“ PROCEDER PRANIA BRUDNYCH PIENIĘDZY W STREFIE EURO ”
advertisement
“ PROCEDER PRANIA BRUDNYCH PIENIĘDZY W STREFIE EURO ” BARBARA DROSZCZ WSTĘP.............................................................................................................................................. 3 1. Pranie brudnych pieniędzy ................................................................................................. 3 1.1. Geneza i pojęcie prania brudnych pieniędzy ....................................................................... 4 1.2. Etapy i techniki prania brudnych pieniędzy ....................................................................... 5 2. Prawo Unii Europejskiej jako narzędzie przeciwdziałania i zwalczania prania brudnych pieniędzy. ................................................................................................................... 6 2.1. Zwalczanie procederu prania brudnych pieniędzy w sektorze bankowym w kontekście aktów prawnych UE ........................................................................................................ 7 2.2. Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych - wybrane zagadnienia .... 12 2.3. Przeciwdziałanie i zwalczanie prania brudnych pieniędzy w dyrektywach 91/308/EWG i 2005/60/WE ........................................................................................................... 18 3. Przeciwdziałanie praniu pieniędzy w wybranych państwach Europy. ............. 26 3.1. Skala zjawiska prania brudnych pieniędzy ....................................................................... 26 3.2. Penalizacja procederu prania pieniędzy we Włoszech. ................................................ 28 3.3. Zapobieganie zjawisku prania pieniędzy we Francji ..................................................... 30 3.4 Problem prania brudnych pieniędzy na Cyprze - reakcja Unii Europejskiej......... 33 ZAKOŃCZENIE ............................................................................................................................. 36 BIBLIOGRAFIA : .......................................................................................................................... 38 2 WSTĘP Jednym z największych zagrożeń dla współczesnych państw demokratycznych opartych „...na nadrzędności prawa i budżetu.” 1 obok korupcji i biurokracji jest funkcjonowanie zorganizowanej przestępczości, której dalszy rozwój uzależniony jest od skutecznego funkcjonowania procesu prania brudnych pieniędzy. Dlatego określenie nowoczesnej strategii przeciwdziałania, opartej na naukowym definiowaniu pojęcia i zakresów czynności operacyjnych stało się najważniejszym zadaniem dla rządów państw oraz krajowych i międzynarodowych, wyspecjalizowanych organizacji, powołanych do przeciwdziałania procesowi legalizacji środków finansowych. W ramach tego opracowania zostaną omówione metody i techniki prania brudnych pieniędzy oraz zasady zwalczania wspomnianego procederu ze szczególnym uwzględnieniem przepisów i uregulowań Unii Europejskiej oraz na przykładzie Włoch i Francji. 1. Pranie brudnych pieniędzy Pranie brudnych pieniędzy można zdefiniować jako wprowadzanie do obrotu gospodarczego wartości majątkowych będących korzyścią z czynu zabronionego w celu nadania im pozorów legalnego pochodzenia. Proceder ten jest ściśle związany z działalnością przestępczą, zwykle w jej najbardziej groźnym wymiarze, mającą bowiem często charakter zorganizowany. Zjawisko to w ostatnich latach stało się jednym z ważniejszych zagrożeń dla rozwoju gospodarczego Polski, Europy i świata. Opracowanie stanowi próbę syntetycznego przedstawienia najważniejszych uregulowań międzynarodowych, regulacji Unii Europejskiej i krajowych w zakresie przeciwdziałania procederowi prania brudnych pieniędzy i jego zwalczania. Zawiera też krótką charakterystykę samego zjawiska i jego skutków. 1 von Mises L.: Biurokracja. Lublin: Instytut Liberalno-Konserwatywny 1998 s. 59. 3 1.1. Geneza i pojęcie prania brudnych pieniędzy Powstanie terminu „pranie brudnych pieniędzy” 2 łączy się z okresem prohibicji w Stanach Zjednoczonych Ameryki w latach 20. XX w. i tworzącymi się wtedy przestępczymi strukturami o charakterze mafijnym. Zorganizowane grupy przestępcze czerpały wysokie zyski z nielegalnej produkcji, sprzedaży i przemytu napojów alkoholowych, z hazardu oraz prostytucji, podczas gdy oficjalnym źródłem dochodów ich członków była działalność handlowa i usługowa. Najczęściej było to prowadzenie sklepów spożywczych, myjni, a także publicznych pralni odzieży, czyli miejsc, w których łatwo było ukryć rzeczywisty obrót. Właśnie w tych miejscach księgowano dochody nielegalne jako przychód z legalnej sprzedaży towarów i usług3. W ten sposób „brudne” pieniądze razem z utargiem, np. z pralni, podlegały opodatkowaniu i już jako „czyste” wracały do właścicieli, a następnie trafiały do obiegu. Za autora pomysłu legalizacji nielegalnych dochodów uważa się często Meyera Lansky’ego, który jako jeden z pierwszych przestępców docenił znaczenie legalnego funkcjonowania majątku i jego dokumentacji. Stało się to po tym, jak Al Capone został aresztowany pod zarzutem uchylania się od płacenia podatków, mając na sumieniu zdecydowanie cięższe zbrodnie. M. Lansky jako pierwszy wykorzystywał politycznie stabilne i niezależne państwa, tzw. raje podatkowe, oraz anonimowość kont bankowych w innych państwach, np. w Szwajcarii. Jego metody są stosowane przez przestępców do dziś 4 . Z czasem katalog źródeł, z których pochodzą brudne pieniądze, rozszerzał się i obecnie można do nich zaliczyć praktycznie każdą działalność przestępczą prowadzoną na szeroką skalę i przynoszącą duże zyski. W doktrynie wypracowano szereg definicji omawianego zjawiska, które z reguły określają je jako ukrywanie nielegalnego pochodzenia uzyskanych korzyści w celu bezpiecznego ich włączenia do legalnego obrotu finansowego i gospodarczego. 2 Por.: J.W. Wójcik, Przeciwdziałanie praniu pieniędzy, wyd. Zakamycze, Kraków 2004, s. 29; E. Pływaczewski, Pranie brudnych pieniędzy. Możliwości przeciwdziałania z uwzględnieniem roli systemu bankowego, wyd. Dom Organizatora, Toruń 1993, s. 9; J. Grzywacz, Pranie pieniędzy, wyd. Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2010, s. 13. 3 M.M. Żołna, Zjawisko prania brudnych pieniędzy w prawie Unii Europejskiej, „Edukacja Prawni- cza”, nr 10 (82), październik 2006 r., s. 12. 4 J. Grzywacz, Pranie..., op. cit., s. 14. 4 1.2. Etapy i techniki prania brudnych pieniędzy Pranie pieniędzy jest złożonym przestępstwem, wiążącym się z popełnieniem innego czynu karalnego, przynoszącego nielegalne korzyści, które następnie muszą zostać wprowadzone do legalnego obrotu. Przestępstwo pierwotne jest zazwyczaj jedną ze szczególnie groźnych form przestępczości zorganizowanej, jak np.: produkcja narkotyków i handel nimi; nielegalny handel bronią, materiałami wybuchowymi i radioaktywnymi; fałszerstwa pieniędzy i papierów wartościowych; oszustwa finansowe (podatkowe, kredytowe, celne i ubezpieczeniowe); handel ludźmi i narządami ludzkimi; nielegalny transport odpadów szczególnie szkodliwych dla środowiska; prostytucja oraz hazard. Legalizacja dochodów pochodzących z takich czynów sprowadza się do dokonywania rozmaitych czynności fizycznych, prawnych i finansowych, zmierzających do stworzenia możliwie największego dystansu między korzyściami uzyskanymi z przestępstwa a ich źródłem, i ma na celu nadanie im pozorów zgodności z prawem. Działania te mogą polegać zarówno na zupełnie nielegalnych operacjach naruszających przepisy finansowe i karne, jak i operacjach naruszających wewnętrzne normy proceduralne instytucji rynku finansowego, a nawet legalnych operacjach finansowych, ukierunkowa- nych jednak na uwiarygodnienie środków pochodzących z przestępstwa. Proces prania brudnych pieniędzy jest najczęściej dzielony przez ekspertów na trzy etapy 5 , z których każdy obejmuje szereg szczegółowych technik i metod. Te etapy to: lokowanie (placement), maskowanie (layering) oraz integracja (integration). Lokowanie (określane też jako umiejscawianie) polega na faktycznym wprowadzeniu gotówki uzyskanej z nielegalnej działalności do systemu finansowego. Jest to pierwszy moment zetknięcia się bezprawnie uzyskanych środków z legalnym rynkiem finansowym. Na tym etapie, uważanym powszechnie za najbardziej podatny na wykrycie, stosuje się najczęściej: fizyczną wpłatę gotówki na rachunek bankowy oraz mieszanie nielegalnych środków z dochodami z legalnej działalności gospodarczej (blending). Maskowanie (warstwowanie, ukrywanie) polega na tworzeniu systemu skomplikowanych transakcji finansowych w celu oddzielenia nielegalnie osiągniętych zysków od źródła ich pochodzenia. Charakterystycznymi cechami tej fazy są: duża liczba transakcji, często brak ich 5 Por.: J. Grzywacz, Pranie..., op. cit., s. 33; E. Pływaczewski, Pranie..., op. cit., s. 33; J.W. Wójcik, Pranie..., op. cit., s. 31. 5 ekonomicznego uzasadnienia oraz zmiana formy pranych środków pieniężnych. Techniki wykorzystywane na tym etapie to m.in.: przelewy elektroniczne do zagranicznych banków; transakcje za pomocą instrumentów finansowych; przelewy na nieistniejące konta nieistniejącego klienta dokonywane z rachunku zagranicznego, po czym kwota taka przekazywana jest przez bank z powrotem. Integrowanie (legitymizacja) to ostatnia faza cyklu wprowadzania brudnych pieniędzy do obrotu. Polega ona na znalezieniu odpowiedniego usprawiedliwienia dla pojawienia się znacznych środków materialnych w legalnym obrocie gospodarczym. Pomyślnie przeprowadzone na tym etapie transakcje powodują, że uzyskane nielegalnie dochody stwarzają pozory legalności i mogą być bez konsekwencji wykorzystywane przez właściciela. Stosowane są tutaj takie działania, jak: zakup i sprzedaż drogich dóbr trwałych; zaciąganie i spłata kredytu; udzielanie kredytów (pożyczek) na atrakcyjnych warunkach legalnie działającym przedsiębiorcom oraz zaciągnięcie kredytu zabezpieczonego depozytem. Należy podkreślić, że w wielu przypadkach poszczególne fazy są od siebie wyraźnie oddzielone, w innych natomiast mogą występować równolegle lub zachodzić jedna na drugą. 