet +45 w powrocie na rynek pracy - stop specjalnym przywilejom (np. różny wiek emerytalny) - stop zasiłkom i subwencjom (np. becikowe) = dać wędkę a nie rybę! + zachęty podatkowe (dla przedsiębiorców) 2)POLITYKA PŁAC I KARIERY ZAWODOWEJ głównie w oparciu o dążenie do wyrównania wynagrodzeń i szans. NIEKTÓRE PRZEPISY REGULUJĄCE TE KWESTIĘ NA GRUNCIE POLSKIM: 1.Traktat Amsterdamski (Art.141 wraz z art. 119) 2. Kodeks Pracy, Rozdział II, Art. 18 3a 3. Rozporządzenie Rady Ministrów z 10.09.1996, w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet 4. Ustawa o Promocji Zatrudnienia i Instytucjach Rynku Pracy z 20.04. 2004 r., R.20, Art. 123 5. Ustawa z 3.12.2010 roku o wdrożeniu niektórych przepisów UE w zakresie równego traktowania 3 ) POLITYKA GODZENIA ŻYCIA ZAWODOWEGO Z RODZINNYM Wrzesień 2013 r. zmiany w Kodeksie Pracy: - urlopy macierzyńskie/rodzicielskie/ojcowskie – wymiar i podział; -wprowadzenie elastycznych form zatrudnienia; Elastyczne formy zatrudnienia (kto jest zainteresowany?) 1)praca w niepełnym wymiarze godzin 2) umowy zlecenia i umowy o dzieło 3) telepraca 4) „ job-sharing ” 5) praca zdalna (elastyczne miejsce świadczenia pracy) 6) elastyczne godziny pracy 7) skondensowany tydzień pracy 8) rozliczanie zadaniowe 9) system Kopovaza 10) system ROWE (Results Only Working Environment) 4) POLITYKA W ZAKRESIE FLEXICURITY czyli elastyczność (flexibility) i bezpieczeństwo (security) Strategia Społecznej Odpowiedzialności Biznesu (CSR – Corporate Social Responsibility) Korzyści (dla pracownika/cy i przedsiębiorcy/czyni) oraz bariery w popularyzacji i urzeczywistnianiu. (vide: PKPP Lewiatan „Modelowe Rozwiązania Flexicurity” – www.polskieflexicurity.pl) PRZYKŁADY DOBRYCH PRAKTYK W EKONOMII I POLITYCE SPOŁECZNEJ Plebiscyt Firma Przyjazna Mamie (od 2006) http://firmaprzyjaznamamie.pl/FirmaPrzyjaznaMamie/0,0.html kampanie społeczne http://www.rowniwpracy.gov.pl/godzenie-rol/spelnieni-w-wielu-rolach.html http://web.e-mamaitata.eu/materialy_video/ http://www.kampaniespoleczne.pl/zestawienia,18,2,10_hitow_najlepsze_polskie_kam panie_spoleczne_2011_r_glosowanie PRZYKŁADY DOBRYCH PRAKTYK W EKONOMII I POLITYCE SPOŁECZNEJ C.D Gdańska inicjatywa budżetowania pod kątem płci (Stowarzyszenie Współpracy Kobiet NEWW) – 2005 r. http://genderbudgeting.files.wordpress.com/2012/12/gender-budzet-gdansk-neww2005.pdf Projekt „Zrobione, zapłacone, wiele warte” realizowany przez Instytut Spraw Obywatelskich (od 2000, później od 2006 r.) w efekcie raport „Nieopłacana praca domowa: jak ją traktować, aby skuteczniej tworzyć podstawy opiekuńczego społeczeństwa”. Projekt Gender Index, finansowany od 2005 r. z EFS w ramach IW EQUAL (temat G) – realizacja między innymi SGH, PKPP Lewiatan, MPiPS, Fundacja Feminoteka ĆWICZENIA „Zawody na sznurku” Budżet czasu ojca / matki RÓWNOŚĆ W EDUKACJI – WARSZTATY PROWADZENIE: MARTA DOROBA Zjazd I, 05-07.12.2014 1) Edukacja w Polsce jest „ślepa na płeć” (Dzierzgowska, Rutkowska). 2) Punkt wyjścia był optymistycznie nastrajający: Krajowy Program Działań Na Rzecz Kobiet / etap II, wdrożeniowy (na lata 2003-2005), w rozdziale „Edukacja” czytamy o obowiązkach rządu, władz oświatowych, instytucji oświatowych i akademickich (w porozumieniu z nauczycielami/kami, wydawcami, rodzicami). Wszystko po to, by wyrównywać szanse edukacyjne i życiowe kobiet i mężczyzn. 