ROLA EURO NA MIĘDZYNARODOWYM RYNKU FINANSOWYM
advertisement
UNIWERSYTET GDAŃSKI - WYDZIAŁ EKONOMICZNY STUDIA PODYPLOMOWE - MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO WIOLETA BRUŹDZIAK ROLA EURO NA MIĘDZYNARODOWYM RYNKU FINANSOWYM Promotor: Prof. zw. dr hab. Andrzej Stępniak Sopot, 2015 1 Wioleta Bruździak Studia Podyplomowe Mechanizmy funkcjonowania strefy euro Sopot, 18.05.2015r. Oświadczam, że przedłożona przeze mnie praca podyplomowa pt. „Rola euro na międzynarodowym rynku finansowym”, wykonana pod kierunkiem Prof. zw. dr hab. Andrzeja Stępniaka nie narusza praw autorskich, interesów prawnych i materialnych innych osób w rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawach autorskich i prawach pokrewnych (Dz. U. 2000 r. Nr 80, poz. 904, z późn. zm.). …………………………….. podpis 2 Spis treści : Wstęp 1. Co to jest pieniądz międzynarodowy? 2. Czynniki decydujące o roli euro jako waluty międzynarodowej 3. Rola euro na międzynarodowym rynku handlowym 4. Rola euro na międzynarodowym rynku finansowym Zakończenie Bibliografia Publikacje Spis stron internetowych Spis tabel Spis wykresów 3 WSTĘP Przemiany w międzynarodowym systemie walutowym to jedne z najciekawszych zjawisk występujących we współczesnej gospodarce światowej. Jednym z najważniejszych etapów tych zmian była europejska integracja walutowa oraz gospodarcza. Jej konsekwencją było powstanie drugiego co do wielkości międzynarodowego obszaru gospodarczego, który w chwili obecnej obejmuje 28 państw. Integracja gospodarcza i walutowa wpłynęła na zwiększenie efektywności europejskich rynków pieniężnych i kapitałowych oraz zmiany układu sił w stosunkach finansowo- walutowych. Gospodarka Unii Europejskiej uległa zacieśnieniu przez co powstał jednolity rynek towarów i usług, kapitałów oraz siły roboczej. Przemienienie walut narodowych krajów europejskich w jedną wspólną walutą doprowadziło do debaty nad prawdopodobieństwem straty przez dolara amerykańskiego głównej pozycji waluty międzynarodowej. Nawet przed wprowadzeniem euro, które zastąpiło mocne waluty europejskie (takie jak frank francuski czy gulden holenderski) doszukiwano się w euro nowego przeciwnika dla waluty amerykańskiej. Przedmiotem pracy jest ukazanie euro jako wspólnej waluty krajów członkowskich Unii Gospodarczej i Walutowej, jak i analiza jego roli na międzynarodowym rynku finansowym. Kolejnym celem badań jest również ocena perspektywy dogonienia Stanów Zjednoczonych pod względem gospodarczym oraz dominacji europejskiej waluty w międzynarodowych obrotach finansowych oraz handlowych. Podczas tworzenia pracy została wykorzystana literatura z makroekonomii, integracji europejskiej oraz finansów międzynarodowych. Dużą rolę miały również publikacje Europejskiego Banku Centralnego oraz Narodowego Banku Polskiego ukazujące procesy tworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej oraz wprowadzenia wspólnej waluty. Jednym z podstawowych źródeł danych statystycznych były strony internetowe międzynarodowych instytucji finansowych, takich jak Eurostat, Bank Rozrachunków Międzynarodowych czy Światowa Federacja Giełd. Interpretacja pewnych wskaźników oraz danych była ciężka, gdyż część z państw nie ujawnia poszczególnych informacji. 4 1. CO TO JEST PIENIĄDZ MIĘDZYNARODOWY? Definicja pieniądza od wieków jest problematyką dyskusji i nadal jest poszerzana o wciąż to nowe kategorie. Jego forma zmieniała się bowiem niejednokrotnie razem z rozwojem handlu i przemianami odbywającymi się w gospodarce. Kiedyś pieniądz uznawano jako powszechnie akceptowany towar, który służy do realizowania płatności za kupione dobra lub też do wywiązywania się z zobowiązań1. Razem z rozwojem pieniądza definicja ta nabierała nowego znaczenia. Ustalenie jego pojęcia stało się bardzo trudne. Współczesny pieniądz można zdefiniować poprzez jego główne cechy oraz funkcje. Do najważniejszych zadań pieniądza zaliczyć można funkcje: 1) środka płatniczego, 2) środka wymiany, 3) miernika wartości, 4) środka przechowywania bogactwa2. Pieniądz pełniący funkcję miernika wartości jest jednostką obrachunkową. To w pieniądzu ukazywane są ceny dóbr i usług, które dają możliwość porównania wartości tych dóbr i wartościowanie kosztów oraz