Przedmiot: Historia starożytna

Przedmiot: Historia starożytna
Kod ECTS: 08.3-xxxx-140
Punkty ECTS: patrz wykład
Rodzaj studiów: studia I stopnia stacjonarne - rok I, sem. 1
Liczba godzin: 30
Prowadzący: dr Adrian Szopa
Rodzaj zajęć: ćwiczenia
Forma zaliczenia: zaliczenie
Cele: zapoznanie z historią polityczną, gospodarczą, historią kultury, społeczeństwem
starożytnej Grecji i Rzymu
Wykaz tematów:
1. Grecja klasyczna – wojny grecko – perskie
2. Grecja klasyczna – pentekontaetia (pięćdziesięciolecie)
3. Grecja klasyczna – wojna peloponeska
4. Grecja klasyczna – hegemonia Sparty i Teb
5. Kultura, gospodarka i technika epoki hellenistycznej
6. Italia przed Rzymianami
7. Podbój Italii przez Rzym
8. Podbój świata śródziemnomorskiego przez Rzym
9. Republika rzymska – polityka wewnętrzna i społeczeństwo w II w. przed Chr.
10. Zmierzch republiki rzymskiej – pierwszy etap
11. Zmierzch republiki rzymskiej – etap drugi
Tematy na eseje ze starożytnej:
1. Dlaczego Rzym w okresie republiki prowadził politykę podbojów?
2. Skutki podbojów republiki rzymskiej.
3. Dlaczego Rzym w okresie cesarstwa prowadził politykę podbojów?
4. Skutki podbojów cesarstwa rzymskiego.
5. Jakie konsekwencje miało podzielenie cesarstwa rzymskiego?
6. Jakie były skutki wojny peloponeskiej dla świata greckiego?
DI1-04ca
1
7. Dlaczego doszło do wybuchu wojny peloponeskiej?
8. Jaki był wpływ Kartaginy na rozwój republiki rzymskiej?
9. Jakie zmiany zaszły w państwowości rzymskiej pod wpływem kryzysu III wieku?
10. Jakie były skutki barbaryzacji armii rzymskiej w okresie późnego cesarstwa?
11. Jaki był wpływ mecenatu artystycznego epoki augustowskiej na rozwój kultury
rzymskiej?
12. Dlaczego upadła republika rzymska?
13. Dlaczego chrześcijaństwo stało się religią panującą w starożytnym Rzymie?
14. Dlaczego dochodziło do pogromów chrześcijan w starożytnym Rzymie?
15. Dlaczego Julian Apostata nie zdołał trwale przywrócić religii pogańskiej jej dawnej
pozycji?
16. Dlaczego republika ustąpiła pryncypatowi?
17. Dlaczego upadła cywilizacja minojska?
18. Wpływy wschodnie w kulturze helleńskiej.
19. Dlaczego Rzymianie stali się uczniami Greków?
20. Dlaczego Aecjusza nazywamy „ostatnim Rzymianinem”?
21. Jakie były skutki wkroczenia barbarzyńców w granice imperium w 406 r.?
22. Celtowie i Rzym – trudne sąsiedztwo.
23. Dlaczego Rzymianie pokonali Greków?
24. Dlaczego Rzymianie pokonali Kartaginę?
25. Dlaczego Ateny przegrały wojnę peloponeską?
26. Popularzy i optymaci, a upadek republiki rzymskiej.
27. Komedia antyczna w warsztacie historycznym.
28. Tragedia antyczna w warsztacie historycznym.
29. Emancypacja kobiety w starożytnym Rzymie.
30. Żydzi i Rzymianie – wyjątkowe relacje.
31. Tetrarchia i jej skuteczność, jako rozwiązania ustrojowego.
32. Dlaczego Kartagina przegrała wojny z Rzymem?
DI1-04ca
2
33. Dlaczego Alaryk zdobył Rzym?
34. Dlaczego Gejzeryka uważa się za jednego z najlepszych polityków późnego antyku?
35. Na czym polegała wyjątkowość pretorian i ich dowódcy, prefekta pretorium w okresie
pryncypatu?