3) Czarne czasy w perspektywie równości w edukacji to teka MEN dla Romana Giertycha: wstrzymanie obowiązującego w całej UE podręcznika „Kompas” (podręcznik do wychowania przedszkolnego – „Kompasik” – nawet się nie pojawił). 4) Wywalczona po kilkunastu latach fasadowa Ustawa z 3.12. 2010 (o wdrożeniu niektórych….) w artykule 5 prezentuje zaś zapis, że Ustawa (której trzon stanowi zakaz dyskryminacji, tak bezpośredniej jak i pośredniej) nie dotyczy edukacji w obszarze związanym z nierównościami ze względu na płeć!!!! 76 UKRYTY PROGRAM 77 wszystko co zostaje przyswojone podczas nauki w szkole, obok (poza) oficjalnego programu nauczania i wychowania = to czego uczy przebywanie w szkole: obyczajowość szkoły, podręczniki, postawy i oczekiwania nauczycieli, etc. Znacząco wpływa na: 1) jakość i efekty nauczania „tu i teraz”: (aktywność intelektualna, motywacja, poczucie własnej wartości, nietolerancja, hamowanie indywidualizmu, kształtowanie konformizmu, etc.), 2) również na przyszłe szanse edukacyjne i życiowe (reprodukcja kapitału rodzajowego jednostek). 79 NIEKTÓRE Z OBSZARÓW UKRYTEGO PROGRAMU •Podręczniki i treści nauczania; •Oczekiwania nauczycieli i nauczycielek względem uczniów i uczennic; •Ocena osiągnięć i zachowania (kod regulacyjny); •Przydzielanie zadań i funkcji; •Przypisywanie odmiennych cech i wzorów reakcji uczniom i uczennicom i pracowanie wychowawczo w oparciu o te założenia; •Warunki pracy intelektualnej; 81 1) Kontrowersyjna czytanka w podręczniku do czwartej klasy szkoły podstawowej „Daję słowo”, Wydawnictwo Nowa Era Fragment opisuje wybory szkolnej miss z punktu widzenia młodego chłopca: „Nawet dziecko wie, że dziewczyny w naszej szkole dzielą się na głupie i bardzo głupie. Wymagać od dziewczyny, żeby była ładna i mądra – to naprawdę okrutna przesada. Wiadomość o wyborach miss rozeszła się błyskawicznie. Wszystkie samiczki (poczynając od zerówki) zrobiły się nerwowe, poprawiają kucyki i mizdrzą się”. fragment pochodzi z popularnej książki „Dynastia Miziołków” Joanny Olech 2) Podręcznik „Wesoła szkoła” – seksistowskie żarty MATEMATYKA - PODRĘCZNIKI DO SZKOŁY PODSTAWOWEJ Zad. 1 Pani Kasia otrzymała 120 zł podwyżki, co stanowiło 20% jej dotychczasowej pensji. Ile wynosi jej wynagrodzenie? (odp. 720 zł) Zad.2 Pan Kowalski chce kupić mieszkanie, które kosztuje 200 tysięcy złotych. W banku może pożyczyć kwotę 2,75 x większą niż jego roczne zarobki, zarabia miesięcznie 2 tysiące złotych. Ile może dostać pożyczki? Zad.3 Tata Olafa kupił samochód osobowy na raty. Pierwsza wpłata wynosiła 7000 i stanowiła 1/5 wartości samochodu. Pozostałą należność tata Olafa zapłaci w 32 równych ratach miesięcznych. Ile kosztuje samochód i jaka jest wysokość jednej raty? Zad.4 Kasia chce obszyć tasiemką sześć kwadratowych serwetek o boku 25 cm i prostokątny obrus o wymiarach 1m x 2m. Ile metrów tasiemki musi kupić? Zad.5 Babcia Basi chciała upiec szarlotkę. Basia obierała jabłka i kroiła je na ćwiartki. Ile ćwiartek otrzymała po pokrojeniu 3 jabłek? 83 POSTAWY WOBEC HC (ELIZABETH VALLANCE) (ZALEŻNE OD PRZYJĘTEJ FILOZOFII EDUKACYJNEJ) 1. Nic nie robić: niech ukryty program pozostaje ukryty. Zdawać sobie tylko sprawę, że jest i jak funkcjonuje. (OBOJĘTNOŚĆ, BEZRADNOŚĆ, HIPOKRYZJA – FIKCJA EDUKACYJNA) 2.Zmienić praktykę szkolną, środowisko, reguły postępowania nauczycieli = wykorzenić nierówności (nurt szkolnictwa eksperymentalnego, np. M. Montessori, C. Freinet, inne szkoły autorskie). (MARGINES) 3.Zlikwidować szkoły (deschooling) (BRAK ROZSĄDNEJ ALTERNATYWY) 4. Przystosować się: jeśli tak jest to znaczy, że tak ma być (że jest to potrzebne) = przenieść ukryty program do programu jawnego. (UCZCIWE PRZYZNAWNIE SIĘ DO KONSERWATYWNEJ FILOZOFII, PRZECIWDZIAŁANIE FIKCJI EDUKACYJNEJ). 