planowanie przez producentów i konsumentów3. Daje to możliwość zapobiegania zbyt wysokim kosztom oraz efektywne rozporządzanie posiadanymi środkami. Funkcja ta ukazuje ilość towarów, którą można kupić za jednostkę pieniądza. W tej sytuacji pieniądz jest w postaci wyobrażeniowej, ponieważ pokazuje cenę towaru bez jego fizycznej obecności. Jako środek wymiany pieniądz daje możliwość regulowania należności bez względu od przedmiotu transakcji kupna-sprzedaży oraz usuwa kwestię podwójnej zbieżności potrzeb, występujących w wymianie towarowej. Aby pełnić tą funkcję pieniądz powinien spełniać kilka warunków. Najważniejszym z nich jest powszechna akceptowalność która oznacza, że nabywcy rynku muszą mieć pewność, iż za otrzymane pieniądze zdobędą określone dobra oraz usługi. Fizyczność pieniądza musi być lekka i łatwo podzielna, co sprawia, że przechowywanie oraz przemieszczanie sporych ilości gotówki, jak również podział jej na mniejsze jednostki pieniężne w celu realizacji niskokwotowych transakcji nie będzie sprawiała problemów. 1 Begg D. ,Fischer S. ,Dornbusch R., Makroekonomia, PWE, Warszawa 2003, s. 94. Mankiw N. G., Taylor M. P, Makroekonomia, PWE, Warszawa 2009, s. 185. 3 Czarny B. ,Podstawy ekonomii, Wyd. 3 zm., PWE, Warszawa 2011, s. 404. 2 5 Kolejną ważna rolą pieniądza jest jego bezpieczeństwo. Powinien być on trudny do podrobienia, gdyż sfałszowane pieniądze nie posiadają wartości i nie wzbudzają zaufania4. W tej roli pieniądz występuje gdy transakcje realizowane są za pomocą gotówki oraz ich rozliczenie występuje w chwili przeprowadzania transakcji. W funkcji środka płatniczego pieniądz reguluje transakcję w późniejszym terminie, a w chwili jej zawierania egzystuje jedynie realnie. Służy głównie także do realizacji transakcji dotyczących spłacanych i zaciąganych pożyczek, regulowania zobowiązań z tytułu podatków oraz innych operacji realizowanych na rynku finansowym. Funkcja pieniądza służy nie tylko do rozliczeń, czy też dokonywania płatności, ale również przechowywania bogactwa. Pieniądz umożliwia przenoszenie wartości w czasie5. Dzięki tezauryzacji istnieje możliwość oszczędzania, a także nabywania dóbr i usług w przyszłości. Występuje to często w chwilach kryzysu gospodarczego i objawia się brakiem zaufania społeczeństwa do instytucji finansowych. Pieniądz międzynarodowy to waluta używana przez rezydentów państw niebędących jej emitentem6. Pieniądz międzynarodowy używany jest w finansach międzynarodowych i handlu przez podmioty, takie jak: banki centralne, instytucje rządowe i pozarządowe oraz przedsiębiorstwa, banki, osoby indywidualne i inne podmioty7. Waluty ogółu państw pełnią funkcje pieniądza na obszarze tych państw. Poszczególne mają zastosowanie poza obszarami krajów, które je emitują pełniąc również funkcje pieniądza międzynarodowego. Wspólnymi cechami waluty międzynarodowej oraz krajowej są trzy funkcje: jednostki rozliczeniowej, środka płatniczego oraz środka tezauryzacji. Pieniądz światowy jako środek płatniczy służy do realizowania operacji na prywatnym rynku towarowym i kapitałowym oraz jako waluta interwencyjna kraju8. Posiada zastosowanie przy sprecyzowaniu cen dóbr i usług oraz emisji papierów wartościowych, a także określaniu wartości udzielanego kredytu9. Znaczenie pieniądza międzynarodowego jako jednostki rozliczeniowej wiąże się z powyższą funkcją, aczkolwiek określenie ceny i płatność realizowane są w różnych walutach. Rola pieniądza międzynarodowego pochodzi od tradycyjnych funkcji pieniądza, a także odwołuje się do sektora prywatnego i publicznego, a jego zastosowanie cechuje się większą złożonością. 4 Milewski M. [red.], Elementarne zagadnienia ekonomii, Wyd. 2, PWN, Warszawa 2000, s. 340. Czarny B., Wstęp do ekonomii, PWE, Warszawa 2006., s. 204 6 Pszczółka I., Euro a integracja europejskich rynków finansowych, CeDeWu, Warszawa 2010., s. 68. 7 NBP, Międzynarodowa rola euro III, Departament Integracji ze Strefą Euro, Lipiec 2011, s. 4. 8 Kosztowniak A [i. in.]., Finanse i rozliczenia międzynarodowe, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2009s. 138. 9 Pszczółka I., Euro a integracja…, op. cit., s. 69. 