2. Prawo Unii przeciwdziałania i pieniędzy. Europejskiej jako zwalczania prania narzędzie brudnych Współczesny rozwój stosunków społeczno – gospodarczych w Europie w znacznym stopniu wpływa na kształtowanie się nowej struktury przestępczości. Postępująca integracja w różnych dziedzinach życia społecznego, znoszenie naturalnych barier sprzyja rozwojowi gospodarczemu, ale również stanowi doskonałe podłoże dla przestępczości zorganizowanej. Bardziej niż kiedykolwiek przedtem w otwartej Europie przestępcy w doskonały sposób czerpią korzyści z umiejętności wykorzystywania nowych środków przemieszczania się, wymiany i łączności, podczas gdy, na organy ścigania często nakładane są obciążenia prawne i administracyjne, które stanowią przeszkodę dla ich codziennej działalności. Zasada otwartych granic, swobody przepływu osób, kapitału, towarów i usług sprawiły, że wspólna przestrzeń gospodarczo-społeczna stała się rajem dla przestępców. Dlatego też jedną z podstawowych części Unii Europejskiej jest współpraca w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych (WSiSW), zmierzająca do stworzenia 6 przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości (PWBiS), określana jako III filar UE. 2.1. Zwalczanie procederu prania brudnych pieniędzy w sektorze bankowym w kontekście aktów prawnych UE Problem „prania brudnych pieniędzy” w ostatnich latach uległ drastycznemu wzrostowi, dotrzymując kroku olbrzymiej skali zaangażowanych i inwestowanych funduszy. Takie „wyprane” pieniądze, pochodzące z przestępstw podlegają ponownemu wprowadzeniu w obieg za pośrednictwem zwykłych firm i w związku z tym mogą funkcjonować na legalnych rynkach i prowadzić do rozkładu całych systemów gospodarczych. Nielegalne wykorzystanie systemu bankowego nie ogranicza się jednak do schematów „prania brudnych pieniędzy”, skonstruowanych tak, aby zachować i zmaksymalizować zyski z popełnionych przestępstw. Rada Europy znacznie wyprzedziła swoje czasy, przyjmując w 1980 r. pierwszy międzynarodowy instrument przeciwko „praniu brudnych pieniędzy”, w postaci Zalecenia nr R(80)10, dotyczącego metod zapobiegania transferom i przetrzymywaniu na rachunkach i depozytach środków finansowych ze źródeł przestępczych. W 1990 r. Komitet Ministrów zatwierdził Konwencję Rady Europy o praniu, ujawnianiu, zajmowaniu i konfiskacie dochodów pochodzących z przestępstwa (zwaną „Konwencją z 1990 r.”) i przedstawił do podpisu w listopadzie tego roku. Weszła ona w życie we wrześniu 1993 r. Podczas, gdy wstępna faza ratyfikacji postępowała stosunkowo wolno, to w ostatnich latach widoczny był już wyraźny wzrost aktywności w tym obszarze. W grudniu 2004 r., sygnatariuszami Konwencji było już 47 państw, w tym państwa pozaeuropejskie, jak np. Australia. Banki spółdzielcze wraz z bankami zrzeszającymi stanowią ważną i szczególnie istotną część polskiego systemu bankowego. Z tego też względu banki te m.in. zostały zakwalifikowane do kategorii instytucji obowiązanych, o których mowa w postanowieniach ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu oraz w aktach do niej wykonawczych. Do tych instytucji mają w związku z tym zastosowanie postanowienia szczególnie ważnej dla zwalczania i zapobiegania procederowi „prania brudnych pieniędzy” Konwencji Rady Europy z dnia 8 listopada 1990 r. o praniu, ujawnianiu, zajmowaniu i konfiskacie dochodów pochodzących z przestępstwa ( Dz. U. z 2003r. Nr 46, poz. 394), która została ratyfikowana przez 7 Rzeczpospolitą Polskę w dniu 10 listopada 2000 r. i weszła w życie w stosunku do RP w dniu 1 kwietnia 2001r. Jednym z głównych celów Konwencji z 1990 r. było ułatwienie międzynarodowej współpracy w tej dziedzinie w sposób, który stanowi uzupełnienie obowiązujących instrumentów Rady Europy 6 . Konwencja ta stanowiła próbę przedstawienia całościowego zestawu przepisów, dotyczących wszystkich etapów procedury, poczynając od pierwszych dochodzeń, a kończąc na nałożeniu i wprowadzeniu w życie wyroku w sprawie konfiskaty oraz wprowadzenia elastycznych, lecz jednocześnie skutecznych mechanizmów współpracy międzynarodowej w możliwie najszerszym wymiarze, w celu pozbawienia przestępców zarówno instrumentów, jak i owoców ich nielegalnej działalności. W okresie kilku lat, które upłynęły od jej finalizacji, Konwencja z 1990 r. zaczęła być postrzegana jako kluczowy punkt odniesienia w dyskusjach nad zapobieganiem praniu pieniędzy, deklaracjach politycznych i praktycznych programach działań zarówno w Europie, jak i poza nią. Pomimo jednak szerokiego uznania, jakie uzyskała Konwencja z 1990 r., w ciągu lat pojawiały się wnioski, dotyczące zainicjowania procesu rewizji jej aktualności, w świetle wymogów i wyzwań dnia dzisiejszego. W związku z powyższym, należy przypomnieć, że w trakcie prac nad Konwencją z 1990 r., przygotowujący ją Komitet Specjalny Ekspertów nie był w stanie skorzystać z ustanowionych i rozwiniętych systemów prawa krajowego oraz bogatej praktyki. Międzynarodowa współpraca w tym zakresie była prawie nie istniała, za wyjątkiem ograniczonego zakresu, jaki obejmowała Konwencja Organizacji Narodów Zjednoczonych z 1988 r. w sprawie zwalczania nielegalnego handlu narkotykami i substancjami psychotropowymi, problematyka ta była zupełnie nowa dla znacznej większości członków wspólnoty międzynarodowej. W okresie ponad kilkunastu lat, jakie upłynęły od momentu przyjęcia tekstu Konwencji z 1990 r., zebrano bogate i cenne doświadczenie. Wzajemna ocena procedur, dostarczyła cennych wniosków na temat problemów, powstałych zarówno w czasie procesu wdrażania krajowych środków dla zapobiegania „praniu brudnych pieniędzy”, jak i w trakcie współpracy międzynarodowej. W debacie w sprawie zwiększenia efektywności zwalczania procederu „prania brudnych pieniędzy” duże znaczenie miało przyjęcie przez Unię Europejską w dniu 26 czerwca 2001 r. Decyzji ramowej w sprawie prania pieniędzy, identyfikacji, śledzenia, zamrożenia, zajęcia i konfiskaty narzędzi oraz zysków pochodzących z przestępstwa. Oznaczało to, między innymi, znaczny postęp w kierunku zharmonizowanego wdrażania pewnych, posiadających 6 http://bs.net. u-prania-brudnych-pieniedzy-w-sektorze-bankowym-w-kontekscie-aktow-prawnychpl/prawo/zwalczanieproceder 8 krytyczne znaczenie przepisów Konwencji z 1990 r., dotyczących działań na szczeblu krajowym, jak również nadanie kształtu prawnego porozumieniu w sprawie praktyk, mających na celu zwiększenie skuteczności współpracy międzynarodowej. Konwencja z 1990 r. Rady Europy nie zajmuje się pewną liczbą spraw, które, chociaż ściśle związane z jej tematyką, nie zostały uznane za odpowiadające bezpośrednio jej początkowym celom (np. środki zapobiegania „praniu brudnych pieniędzy”). Od czasu przyjęcia Konwencji z 1990 r. powstały również, albo też zasadniczo zyskały na wadze, inne problemy. Od chwili przyjęcia Konwencji, techniki prania pieniędzy i strategie zapobiegania temu procederowi uległy znaczącemu rozwojowi. Na przykład techniki prania pieniędzy dotyczą w coraz większym stopniu sektora niebankowego i obejmują wykorzystanie profesjonalnych pośredników, którzy inwestują dochody z działalności przestępczej w legalną gospodarkę. Również i Dyrektywa Rady Europy z czerwca 1993 r. w sprawie zapobiegania korzystaniu z systemu finansowego w celu prania brudnych pieniędzy, została w sposób zasadniczy zmieniona w grudniu 2001 r. Komisja Europejska przedstawiła wówczas projekt trzeciej dyrektywy w sprawie prania pieniędzy oraz rozporządzenie w sprawie kontroli gotówki, napływającej do Wspólnoty lub też ją opuszczającej. Projekty te są obecnie przedmiotem dyskusji w Parlamencie Europejskim oraz Radzie UE. W dniu 3 maja 2005 r. została podpisana przez Komitet Ministrów nowa Konwencja o praniu, ujawnianiu, zajmowaniu i konfiskacie dochodów pochodzących z przestępstwa oraz o finansowaniu terroryzmu. Przedmiotowa Konwencja, reguluje obszerną problematykę z zakresu zwalczania zjawiska „prania brudnych pieniędzy” oraz pozbawiania przestępców przychodów z prowadzonego przez nich procederu. Z ważniejszych postanowień Konwencji wymienić należy: wprowadzenie uregulowań dot. pozbawiania sprawców przestępstw korzyści majątkowych: konfiskaty obligatoryjnej, stosowanie środków tymczasowych (m.in. przeszukania, zajęcia) w celu późniejszej konfiskaty przychodów z przestępstwa, „zamrażanie” przychodów z przestępstwa, które zostały przekształcone lub „przemieszane”, 9 zarządzanie zajętym mieniem, uzyskiwanie informacji bankowych, nakaz penalizacji niektórych zachowań - odpowiedzialność za „pranie brudnych pieniędzy” w przypadku nieumyślności działania sprawcy, zapewnienie, aby wcześniejsze skazanie za przestępstwo pierwotne nie było warunkiem koniecznym skazania za przestępstwo „prania brudnych pieniędzy”, zapewnienie braku konieczności ustalenia konkretnego przestępstwa pierwotnego, uznanie przestępstwa popełnionego za granicą, jako pierwotnego dla prania pieniędzy, wprowadzenie odpowiedzialności osób prawnych, uwzględnianie obcych rozstrzygnięć dla potrzeb wymiaru kary w orzeczeniach krajowych, zagwarantowanie pomocy prawnej w sprawach karnych w zakresie stosowania środków tymczasowych, uzyskiwanie informacji o transakcjach i rachunkach bankowych, wykonywanie kary konfiskaty środków, postępowanie ze skonfiskowanym mieniem, przesłanki odmowy wykonania wniosku, zakaz odmowy współpracy, w razie popełnienia przez sprawcę przestępstwa pierwotnego i prania, możliwość przekazywania „projektów” wniosków 10 bezpośrednio przez organy sądowe przed oficjalnym wystąpieniem z wnioskiem o pomoc prawną, elektroniczne przekazywanie wniosków, Jeśli chodzi o aspekt związany ze stosunkiem prawa polskiego do uregulowań niniejszej Konwencji należy podkreślić, iż podpisanie, jak również późniejsze związanie się przez Rzeczpospolitą Polską Konwencją o praniu, ujawnianiu, zajmowaniu i konfiskacie dochodów pochodzących z przestępstwa oraz o finansowaniu terroryzmu, nie wymaga zasadniczych zmian prawa polskiego. Wątpliwości budzić może jedynie zgodność przepisów polskich (art. 299 kk) z postanowieniami Konwencji dot. obowiązku wprowadzenia odpowiedzialności za „pranie brudnych pieniędzy” w przypadku nieumyślności działania sprawcy. Zaznaczyć jednak należy w tym względzie, iż obowiązek ten ma charakter fakultatywny. Problematyczna wydaje się jednakże w tym względzie kwestia stosowania postanowień, dot. zapewnienie karalności przestępstwa „prania brudnych pieniędzy” przy braku konieczności ustalenia konkretnego przestępstwa pierwotnego. W zakresie tym zachodzić może niezgodność z art. 299 kk. Nowa Konwencja stanowi odmienną regulację w odróżnieniu od unormowań zawartych w polskim prawie karnym w zakresie możliwości skazania za przestępstwo „prania brudnych pieniędzy” nawet wówczas, gdy nie jest udowodnione przestępstwo źródłowe, z którego pochodzą jego korzyści. Przepis art. 299 § 1 Kodeksu karnego wskazuje na konieczność ustalenia czynu zabronionego w toku postępowania karnego w sprawie o takie przestępstwo. Możliwość stosowania postanowień Konwencji zapewniają przepisy prawa polskiego oraz odpowiednie stosowane przepisy samowykonalne Konwencji. Zauważyć dodatkowo należy, iż znaczną część tekstu obecnej Konwencji stanowią w istocie przepisy ratyfikowanej przez Polskę „poprzedniej” Konwencji z 8 listopada 1990 r. Obecnie nie istnieje jednolity traktat międzynarodowy, poświęcony kwestii zapobiegania i kontroli prania pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, obejmujący swym zakresem jednocześnie obydwa te zjawiska. Istniejące obecnie i obowiązujące prawnie instrumenty międzynarodowe obejmują całą gamę szczegółowych środków, skupiających się na stosowaniu prawa i współpracy międzynarodowej (np. odpowiedzialność karna za „pranie brudnych pieniędzy”, konfiskata, środki tymczasowe, współpraca międzynarodowa), ale aspekty zapobiegawcze w większości nie zostały uregulowane przez prawo międzynarodowe, albo też, w najlepszym razie, rozwiązania w tym zakresie 11 sformułowane są w zbyt ogólnym kształcie. 2.2. Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych wybrane zagadnienia Pierwsze wspólne działania śledcze były podejmowane przez państwa członkowskie Unii Europejskiej w ramach Eurodrugu, ktory rozpoczął działalność w 1994r., by następnie przekształcić się w Wydział Narkotykowy Europolu. Podstawę prawną funkcjonowania Eurodrugu stanowiło porozumienie międzyministerialne, a w póżniejszym czasie wspólne działanie 95/73/WSiSW z dnia 10 marca 1995r. przyjete przez Radę na podstawie art. K.3 Traktatu o Unii Europejskiej, dotyczące Jednostki Europolu ds. Narkotyków 7 . Eurodrug działał w okresie między podjęciem decyzji o powołaniu Europolu a przyjęciem konwencji o Europolu. Następnie przestał istnieć, a jego obowiązki przejął Europol. Jego zadaniem było zapewnienie szybkiej wymiany i analizy informacji dotyczących dwóch lub więcej państw członkowskich w odnienieniu do nielegalnego handlu narkotkami, nielegalnego handlu substancjami radioaktywnymi i nuklearnymi, nielegalnej imigracji, nielegalnego przewozu samochodów i handlu ludzmi. Siedzibą Eurogradu była Haga. Na mocy art. 30 ust. 2 TUE, w brzmieniu nadanym przez traktat amsterdamski, Rada w dniu 28.09.2000r. wydała zalecenie w którym zobowiązała państwa członkowskie do respektowania próśb Europolu o wszczęcie postepowań karnych 8 W tym zwiezłym zaleceniu Rada zobowiązuje państwa członkowskie do wszczynania postepowań przygotowawczych na prośbę Europolu, informowania go o ich przebiegu, a w razie odmowy wszczęcia postępowania zobowiązuje do wydania decyzji wraz z uzasadnieniem. Europejski Urząd Policji (Europol) powstał z dniem 1 listopada 1998r. na kocy konwencji z dnia 26 lipca 1995r. o ustanowieniu Europejskiego Urzędu Policji. 9 Utworzenie Europolu formalnie zapowiedział jeszcze traktat z Masastricht w art. K.1 pkt 9. Z dniem 4 czerwca 2009r. konwencja została zastąpiona decyzją Rady 2009/371/WSiSW z dnia 6 kwietnia 2009r. ustanawiająca Europejski Urząd Policji.10 Decyzja została przyjęta w wykonaniu wniosku decyzji Rady ustanawiającej Europejski Urząd Policji (Europol) z dnia 20 grudnia 2006r. We wniosku wskazano, że Europol został utworzony w 1995r. w 7 Dz. Urz. UE L 62 z 20.03.1995, s.1 ze zm. Dz. Urz. UE C 289 z 12.10.2000, s. 8 9 Konwencja sporządzona na podstawie art. K.3 Traktatu o Unii Europejskiej w sprawie ustanowienia Europejskiego Urzędu Policji, sporządzona w Brukseli dnia 26.07.1995r. ( Dz. U. z 2005r. Nr 29, poz.243 z póź.zm.) 10 Dz. Urz. UE L 121 z 15.05.2009,s.37. 8 12 oparciu o konwencję zawartą między państwami członkowskimi. Europol był pierwszą organizacją ustanowioną na mocy postanowień Traktatu o Unii Europejskiej.W tamtym okresie międzynarodowa przestepczość zorganizowana nie była jeszcze tak rozpowszechnona, a wspołpraca na poziomie europejskim w dzidzinie sprawiedliwości i spraw wewnętrzych odbywała sie głównie w ramach grupy TREVI. Jednakże od 1995r. dorobek prawny w obszarze sprawiedliwości i spraw wewnętrzych znacząco się powiększył i zachodziła częsta potrzeba dostosowania konwencji o Europolu do zmian w stanie prawnym. Każda zmiana konwencji wymagała dla swojej skuteczności ratyfikacji przez wszystkie państwa strony, w wyniku czego żadna z trzech zmian przyjętych w latach 2000-2003 nie weszła w życie. Zmiana podstawy prawnej działania Europolu na decyzję przyczyni się do uelastycznienia prawnych form współpracy. Przyjęcie decyzji umozliwiło finansowanie Europolu z budżetu unijnego, przez co uzyskał on ten sam status co Eurojust i CEPOL, natomiast Parlament Europejski uzyskał możliwość kontroli tego Urzędu. Decyzja z 2009r. wyposażyła Europol w osobowość prawną. Jego cele zostały zdefiniowane w art. 3 i należy do nich wspieanie i zwiększanie skuteczności działań i wzajemnej współpracy właściwych organów państ członkowskich w ramach zapobiegania przestępczości zorganizowanej terroryzmowi i innnym formom poważnej przestępczośći, które dotyczą co najmniej dwóch państw członkowskich, tak że skala, znaczenie i skutki tych przestępst wymagaja od państw członkowskich wspólnych działań. Zadania Europolu nie ulegały zasadniczym zmianom i obejmują m.i. pomoc w gromadzeniu informacji, ich przetwarzaniu, pomoc polegającą na informowaniu państw o powiązaniach zachodzących pomiędzy przestępstwami, a także przygotowywanie ocen zagrożenia i zapewnienie wsparcia wywiadowczego. Europol jest również uprawniony do zgłaszania wniosków o wszczęcie śledztw lub dochodzeń przez kompetentne władze państw człownkowskich. Decyzja zapewnia udział pracowników Europolu we wspólnych zespołach dochodzeniowo - śledczych, w tym równiez w zespołach utworzonych zgodnie z art. 1 decyzji ramowej Rady 2002/465/WSiSW z dnia 13 czerwca 2002r. w sprawie wspólnych zespołów dochodzeniowo - śledczych 11 W celu realizacji zadań wynikających z decyzji każde państwo członkowskie zostało zobowiązane do powołania jednostek krajowych, a te oddelegowują do Europolu co najmniej ednego oficera łącznikowego. Europejskie Biuro Policji wykonuje swoje zadania dzieki skomputeryzowanemu systemowi informacyjnemu. Decyzja o Europolu normuje również stosinki z instytucjami, organami,biurami i 11 Dz. Urz. UE L 162 z 20.06.2002. 13 agencjami unijnymi lub wspólnotowymi, takimi jak Eurojust, CEPOL i OLAF, oraz z organizacjami i państwami trzecimi, takimi jak Interpol. Nad sposobem wprowadzania,przetwarzania i korzystania z danych zawartych w systemie informacyjnym czuwają krajowe ogany nadzorcze oraz wspólny organ nadzorczy. Decyzja zmieniła struktórę organizacyjną Europolu. W miejsce dotychczarowego Dyrektora, Kontrolela Finansowego i Sekretariatu zostały powołane dwa organy : Zarząd i Dyrektor. Na czele zarządu stoi Przewodniczący, którego wspiera sekretariat zarządu. Zarząd wytycza strategię Europolu oraz nadzoruje pracę dyrektora i kontroluje wszelkie decyzje. Dyrektor, wybierany pzrez Radę kwalifikowaną większością głosów, stoi na czele Europolu i odpowiada za bieżącą realizację jego zadań. Cele, jakie stawia sobie ta organizacja, to przede wszystkim zwiększenie wykrywalności przestępstw poprzez usprawnienie współpracy międzynarodowej w zapobieganiu i zwalczaniu terroryzmu, przemytu narkotyków i innych form przestępczości, co do których istnieje uzasadnione podejrzenie, że są efektem działań zorganizowanych struktur przestępczych, działających na terenie dwóch lub więcej państw. W szczególnym zainteresowaniu Europolu znajdują się następujące zagadnienia: przemyt narkotyków, przemyt materiałów nuklearnych i substancji radioaktywnych, przestępstwa związane z nielegalną migracją, przemyt skradzionych pojazdów, handel ludźmi, pranie pieniędzy pochodzących z w/w przestępstw. Zgodnie z decyzjami Komitetu Europejskiego kompetencje Europolu zostały rozszerzone o następujące zagadnienia: terroryzm, fałszerstwa banknotów i innych środków płatniczych, pornografia dziecięca. Europol ma wspomagać państwa członków UE poprzez: ułatwienie wymiany danych (osobowych i nieosobowych), zgodnie z prawem wewnętrznym krajów członkowskich, pomiędzy oficerami łącznikowymi członkowskie z różnych narodowych jednostek organów ścigania, wykonywanie analiz operacyjnych, raportów strategicznych 14 oraz analizkryminalnych w oparciu o informacje dostarczone przez państwa członkowskie, jak i pozyskane z innych źródeł, wspomaganie organów ścigania państw członkowskich poprzez dokonywanie analiz i wsparcie techniczne w trakcie postępowań i operacji prowadzonych przez te organy. Europol ma także za zadanie promowanie konieczności stosowania szeroko pojętej analizy kryminalnej, a także ujednolicenia technik śledczych jako elementów niezbędnych przy zwalczaniu przestępczości zorganizowanej w ramach UE. Najważniejszą formą działania Europolu jest wymiana informacji i danych wywiadowczych zarówno osobowych, jak i nieosobowych. Odbywa się ona w układach bilateralnych i multilateralnych, za pośrednictwem sieci oficerów łącznikowych. Oficerowie łącznikowi delegowani są do Europolu przez państwa członkowskie w charakterze przedstawicieli krajowych organów ścigania. Ich zadaniem jest zagwarantowanie efektywnej, sprawnej, szybkiej, niezawodnej i multidyscyplinarnej służby eksperckiej w imieniu krajów przez całą dobę. Przy wymianie danych muszą oni przestrzegać zasad szybkości, ścisłości i aktualności informacji. Na Europolu ma spoczywać główna odpowiedzialność za zwalczanie przestępczości zorganizowanej na terenie UE. Już w Traktacie Amsterdamskim wezwano państwa członkowskie do jak najszybszego wdrożenia postanowień konwencji o Europolu oraz podkreślono konieczność optymalizacji roli, jaką Europol mógłby odgrywać na każdym szczeblu walki z przestępczością zorganizowaną. Stwierdzono, że aktywna rola Europolu w zwalczaniu przestępczości zorganizowanej wymagać będzie rozszerzenia zakresu jego uprawnień. Do najważniejszych zaliczyć można: rozwój współpracy i powiązań łącznikowych z krajami trzecimi i organizacja- mi międzynarodowymi, jak Interpol czy Światowa Organizacja Celna, możliwość udziału Europolu w niektórych działaniach śledczych podejmo- wanych przez państwa członkowskie, w tym uczestnictwa we wspólnych ze- społach śledczych, możliwość wnioskowania do państw członkowskich o podjęcie śledztwa, jak najpełniejsze korzystanie przez państwa członkowskie z możliwości Europolu w zakresie technik operacyjnych, gromadzenia i analizy danych, dostęp Europolu do Systemu Informatycznego Schengen (SIS). 15 Europol posiada swój system informacyjny – Komputerowy System Europolu (ang. The Europol Computer System – TECS), który zawiera dane osób, które zostały skazane za czyn przestępczy, są podejrzane o popełnienie takiego czynu, albo też zachodzi podejrzenie, że czyn taki popełnią. W systemie znajdują się także materiały robocze i operacyjne oraz dane o osobowych źródłach dowodowych, czyli o osobach, które jako ofiary lub świadkowie przestępstw mogą spełniać rolę informatorów. Podpisany w grudniu 2007 roku Traktat z Lizbony nie dokonuje rewolucyjnych zmian co do zakresu zainteresowań i pól działania Europolu. Istotne jest natomiast stwierdzenie, że „Parlament Europejski i Rada stanowiąc w drodze rozporządzeń zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą, określają strukturę, funkcjonowanie oraz zakres działań i zadań. Kolejną z najważniejszych inicjatyw podjetych w ramach trzeciego filaru Unii Europejskiej było utworzenie Europejskiej Sieci Sądowej, która powstała na mocy wspólnego działania 98/428/WSiSW z dnia 29 czerwca 1998r. przyjetego przez Radęna podstawie art. K.3 Traktatu o Unii Europejskiej, w sprawie utworzenia Europejskiej Sieci Sądowej.12 Na jeo podstawie do dnia dzisiejszego funkcjonuje system Europejskiej Sieci Sądowniczej w ramach struktur Ministerstwa Sprawiedliwości. Europejską Sieć Sądową tworzą punkty kontaktowe w państwach członkowskich, Komisji Europejskiej (w zakresie spraw, które wchodzą w zakres jej działalności) oraz Sekretariat z siedzibą w Hadze. Zadania Europejskiej Sieci Sądowej: ułatwia nawiązywanie kontaktów między punktami kontaktowymi państw członkowskich, organizuje okresowe spotkanie przedstawicieli państw członkowskich, odpowiada za dostarczanie informacji ogólnych za pośrednictwem sieci telekomunikacyjnych. Krajowe punkty kontaktowe wyznaczane są spośród sędziów, prokuratorów, pracowników organów posiadających kompetencje w zakresie międzynarodowej współpracy sądowej, według obowiązujących w danych państwie przepisów oraz zgodnie z wewnętrzną strukturą organów odpowiedzialnych za współpracę międzynarodową w zakresie 12 Dz. Urz. UE L 191 z 07.07.1998,s.4 16 poważnej przestępczości obejmującej formy przestępczości zorganizowanej, korupcję, handel narkotykami, terroryzm. Utworzenie sieci sądowych punktów kontaktowych umożliwia dostęp do praktycznych i prawnych informacji dotyczących udzielenia pomocy prawnej w sprawach karnych, jak również procedur zwalczania przestępczości w państwach członkowskich. Punkty kontaktowe ułatwiają nawiązywanie współpracy pomiędzy zainteresowanymi