5.?????????. A. Janowski, Uczeń w teatrze życia szkolnego, WSiP, W-wa 1995 (za Elizabeth Vallance), s.62-63 D. Pankowska, Co zrobić z ukrytym programem szkoły, Psychologia w szkole, Nr 3(23) 2009 84 • • Empowerment Pedagogika feministyczna 85 WSKAZÓWKI Za wzór przedstawiaj równość (treści, podręczniki, własne postawy) / herstory; Działaj zgodnie z zasadami równości (oczekiwania, ocenianie, przydział zadań); Pomagaj zauważać, demaskować i kwestionować nierówności; Wspieraj indywidualne zainteresowania i talenty, pomagaj je wydobywać; Poszerzaj granice (stwarzaj możliwości ośmielania się i próbowania) / empowerment, polityka głosu Refleksja „in action” i „after action”;86 ĆWICZENIA Własne doświadczenia z ukrytym programem Analiza podręcznika „Od A do Z” (Didasco) Przysłowia Dowcipy Bajki (technika Scamper) PRZYSŁOWIA •Kotka i żona ma siedzieć w domu. •Baba babę całuje, a za oczy obgaduje. •Baba z wozu koniom lżej. •Instynkt kobiety jest często bystrzejszy nić męski rozum. •Inteligencja kobiety jest w jej urodzie, a uroda mężczyzny w jego inteligencji. •Chłopiec staje się mężczyzną, kobieta pozostaje kobietą. •Obrażony mężczyzna obraża, obrażony chłopiec pielęgnuje swój ból. •Mężczyzna powinien być jak tygrys, kobieta jak kot. •Mężczyznę zachęcaj, kobietę hamuj. •Poranny deszczyk i łzy kobiety szybko schną. •Biada temu domowi, gdzie żona przewodzi mężowi. •Mężczyzna ze słomy wart jest kobiety ze złota. •Gdzie diabeł nie może tam babę pośle. •Nie ma ryby bez ości, nie ma baby bez złości. •Baba bez chłopa jak chałupa bez płota. •Chłop do kielni baba do patelni. •Prędzej się zgodzą dwie suki w jednej budzie niż dwie baby, choć to ludzie. •Nie dasz chłopakom to dasz robakom. •Choć chłop jak żaba lepszy niż baba. •Chłopaki nie płaczą. DOWCIPY A UKRYTY PROGRAM Żona mówi do męża: na pięć minut wychodzę do sąsiadki, wyjmij za godzinę ciasto z piekarnika. • Jak mężczyzna może pomóc żonie w sprzątaniu? Podnieść nogi kiedy ona odkurza. • Czym się różni mężczyzna od chłopca? – Ma droższe zabawki. • Co to jest równy podział obowiązków w domu? -Ona gotuje, on je. Ona sprząta – on brudzi, ona prasuje – on gniecie…. PRZYKŁADY DOBRYCH PRAKTYK W EDUKACJI Konkurs Motoroli Poland „Diversity” – dla uczniów i uczennic szkół średnich - http://www.diversity.pl/ „Świat człowieka” – podręczniki do edukacji humanistycznej w gimnazjum (PWN, autorstwo nauczycielki i nauczyciele Zespołu Szkół Bednarska w Warszawie); Grupa Edukatorów Seksualnych „Ponton” (przy Federacji na Recz Kobiet i Planowania Rodziny) Gender w Podręcznikach Projekt Badawczy http://www.gender-podreczniki.pl/ •Anna Wołosik, Opowiem Ci ciekawą historię, Wyda ŻAK – podr. Do 4 klas sp, hitoria Projekty 1) Lekcje genderowe, czyli równouprawnienie w pigułce Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej w Gliwicach, (2005, 2006, 2007) 2) Nikt nie rodzi się z uprzedzeniami – przeciwdziałanie uprzedzeniom i dyskryminacji w działalności edukacyjnej i szkoleniowej Stowarzyszenie Kobiet KONSOLA Poznań (2005) 3) Równość od przedszkola Stowarzyszenie Silesia Nostra i Grupa Nieformalna „Śląsk Strefa Gender” (2007) 4) Dziewczęta i chłopcy. Bez lęku, bez uprzedzeń, bez przemocy. Jak sobie