36. Czy armia rzymska miała oddziały specjalne?
37. Późna starożytność – epoka upadku, czy zmiany?
38. Czy Żydzi ulegli pokusie hellenizacji?
39. Czy Aleksander Wielki był Hellenem?
40. Dlaczego upadła cywilizacja mykeńska?
41. Kto miał większy wpływ na kulturę rzymską: Etruskowie, czy Grecy?
42. Kto był głównym wrogiem cesarstwa rzymskiego?
43. Czy polis było państwem?
44. Jak zmieniała się idea obywatelskości w starożytnym Rzymie?
DI1-04ca
3
Lp.
1
Temat zajęć:
Grecja klasyczna – wojny grecko - perskie
Zakres tematyczny:
Grecy małoazjatyccy pod panowaniem perskim, Persowie za Dunajem, Tracja i Macedonia
wobec Persów, powstanie jońskie – przyczyny, szanse, przebieg, powstanie jońskie a świat
grecki, wyprawa Mardoniusza, wyprawa Datysa i Artafernesa, bitwa pod Maratonem – rola
Miltiadesa, Temistokles w Atenach, przygotowania Kserksesa do wojny, kongres
panhelleński, Termopile i Artemizjon, Salamina, Plateje, Mykale
Literatura podstawowa:
1. Herodot, Dzieje
2. Platon, Uczta, Kriton, Fedon, Eutydemos
3. N. Hammond, Dzieje Grecji, Warszawa 1979.
4.
B. Bravo, E. Wipszycka, Historia starożytnych Greków, t. 1 (Do końca wojen perskich),
Warszawa 1988.
Literatura pomocnicza:
1. W. Lengauer, Starożytna Grecja okresu archaicznego i klasycznego, Warszawa 1999.
2. R. Kulesza, Sparta w V-IV w. p.n.e., Warszawa 2003.
Lp.
2
Temat zajęć:
Grecja klasyczna – pentekontaetia (pięćdziesięciolecie)
Zakres tematyczny:
Powstanie Związku Morskiego – od symmachii do arche, Temistokles i Pauzaniasz,
zwycięstwa Kimona, Kimon a Sparta, reformy Efialtesa w Atenach, era Peryklesa – klasyczna
demokracja ateńska, Ateny a Sparta i jej sprzymierzeńcy, pokój Kalliasa, system kleruchii,
Koroneja, program budowlany Peryklesa, pierwsze starcia w świecie greckim, Ateny i Sparta
w przededniu wojny peloponeskiej
Literatura podstawowa:
1. Arystoteles, Polityka
2. N. Hammond, Dzieje Grecji, Warszawa 1979.
3.
B. Bravo, E. Wipszycka, Historia starożytnych Greków, t. 1 (Do końca wojen perskich),
Warszawa 1988.
Literatura pomocnicza:
1. W. Lengauer, Starożytna Grecja okresu archaicznego i klasycznego, Warszawa 1999.
2. R. Kulesza, Sparta w V-IV w. p.n.e., Warszawa 2003.
DI1-04ca
4
Lp.
3
Temat zajęć:
Grecja klasyczna – wojna peloponeska
Zakres tematyczny:
Przyczyny wojny, konflikt Korkyry z Koryntem, założenia strategiczne – możliwości rywali,
strategia Peryklesa, Sparta jako wyzwolicielka Hellady, wojna archidamejska, epidemia –
ubytek ludności Aten, kryzys strategii Peryklesa i jego śmierć, rola Kleona, wojna z Lesbos,
Sfakteria, atak Brazydasa, pokój Nikiasa, Alkibiades, Mantineja i Melos, wyprawa sycylijska,
klęska pod Syrakuzami, Dekeleja, , perska pomoc finansowa dla Sparty, zmiany ustrojowe w
Atenach, powrót Alkibiadesa, Arginuzy, bunt ateńskich sprzymierzeńców, Ajgospotamoj,
warunki pokoju, skutki wojny peloponeskiej
Literatura podstawowa:
1. Tukidydes, Wojna peloponeska
2. N. Hammond, Dzieje Grecji, Warszawa 1979.
3. R. Kulesza, Sparta w V-IV w. p.n.e., Warszawa 2003.
Literatura pomocnicza:
1. W. Lengauer, Starożytna Grecja okresu archaicznego i klasycznego, Warszawa 1999.
Lp.
4
Temat zajęć:
Grecja klasyczna – hegemonia Sparty i Teb
Zakres tematyczny:
Rządy Trzydziestu Tyranów w Atenach, powrót demokracji ateńskiej, pozycja Lizandra, Cyrus
Młodszy i wyprawa dziesięciu tysięcy, wojna spartańsko-perska, Sparta Agesilaosa, rola
Konona w Atenach, projekt ogólnogreckiego pokoju, pokój Antalkidasa, Sparta, Olint i Teby,
Drugi Związek Morski, odrodzenie związku Beockiego, hegemonia tebańska – Teby
Epaminondasa, Leuktry, kryzys w Sparcie, Związek Arkadyjski, zbliżenie Sparty i Aten,
„pokój powszechny”, Mantineja, Sparta po utracie hegemonii, reformy Agisa IV i
Kleomenesa III, Sparta wobec Macedonii
Literatura podstawowa:
1. R. Kulesza, Sparta w V-IV w. p.n.e., Warszawa 2003.
2. N. Hammond, Dzieje Grecji, Warszawa 1979.
Literatura pomocnicza:
1. W. Lengauer, Starożytna Grecja okresu archaicznego i klasycznego, Warszawa 1999.
DI1-04ca
5
Lp.
5
Temat zajęć:
Kultura, gospodarka i technika epoki hellenistycznej
Zakres tematyczny:
Monarchia hellenistyczna – jej charakter, Grecy i poddani wschodni, ideologia królewska,
problemy społeczne i demograficzne Grecji w okresie hellenistycznym, Egipt Ptolemeuszy –
struktura administracyjna, eksploatacja, ziemi, polityka fiskalna, rola państwa w gospodarce,
Aleksandria jako ośrodek kultury, monarchia Seleucydów – struktura polityczna państwa,
urzędnicy i elita dworska, dochody, działalność kolonizacyjna, niegreckie miasta monarchii,
własność ziemska, kultura grecka w centrum i na wschodzie państwa, miasta epoki
hellenistycznej – aspekty urbanistyczne, społeczne i gospodarcze, finanse miejskie, poleis i ich
dobroczyńcy, efebia, kultura – krasomówstwo, historiografia, filozofia, nauki, poezja, religia
– religia tradycyjna, nowe zjawiska, Grecy wobec bóstw wschodnich, problem
upowszechniania się kultów wschodnich, kryzys tradycyjnej religii, kult władców
Literatura podstawowa:
1. B. Bravo, E. Wipszycka, Historia starożytnych Greków, t. 3 (Okres hellenistyczny),
Warszawa 1992.
Literatura pomocnicza:
1. F. Walbank, Świat hellenistyczny, Warszawa 2003.
2. A. Świderkówna, Hellenika. Wizerunek epoki od Aleksandra do Augusta, Warszawa 1974.
3. A. Świderkówna, Bogowie zeszli z Olimpu, Warszawa 1991.
Lp.6
Temat zajęć:
Italia przed Rzymiananmi
Zakres tematyczny:
Warunki geograficzne Italii, najdawniejsi mieszkańcy Italii – epoka kamienna, epoka brązu,
epoka żelaza, kultura willanowiańska, ludy i języki Italii, Grecy w Italii, cywilizacja Etrusków
– pochodzenie ludu, organizacja polityczna, kultura etruska, ekspansja etruska
Literatura podstawowa:
M. Cary, H.H. Scullard, Dzieje Rzymu, t. 1, Warszawa 1992.
Literatura pomocnicza:
1. M. Jaczynowska, Dzieje Imperium Romanum, Warszawa 1995.
2. M. Jaczynowska, Historia starożytnego Rzymu, Warszawa 1976.
3. Starożytny Rzym we współczesnych badaniach. Państwo – społeczeństwo –
gospodarka, pod red. J. Wolskiego, T. Kotuli i A. Kunisza, Kraków 1994.
4. R. Bloch, Etruskowie, Warszawa 1967.
5. W. Dobrowolski, Sztuka Etrusków, Warszawa 1971.
DI1-04ca
6
Lp.
Temat zajęć:
Podbój Italii przez Rzym
7-8
Zakres tematyczny:
Lacjum i Rzym – geografia Lacjum, najdawniejsze dzieje Lacjum, położenie miasta Rzym,
początki Rzymu według tradycji, początki Rzymu: od wioski do miasta, Rzym w czasach
królewskich – królowie i tradycja, miasto, życie gospodarcze w okresie królewskim, pierwotna
religia Rzymian, podziały społeczne i polityczne, monarchia, ewolucja organizacji wojska i
instytucji politycznych, Rzym i jego sąsiedzi, zmierzch panowania Etrusków w Rzymie,
konflikt stanów. Pierwszy etap – początki ustroju republikańskiego, stosunki gospodarcze,
plebejska organizacja antypatrycjuszowska, kodeks XII Tablic, poprawa sytuacji plebejuszy,
wojny wczesnej Republiki – Rzym i Lacjum, Sabinowie, Ekwowie i Wolskowie, podbój Wejów,
oblężenie Rzymu przez Galów, konflikt stanów. Drugi etap – ponowny wybuch waśni po
wojnie
galijskiej,
ustawodawstwo
gospodarcze,
sukces
plebejuszy,
arystokracja
patrycjuszowsko-plebejska, nowy ustrój państwa, wojny z Latynami, Samnitami i Pyrrusem,
państwo rzymskie w III w. przed Chr. – wady ustroju rzymskiego, zasady działania ustroju
rzymskiego, podbój Italii, polityczna organizacja Italii, sytuacja gospodarcza Rzymu i Italii,
architektura i sztuka, życie społeczne i religijne, początki literatury rzymskiej
Literatura podstawowa:
M. Cary, H.H. Scullard, Dzieje Rzymu, t. 1, Warszawa 1992.
Literatura pomocnicza:
1. M. Jaczynowska, Dzieje Imperium Romanum, Warszawa 1995.
2. M. Jaczynowska, Historia starożytnego Rzymu, Warszawa 1976.
3. Starożytny Rzym we współczesnych badaniach. Państwo – społeczeństwo –
gospodarka, pod red. J. Wolskiego, T. Kotuli i A. Kunisza, Kraków 1994.
4. A. Alföldy, Historia społeczna starożytnego Rzymu, Poznań 1998.
DI1-04ca
7
Lp.