5 6 Tabela 1. Funkcje pieniądza międzynarodowego Funkcje pieniądza Miernik wartości Zastosowanie waluty w sferze Zastosowanie waluty w sferze prywatnej (poza krajem emisji) oficjalnej (poza krajem emisji) Notowanie cen Waluta referencyjna Fakturowanie Środek płatniczy Waluta transakcyjna: 1. w handlu międzynarodowym Waluta interwencyjna 2. w wymianie walut Środek akumulacji Waluta inwestycyjna Waluta rezerwowa Źródło: Narodowy Bank Polski, Europejska Integracja Monetarna od A do Z, Warszawa 2009, str. 84. W sektorze publicznym pieniądz międzynarodowy uznawany jest za walutę referencyjną, rezerwową oraz interwencyjną10. W zasięgu sfery oficjalnej, obrocie pomiędzy bankami centralnymi oraz innymi podmiotami jest podstawą ustalania kursów walutowych. Pieniądz światowy uznawany jest jako tzw. waluta referencyjna, która jest punktem odniesienia do określania dopuszczalnego poziomu wahań kursów walutowych krajów wokół kursu centralnego11. Jako waluta rezerwowa oraz interwencyjna umożliwia dokonania interwencji na rynku walutowym12, które polegają na zakupie bądź sprzedaży waluty zagranicznej, aby zmienić kurs waluty krajowej poprzez krajowe władze monetarne13. Stabilność kursu walutowego na oczekiwanym poziomie zmierza do kontrolowania równowagi bilansu płatniczego oraz poziomu inflacji, a także do zachowania stabilności finansowej. Realizowanie takich operacji wymusza od banków centralnych prawidłowego zarządzania rezerwami walutowymi. Gromadzenie rezerw walutowych przez władze monetarne ma także wpływ na przekazanie płynności walutowej innym państwom, które posiadają dewizowe niedobory. W obszarze prywatnym funkcjonowanie pieniądza światowego zawężą się jedynie do zastosowania jako waluty transakcyjnej, fakturowania oraz inwestycyjnej14. Rola pieniądza jako miernika wartości ma na celu prawidłowe oraz sprawne realizowanie transakcji między biorącymi w niej udział podmiotami zagranicznym oraz wykorzystanie pieniądza wyrażonego w określonej walucie jako waluty fakturowania. W obszarze handlu 10 NBP, Międzynarodowa rola euro…, op. cit., s. 4. NBP, Międzynarodowa rola euro…, op. cit., s. 7. 12 Dudziński J. [red.], Międzynarodowe stosunki gospodarcze. Podstawowe zagarniania, Wydawnictwo Zachodniopomorskiej Szkoły Biznesu, Szczecin 2007., s.211. 13 Bilski J., Międzynarodowy system walutowy, PWE, Warszawa 2006., s. 84. 11 7 międzynarodowego fakturę wystawia eksporter, który sprzedaje towary albo usługi. Walutą używaną do fakturowania głównie jest waluta państwa mającego silniejszą pozycję w dokonywanej transakcji. Ważnym czynnikiem wpływającym na eksporterów do narzucania importerom własnej waluty jest ryzyko zmian kursowych. Zwyczaje tworzące się na rynku międzynarodowym także silnie oddziałują na wybór waluty fakturowania. Wtedy możliwe jest zastosowanie do rozliczeń waluty państwa trzeciego, nie mającego udziału w transakcji. Ma to znaczenie zwłaszcza przy handlu ropą naftową, produktami rolnymi oraz surowcami mineralnymi sprzedawanymi masowo, gdzie dominuje waluta dolar amerykański. Kolejnym elementem wpływającym na wyboru waluty jako waluty transakcyjnej zalicza się duży wolumen transakcji w danej walucie rozliczanych przez banki, gdyż zachęca to do rozliczeń za jej pomocą ze względu na niższe opłaty bankowe. Wykorzystanie pieniądza światowego jako waluty transakcyjnej powiązane jest z realizowaniem transakcji handlowych oraz kapitałowych, gdzie jeden z podmiotów nie jest emitentem waluty, która bierze udział w transakcji. Waluta używana poza krajem emisji może być stosowana również jako międzynarodowy pieniądz inwestycyjny w postaci środka akumulacji. Na rynku walutowym można dokonywać rzeczywiste operacje terminowe oraz kasowe, a także transakcje instrumentami pochodnymi15. Sprzedaż oraz kupno walut czy papierów wartościowych wyrażonych w ustalonych walutach pozwala na zabezpieczenie się przed ryzykiem kursowym, a także zdobycie zysku przez dokonywanie spekulacji walutowych. Emisja pieniądza światowego niesie ze sobą korzyści oraz koszty. Główną zaletą dla kraju emitującego jest możliwość zadłużenia się we własnej walucie na międzynarodowym rynku, gdzie główną rolę odgrywa waluta krajowa emitenta, co niesie za sobą ochronę przed negatywnymi zmianami kursów walutowych. Ponadto rośnie prestiż emitenta na rynku finansowym, a także wpływy do budżetu państwa za realizowanie transakcji przy pomocy tej waluty. 