4. JAKIE TRAKTATY MIĘDZYNARODOWE TWORZĄ PRAWO

4. JAKIE TRAKTATY MIĘDZYNARODOWE TWORZĄ PRAWO HUMANITARNE?
Współczesne międzynarodowe prawo humanitarne, zapoczątkowane pierwszą konwencją genewską
z 1864 r., rozwijało się etapami, często dopiero po wydarzeniach, podczas których byłoby bardzo
przydatne. Stanowiło ono odpowiedź na stale rosnące zapotrzebowanie na pomoc humanitarną, co z
kolei wynikało z doskonalenia nowych rodzajów broni i występowania nowych typów konfliktów. Oto
wykaz najważniejszych traktatów międzynarodowych w ujęciu chronologicznym, według dat ich
przyjęcia:
1864 Konwencja genewska o polepszeniu losu rannych żołnierzy w armiach w polu będących
1868 Deklaracja petersburska (zakazująca używania podczas wojny pewnych pocisków)
1899 Konwencje haskie o prawach i zwyczajach wojny lądowej oraz o przystosowaniu do wojny
morskiej zasad konwencji genewskiej z 1864 r.
1906 Wprowadzenie zmian do konwencji genewskiej z 1864 r.
1907 Wprowadzenie zmian do konwencji haskich z 1899 r. i przyjęcie nowych konwencji
1925 Protokół genewski o zakazie używania podczas wojny gazów duszących, trujących lub
podobnych oraz środków bakteriologicznych
1929 Dwie konwencje genewskie:
- Wprowadzenie zmian do konwencji genewskiej z 1906 r.
- Konwencja genewska o traktowaniu jeńców wojennych (nowa)
1949 Cztery konwencje genewskie:
I O polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych
II O polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków się zbrojnych na morzu
III O traktowaniu jeńców wojennych
IV O ochronie osób cywilnych podczas wojny (nowa)
1954 Konwencja haska o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego
1972 Konwencja o zakazie doskonalenia, produkowania i przechowywania broni bakteriologicznych
(biologicznych) i toksycznych oraz o ich zniszczeniu
1977 Dwa protokoły dodatkowe do czterech konwencji genewskich z 1949 r., które wzmacniaj±
ochronę ofiar konfliktów zbrojnych o charakterze międzynarodowym (protokół I) i nie
międzynarodowym (protokół II)
1980 Konwencja o zakazie lub ograniczeniu używania pewnych broni konwencjonalnych, które mogą
być uważane za powodujące nadmierne cierpienia lub za posiadające niekontrolowane skutki.
Obejmuje ona:
- Protokół (I) o niewykrywalnych odłamkach
- Protokół (II) o zakazie lub ograniczeniu używania min, min-pułapek i innych podobnych urządzeń
- Protokół (III) o zakazie lub ograniczeniu używania broni zapalających
1993 Konwencja o zakazie doskonalenia, produkowania, przechowywania i używania broni
chemicznych oraz o ich zniszczeniu
1995 Protokół dotyczący oślepiających broni laserowych (protokół IV [nowy] do konwencji z 1980 r.)
1996 Wprowadzenie zmian do Protokołu o zakazie lub ograniczeniu używania min, min-pułapek i
innych podobnych urządzeń (protokół II [zmieniony] do konwencji z 1980 r.)
1997 Konwencja o zakazie używania, przechowywania, produkowania i przekazywania min
skierowanych przeciwko ludziom oraz o ich zniszczeniu
2003 Protokół dotyczący wybuchowych pozostałości wojny (protokół V [nowy] do konwencji z 1980 r.)
ODPOWIEDŹ NA WYDARZENIA
Ta lista wyraźnie ukazuje, że niektóre konflikty zbrojne wywarły mniej lub bardziej bezpośredni wpływ
na rozwój prawa humanitarnego. Przykładowo:
Podczas pierwszej wojny światowej (1914-1918) stosowano takie metody walki, które - nawet jeśli nie
były zupełnie nowe - to po raz pierwszy były używane w tak szerokim zakresie. W tym kontekście
można wymieni gaz trujący, pierwsze bombardowania powietrzne, a także branie do niewoli setek
tysięcy jeńców wojennych. Odpowiedzi na te nowe sytuacje były traktaty z 1925 r. i z 1929 r.
Podczas drugiej wojny światowej (1939-1945) zginęło tyle samo osób cywilnych, co żołnierzy. Dla
porównania należy zaznaczyć, że podczas pierwszej wojny światowej stosunek ten wynosił 1:10. Te
tragiczne liczby, a zwłaszcza straszliwe następstwa, jakie druga wojna wywołała wśród ludności
cywilnej, skłoniły społeczność międzynarodową do wprowadzenia zmian do konwencji
międzynarodowych, jakie wówczas obowiązywały, oraz do przyjęcia nowego dokumentu: czwartej
konwencji genewskiej o ochronie osób cywilnych.
W późniejszym okresie, w 1977 r. protokoły dodatkowe stały się odpowiedzi± na problemy
humanitarne występujące podczas wojen narodowowyzwoleńczych. Konwencje z 1949 r. tylko
częściowo dotyczyły tych kwestii.
GENEZA KONWENCJI Z 1949 ROKU
Konferencja dyplomatyczna, zorganizowana w 1874 r. w Brukseli z inicjatywy cara Rosji Aleksandra II,
przyjęła międzynarodową deklarację o prawach i zwyczajach wojennych. Tekst ten jednak nie był
ratyfikowany przez państwa, gdyż niektóre rządy nie chciały formalnie wiązać się traktatem. Pomimo
tego, projekt brukselski był ważnym etapem w procesie kodyfikacji prawa wojennego.
W 1934 r. odbyła się w Tokio XV Międzynarodowa Konferencja Czerwonego Krzyża, która
zatwierdziła przygotowany przez MKCK tekst międzynarodowej konwencji o losie i ochronie osób
cywilnych będących obywatelami państwa nieprzyjacielskiego, które znajdują się na terytorium
należącym do strony wojującej lub przez nią okupowanym. Jednak w odniesieniu do tego dokumentu
również nie podjęto żadnych działań, gdyż rządy nie wyraziły zgody na zwołanie konferencji
dyplomatycznej, która miałaby zadecydować o jego przyjęciu. W rezultacie projekt tokijski nie był
stosowany podczas drugiej wojny światowej i wszyscy wiemy, do czego to doprowadziło.
GENEZA PROTOKOŁÓW Z 1977 ROKU
Konwencje genewskie z 1949 r. stanowiły ogromny postęp w rozwoju prawa humanitarnego.
Jednakże po dekolonizacji nowe państwa nie chciały wiązać się normami prawnymi, w których
przygotowaniu same nigdy nie brały udziału. Co więcej, przepisy traktatowe dotyczące prowadzenia
działań wojennych nie były zmieniane od czasu konwencji haskich z 1907 r. Ponieważ jednak
obawiano się, że wprowadzanie zmian do tekstu konwencji genewskich mogłoby zagrozić temu, co
udało się osiągnąć w 1949 r., postanowiono wzmocnić ochronę ofiar konfliktów zbrojnych poprzez
przyjęcie nowych dokumentów w formie protokołów dodatkowych do konwencji genewskich (zob.
odpowiedź na pyt. 9).
Konwencje genewskie z 1949 r. i ich protokoły dodatkowe z 1977 r. zawierają prawie 600 artykułów i
są głównymi dokumentami międzynarodowymi