organami państw członkowskich. Pełnią również funkcje koordynacyjne w sprawach wymagających wielu działań podejmowanych na drodze międzynarodowej współpracy prawnej.Punkty kontaktowe są dostępne dla lokalnych organów sądowych w swoim państwie członkowskim oraz odpowiednich organów w pozostałych państwach członkowskich. Każde państwo członkowskie wskazuje spośród punktów kontaktowych Korespondenta Krajowego, który reprezentuje państwo w kontaktach z Sekretariatem oraz Korespondenta ds. Narzędzi Informatycznych, który odpowiada za aktualizację informacji za pośrednictwem narzędzi elektronicznych.Sekretariat Europejskiej Sieci Sądowej pełni funkcje administracyjne, zarządza stroną internetową oraz odpowiada za operacyjne narzędzia elektroniczne. Przekazuje informacje dotyczące Europejskiej Sieci Sądowej oraz współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwości punktom kontaktowym oraz innym zainteresowanym stronom. Zapewnia przedstawicielstwa i nawiązuje kontakty z innymi strukturami w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości funkcjonującymi na terenie Unii Europejskiej i po za jej granicami. Spotkania osób wchodzących w skład Europejskiej Sieci Sądowej odbywają się regularnie. Plenarne spotkania punktów kontaktowych są organizowane trzy razy do roku. Dwa spotkania odbywają się w państwach sprawujących Prezydencję w Radzie Unii Europejskiej, trzecie spotkanie ma miejsce w siedzibie Sekretariatu w Hadze albo w siedzibie Rady UE w Brukseli. Spotkania te mają na celu nawiązywanie bezpośrednich kontaktów pomiędzy punktami kontaktowymi z poszczególnych państw członkowskich, wymianę doświadczeń. Stanowią okazję do dyskusji nad prawnymi i praktycznymi wymiarami współpracy sądowej. Europejska Sieć Sądowa od dnia 24 grudnia 2008 składa co dwa lata pisemne sprawozdania dotyczące swojej działalności i zarządzania Parlamentowi Europejskiemu, Radzie i Komisji. Obecnie Europejska Sieć Sądowa składa się z ponad 400 punktów kontaktowych rozmieszczonych w państwach członkowskich UE, państwach członkowskich i państwach trzecich. W Polsce Europejską Sieć Sądową tworzy 15 punktów kontaktowych. 17 2.3. Przeciwdziałanie i zwalczanie prania brudnych pieniędzy w dyrektywach 91/308/EWG i 2005/60/WE Jedną z najistotniejszych instytucji zajmujących się walką z praniem brudnych pieniędzy na arenie międzynarodowej jest jednak FATF. Do podstawowych aktów grupy specjalnej należy opracowany w 1990 r. dokument zatytułowany „40 zaleceń FATF”, którego celem jest ustanowienie podstawowych standardów w zakresie przeciwdziałania legalizacji dochodów osiąganych w wyniku działalności przestępczej. W treści zaleceń wzięto pod uwagę regulacje konwencji wiedeńskiej z 1988 r., a także zalecenia Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego. Ogłoszone w 1990 r. zalecenia skupiają się na trzech podstawowych obszarach: wzmocnieniu systemów prawnych poszczególnych państw, zwiększeniu roli systemu finansowego w walce z praniem brudnych pieniędzy oraz wzmocnieniu współpracy międzynarodowej. Według ekspertów, standardy te stanowią kompleksowy program zwalczania zjawiska prania pieniędzy. Jedną z inicjatyw FATF było także stworzenie w 2000 r. listy państw i terytoriów, które nie chcą współpracować w zakresie przeciwdziałania praniu brudnych pieniędzy . Najnowsze wersje zaleceń z 2004 13 i 2012 14 r. dotyczą już nie tylko prania brudnych pieniędzy, ale odnoszą się także do zwalczania finansowania międzynarodowego terroryzmu i proliferacji broni masowego rażenia. Twórcy zaleceń uznali, że oba zjawiska można zwalczać za pomocą zbliżonych środków. Efektem zmian było powstanie „9 zaleceń specjalnych FATF”, które stosowane wraz z 40 dotychczasowymi mają stanowić efektywny system zwalczania obu zjawisk. Zarówno doświadczenia grupy FATF, jak i wcześniejsze regulacje międzynarodowe, o których wspomniano wyżej, wykorzystano podczas prac nad aktami prawnymi przyjętymi w ramach Wspólnot Europejskich: dyrektywie Rady Europejskiej nr 91/308/EWG z 10 czerwca 1991 r. w sprawie uniemożliwienia korzystania z systemu finansowego w celu prania pieniędzy 15 , zmienionej następnie dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2001/97/WE z 4 grudnia 2001 r. 16 , które zostały ostatecznie zastąpione dyrektywą nr 2005/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 26 października 13 http://www.fatf-gafi.org/documents/repository/40recommendations.html http://www.fatf-gafi.org/documents/repository/fatfrecommendations2012.html 15 Dz. U. L 166 z 28 czerwca 1991 r., s. 77. 16 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2001/97/WE z 4 grudnia 2001 r. zmieniająca dy- rektywę Rady nr 91/308/EWG w sprawie przeciwdziałania wykorzystywaniu systemu finansowego w celu prania brudnych pieniędzy, Dz. Urz. WE 2001, Nr L 344, s. 76. 14 18 2005 r. w sprawie przeciwdziałania korzystaniu z systemu finansowego w celu prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu.17 Celem dyrektywy 91/308/EWG była ochrona budowanego wówczas jeszcze rynku wewnętrznego oraz stabilności i wiarygodności instytucji finansowych. Dyrektywa ta wymagała od państw członkowskich wprowadzenia zakazu prania pieniędzy i zobowiązania sektora finansowego, obejmującego instytucje kredytowe i szeroką gamę innych instytucji finansowych, do identyfikowania swoich klientów, prowadzenia odpowiednich rejestrów, ustanowienia wewnętrznych procedur szkolenia personelu i zabezpieczeń w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz zgłaszania właściwym organom wszelkich przypadków, w których zachodzi podejrzenie prania pieniędzy. Dyrektywa 91/308/EWG zaprezentowała zatem całościową koncepcję zapobiegania praniu pieniędzy, wyznaczyła obszar kryminalizacji i obligatoryjne instrumentarium prewencyjne dla instytucji finansowych. W efekcie we wszystkich państwach Unii Europejskiej utworzono narodowe systemy walki z praniem brudnych pieniędzy, niekiedy wykraczające nawet poza jej wytyczne.18 Dyrektywa 2005/60/WE, przejmując większość postanowień z wcześniejszych regulacji celem zachowania przejrzystości przepisów, uchyliła dyrektywę 91/308/EWG i tym samym wprowadzony został tekst jednolity. Cele dyrektywy, która ma przede wszystkim zapobiegać wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy i finansowania terroryzmu, wskazane są w preambule. U podstaw tego aktu prawnego leży dążenie do uzupełniania instrumentów prawnokarnych, służących zapobieganiu masowemu przepływowi brudnych pieniędzy oraz przeznaczaniu wartości majątkowych pochodzących z legalnych lub nielegalnych źródeł na cele terrorystyczne, a tym samym dążenie do zapewnienia stabilności i wiarygodności sektora finansowego oraz prawidłowego funkcjonowania rynku. Twórcy dyrektywy podkreślili, że początkowo definicja prania pieniędzy była ograniczona jedynie do przestępstw narkotykowych, jednak później postanowiono rozszerzyć zakres przestępstw źródłowych na inne, niezwiązane wyłącznie z narkotykami. W art. 1 dyrektywy pranie brudnych pieniędzy zostało zdefiniowane jako umyślne postępowanie dokonywane w celu: konwersji lub przekazania mienia z działalności przestępczej lub z udziału w takiej działalności, celem ukrywania lub zatajania bezprawnego pochodzenia tego mienia, 17 18 Dz. U. L 309 z 25 listopada 2005 r., str. 15. Por.: J. Grzywacz, Pranie..., op. cit., s. 153; M.M. Żołna, Zjawisko..., op. cit., s. 16. 19 albo udzielania pomocy osobie, która bierze udział w takiej działalności, aby uniknęła ona prawnych konsekwencji tych działań, ukrycia lub zatajenia prawdziwego charakteru mienia, jego źródła, miejsca położenia, przemieszczania, praw związanych z tym mieniem lub jego własnością, ze świadomością, że źródłem tego mienia jest działalność o charakterze przestępczym lub udział w takiej działalności, nabycia, posiadanie lub korzysania z mienia ze świadomością w momencie jego otrzymania, że mienie to pochodzi z działalności o charakterze przestępczym lub udziału w takiej działalności. Postępowanie, o którym mowa w przytoczonej definicji, może przyjmować wszystkie formy zjawiskowe popełnienia przestępstw, jak też usiłowanie ich popełnienia. Natomiast mienie zostało zdefiniowane jako „wszelkiego rodzaju aktywa, materialne lub niematerialne, rzeczy ruchome lub nieruchomości oraz dokumenty lub instrumenty prawne w jakiejkolwiek formie, łącznie z elektroniczną lub cyfrową, zaświadczające o prawie własności lub innych prawach do tych aktywów”19 W porównaniu z dotychczas obowiązującymi postanowieniami, rozsze- rzeniu uległ również krąg podmiotów będących adresatami obowiązków wynikających z przepisów dyrektywy. Zakresem unormowania objęte zostały nie tylko podmioty bezpośrednio związane z obrotem środkami finansowymi, takie jak instytucje kredytowe bądź finansowe, ale również pośrednicy ubezpieczeniowi czy pośrednicy w obrocie nieruchomościami, audytorzy, zewnętrzni księgowi, doradcy podatkowi, a także w ograniczonym zakresie notariusze oraz przedstawiciele wolnych zawodów prawniczych. Wszystkie te podmioty zostały uznane za wyjątkowo narażone na potencjalne ryzyko ich wykorzystania w procederze prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. W tym miejscu warto podkreślić, że włączenie przedstawicieli wolnych zawodów prawniczych do grupy podmiotów objętych zakresem omawianej dyrektywy zwłaszcza w związku z obowiązkami informacyjnymi budzi kontrowersje w kontekście przestrzegania obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej20. Dyrektywą objęto także inne osoby fizyczne i prawne handlujące towarami, w zakresie, w jakim płatności są dokonywane w gotówce w kwocie co najmniej 15 tys. euro, 19 Art. 3 pkt 3 dyrektywy 2005/60/WE. 20 Por.: W. Filipkowski, K. Prokop, Wolne zawody prawnicze a przeciwdziałanie praniu pieniędzy, „Państwo i Prawo”, nr 2/2006, s. 71; A. Golonka, Konieczność czy przejaw konformizmu ustawodawcy? Rozważania na tle obowiązku rejestracji transakcji podejrzanych, „Palestra”, nr 11/12-2005, s. 35 i nast. 20 bez względu na to, czy transakcja jest dokonywana jako pojedyncza operacja, czy kilka operacji, które wydają się wzajemnie ze sobą powiązane. Państwa członkowskie mogą jednak podjąć decyzję o wyłączeniu tego ogólnego obowiązku w stosunku do osób fizycznych i prawnych, które prowadzą działalność finansową w sposób sporadyczny lub w bardzo ograniczonym zakresie, gdy występuje niewielkie ryzyko prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. W dalszej kolejności w omawianej dyrektywie określono obowiązki, którym podlegają opisane wcześniej podmioty. Przede wszystkim obliguje państwa członkowskie do zakazania swoim instytucjom kredytowym i finansowym prowadzenia anonimowych rachunków lub anonimowych książeczek oszczędnościowych, jak również nawiązywania stosunków w ramach banko- wości korespondencyjnej z bankiem fikcyjnym. Dyrektywa wymaga dalej, by instytucje i osoby nią objęte stosowały środki należytej staranności, poprzez podejmowanie z uwzględnieniem oceny ryzyka w zakresie np. typu klienta czy produktu środków polegających na identyfikacji i weryfikacji tożsamości klienta lub rzeczywistego beneficjenta. Środki takie, zgodnie z art. 7, powinny być podjęte w przypadku nawiązywania stosunków gospodarczych, przy przeprowadzaniu transakcji w wysokości co najmniej 15 tys. euro bez względu na to, czy transakcja jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja czy kilka operacji, które wydają się ze sobą powiązane, a także gdy istnieje podejrzenie prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu bądź też wątpliwości co do prawdziwości wcześniej otrzymanych danych dotyczących tożsamości klienta. Identyfikacja klienta lub też ustalenie rzeczywistego beneficjenta należą zatem do priorytetowych obowiązków podmiotów objętych omawianą dyrektywą. Gdy dana instytucja lub osoba nie jest w stanie spełnić wymogów stosowania środków należytej staranności wobec klienta, państwa członkowskie wymagają, aby nie przeprowadzała ona transakcji za pomocą rachunku bankowego, nie nawiązywała stosunków gospodarczych i nie realizowała transakcji lub aby rozwiązała stosunki gospodarcze oraz rozważyła poinformowanie właściwej jednostki analityki finansowej21. Możliwe jest jednak w ramach uproszczonych zasad należytej staranności zezwolenie podmiotom objętym dyrektywą na niestosowanie pełnych wymogów w odniesieniu do klienta, produktu lub transakcji, w przypadku których ryzyko prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu jest niewielkie 22 . Oceniając, czy ryzyko prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu jest niskie, państwa członkowskie powinny zwracać szczególną 21 22 Art. 9 ust. 5 dyrektywy 2005/60/WE. Art. 11 ust. 2 i 5 dyrektywy 2005/60/WE 21 uwagę na działalność tych klientów lub na tego rodzaju produkty czy transakcje, które ze względu na swój charakter mogą być z dużym prawdopodobieństwem wykorzystywane do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Dyrektywa wprowadza także procedury tzw. wzmożonej należytej staranności wobec klienta 23 w sytuacjach podwyższonego ryzyka. Ważną okolicznością uzasadniającą stosowanie wzmożonej należytej staranności wobec klienta jest realizowanie transakcji lub podjęcie stosunków gospodarczych z osobami zajmującymi eksponowane stanowiska polityczne, mieszkającymi w innym państwie 24 . Pojęcie osoby zajmującej eksponowane stanowisko polityczne definiuje art. 3 pkt 8 dyrektywy, określając ją jako: „osobę fizyczną, która sprawuje lub sprawowała znaczące funkcje publiczne, jak również członka najbliższej rodziny oraz osoby znane jako bliscy współpracownicy tych osób”. Jest to, jak się wydaje, definicja dosyć szeroka i nieprecyzyjna, stąd też bardziej szczegółowe uregulowanie, mające zapewnić spójne stosowanie tego pojęcia, znalazło się w dyrektywie ustanawiającej środki wykonawcze. W odniesieniu do identyfikacji opisanych osób należy stosować wzmożoną staranność przejawiającą się m.in. w posiadaniu specjalnych procedur, uzyskaniu zezwolenia zwierzchników najwyższego szczebla na nawiązanie stosunków gospodarczych z takimi klientami. Wymagane jest także czynienie odpowiednich kroków w celu ustalenia źródła majątku i źródła pochodzenia środków zaangażowanych w ramach stosunków gospodarczych lub transakcji oraz prowadzenie ciągłej, wzmożonej kontroli danego stosunku gospodarczego. Odpowiednie procedury wzmożonej należytej staranności przy identyfikacji i weryfikacji klienta stosowane są także przy podejmowaniu transgranicznych stosunków w ramach bankowości korespondencyjnej z instytucjami będącymi korespondentami z państw trzecich25. W myśl art. 20 dyrektywy instytucje i osoby objęte jej przepisami zobligowane są do zwracania szczególnej uwagi na wszelką działalność, która jak się wydaje wypełnia w dużym stopniu znamiona transakcji związanej z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu. Dotyczy to w szczególności transakcji skomplikowanych lub o wyjątkowo dużej wartości oraz wszelkich niezwykłych rodzajów transakcji, które nie mają wyraźnego celu gospodarczego lub widocznego celu zgodnego z prawem. W celu efektywnego zwalczania prania pieniędzy i finansowania terroryzmu każde z 23 Sekcja 3 dyrektywy 2005/60/WE. Art. 13 ust. 4 dyrektywy 2005/60/WE. 25 Art. 13 ust. 3 dyrektywy 2005/60/WE 24 22 państw członkowskich zobowiązane jest do ustanowienia jednostki analityki finansowej. Jednostki te funkcjonują w charakterze krajowego centrum odpowiedzialnego za otrzymywanie, analizowanie i ujawnianie właściwym organom informacji, które dotyczą potencjalnego prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu26. Instytucje oraz osoby objęte omawianą dyrektywą zobligowane są do niezwłocznego informowania, z własnej inicjatywy, wskazanych wyżej jednostek o podejrzeniu, że popełniono lub usiłowano popełnić przestępstwo prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu27. Wyjątek od powyższej reguły stanowią notariusze i przedstawiciele wolnych zawodów prawniczych, dla których państwa członkowskie mogą wyznaczyć w miejsce jednostki analityki finansowej, odpowiedni organ danego samorządu zawodowego jako organ, do którego należy kierować informacje w pierwszej kolejności 28 . W tym miejscu warto podkreślić regulację art. 23 ust. 2, która w stosunku do notariuszy i wolnych zawodów prawniczych, a także do audytorów, zewnętrznych księgowych oraz doradców podatkowych wyłącza obowiązek przekazywania uprawnionym organom takich informacji, które przedstawiciele wymienionych grup zawodowych, otrzymują od swojego klienta lub uzyskują na jego temat podczas ustalania jego sytuacji prawnej lub podczas reprezentowania tego klienta w postępowaniu sądowym, lub w związku z takim postępowaniem, włączając w to doradztwo w sprawie wszczynania lub unikania postępowania, bez względu na to, czy takie informacje są uzyskane lub otrzymane przed takim postępowaniem, w jego trakcie czy po jego zakończeniu. Konsekwencją powiadomienia uprawnionej jednostki o zaistniałym podejrzeniu prania pieniędzy bądź finansowania terroryzmu jest obowiązek wstrzymania wykonania podejrzanej transakcji 29 . Jeżeli nie można tego zrobić lub jeżeli wstrzymanie transakcji może zaszkodzić wykryciu osób czerpiących korzyści z prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, właściwe instytucje i osoby powiadamiają jednostkę analityki finansowej natychmiast po dokonaniu transakcji. Dyrektywa nie zawiera wyłącznie nakazu identyfikowania klienta i przekazywania informacji na temat podejrzanych transakcji uprawnionym jednostkom. Konieczne jest również przechowywanie rejestrów i danych statystycznych związanych z przypadkami prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu. Celowi temu służy tworzenie procedur 26 Art. 21 dyrektywy 2005/60/WE. Art. 22 ust. 1, lit. a) dyrektywy 2005/60/WE. 28 Art. 23 ust. 1 dyrektywy 2005/60/WE 29 Art. 24 ust. 1 dyrektywy 2005/60/WE. 27 23 wewnętrznych, szkolenia dla pracowników i dostęp do aktualnych danych 30 . Przechowywanie wymienionych dokumentów przez okres co najmniej 5 lat, a także prowadzenie szczegółowych statystyk ma ułatwić przeprowadzenie dochodzenia i analizy możliwych przypadków prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu przez jednostkę analityki finansowej lub inne właściwe organy. Zgodnie z postanowieniami dyrektywy, za naruszenia przepisów krajowych, przyjętych zgodnie z jej wymogami, do odpowiedzialności mogą zostać pociągnięte zarówno osoby fizyczne, jak i prawne. Nie określa ona wysokości kar czy minimalnych progów sankcji, a stwierdza jedynie, że muszą być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające. Zgodnie z dyrektywą, Komisja Europejska zobligowana jest do przygotowywania co 3 lata (pierwszy raz do 15 grudnia 2009 r.) sprawozdań dotyczących wykonania jej zaleceń i przedstawienia ich Parlamentowi Europejskiemu i Radzie. Ponadto państwa członkowskie zostały zobowiązane do wprowadzenia w życie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych, niezbędnych do jej wykonania. Wnioski: Pieniądz stał się jednostka abstrakcyjną akceptowaną jako środek płatniczy dzięki zaufaniu do wydającego go podmiotu było to wynikiem nieustannego procesu poszukiwania uniwersalnej jednostki rozliczeniowej, umożliwiającej dokonywanie płatności w sposób coraz szybszy, tańszy i bardziej efektywny. W konsekwencji, w chwili obecnej na pieniądz mozna spojrzeć jak na informacje elektroniczną lub cały system powiązań pomiędzy wydawcą, posiadaczem i akceptantem, którego ta informacja jest rezultatem. Instrumenty pieniądza elektronicznego rozwinęły sie na tyle, że możliwe stało sie podjęcie próby opracowania ich typologii. Wystepują w postaci sprzętowej ( jako karty z mikroprocesorem ) oraz programowej ( jako program generujący i pzechowujacy pieniądz elektroniczny lub umozliwiający dostęp do środków zgormadzonych na serwerze). Poświeconych im regulacji prawnych nie można uznać za prawidłowe. Jak wskazuje przeprowadzona w pracy analiza, autorzy tych regulacji często nie rozumieją istoty instrumentów pieniądza elektronicznego. W szczególności podkreślić należy brak jednolitej definicji pieniądza elektronicznego w państwach Unii Europejskiej. Normy mu poswiecone sa niespójne. Rodzi to wiele wątpliwości interperatacyjnych, które mają znaczące 30 Art. 30 i nast. dyrektywy 2005/60/WE 24 konsekwencje w praktyce. Przekłada sie to przede wszystkim na zwalczanie procederu prania brudnych pieniędzy w strefie euro, gdyż nie spójność tej definicji w krajach Unii Europejskiej powoduje słabe efekty w zwalczaniu tego procederu. Pomimo wspomnianej niespójności wspólnota europejska wnosi cenny wklad w walkę z oamawianą przestępczością. Opisane w rozdziale 2 regulacje i dyrektywy kompleksowo ujmują wszytkie zagadnienia niezbędne w zwalczaniu omawianego procederu, chociaz nie mają wiążącego charakteru w państwach, które je przyjęły. Trudno jest dzisiaj wyobrazić sobie wspólne skoordynowane działania o charakterze międzynarodowym bez uwzglednienia pracy FATF. Kluczowym elementem walki z procederem brudnych pieniędzy jest wdrożenie wymienionych czynności do porządku prawnego poszczególnych państw strefy euro. Wiele zależy od stopnia gotowości do eliminowania wewnetrznych barier we wdrażaniu wewnatrz wspólnotowych rozwiązań. Należy dodać, iż państwa UE uzgodniły w kwietniu 2015r. przepisy zaostrzające walkę z praniem pieniędzy. Nowe zasady zakładają m.in. powstanie centralnych rejestrów faktycznych właścicieli firm oraz obowiązek weryfikacji części klientów przez banki czy kasyna. Nowe przepisy nakładają obowiązek identyfikacji i weryfikacji klientów, w przypadku których istnieje podwyższone ryzyko prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu31. Dyrektywa będzie obejmowała m.in. banki, notariuszy i prawników, pośredników w obrocie nieruchomościami, kasyna, firmy bukmacherskie czy inne osoby prowadzące handel towarami. W stosunku do poprzedniej propozycji próg kwoty transakcji, powyżej którego podmioty gospodarcze zobowiązane są do sprawdzenia kontrahenta, został obniżony z 15 tys. do 10 tys. euro. W przypadku gier hazardowych próg ten wynosi 2 tys. euro. Jak zaznaczono w dokumencie, ryzyko prania pieniędzy i finansowania terroryzmu nie jest takie samo w każdym przypadku. Z tego względu niektóre przypadki mogą być wyłączone z przepisów, ale nie ma takiej możliwości w przypadku kasyn. Ponadto państwa członkowskie mają prowadzić rejestry "rzeczywistych beneficjentów", czyli faktycznych właścicieli firm czy spółek, a nie tylko właścicieli prawnych. Rejestr taki może znajdować się np. w rejestrze handlowym lub w rejestrze spółek. Rejestr ma obejmować informacje takie jak: imię i nazwisko, miesiąc i rok urodzenia, obywatelstwo, oraz państwo zamieszkania beneficjenta rzeczywistego, jak również informacje o 31 http://biznes.pl/magazyny/finanse/ue-zaostrza-przepisy-w-sprawie-walki-z-praniem-pieniedzy/mnbt9g 25 charakterze i skali posiadanego udziału. Dostęp do danych w rejestrze, obok właściwych organów i jednostek analityki finansowej, mają mieć podmioty zobowiązane do sprawdzenia klienta, a także wszelkie osoby lub organizacje, które mogą "wykazać uzasadniony interes". Państwa UE uzgodniły również treść rozporządzenia w sprawie informacji towarzyszących transferom środków pieniężnych. Zgodnie z obowiązującym prawem firmy świadczące usługi płatnicze zapewniają informacje o płatniku. Nowe przepisy wprowadzają wymóg informacji także o odbiorcy. Przepisy musi jeszcze zatwierdzić Parlament Europejski. Państwa członkowskie UE będą miały 2,5 roku na wdrożenie dyrektywy do prawa krajowego. Rozporządzenia są stosowane bezpośrednio i nie wymagają wdrożenia do systemu prawnego państw członkowskich. 