2. CZYNNIKI DECYDUJĄCE O ROLI EURO JAKO WALUTY MIĘDZYNARODOWEJ O pozycji waluty międzynarodowej decyduje wiele czynników, z których najważniejszymi są otwartość oraz rozmiar kraju emitującego walutę, stabilność gospodarcza 15 Bilski J., Międzynarodowy system…, op. cit., s. 28 8 i cenowa, stabilność waluty na rynku międzynarodowym oraz poziom rozwoju rynku finansowego, na obszarze którego dokonywane są operacje w walucie emitenta. Im szersza jest efektywność gospodarcza danego kraju oraz jego globalna pozycja jako eksportera, tym dużo większy jest potencjał zastosowania tej waluty przez członków międzynarodowych transakcji finansowych oraz handlowych. Dobrze ukształtowany rynek finansowy, posiadający wysoką płynność oraz różnorodność instrumentów finansowych pozwala na realizację transakcji podmiotom zagranicznym oraz krajowym po rozsądnych kosztach. Strefa euro liczy największą liczbę państw oraz jest najważniejszą unią walutową w gospodarce światowej. Jest ona częścią Unii Europejskiej, która decyduje o rozwoju finansowym oraz gospodarczym całej Unii. Unia Europejska jest elementem, tzw. Triady16, czyli zbiorowości państw dominujących pod względem potencjału ekonomicznego oraz poziomu współpracy międzynarodowej w gospodarce. Do Triady należą kraje UE, Japonia, Chiny oraz Stany Zjednoczone. Adekwatny potencjał gospodarki krajów strefy euro, stabilność polityczna oraz ekonomiczna, dobrze ukształtowane rynki finansowe, pozwoliły walucie euro stać się drugą całkowicie uznawaną walutą międzynarodową na świecie, zaraz obok dolara amerykańskiego. Podstawowymi miernikami do wyrażenia pozycji ekonomicznej krajów w gospodarce globalnej są udział w światowym PKB oraz handlu. Strefa euro należy do najmocniej otwartych gospodarek świata pod względem wartości obrotów handlowych per capita oraz handlu zagranicznego w PKB. 16 Wpływ integracji monetarnej na wymianę towarową w warunkach kryzysu gospodarczego, NBP, Warszawa 2013, s.35 9 Wykres 1. Udział państw w światowym PKB w 2013 roku Unia Europejska (Strefa euro - 13,6%) 18,7% Stany Zjednoczone 41,2% 19,3% Japonia 5,4% 15,4% Chiny Reszta świata Źródło: NBP, Mapa strefy euro, Komisja europejska 2014 W 2013 roku strefa euro stanowiła trzecią, zaraz po Stanach Zjednoczonych oraz Chinach grupę państw o największym PKB. Strefa euro pod względem wielkości jest podobna z gospodarką Stanów Zjednoczonych. Jeśli chodzi o zaludnienie strefa euro jest jedną z najbardziej rozwiniętych gospodarek na świecie. W 2013 roku liczba ludności kształtowała się na poziomie 338,6 mln, podczas gdy Stanów Zjednoczonych równała się 316,5 mln, natomiast Japonii 127,3 mln. Tabela 2 . Główne ośrodki gospodarki światowej w 2013 roku Wskaźniki strukturalne Strefa UE USA Japonia Chiny euro Ludność (mln) PKB (bln euro) 338,6 8,1 508,4 11,4 316,5 11,8 127,3 3,3 1.360,7 9,4 Eksport towarów i usług do PKB (%) 26,8 18,2 13,6 15,4 26,3 Import towarów i usług do PKB (%) 24,9 17,5 16,9 17,2 23,5 Źródło: European Central Bank, Statistics Pocket Book, Kwiecień 2014, s. 7. 10 Dużą znaczenie w państwach UE ma handel zagraniczny. Następuje to głównie z wzajemnej współzależności, której następstwem jest duża siła wymiany handlowej. Poziom wymiany handlowej jest rezultatem procesu integracji, która przyczyniła się do powstania wspólnego pieniądza oraz rynku. Strefa euro jest coraz częściej oceniana jako jednolity obszar gospodarczy, który jest bardziej samowystarczalny oraz niezależny niż odrębne kraje członkowskie. Euro jako druga całkowicie uznawana waluta na rynku międzynarodowym rywalizuje z dolarem amerykańskim o udział w zakresie waluty światowej. Na rolę euro w gospodarce światowej wpływa szereg czynników, a najważniejsze to: łatwość wymiany handlowej, podniesiony poziom integracji rynku finansowego Unii Europejskiej, właściwa polityka zapewniająca wzrost gospodarczy oraz zewnętrzną i wewnętrzną stabilność, tzw. efekty sieciowe powiązane ze stosowaniem w transakcjach jednej waluty17. Łatwość wymiany handlowej pomiędzy państwami członkowskimi, a państwami trzecimi gwarantuje Traktat o Wspólnocie Europejskiej. Wyższy stopień