Temat zajęć:
9-10
Podbój świata śródziemnomorskiego przez Rzym
Zakres tematyczny:
Pierwsza wojna punicka i podbój Italii północnej – sprawa Messany, nowe cele wojenne
Rzymu, inwazja na Afrykę, drugi etap działań na Sycylii, zdobycie Sardynii i Korsyki, ostatnia
inwazja galijska, wojny iliryjskie, druga wojna punicka – zatarg o Sagunt, najazd Hannibala
na Italię, Kanny, Rzym po klęsce pod Kannami, wojna w Grecji i na Sycylii, Scypionowie w
Hiszpanii, wojna w Afryce, Zama, podboje w zachodniej strefie Moza Śródziemnego –
ekspansja terytorialna Rzymu, podbój Galii Przedalpejskiej, wojny liguryjskie, wojny
hiszpańskie, Rzym, Kartagina i Numidia, trzecia wojna punicka, wojny macedońskie, kontakty
Rzymu z Grecją, pierwsza wojna macedońska, kwestia Pergamonu i Rodos, druga wojna
macedońska, Antioch III i Etolowie, trzecia i czwarta wojna macedońska, wojny Rzymu w Azji
w II w. przed Chr. – geneza konfliktu z Antiochem III, przebieg kampanii, Rzymianie w Azji
Mniejszej, stosunki z Syrią i Egiptem, administracja prowincjonalna – klienci Rzymu, sytuacja
prawna ludności prowincji, namiestnicy, służba wojskowa, system podatkowy, wady
administracji, próby reform
Literatura podstawowa:
1. Liwiusz, Ab urbe condita libri (Dzieje Rzymu od założenia miasta)
2. M. Cary, H.H. Scullard, Dzieje Rzymu, t. 1, Warszawa 1992.
Literatura pomocnicza:
1. M. Jaczynowska, Dzieje Imperium Romanum, Warszawa 1995.
2. M. Jaczynowska, Historia starożytnego Rzymu, Warszawa 1976.
3. Starożytny Rzym we współczesnych badaniach. Państwo – społeczeństwo –
gospodarka, pod red. J. Wolskiego, T. Kotuli i A. Kunisza, Kraków 1994.
DI1-04ca
8
Lp.
Temat zajęć:
11
Republika rzymska – polityka wewnętrzna i społeczeństwo w II w. przed Chr.
Zakres tematyczny:
Zgromadzenie ludowe, nowa arystokracja, ugrupowania polityczne w Rzymie, władza
wykonawcza, reformy wymiaru sprawiedliwości, administracja finansowa, miasto Rzym,
Italia, sprawy zagraniczne, armia, rolnictwo, praca niewolnicza w rolnictwie, wytwórczość i
handel, życie prywatne Rzymian, stolica, sztuka rzymska i italska, wczesna poezja łacińska,
początki prozy literackiej, nauka i filozofia, religia
Literatura podstawowa:
1. Liwiusz, Ab urbe condita libri (Dzieje Rzymu od założenia miasta)
2. M. Cary, H.H. Scullard, Dzieje Rzymu, t. 1, Warszawa 1992.
Literatura pomocnicza:
1. M. Jaczynowska, Dzieje Imperium Romanum, Warszawa 1995.
2. M. Jaczynowska, Historia starożytnego Rzymu, Warszawa 1976.
3. Starożytny Rzym we współczesnych badaniach. Państwo – społeczeństwo –
gospodarka, pod red. J. Wolskiego, T. Kotuli i A. Kunisza, Kraków 1994.
Lp. 12
Temat zajęć:
Zmierzch republiki rzymskiej – pierwszy etap
Zakres tematyczny:
Program polityczny Tyberiusza Grakcha, prawo agrarne, pierwsza kontrakcja senatu,
pierwszy projekt ustawy o pełnym obywatelstwie dla Italików, reformy społeczne Gajusza
Grakcha, druga kontrakcja senatu, podbój Galii Narbońskiej, restauracja rządów senatu,
sytuacja we wschodnim rejonie M. Śródziemnego, wojna z Jugurtą, inwazja Cymbrów i
Teutonów – reforma wojskowa Mariusza, Saturninus, szósty konsulat Mariusza, wojna ze
sprzymierzeńcami – trybunat Liwiusza Druzusa, konfederacja italska przeciw Rzymowi,
wojna ze sprzymierzeńcami, trybunat Sulpicjusza Rufusa, Rzym w rękach Sulli i Cynny, rządy
Cynny
Literatura podstawowa:
1. M. Cary, H.H. Scullard, Dzieje Rzymu, t. 1, Warszawa 1992.
Literatura pomocnicza:
1. M. Jaczynowska, Dzieje Imperium Romanum, Warszawa 1995.
2. M. Jaczynowska, Historia starożytnego Rzymu, Warszawa 1976.
3. Starożytny Rzym we współczesnych badaniach. Państwo – społeczeństwo –
gospodarka, pod red. J. Wolskiego, T. Kotuli i A. Kunisza, Kraków 1994.