3. Przeciwdziałanie praniu pieniędzy w wybranych państwach Europy. 3.1. Skala zjawiska prania brudnych pieniędzy Skala zjawiska prania brudnych pieniędzy nie jest dokładnie znana i może być określana jedynie szacunkowo, brakuje bowiem wiarygodnych danych opisujących problem w skali światowej. Podkreślają to eksperci grupy specjalnej do przeciwdziałania praniu pieniędzy (Financial Action Task Force, FATF), wskazując 32 , że aktywność w zakresie prania brudnych pieniędzy odbywa się jako z natury nielegalna poza oficjalnymi statystykami ekonomicznymi i finansowymi. Niemożliwe jest więc przedstawienie realnych szacunków dotyczących problemu i dlatego FATF sama nie publikuje danych w tym zakresie. Dla zobrazowania skali problemu podawane są i FATF przytacza np. wyliczenia Międzynarodowego Funduszu Walutowego z 1998 r., według których skumulowany rozmiar prania brudnych pieniędzy na świecie mógł mieścić się w przedziale 2–5 proc. światowego PKB. Wskazywałoby to, że wartość wypranych w 1998 r. na świecie pieniędzy wahałaby się między 590 mld a 1,5 bln dolarów. FATF odwołuje się też do nowszych szacunków przeprowadzonych przez Biuro ONZ do spraw narkotyków i przestępczości (United Nations Office on Drugs and Crime, UNODC), według których w 2009 r. przestępczość narkotykowa i zorganizowana wygenerowały środki finansowe sięgające 3,6 proc. światowego PKB, z czego 2,7 proc. (tj. 1,6 bln dolarów) zostało „wypranych”. 32 http://www.fatf-gafi.org/pages/faq/moneylaundering/ 26 Próby szacowania skali problemu podejmowane były także przez przedstawicieli nauk ekonomicznych przy wykorzystaniu różnych modeli makroekonomicznych 33 . Prezentowane dane co podkreślają autorzy obarczone mogą być jednak dużym błędem. Wynika z nich, że wysokość środków finansowych, jakie podlegają praniu, systematycznie rośnie. Według szacunków, w Stanach Zjednoczonych w 1989 r. proces ten sięgał 6,7 proc. PKB (ok. 430 mld dolarów) i 8,7 proc. PKB (ponad 790 mld dolarów) w 2001 r., a w krajach wspólnoty europejskiej (potem UE) osiągnął odpowiednio 14,1 proc. PKB (ponad 1 bln dolarów) i 18,6 proc. PKB (1,73 bln dolarów). Sygnały o rosnącym zagrożeniu i nowych metodach prania brudnych pieniędzy w państwach UE systematycznie pojawiają się w otwartych raportach Europolu34. Raport z 2004 r. podkreślał – w roku wejścia Polski do UE – wysoki stopień skuteczności i zróżnicowania metod stosowanych przez polskie zorganizowane grupy przestępcze35. Dodatkowo na silne związki zorganizowanych grup przestępczych, które starają się wprowadzić znaczące środki pochodzące z przestępstw do legalnego obrotu, wskazują na konkretnych przykładach zrealizowanych spraw raporty Europejskiego Urzędu do spraw Zwalczania Nadużyć Finansowych. W raporcie za 2011r. 36 podano, że roczne straty związane z przemytem papierosów (głównie z Rosji i Ukrainy) w państwach UE wynoszą ok. 10 mld euro. Jako że zjawisko prania brudnych pieniędzy wiąże się ściśle z działalnością grup przestępczych, jego skala zależy też od stopnia ingerencji środowisk przestępczych w obrót gospodarczy i działalność przedsiębiorców. Tradycyjnie przestępczość zorganizowana ma silną pozycję we Włoszech, gdzie funkcjonuje wiele struktur mafijnych. Mafia czerpie zyski m.in. z haraczu płaci go ok. 60 proc. firm w dużych miastach Włoch, a coraz częściej sposobem zarobku jest przyjmowanie zamówień przez kontrolowane firmy oraz oszustwa przy uzyskiwaniu subwencji. Jak wynika z raportu 37 ogłoszonego przez włoski Związek Kupców, przestępczość zorganizowana jest obecna we wszystkich dziedzinach gospodarki: w produkcji żywności, turystyce, nieruchomościach, finansach, usługach biznesowych, usługach dla konsumentów indywidualnych, a roczne obroty Cosa Nostry, kamorry i innych organizacji mafijnych wynoszą 7 proc. PKB we Włoszech (tj. ok. 90 mld euro). 33 P. Reuter, E.M. Truman, Chasing Dirty Money: The Fight Against Money Laundering, wyd. Peterson Institute for International Economics, 2004, s. 11 i nast. 34 2004 European Union Organised Crime Report, s. 13; EU Organised Crime Threat Assessment 2006, s. 14; OCTA 2011 EU Organised Crime Threat Assessment, s. 9 i 42, www.europol.europa.eu 35 2004 European Union Organised Crime Report, s. 9, www.europol.europa.eu 36 The OLAF Report 2011, s. 26, www.ec.europa.eu/anti_fraud/index_pl.htm 37 Największą firmą we Włoszech jest mafia, PAP, 27 października 2007 r. 27 Trudna sytuacja jest także w Rosji. Po rozpadzie Związku Radzieckiego silne stały się rosyjskie grupy przestępcze – ocenia się, że w latach 90. XX w. ponad 70 proc. prywatnych przedsiębiorstw i banków płaciło mafii haracz w wysokości 10-20 proc. swoich zysków. Szacuje się też, że rosyjskie struktury przestępcze kontrolują w tym państwie ok. 40 proc. firm poprzez wymuszanie udziałów. Duży udział w światowej przestępczości zorganizowanej mają też chińskie triady, japońska jakuza i kolumbijskie kartele narkotykowe. W Polsce, zgodnie ze sprawozdaniem Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (GIIF) za 2011r. 38 , do głównych obszarów ryzyka związanych z praniem brudnych pieniędzy należą: obrót paliwami, złomem, alkoholem i tytoniem; przestępstwa karnoskarbowe, a zwłaszcza tzw. transakcje karuzelowe; handel narkotykami oraz sprawy związane z grami losowymi i zakładami wzajemnymi. W wyniku przeprowadzonych postępowań GIIF przekazał do właściwych jednostek prokuratury 130 zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, o którym mowa w art. 299 k.k., przez ok. 600 podmiotów, w związku z transakcjami o łącznej wartości ok. 3,9 mld zł. Warto zauważyć, że proceder prania brudnych pieniędzy nie mógłby istnieć i rozwijać się bez szeregu czynników sprzyjających. Można do nich zaliczyć m.in. globalizację międzynarodowych rynków finansowych 39, rosnącą swobodę przepływu kapitału i osób, rozwój rynków kapitałowych i idącą za tym dywersyfikację instrumentów finansowych, a także niedociągnięcia w systemie prawnofinansowym, niedoskonałości organizacyjne, niedostateczną współpracę międzynarodową oraz istnienie rajów podatkowych40. 3.2. Penalizacja procederu prania pieniędzy we Włoszech. Jednym z pierwszych państw, które zainicjowało proces penalizacji prania pieniędzy były Włochy. Fakt ten wiąże się z przyjetą przez włoskiego ustawodawce tak zwanej polityki odstraszania 41 wobec określonych form przestępczośći zorganizowanej. Warto podkreślić, że taka polityka zaowocowała wprowdzeniem do kodeksu karnego z 1930r. nowych typów przestępstw, do których zaliczyć mozna m.in.: 38 Sprawozdanie Generalnego Inspektora Informacji Finansowej z realizacji ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu w 2011 roku, http://www. mf.gov.pl/_files_/giif/publikacje/spr_2011_v8a.pdf 39 J. Sulmicki, Stabilność rynków finansowych a wejście Polski do strefy euro, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2005, s. 47 i nast. 40 J. Grzywacz, Pranie..., op. cit., s. 52. 41 J.W. Wójcik, Pranie pieniędzy. Kryminologiczna i kryminalistyczna ocena transakcji podejrzanych, Warszawa 2002, s. 153 28 "związek przestępczy" w odniesieniu do handlu narkotykami "pozbawienie wolności w celu terrorystycznym bądź uchylenia porządku konstytucyjnego" przestepstwo "wymiany pieniędzy lub wartości trwałych pochodzących z kwalifikowanego rozboju, ciężkiego wymuszenia bądź pozbawienie wonośći w celu wymuszenia". Ostatni z powołanych przepisów został ukierunkowany głównie na penalizacje tych zachowań tych osób, które zajmuja się oczyszczaniem brudnych pieniędzy i ponownie wprowadzają je do obiegu. Ustawodawca miał w tym przypadku na względzie przede wszystkim banknoty z zarejestrowanymi numerami seryjnymi, pochodzące z okupu. Kolejne regulacje wprowadziły do ustawodawstwa nowe typy przestępstw: związek w celu terrorystycznym oraz uchylenia porządku konstytucyjnego zamach o charakterze terrorystycznym związek o charakterze mafijnym niedozwolona konkurencja przy użyciu gróźb i przemocy Zasadniczym elementem wyżej powołanych ypów przestępstw było uznanie przez ustawodawcę określonego czynu za dokonany w przeciwieństwie do uprzednio obowiązującego stanu prawnego. Poprezdnio kwalifikacja tych czynów uznawała je jedynie za usiłowanie lub niekiedy nawet za bezkarne42 Wśród przepisów, które miały na celu ograniczenie możliwości wykorzystania sektora bankowego do czyszczenia środków finansowych pochodzących z nielegalnej działalnośći, nalezy wskazać ustawę z 1991r. Jego zasadniczym zadaniem było ograniczenie operacji gotówkowych i obrotu papierami na okaziciela, a także zobowiązanie banków do sporządzania i przechowywania informacji dotyczących wszystkich operacji , których jednostkowa kwota przekracza równowartość około 13.000 ECU. W ówczesnym okresie przepisy zdecydowanie wykraczały poza normy obowiązujące i określone w wytycznych UE. Przepisy tej regulacji wprowadziły zakaz bezpośredniego przekazywania kwot gotówkowych i papierów wartościowych na okaziciela, jeśli kwota uzyskana w jednej lub kilku operacjach przekroczy sumę równowartości 13.000 ECU. Takie transakcje mogłyby dochodzic do skutku jedynie za pośrednictwem instytucji kredytowych lub innych , na przykład instytucji państwowych wyznaczonych w przepisach. W przypadku kwot E. Pływaczewski, Pranie brudnych pieniędzy. Możliwości przeciwdziałania z uwzględnieniem roli systemu bankowego, wyd. Dom Organizatora, Toruń 1993, s. 49-50 42 29 przekraczajacych te granicę limitu wprowadzono także rozmaite ograniczenia do stosowania przekazów pocztowych, weksli i innych instrumentów finansowych. Generalnym celem przyświecającym ustawodawcy było wprowadzenie obowiązku dokumentowania transakcji, których wartość przekraczała przedmiotową kwotę. Przeprowadzenie takich operacji wymagało dokonania identyfikacji klienta, sporządzenia przez pracowników okreslonej dokumetacji i umieszczenia danej operacji w specjalnej ewidencji. Zobligowano także pracowników banków do monitorowania takich transakcji i powiadamiania o przedmiotowych operacjach właściwych organów powołanych do przeciwdziałania procederowni prania pieniędzy. Uznano, że operacjami podejrzanymi sa takie, których rodzaju i zakresu nie da sie usprawiedliwić działanością prowadzona pzrez danego klienta43. 