integracji rynku finansowego UE, dzięki proponowaniu różnych produktów finansowych oraz wyższy stopień usług finansowych wzbudza zainteresowanie kredytobiorców oraz inwestorów z całego świata. Rynek finansowy strefy euro jest następnym zaraz po amerykańskim, największym rynkiem finansowym na świecie. Najlepiej zaawansowanym składnikiem europejskiego rynku finansowego jest rynek obligacji. Na rynku europejskim wzrost emisji obligacji był znacząco większy niż na odrębnych światowych rynkach. Po paru latach istnienia UGiW rynek obligacji UE uzyskał stopień podobny z rynkiem amerykańskim. Zachowanie stabilnego poziomu cen, to główne zadanie Europejskiego Banku Centralnego, którego funkcjonowanie ma zapewnić taki sam poziom cen w krajach strefy euro. Inną rzeczą, która ma wpływ na wzrost gospodarczy oraz stabilność krajów UE jest polityka budżetowa realizowana przez kraje UE. Wymagania dotyczące działania tej polityki zostały określone w Pakcie Stabilności i Wzrostu oraz Traktacie o UE. Stan finansów publicznych ma wpływ na rozwój gospodarczy oraz na prowadzenie polityki pieniężnej. Polityka makroekonomiczna realizowana w strefie euro jest adekwatna do zmienności 17 Mucha – Leszko B., Strefa euro. Wprowadzenie, funkcjonowanie, międzynarodowa rola euro, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej, Lublin 2007, s. 282. 11 sytuacji gospodarczej oraz dąży ku poprawie poziomu finansów publicznych i wzrostu gospodarczego. Reasumując można stwierdzić, że do podstawowych czynników wpływających na międzynarodową pozycję waluty można zaliczyć: rozmiar i otwartość gospodarki kraju emitującego daną walutę, jego wysoką pozycję w skali światowej jako eksportera w międzynarodowych transakcjach handlowych, stabilność waluty na międzynarodowym rynku walutowym oraz stabilność cenową i gospodarczą kraju emisji, a także stopień rozwoju systemu instytucjonalno-prawnego w tym kraju, poziom rozwoju pierwotnego i wtórnego rynku finansowego, na którym dokonywane są operacje denominowane w walucie emitenta oraz płynność, efektywność i bezpieczeństwo tych rynków18. 3. ROLA EURO NA MIĘDZYNARODOWYM RYNKU HANDLOWYM W handlu międzynarodowym euro jest traktowane jako jednostka rozrachunkowa19 oraz środek wymiany do rozliczania transakcji oraz realizacji płatności. Jako jednostka rozrachunkowa euro ma zastosowanie w fakturowaniu dostaw i usług, dzięki czemu jest narzędziem wyrażania wartości, również w transakcjach realizowanych na giełdach towarowych. Euro jest stosowane podczas handlu krajów strefy euro z krajami członkowskimi Unii Europejskiej oraz państwami, które mają stać się członkami Unii. Jednak dużą rolę dla rozwoju waluty euro ma również handel z innymi regionami świata, które posiadają z Unią więzi handlowe oraz ekonomiczne o usposobieniu preferencyjnym. Duży wpływ na rolę euro w handlu międzynarodowym ma jej uczestnictwo w fakturowaniu transakcji handlowych. Z danych ukazanych w tabeli poniżej wynika, iż poziom euro w 2012 roku jako waluty fakturowania w eksporcie poza granicami Unii Europejskiej równał się 50,2% i był dużo wyższy niż u dolara amerykańskiego. 18 19 Pszczółka I., Euro a integracja…, op. cit., s. 70. Mucha – Leszko B., Strefa euro…, op. cit, s. 288. 12 Tabela 3. Waluty fakturowania w eksporcie poza granicę Unii Europejskiej przez kraje członkowskie w roku 2012 wyrażone w % Dolar amerykański Waluty państw członkowskich UE, które nie należą do strefy euro Euro Inne waluty Unia Europejska 31,1 10,6 50,2 7,7 Austria 19,1 0,1 73,6 7,2 Belgia 41,9 4,6 47,9 5,6 Bułgaria 60,6 0,6 36,7 2,1 Cypr 41,6 0,7 57,2 0,4 Czechy 33,5 3,3 50,5 12,8 Dania 33,7 18,3 22,3 25,8 Estonia 35,7 5,7 53,8 4,8 Finlandia 29,1 0,0 50,2 20,6 Francja 38,5 0,9 52,7 7,9 Grecja 62,4 0,0 36,6 1,0 Hiszpania 35,3 0,1 61,2 3,5 Holandia 37,6 0,5 56,4 5,5 Irlandia 66,9 0,4 11,3 21,4 Litwa 24,1 15,5 56,8 3,5 Luksemburg 23,1 0,1 74,2 2,6 Łotwa 23,1 2,3 60,4 14,3 Malta 78,1 0,0 19,2 2,7 Niemcy 25,6 0,1 64,6 9,7 Polska 0,0 100,0 0,0 0,0 Portugalia 31,9 0,2 65,5 2,2 Rumunia 40,6 0,8 83,6 6,6 Słowacja 9,2 0,1 88,1 2,6 Słowenia 9,0 0,1 83,6 7,4 13 Szwecja 27,7 30,0 23,3 19,0 Węgry 37,2 9,1 44,4 9,3 Wielka Brytania 33,8 59,6 3,5 3,1 Włochy 24,3 0,2 72,6 2,9 Źródło: Opracowanie