DI1-04ca
9
Lp.
Temat zajęć:
13-14 Zmierzch republiki rzymskiej – etap drugi
Zakres tematyczny:
Jedynowładztwo Sulli – sytuacja w Azji Mniejszej do roku 88 przed Chr., pierwsza wojna z
Mitrydatesem, powrót Sulli, proskrypcje, reformy Sulli, miejsce Sulli w dziejach Rzymu, próby
odrodzenia Republiki – lata 70-te, bunt Lepidusa, wojna z Sertoriuszem, wojna niewolnicza w
Italii, zamach stanu Pompejusza, Krassus, Cezar i Katylina, spisek Katyliny, pierwszy
triumwirat i pierwszy konsulat Cezara, wojny Lukullusa, Pompejusza i Krassusa – walki z
piratami, podboje Lukullusa w Azji Mn., kampanie Lukullusa w Armenii, wojna Krassusa z
Partami, podbój Galii przez Cezara i upadek pierwszego triumwiratu, droga Cezara do
jedynowładztwa – Farsalos, wojna aleksandryjska, Tapsus i Munda, próby odbudowy
państwa, polityka zagraniczna Cezara, dzieło Cezara, drugi triumwirat – rządy Antoniusza,
wzrost znaczenia Oktawiana, Filippi, wojna Oktawiana z Sekstusem Pompejuszem, Antoniusz
na Wschodzie, Akcjum, społeczeństwo rzymskie w I w. przed Chr.
Literatura podstawowa:
1. M. Cary, H.H. Scullard, Dzieje Rzymu, t. 1, Warszawa 1992.
Literatura pomocnicza:
1. M. Jaczynowska, Dzieje Imperium Romanum, Warszawa 1995.
2. M. Jaczynowska, Historia starożytnego Rzymu, Warszawa 1976.
3. Starożytny Rzym we współczesnych badaniach. Państwo – społeczeństwo –
gospodarka, pod red. J. Wolskiego, T. Kotuli i A. Kunisza, Kraków 1994.
DI1-04ca
10
Lista lektur na zajęcia z historii starożytnej Grecji i Rzymu.
1) Heather P., Upadek Rzymu, Poznań 2006.
2) Ciechanowicz J., Cień Minotaura, Warszawa 1996.
3) Ciechanowicz J., Rzym – ludzie i budowle, Warszawa 1987.
4) Boardman J., Sztuka grecka, b. m., 1999.
5) Strzelczyk J., Odkrywanie Europy, Poznań 2000.
6) Strzelczyk G., Goci – rzeczywistość i legenda, Warszawa 1984.
7) Wilczyński W., Zagraniczna i wewnętrzna polityka afrykańskiego państwa
Wandalów, Kraków 1994.
8) Ciecieląg J., Powstanie Bar Kochby 132-135 po Chr., Zabrze 2008.
9) Świderkówna A., Hellada królów, Warszawa 2008.
10) Kumaniecki K., Cyceron i jego współcześni, 1989.
11) Mączyńska M., Wędrówki ludów, Warszawa-Kraków 1996.
12) Twardowska K., Cesarzowe bizantyjskie 2 poł. V w. Kobiety a władza, Kraków 2006.
13) Wipszycka E., O starożytności polemicznie, Warszawa 2000.
14) Świderkówna A., Bogowie zeszli z Olimpu, PWN 2008.
15) Grimal P., Miłość w Rzymie, Warszawa 1990.
Do wyboru pięć pozycji.
DI1-04ca
11