3.3. Zapobieganie zjawisku prania pieniędzy we Francji Państwem, które posiada dobrze rozwinięty system instytucjonalno- prawny służący przeciwdziałaniu procederowi prania pieniedzy jest Francja. Nie jest ona wprawdzie producentem narkotyków, ale zaliczana jest do największych rynków zbytu tych produktów. We francuskim ustawodawstwie czyny karalne zwiazane z praniem pieniędzy okreslono w 1987 i 1988 roku. Ustawa z 31 grudnia 1987r. o zwalczaniu handlu środkami odurzającymi dopuszczała i ściganie i karanie tych, którzy zatajali nielegalne źródło dochodów pochodzących z handlu narkotykami. Warunkiem skazania za popełnienie powyższego czynu było udowodnienie sprawcy, że działał on umyślnie w odniesieniu do wszystkich znamion tego czynu. Odpowiednie domniemanie nie zostało w tym zakresie wpowadzone. Prezpis ten nie dawał możliwości konfiskaty oczyszczonych pieniędzy. Przepadkowi nie podlegał równiez zysk osiagniety z tego rodzaju środków finansowych.Ponadto poza zasiegiem penalizacji pozostawały te osoby, którym czyn przysporzył korzyści. 44 Kodeks celny ustawy o finansach z 23 grudnia 1988r. dopuszcza ściganie i kanaie tych. którzy przeprowadzili operacje finansowe pomiedzy Francją z zagranicąprzy uzyciu środków uzyskanych z handlu narkotykami45. Stanowiła ona, że "osoby, ktore za pomocą eksportu, importu, transferu lub kompensacji dokonały, lub starały sie dokonać operacji Finansowej pomiędzy Francją i innym państwem dotyczącej kapitałów, o których Lipka-Chudzik D., Daniluk D., Banki a problem prania brudnych pieniędzy, Wyd. Mediabank, Warszawa 1993,s41. J.W. Wójcik, Pranie pieniędzy. Studium prawno-kryminologiczne i kryminalistyczne (Toruń 1997), str.156 45 J.W. Wójcik, Pranie pieniędzy.... str.157 43 44 30 wiedziałby, że bezpośredniu lub pośrednio pochodzą z przestępstwa przeciwko ustawodawstu o substancjach lub roślinach trujących, klasyfikowanych jakośrodki odurzające, będą podlegać karze więzienia ,konfiskaty sumy,będącej przedmiotem przestępstwa, lub tez sumy jaką uzyskałaby w przypadku nie orzecznia konfiskatyoraz karze grzywny" 46 Powyższy przepis rozszerzył ówczesny zakres penalizacji prania pieniędzy na gruncie francuskieg sytemu prawnego. Należy wskazać, że przytoczone powyżej regulacje były stosowane wyłącznie w odniesieniu do wartości majatkowych bądź zysków pochodzących handlu narkotykami . Natomiast warunkiemskazania za pranie pieniędzy było było udowodnienie sprawcy umyslności w odniesieniu do wszystkich znamion czynu. Stąd udowodnienie sprawcy oszukańczego zamaiaru, czy też pełniej swiadomości o pochodzeniu pieniędzy było niezwykle trudne, w rzeczywistości praktycznie nie możliwe do zrealizowania. Francja należąca do prekursorów ścigania czynu związanego z czyszczeniem pieniędzy, w ramach usprawniania swojego systemu prawnego dokonała 9 maja 1990r. nowelizacji struktur powołanych do przeciwdziałania procederowi prania pieniędzy . Powołano wówczas dwie odrebne instytucje: Centralny Urząd ds. zwalczania Wielkiej Przestępczości Fianansowej (OCRGDF) powstały na bazie struktur policji śledczej. Jego zadaniem było przeciwdziałanie procederowi prania pieniędzy za wyjatkiem przestępstw celnych, które wchodziły w zakres ścigania przez organy śledcze Organ Ministerstwa Gospodarki i Finansów ds. Koordynacji Działań w Zakresie Gromadzenia Informacji oraz Przeciwdziałania Nielegalnym Obiegom Finansowym (TRACFIN) .Zadaniem tego organu było gromadzenie, przetwarzanie i przekazywanie informacji na tematnielegalnych operacji finansowych, zwłaszcza związanych z praniem brudnych pieniędzy.47 Zgodnie z zaleceniami FATF, władze francuskie wydały w 1990r.regulacje dotyczącą współdziałąnia instytucji finansowych w zwalczania procederu prania kapitalów pochodzących z przemytu środków odurzających. Ustawa stała się przykładem zasad współpracy we Francji pomiędzy organizacjami francuskimi a władzami zajmującymi się ściganiem przestępstw . Wprowadzenie regulacji zobligowało sektor bankowy będący 46 J.W. Wójcik, Pranie pieniędzy.... str.157 47 Lipka–Chudzik D., Daniluk D., Banki a problem prania brudnych pieniędzy, Warszawa 1993, s. 44-45. 31 istotnym ogniwem w nielegalnych operacjach ora zczyszczeniu pieniędzy , do aktywnego działania w ich ujawnianiu . Regulacje zobowiązały do wzmożenia czynności związanych z identyfikacja tożsamości klienta i przechowywania związanych z tym informacji. Duzy nacisk położono na stosowanie zasady czujności i ograniczonego zaufania w stosunku do klientów okazjonalnych 48 .Ustawa wprowadziła obowiązek przekazywania informacji o podejrzanych operacjach do Ministerstwa Gospodarki i Finansów ds. Koordynacji Działań w Zakresie Gromadzenia Informacji oraz Przeciwdziałania Nielegalnym Obiegom Finansowym. Jednocześnie zwolniono instytucje finansowe z obowiązku dotrzymywania tajemnicy bankowej w zakresie, w jakim jest to niezbędne do realizacji tego obowiązku. Ponadto instytucje finansowe przekazujące informacje stanowiące tajemnicę bankową objete zostały ochroną od odpowiedzialności karnej i cywilnej w związku z wykonywaniem tej czynności. Podkreslić należy, że nie wywiązywanie sie banku z obligatoryjnego obowiązku informowania w/w, groziło sankcjami administracyjnymi, włącznie do utraty licencji na prowadzenie działalności. TRACFIN jako instytucja gromadząca informacje od instytucji finansowych została zobligowana do ich wstepnej analizy. Etapy wstepnej analizy poprzedzał proces postepowania wyjaśniającego, podejmowanego w celu ustalenia pochodzenia środków, charakteru operacji zgłoszonych jako podejrzane. Głównym zadaniem TRACFIN było wstepne wyjaśnianie informacji i przygotowanie ich do stadium postepowania policyjnego. Dalsze czynności policyjne poszerza OCRGDF, którego zadaniem było rozpracowanie i przygotowanie materiałów w celu wszczęcia oficjalnych czynności śledczych 49. Ustawowe uprawnienia TRACFIN dotyczyły : wyłączności na przyjmowanie informacji z instytucji finansowych o operacjach podejrzanych oraz o źrodłach i walorach pochodzących z przemytu i handlu narkotykami, prawa do zasięgania dodatkowych informacji w celu wyjaśnienia operacji podejrzanych oraz danych o osobach, które je prowadziły, a także uzupełniania informacji z banków np.: w sprawach nietypowych postepowań klientów, prawa wydania nakazu wstrzymanania operacji na okres 12 godzin; ewentualnie przedłużenie czasu wstrzymania operaci wydawać mogł sąd, 48 49 jw. J.W. Wójcik, Pranie pieniędzy. Studium prawno-kryminologiczne i kryminalistyczne (Toruń 1997), str.157 32 prawa ograniczonego ujawniania posiadanych informacji pod warunkiem zachowania tajemnicy służbowej :funkcjonariuszom policji śledczej ds. przestepstw finansowych, służbom celnym, nadzorowi bankowemu, odmowy udzielania informacji władzom podatkowym50 Przytoczona ustawa, wdrożyła szeroki zestaw rozwiązań instytucjonalno prawnych, które usprawniły dotychczasowe mozliwości instytucji finansowych w zakresie analizowania operacji mogących ieć związek z procederem prania pieniędzy. W okresie pierwszych dwóch lat funkcjonowania TRACFIN, banki przekazały temu organowi 500 informacji. W niektórych przypadkach informacje te zostały potwierdzone, co spowodowało udowodnienie sprawcom procederu prania pieniędzy pochodzących z handlu narkotykami. 3.4 Problem prania brudnych pieniędzy na Cyprze - reakcja Unii Europejskiej. Jak wynika z najnowszego audytu sporządzonego na zlecenie UE duża część sektora bankowego na Cyprze nastawiona była na pranie brudnych pieniędzy. Raport przygotowała firma Deloitte w maju 2013r. na zlecenie ministrów finansów eurogrupy oraz agendy Moneyval przy Radzie Europy (odpowiada za kontrolę i walkę z praniem brudnych pieniędzy w Unii Europejskiej). Wnioski z raportu są druzgocące także dla tej instytucji, która przez lata twierdziła, że sektor bankowy na Cyprze jest czysty, a przypadki prania pieniędzy sporadyczne51. Najprawdopodobniej to przekonanie wynikało z tego, że Moneyval nie ma prawa badać banków, lecz jedynie państwowe instytucje krajów członkowskich UE. Dopiero Deloitte zbadał przepływy finansowe, klientów oraz pochodzenie pieniędzy w sześciu cypryjskich bankach. W raporcie nie ujawniono co prawda nazw banków ani nazwisk ich klientów, ale i tak opisane przypadki są wstrząsające. Tylko w jednym badanym banku aż 58 proc. właścicieli depozytów i kredytobiorców to klienci "wysokiego ryzyka", jeśli chodzi o pranie brudnych pieniędzy. Deloitte przyjrzał się 90 dużym kredytobiorcom, którym cypryjskie banki pożyczyły w sumie 16 mld euro, 180 właścicielom dużych depozytów (wartych w sumie 8 50 51 jw. s.157-158 http://wyborcza.biz/biznes/1,100896,13948506,Na_Cyprze_jednak_prano_pieniadze__Raport_na_zlecenie.html. 33 mld euro) i 120 przypadkowo wybranym klientom. Ustalenie, kto i czyje pieniądze pierze na Cyprze, nie jest łatwe. Wynika to z tego, że banki nie mają wystarczających danych o co czwartym właścicielu depozytu i co dziesiątym kredytobiorcy. Nie wiedzą, kim są ani z jakiego kraju pochodzą. Ponadto zdecydowana większość (aż 75 proc.) obrotów z zagranicą w cypryjskich bankach prowadzona była przez pośredników - firmy, prawników i bankierów. Dopiero za nimi kryją się prawdziwi klienci. Często stał za takim klientem nie jeden, ale kilku pośredników. Deloitte stwierdza, że w przy takim "piętrowym" pośrednictwie tylko w przypadku 9 proc. klientów udało się ustalić ich prawdziwą tożsamość. Wiele wskazuje też na to, że w przeszłości wewnętrzne kontrole prania brudnych pieniędzy były na Cyprze fikcją. W latach 2008-13 na wyspie wszczęto tylko cztery śledztwa. Wykazały one, że od roku 2008 do 2010 nie doszło do żadnych podejrzanych transakcji, jedna miała miejsce dopiero w 2011 i kilka w ubiegłym roku. Jednak Deloitte ustalił, że tylko w ciągu ostatnich 12 miesięcy takich podejrzanych transakcji było aż 29. Wnioski z raportu przeczą więc temu, przy czym od miesięcy upierają się cypryjscy politycy: że system bankowy na wyspie jest przejrzysty, a skala prania brudnych pieniędzy nie większa od tej w innych krajach Unii Europejskiej. Nie wiadomo zresztą, czy część z nich nie mogła mieć osobistego interesu w tym, by tak mówić: właścicielami 10 proc. podejrzanych depozytów są "osoby na eksponowanych stanowiskach politycznych", jak twierdzi cypryjski portal StockWatch, powołując się na raport Deloitte. Jeroen Dijsselbloem, holenderski minister finansów i przewodniczący państw eurogrupy, już zapowiedział, że Unia przedstawi plan naprawczy, który Cypr będzie musiał wdrożyć, by otrzymać pomoc finansową od UE. Cypr dostał w sumie od "trojki", czyli Unii, Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Europejskiego Banku Centralnego, 10 mld euro na ratowanie swojej gospodarki, z czego na razie wypłacono 2 mld euro. Zapowiedź Dijsselbloema komplikuje już i tak trudną sytuację tego 800-tys. kraju, który zastanawia się, jak spłacić pożyczkę i zastąpić źródło dochodów po krachu systemu bankowego. Prezydent Cypru Nikos Anastasiadis zapowiadał, że być może Cypr będzie zmuszony sprzedać rezerwy złota. Te jednak warte są jedynie 400 mln euro i nie będą w stanie w całości pokryć długu wyspy. Dlatego politycy wielką nadzieję pokładają w podmorskich złożach gazu. Szacowane na 3-8 bilionów metrów sześciennych mogłyby na lata zapewnić wyspie bogactwo. Problem jednak w tym, że ich eksploatacja ekonomicznie najbardziej opłacałaby 34 się dzięki transportowi gazu przez północną część wyspy okupowaną przez Turcję. Ankara jest bardzo poważnie zainteresowana eksploatacją podmorskiego gazu i ropy naftowej również w tej części wyspy, którą kontroluje. Dlatego chce rozmów o jej zjednoczeniu. M.in. o tej sprawie w ubiegłym tygodniu rozmawiał