własne, Eurostat Między państwami UE występuje duże zróżnicowanie w zastosowaniu euro jako waluty fakturowania. Największe stosowanie euro jest w państwach będących w strefie euro oraz kandydujących do strefy euro. W 2012 roku największą rolę euro odgrywało w krajach takich jak: Słowenia, Niemcy, Luksemburg, Włochy, Hiszpania, Austria. Najmniejszy wynik ukazał się na Malcie, gdzie transakcje były realizowane przede wszystkim w dolarze amerykańskim. Dolar amerykański jest wciąż wiodącą walutą fakturowania handlu pomiędzy państwami nie należącymi do strefy euro. Tabela 4. Waluty fakturowania w imporcie spoza Unii Europejskiej przez kraje członkowskie w roku 2012 wyrażone w % Dolar amerykański Waluty państw członkowskich UE, które nie należą do strefy euro Euro Inne waluty Unia Europejska 56,9 4,5 34,4 4,2 Austria 22,9 0,8 62,4 13,9 Belgia 42,7 1,0 54,4 1,8 Bułgaria 65,0 1,6 23,9 9,4 Cypr 75,4 0,1 22,2 2,3 Czechy 67,3 2,3 26,5 3,8 Dania 58,0 11,6 22,1 8,3 Estonia 57,2 0,0 37,8 4,9 Finlandia 69,5 0,1 27,0 3,4 Francja 56,0 1,4 39,6 3,0 Grecja 83,2 0,0 16,1 0,7 14 Hiszpania 54,9 0,2 43,9 1,0 Holandia 69,5 0,6 27,9 3,8 Irlandia 77,9 0,7 17,6 2,1 Litwa 70,7 1,0 27,0 1,3 Luksemburg 62,2 0,0 36,7 1,1 Łotwa 34,3 4,9 57,3 3,5 Malta 61,9 1,4 31,3 5,5 Niemcy 42,9 0,3 50,9 5,9 Polska 68,6 11,6 18,4 1,5 Portugalia 76,0 0,1 22,6 1,3 Rumunia 57,2 3,7 37,2 2,0 Słowacja 52,9 0,1 45,6 1,4 Słowenia 37,2 0,1 60,7 2,0 Szwecja 58,1 16,0 17,3 8,6 Węgry 70,7 4,4 22,7 2,2 Wielka Brytania 67,2 20,5 4,1 8,2 Włochy 50,0 0,1 47,6 1,8 Źródło: Opracowanie własne, Eurostat W imporcie towarów i usług przez państwa strefy euro spoza Unii Europejskiej w walucie fakturowania przeważa dolar amerykański – 56,9%. Jest to konsekwencją struktury importu, w którym przeważa ropa naftowa oraz surowce mineralne, które są rozliczane oraz fakturowane w dolarach. Największy procent udziału euro jako waluty fakturowania w imporcie spoza UE posiadały: Słowenia, Belgia, Niemcy, Łotwa oraz Austria, a najmniejszy: Grecja, Cypr, Czechy i Dania, gdzie najważniejszą walutą był dolar amerykański. Zazwyczaj fakturowanie transakcji następuje w walucie kraju eksportera, jeśli kraj ten dysponuje silną walutą i należy do państw wysoko uprzemysłowionych. 15 4. ROLA EURO NA MIĘDZYNARODOWYM RYNKU FINANSOWYM W skład rynku finansowego wchodzą poniższe rodzaje rynków: rynek pieniężny, rynek walutowy, rynek kapitałowy, rynek instrumentów pochodnych20. Do głównie stosowanych kryteriów podziału rynku finansowego należą: przedmiot i rodzaj transakcji, podmioty rynku, rodzaj instrumentów, reguły funkcjonowania rynku, itp. W skład rynku kapitałowego wchodzą rynek akcji i rynek obligacji, natomiast rynek pieniężny zawiera transakcje depozytowe oraz kredytowe. Członkami rynku walutowego oraz pieniężnego są: banki centralne oraz komercyjne, instytucje finansowe oraz niefinansowe, brokerzy i osoby fizyczne. Europejski rynek to jeden z najmłodszych terenów światowego rynku finansowego. Z chwilą powstania wspólnego rynku gospodarczowalutowego jest on poddawany wielu zmianom zmierzających do powstania jednolitego europejskiego rynku finansowego, co będzie skutkowało lepszym pozyskiwaniem środków pieniężnych przez podmioty gospodarujące oraz lepszą alokacji kapitału. Rynek walutowy jest częścią rynku finansowego, który nie podlega całkowicie pod rynek pieniężny, ale występują pomiędzy nimi powiązania w związku z przepływem kapitału krótkoterminowego. Rynek walutowy dzieli się na rynek bieżący (spot market) oraz terminowy (forward market)21. Rynek bieżący charakteryzuje się tym, iż transakcje zakupu i sprzedaży walut dokonywane są z natychmiastową dostawą oraz po aktualnie notowanym kursie walutowym. Natomiast rynek terminowy daje możliwość kupna oraz sprzedaży walut z późniejszą dostawą po wcześniej ustalonym kursie. Główną walutą na światowym rynku w 1998 roku był dolar amerykański, jen japoński oraz funt brytyjski . Euro spowodowało duży spadek walut narodowych w obrocie na rynku, ponieważ wprowadzenie euro zastąpiło waluty 11 krajów UGiW. Pozostałe waluty, za wyjątkiem franka szwajcarskiego, dalej zachowały swoje pozycje na rynku walutowym. Główną walutą rynku walutowego jest dolar amerykański. W 87% transakcji na rynkach walutowych dolar występuje jako jedna ze stron. Jednak euro 20 Śliwa J., Finanse. Podręcznik dla studentów studiów licencjackich, Towarzystwo Wiedzy Powszechnej w Warszawie, Warszawa 2011, s. 19. 