radzić z trudnymi uczuciami, dyskryminacją, szykanowaniem i napastliwością w relacjach z rówieśnikami i rówieśniczkami Stowarzyszenie „W stronę dziewcząt” Warszawa (2006) Stowarzyszenie W Stronę Dziewcząt JEJ PORTRET. SPRAWY KOBIET OD CZASÓW NAJDAWNIEJSZYCH PO WIEK XXI. Scenariusze lekcji do historii, wiedzy o społeczeństwie, wiedzy o kulturze, a także do edukacji medialnej i prozdrowotnej. Pakiet edukacyjny „Jej portret” składa się z następujących modułów: •Dom i świat. Historia kobiet dla początkujących. •Głosy kobiet •Kobiety i mężczyźni jako obywatele i obywatelki. Prawa kobiet i dziewcząt. •Biznesmenki, menedżerki, prezeski. Kobiety w biznesie, ekonomii i na rynku pracy. • Nagie i ubrane. Jak media przetwarzają ciała kobiet i dziewcząt. •Pionierki: uczone, wynalazczynie, podróżniczki, aktywistki. •Kobiety - legendy, kobiety - alegorie w sztuce i literaturze. Ćwiczenie „PRZĄDKI MĄDROŚCI” Działanie równościowe / antydyskryminacyjne – trenig 1. Antydyskryminacja. Pakiet edukacyjny, CODN, Warszawa 2005 2.Branka M., Cieślikowska D., Edukacja antydyskryminacyjna. Podręcznik trenerski, Villa Decius, Kraków 2010 3.Chege R., Gender Mainstreaming w projektach rozwojowych, niezbędnik trenerski, Fundacja Przestrzeń Kobiet, Fundacja Edukacja dla Demokracji, Kraków-Warszawa 2010 http://bezuprzedzen.org/doc/gender%20mainstreaming%20w%20projektach%20rozwojowych.pdf 4.Dzierzgowska A., Skrzypczak P, red., Kulturowa tożsamość płci. Podręcznik dla trenerów, Stowarzyszenie „Amnesty International”, Warszawa 2005 (www.amnesty.org.pl) 5.Kamińska A., Wybierz Różnorodność. Promowanie postaw antydyskryminacyjnych w organizacji, szkole i miejscu pracy, Stowarzyszenie Inicjatyw Niezależnych Mikuszewo, 2007 http://mojregion.eu/tl_files/TMP/POKL/Aktualnosci/15wybierzroznorodnosc.pdf 6.Majewska E., Rutkowska E., Równa szkoła – edukacja wolna od dyskryminacji. Poradnik dla nauczycielek i nauczycieli, Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej i Fundacja F.E. Stiftung 7.Pankowska D., Wychowanie a role płciowe (dwie części: Podstawy teoretyczne plus Program edukacyjny), GWP, Gdańsk 2005 http://bezuprzedzen.org/doc/rowna_szkola_edu_wolna_od_dyskryminacji.pdf 8.Przeciwdziałanie dyskryminacji. Pakiet edukacyjny dla trenerów i trenerek, Lambda, Warszawa 2005, http://www.bezuprzedzen.org/doc/pakiet_przeciw_dyskryminacji.pdf \ Linki www.wstronedziewczat.org.pl www.gender.lodz.pl www.bezuprzedzen.org www.galeriatolerancji.org.pl www.teachingtolerance.org www.szkolabezprzemocy.pl www.ponton.org.pl 97 TEST ĆWICZENIA PODSUMOWUJĄCE 3 DNI NASZEJ PRACY: „Zmiana stanowiska / opinii (z piłką)” Folded Story / Zaginana Historyjka Co by było gdyby w Polsce…. Sytuacje… Akronimy Gender to: płeć społeczno-kulturowa Osoba, która wykazuje cechy i zachowania typowe dla płci przeciwnej. Znaczenia jakie nadaje się płci w danej kulturze. Stwierdzenie „Kobiety są z natury nademocjonalne, a mężczyźni zrównoważeni” odnosi się do płci (sex) rodzaju (gender) zarówno do płci jak i do rodzaju. Przysłowie „ Inteligencja kobiety jest w jej urodzie, uroda mężczyzny w jego inteligencji” odnosi się do płci (sex) zarówno do płci jak i do rodzaju rodzaju (gender) przekonanie, że strategia ta jest bezkosztowość – można niezbędna w każdym realizować tą strategię bez nowoczesnym, nakładów finansowych. demokratycznym i obywatelskim społeczeństwie. przekonanie, iż Gender Mainstreaming przeciwstawia się i