z Barackiem Obamą w Waszyngtonie premier Turcji Recep Tayyip Erdogan. Turcy bardzo chcą porozumienia z Grekami także dlatego, że bez niego nie mają co marzyć o wejściu do Unii Europejskiej. Przez Cypr od 1974 r., czyli od inwazji Turcji na wyspę, przebiega granica: w południowej części mieszkają greccy, a w północnej tureccy Cypryjczycy. Wyspa weszła do Unii Europejskiej w 2004 r. Formalnie prawo unijne zostało od tego czasu zawieszone na północy. Zjednoczenie może również przynieść korzyści ekonomiczne południowej części, która uzyska m.in. dostęp do tureckich portów morskich oraz przestrzeni powietrznej. Niektórzy politycy widzą w tym szansę na złagodzenie recesji gospodarczej, która dotyka kraj. Według prognoz MFW gospodarka Cypru skurczy się w tym roku o 8,7 proc. PKB, a w przyszłym - o 3,9 proc. Wyjście na prostą i wzrost na poziomie 1,1 proc. przewidywany jest dopiero w 2015 r. Wnioski: Przeciwdziałanie praniu pieniędzy w wybranych państwach europejskich przybiera najczęściej zbliżone formy. Pomimo, że rządy poszczególnych państw oraz służby i organy powołane do przeciwdziałania procederowi prania pieniędzy nie posługują sie całkowicie jednolitymi zasadami zmierzającymi do eliminacji tego zjawiska, to podejmowane przez nie działania przynoszą zbliżone efekty. Podobieństwo to wynika przede wszystkim z międzynarodowego charakteru zjawiska prania pieniędzy oraz stosowania sie do zaleceń i wytycznych organizacji ponadnarodowych takich jak FATF czy Rada Europy. Podejście do problematyki gromadzenia informacji o operacjach przeprowadzanych przez banki na zlecenie klientów, kształtuje się nieco odmniennie w poszczególnych państwach. We wszystkich omawianych państwach istnieje obowiązek ciążący na instytucjach finansowych dotyczący raportowania operacji, wobec których istnieje uzasadnione prawdopodobieństwo, że źródłem tych transakcji są środki, których pochodzenie jest przestępcze, lub które opiewają na kwotę przekraczającą określony limit. Analizując rozwiązania organizacyjne i uregulowania prawne w wybranych państwach w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy uwidocznione zostały różnorodne 35 podejścia do problemu. Przyczyną takiego stanu rzeczy są z pewnością istnienie wielu elementów obrazujących zagrożenia prania pieniędzy. Do takich elementów można zaliczyć stopień rozpowszechniania się procederu prania pieniędzy na danym obszarze, ocena zagrożenia zjawiska dla gospodarki danego państwa, doświadczenia organów powołanych do przeciwdziałania zjawisku prania pieniędzy, czy nawet kwestia położenia geograficznego danego państwa. ZAKOŃCZENIE Problem prania brudnych pieniędzy nie jest zjawiskiem nowym. Proceder ukrywania faktycznego pochodzenia środków pieniężnych z działalności przestępczej związany jest przede wszystkim z funkcjonowaniem zorganizowanej przestępczości. W ostatnich latach problem ten rozrasta się i wywiera duży wpływ na międzynarodowy system finansowy i gospodarkę światową. Szacuje się, że coroczna wartość dochodów, które pochodzą z prania brudnych pieniędzy może sięgać nawet 5% światowego PKB. Przestępcy, w celu wprowadzenia do systemu finansowego swoich nielegalnych dochodów, wykorzystują postępujący proces globalizacji i skomplikowania rynków światowych oraz rozwój technologiczny. Bazując na swobodzie przepływu kapitału, wielości instrumentów finansowych i nowoczesnych technologiach informatycznych, dokonują szeregu skomplikowanych transakcji w celu ukrycia źródeł swoich przychodów. Stanowiąca fundament jednolitego rynku wewnętrznego Unii Europejskiej swoboda przepływu towarów, osób, usług i kapitału staje się zatem narzędziem w podejmowaniu nielegalnych działań we wskazanym zakresie. W szczególności systemy bankowości elektronicznej i e-płatności oferują duże możliwości osobom uczestniczącym w praniu brudnych pieniędzy. Pojawia się pytanie, jak skutecznie stosować jeden z podstawowych filarów zapobiegania i zwalczania omawianego zjawiska, czyli zasadę know your client, kiedy klientem może być ktokolwiek, na drugim końcu świata, korzystając z usług elektronicznego banku. Poufność danych i anonimowość oferowane przez instytucje bankowe świadczące usługi online to warunki szczególnie pożądane przez osoby starające się ukryć źródła swoich dochodów 52 . Zatem jeden z podstawowych filarów zwalczania procederu polegający na zniesieniu anonimowości w relacjach między bankiem czy instytucją finansową a klientem będzie poddawany 52 P. Lilley, Dirty Dealing. The Untold Truth About Global Money Laundering, Kogan Page Publishers, 2006, s. 109. 36 szczególnym wyzwaniom. Nie bez znaczenia pozostaje też zagrożenie ze strony ugrupowań terrorystycznych. Realizacja ataków terrorystycznych wymaga często znacznych nakładów finansowych na działania logistyczne. Oczywistym przykładem mogą być ataki na World Trade Center z 11 września 2001 r., kiedy terroryści najpierw przez wiele miesięcy prowadzili przygotowania, m.in. uczestnicząc w kursach pilotażu. Pozbawianie takich organizacji środków finansowych osłabia zatem w sposób istotny ich możliwości działania. Problemem jest jednak fakt, że o ile środki na tego typu aktywność pochodzące z działalności przestępczej jest łatwiej wyśledzić, to zdarzają się sytuacje, kiedy fundusze pochodzą z legalnych źródeł, różnego rodzaju fundacji, organizacji charytatywnych czy związków wyznaniowych wspierających terroryzm. Pojawia się kwestia transferu środków przez imigrantów legalnie podejmujących pracę do swoich macierzystych państw. Znane jest także zjawisko state-sponsored terrorism, czyli angażowania się niektórych państw we wspieranie ugrupowań terrorystycznych. Następuje wtedy niejako odwrotny proces niż pranie brudnych pieniędzy, ponieważ legalne środki, które poprzez skomplikowany system przepływów trafiają do grup terrorystycznych, dopiero mają być wykorzystane do przygotowania i przeprowadzenia ataków. Narastające zatem zagrożenie ze strony transgranicznej zorganizowanej przestępczości, organizacji terrorystycznych oraz skala procederu prania brudnych pieniędzy spowodowały, że społeczność międzynarodowa, w tym także na obszarze Unii Europejskiej, podjęła działania mające zapobiegać i zwalczać te zjawiska. Wyrazem tych działań są różnego rodzaju międzynarodowe inicjatywy organizacyjne i prawne, uniemożliwiające korzystanie z systemu finansowego w celu prania brudnych pieniędzy. Główne w tym zakresie rozwiązania w Unii Europejskiej zawiera dyrektywa nr 2005/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 26 października 2005 r. w sprawie przeciwdziałania korzystaniu z systemu finansowego w celu prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu, która zastąpiła dyrektywę Rady Europejskiej nr 91/308/EWG z 10 czerwca 1991 r. Dyrektywy te wymogły na państwach członkowskich wprowadzenie zakazu prania pieniędzy i zobowiązanie sektora finansowego, obejmującego banki i szeroką gamę innych instytucji finansowych, do identyfikowania swoich klientów, prowadzenia odpowiednich rejestrów, ustanowienia wewnętrznych procedur szkolenia personelu i zabezpieczeń w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz zgłaszania właściwym organom wszelkich przypadków, w których zachodzi podejrzenie prania pieniędzy. 37 Wydaje się, że obecnie stworzone ramy tworzą całościową koncepcję zapobiegania praniu pieniędzy, obejmując mechanizmy prewencyjne i system sankcji. Jednak przyjęte rozwiązania stale poddawane są testom, a jako przykłady można podać podejrzenia o pranie pieniędzy w stosunku do jednego z największych banków HSBC 53 czy też funkcjonowanie w strefie euro tzw. instyucji parabankowych. Kluczowym elementem walki z praniem brudnych pieniędzy jest właściwe wdrożenie i stosowanie przyjętych na poziomie międzynarodowym rozwiązań w porządku prawnym poszczególnych państw. Koniecznie trzeba zaznaczyć, iż EBC posiada uprawnienia nadzorcze i kontrolne, w tym może wzywać do udzielania informacji oraz prowadzić postępowanie wyjaśniające, czy w instytucji kredytowej nie dochodzi do prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu. Może także nakładać sankcje administracyjne jeżeli stwierdzi, że wspomniana instytucja podlegająca nadzorowi sprzyja procederowi prania brudnych pieniędzy. Należy dodać, iż system przeciwdziałania zwalczania przestępczości zorganizowanej (w tym prania pieniędzy) powinien być uzupełniony o czynnik tzw. społeczny. Wynika to z faktu, iż przestępczość jest zjawiskiem społecznym. Z tego względu należy aktywizować obywateli do walki z tym zjawiskiem, poprzez edukację i uświadamianie negatywnego wpływu przestępczości na funkcjonowanie państwa, a także poprzez zachęcanie do współpracy z organami ścigania i innymi organami państwowymi.54 BIBLIOGRAFIA : 1. Marcin Mazur " Penalizacja prania pieniędzy ,Warszawa 2014 ,Wydawca: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich. 2. Mises L.: Biurokracja. Lublin: Instytut Liberalno-Konserwatywny 1998. 3. J.W. Wójcik, Przeciwdziałanie praniu pieniędzy, wyd. Zakamycze, Kraków 2004. 4. E. Pływaczewski, Pranie brudnych pieniędzy. Możliwości przeciwdziałania z uwzględnieniem roli systemu bankowego, wyd. Dom Organizatora, Toruń 1993. 5. Grzywacz, Pranie pieniędzy, wyd. Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2010. 6. M.M. Żołna, Zjawisko prania brudnych pieniędzy w prawie Unii Europejskiej, „Edukacja Prawnicza”, nr 10 (82), październik 2006 53 S. Nasiripour, US Panel To Detail Findings of HSBC Probe, „The Financial Times”, 9 lipca 2012 r., http://www.ft.com/intl/cms/s/0/39141c1e-c9ee-11e1-844e-00144feabdc0.html#axzz25h4VzP6C 54 Marcin Mazur " Penalizacja prania pieniędzy Wydawca:Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa 2014r.,s.271 38 7. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2001/97/WE z 4 grudnia 2001 r. zmieniająca dyrektywę Rady nr 91/308/EWG w sprawie przeciwdziałania wykorzystywaniu systemu finansowego w celu prania brudnych pieniędzy, Dz. Urz. WE 2001, Nr L 344 8. W. Filipkowski, K. Prokop, Wolne zawody prawnicze a przeciwdziałanie praniu pieniędzy, „Państwo i Prawo”, nr 2/2006, s. 71; 9. Golonka, Konieczność czy przejaw konformizmu ustawodawcy? Rozważania na tle obowiązku rejestracji transakcji podejrzanych, „Palestra”, nr 11/12-2005 10. P. Reuter, E.M. Truman, Chasing Dirty Money: The Fight Against Money Laundering, wyd. Peterson Institute for International Economics, 2004. 11. J. Sulmicki, Stabilność rynków finansowych a wejście Polski do strefy euro, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2005. 12. J.W. Wójcik, Pranie pieniędzy. Kryminologiczna i kryminalistyczna ocena transakcji podejrzanych, Warszawa 2002. 13. E. Pływaczewski, Pranie brudnych pieniędzy. Możliwości przeciwdziałania z uwzględnieniem roli systemu bankowego, wyd. Dom Organizatora, Toruń 1993 14. Lipka-Chudzik D., Daniluk D., Banki a problem prania brudnych pieniędzy, Wyd. Mediabank, Warszawa 1993. 15. J.W. Wójcik, Pranie pieniędzy. kryminalistyczne (Toruń 1997). Studium prawno-kryminologiczne i 16. www.ft.com. 17. www. mf.gov.pl. 18. www.bs.net.pl 19. www.fatf-gafi.org 20. www.europol.europa.eu. 21. http://wyborcza.biz. 22. http://biznes.pl. 23. Dz. Urz. UE L 62 z 20.03.1995. 24. Dz. Urz. UE C 289 z 12.10.2000. 25. Dz. Urz. UE L 121 z 15.05.2009. 39 26. Dz. Urz. UE L 162 z 20.06.2002. 27. Dz. Urz. UE L 191 z 07.07.1998. 28. Dz. Urz. UE L 166 z 28.06.1991. 40