21 Pietrzak E. (red.), Finanse, bankowość i rynki finansowe, Wydawnictwo UG, Gdańsk 2011, s. 239. 16 jest drugą najważniejszą walutą na świecie, mimo iż jej udział spadł z 39% do 33%. Podstawowe transakcje walutowe są realizowane pomiędzy dolarem oraz euro, jednak udział ten posiada tendencje spadkową. Spadek występuje również jeśli chodzi o pary walutowe USD/JPY i USD/GBP. Największy spadek na rynku walutowym osiągnął udział `w obrocie pomiędzy EUR/OTH. Tabela 5. Udział w średnim dziennym obrocie na rynku walutowym poszczególnych par walutowych w latach 2001-2013 (%) Pary walutowe 2001 2004 2007 2010 2013 USD/EUR 30,0 28,0 26,8 27,7 24,1 USD/JPY 20,2 17,0 13,2 14,3 18,3 USD/GBP 10,4 13,4 11,6 9,1 8,8 USD/AUD 4,1 5,5 5,6 6,3 6,8 USD/CAD 4,3 4,0 3,8 4,6 3,7 USD/CHF 4,8 4,3 4,5 4,2 3,4 USD/OTH 16,0 15,9 18,4 11,2 4,0 EUR/JPY 2,9 3,2 2,6 2,8 2,8 EUR/GBP 2,1 2,4 2,1 2,7 1,9 EUR/CHF 1,1 1,6 1,9 1,8 1,3 EUR/AUD 0,1 0,2 0,3 0,3 0,4 EUR/CAD 0,1 0,1 0,2 0,3 0,3 EUR/OTH 20,0 1,9 2,5 2,6 1,0 JPY/OTH 5,0 0,7 1,5 1,2 0,8 Źródło: Bank for International Settlements, Triennial Central Bank Survay - Foreign exchange turnover in April 2013:preliminary global results, Monetary and Economic Department, September 2013. Do głównych instrumentów rynku pieniężnego należą: bony pieniężne oraz skarbowe, krótkoterminowe papiery dłużne banków oraz przedsiębiorstw, lokaty międzybankowe, lokaty zabezpieczone (transakcje warunkowe oraz swapy)22. Największą ilość na rynku 22 Chrabonszczewska E., Europejski rynek finansowy jako rynek międzynarodowy, Instytut Gospodarki Światowej, Warszawa 2010, s.12 17 krótkoterminowych papierów wartościowych stanowią jednak bony komercyjne, bony skarbowe oraz certyfikaty bankowe. Tabela 6. Wartość emisji brutto międzynarodowych instrumentów rynku pieniężnego według walut w III i IV kwartale 2013 r. (bln USD) Papiery komercyjne Waluta emisji Dolar kanadyjski (CAD) III kw. IV kw. 2013 2013 Inne instrumenty III kw. 2013 IV kw. 2013 0,4 0,3 0,1 0,1 Dolar amerykański (USD) 141,7 114,9 68,8 70,9 Euro (EUR) 129,2 119,7 37,7 51,1 84,5 80,7 21,9 32,4 Frank szwajcarski (CHF) 3,1 2,0 1,3 1,6 Jen japoński (JPY) 0,6 0,7 2,9 5,2 16,9 13,0 9,1 11,0 518,3 503,8 141,8 172,3 Funt brytyjski (GBP) Inne waluty Razem Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Europejskiego Banku Centralnego III kwartał 2013 roku pokazuje, iż euro było drugą walutą, w której emitowano papiery wartościowe. W IV kwartale 2013 roku wartość emisji papierów komercyjnych emitowanych w euro zmalała lecz wzrosła wartość emisji pozostałych instrumentów dłużnych Dolar amerykański wciąż pozostaje walutą dominującą w emisji instrumentów na światowym rynku pieniężnym. 18 Wykres 2. Procentowy udział walut w globalnych obrotach na rynku w 2013 roku Szwajcarski frank Australijski dolar Brytyjski funt Japoński Jen Euro Dolar USA 0 20 40 60 80 100 Waluta Źródło: http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/rynki-finansowe/krolem-walut-jest-wciaz-dolar/ W około 87 % wszystkich transakcji na rynkach walutowych dolar jest jedną ze stron. Europejska waluta pozostała drugą najważniejszą walutą świata i wynosi 33% wszystkich transakcji walutowych na świecie Kolejne miejsca zajmują odpowiednia Japoński Jen, Brytyjski funt, Australijski dolar i Szwajcarski frank. 19 ZAKOŃCZENIE Wprowadzenie euro rozpoczęło nowy rozdział w historii międzynarodowego systemu walutowego. Przez wiele lat w systemie walutowym funt szterling i dolar amerykański oraz złoto pełniły rolę pieniądza światowego. Z chwilą wprowadzenia euro na międzynarodowe rynki finansowe wszystko się odmieniło. Euro stało się głównym konkurentem dla dolara amerykańskiego. Obszar, w jakim określona waluta pełni rolę pieniądza międzynarodowego, oznacza jej miejsce na światowym rynku finansowym. W obszarze publicznym euro jest walutą zaczepu oraz odniesienia w polityce kursowej krajów trzecich oraz waluty równoległej do denominacji gotówki w celu realizowania transakcji bieżących oraz waluty