przeciwdziała polityce prorodzinnej. Równość płci oznacza, że nie istnieje dyskryminacja ze względu na płeć. kobiety i mężczyźni mają taki sam realny dostęp do dóbr i zasobów. kobiety i mężczyźni są tacy sami. Stereotyp to nadmiernie uproszczony obraz. może być pozytywny i negatywny. jest bardzo trudny do zmiany. Do szkodliwych mitów na temat Gender Mainstreaming należą: Mężczyźni są z natury skłonni do rywalizacji, a kobiety do współpracy. Chłopcy nie powinni się bawić dziewczyńskimi zabawkami, bo wyrastają na maminsynków. Uprzedzenia to tendencyjne osądy. W wielu krajach kobiety nie mogą same wybierać sobie partnerów i decydować o swej drodze życia. opierają się na stereotypach. Dyskryminacja to zespół postaw to działanie/a. ma na celu utrudnienie dostępu do zasobów. wpływa na efekty nauczania tylko w teraźniejszości. wpływa tylko na przyszłe szanse edukacyjne uczniów i uczennic. wpływa zarówno na jakość procesu dydaktycznowychowawczego „tu i teraz” jak i na przyszłe szanse edukacyjne uczniów i uczennic. w oczekiwaniach nauczycieli i nauczycielek wobec uczniów i uczennic. różnice w standardzie życia kobiet bezdzietnych i kobiet wielodzietnych. w przydzielaniu zadań i funkcji. w treściach podręczników szkolnych i podstaw programowych. różnice między zarobkami młodych kobiet i mężczyzn w Polsce a w wysoko uprzemysłowionych krajach UE. wyraźne różnice między średnimi zarobkami kobiet a mężczyzn pracujących na takich samych stanowiskach, wykonujących takie same i tyle samo obowiązków. Spośród podanych twierdzeń wybierz stereotyp(y) Ukryty program Ukryty program przejawia się m.inn. Pojęcie „luka dochodowa” oznacza: bazują na sferze intelektualnej (wiedza lub jej brak) ale również na emocjach. Dyskryminacja pozytywna Budżet satelitarny (rachunek satelitarny) Pedagogika feministyczna opiera swoje postulaty i działania na: to dyskryminowanie, ale w dobrej intencji. jest ujednoliconym systemem Unii Europejskiej. idei empowermentu (uwłasnowolnieniu) oraz „herstory” Do wskaźników zaangażowanie kobiet makroekonomicznych i mężczyzn w sferę prywatną i polityki równościowej należą: zawodową (na podstawie budżetu czasu każdej płci); Nad sprawną i efektywną realizacją działań równościowych w Polsce zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z 22.04.2008 czuwa Do elastycznych form zatrudnienia należą: to wprowadzenie tymczasowych środków szczególnych, zmierzających do przyspieszenia osiągnięcia równości kobiet i mężczyzn. pozwala oszacować wartość nieodpłatnej pracy domowej. polityce głosu / polityce artykulacji czyli świadomym doprowadzaniu do konfliktu, który ma tu potencjał „pozytywny”. wartość pracy nieopłacanej; Minister / Ministra Polityki Równościowej Pełnomocnik/czka Rządu ds. Równości Społecznej i Ekonomicznej job sharing / job splitting. elastyczne miejsce świadczenia pracy i elastyczne godziny pracy. to uprzywilejowanie danej grupy ze względu na jej wyższe miejsce w hierarchii danego społeczeństwa. został opracowany przez EUROSTAT w 1996 r.. równoprawności różnicy i stworzeniu bezpiecznej przestrzeni ekspresji. zakres wydatków publicznych na wyrównywanie szans kobiet (i mężczyzn); Pełnomocnik/czka Rządu ds. Równego Traktowania praca w stałych godzinach w siedzibie pracodawcy ale w cząstkowym wymiarze etatu. Projekt współfinansowany ze środków Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ Marta Doroba tel. 505013878 e- mail: [email protected]