gromadzenia rezerw dewizowych. Funkcja euro jako waluty odniesienia dla pozostałych walut jest efektem zastąpienia przez nią walut narodowych wchodzących w jej skład. W sektorze prywatnym euro realizuje główne funkcje pieniądza światowego, a dokładnie jest środkiem wymiany, powszechnie akceptowanym środkiem płatniczym, środkiem przechowywania wartości oraz jednostką rozrachunkową. Dużą rolę w ocenie euro w handlu międzynarodowym ma jej udział w fakturowaniu transakcji handlowych w stosunku do dolara amerykańskiego. Rok 2012 pokazał, że udział euro jako waluty fakturowania w eksporcie prześcignął wskaźnik dolara amerykańskiego. Jednak w imporcie towarów oraz usług przez państwa strefy euro spoza UE w walucie fakturowania góruje dolar amerykański. Dolar amerykański wciąż jest główną walutą fakturowania handlu pomiędzy podmiotami nie będącymi w strefie euro. Podczas wyboru waluty ważnym czynnikiem jest częstotliwość korzystania z określonej waluty. Im częstsze, tym większe prawdopodobieństwo jej stosowania. Na rynku walutowym walutą dominującą jest dolar amerykański. Należy jednak podkreślić, że od momentu wprowadzenia, euro stale utrzymuje drugą pozycję po dolarze amerykańskim, wyprzedzając jen japoński i funta szterlinga. Pomimo względnie krótkiej historii euro w finansach międzynarodowych, można zauważyć, iż w większym lub mniejszym obszarze spełnia wszystkie określone funkcje pieniądza międzynarodowego. Zdobywanie pozycji waluty światowej to proces długotrwały. Euro ma szansę zachowania pozycji drugiej waluty międzynarodowej, jeśli gospodarka całego ugrupowania uzyska większą konkurencyjność, nastąpi jeszcze ściślejsza integracja gospodarek krajów członkowskich oraz nastąpi dalsze rozszerzanie obszaru euro. 20 Bibliografia: 1. Begg D., Fischer S., Dornbusch R., Ekonomia.Makroekonomia, PWE, Warszawa 2003. 2. Bilski J., Międzynarodowy system walutowy, PWE, Warszawa 2006. 3. Chrabonszczewska E., Międzynarodowe organizacje finansowe, SGH, Warszawa 2005. 4. Czarny B., Podstawy ekonomii, Wyd. 3 zm., PWE, Warszawa 2011. 5. Czarny B., Wstęp do ekonomii, PWE, Warszawa 2006. 6. Dudziński J. (red.), Międzynarodowe stosunki gospodarcze. Podstawowe zagarniania, Wydawnictwo Zachodniopomorskiej Szkoły Biznesu, Szczecin 2007. 7. Kosztowniak A., [i. in.], Finanse i rozliczenia międzynarodowe, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2009. 8. Mankiw N. G., Taylor M. P, Makroekonomia, PWE, Warszawa 2009. 9. Milewski R. (red.) , Elementarne zagadnienia ekonomii, Wyd. 2 zm. i rozsz., PWN, Warszawa 2000. 10. Mucha – Leszko B., Strefa euro. Wprowadzenie, funkcjonowanie, międzynarodowa rola euro, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej, Lublin 2007. 11. Pietrzak E. (red.), Finanse, bankowość i rynki finansowe, Wydawnictwo UG, Gdańsk 2011. 12. Pszczółka I., Euro a integracja europejskich rynków finansowych, Wyd. 3 zm., CeDeWu, Warszawa 2010 13. Śliwa J., Finanse. Podręcznik dla studentów studiów licencjackich, Towarzystwo Wiedzy Powszechnej w Warszawie, Warszawa 2011. Publikacje: 1. Międzynarodowa rola euro III, NBP- Departament Integracji ze Strefą Euro, Lipiec 2011. 2. Wpływ integracji monetarnej na wymianę towarową w warunkach kryzysu gospodarczego, Materiały i Studia nr 300, NBP, Warszawa 2013 21 Strony internetowe: 1. Europejski Bank Centralny: www.ecb.europa.eu 2. Eurostat: eep.eurostat.ec.europa.eu 3. Narodowy Bank Polski: www.nbp.pl 4. Światowa Federacja Giełd: www.world-exchanges.org Spis tabel: Tabela 1. Funkcje pieniądza międzynarodowego Tabela 2. Główne ośrodki gospodarki światowej w 2013 roku Tabela 3. Waluty fakturowania w eksporcie poza granicę Unii Europejskiej przez kraje członkowskie w roku 2012 wyrażone w % Tabela 4. Waluty fakturowania w imporcie spoza Unii Europejskiej przez kraje członkowskie w roku 2012 wyrażone w % Tabela 5. Udział w średnim dziennym obrocie na rynku walutowym poszczególnych par walutowych w latach 2001-2013 (%) Tabela 6. Wartość emisji brutto międzynarodowych instrumentów rynku pieniężnego według walut w III i IV kwartale 2013 r. (bln USD) Spis wykresów: Wykres 1. Udział państw w światowym PKB w 2013 roku Wykres 2. Procentowy udział walut w globalnych obrotach na rynku w 2013 roku 22
