Makroekonomia - Wycieczki Z nami
advertisement
Makroekonomia Makroekonomia- jest nauką, która zajmuje się gospodarką jako całością. Przedmiotem zainteresowania makroekonomistów są największe agregaty gospodarki takie jak m.in: wzrost gospodarczy bezrobocie inflacja handel budżet państwa ZADANIE 1 • a) b) c) d) Makroekonomia jest nauką o: Przedsiębiorstwie funkcjonowaniu gospodarki jako całości zachowaniu się ludzi w ramach pojedynczych podmiotów gospodarczych działalności państwa, zmierzającej do osiągnięcia określonych celów ZADANIE 2 • a) b) c) d) Wskaż, które z zagadnień nie jest przedmiotem rozważań makroekonomii: handel zagraniczny ceny mleka w sklepach w Warszawie poziom bezrobocia w kraju poziom inwestycji i oszczędności w gospodarce Przyczyny zainteresowania makroekonomią: - wielki kryzys 20/30 lata XX w i towarzyszące mu zjawiska spadku produkcji i wzrostu bezrobocia - badania J. Keynesa, wyjaśnienie pojęcia dochód narodowy Pojęcie PKB • Jeśli zsumujemy wszystkie dobra i usługi jakie wyprodukował dany kraj, to uzyskamy wynik, który w bardzo prosty sposób podsumowuje jego gospodarkę. Wynik ten nosi nazwę Produkt Krajowy Brutto. Gdy PKB wzrasta – społeczeństwo się bogaci, gdy maleje – biednieje. Sposoby mierzenia PKB 1) METODA WYDATKOWA – czyli PKB jako suma wydatków na dobra finalne: - Konsumpcyjne dobra finalne (C) np. dżem, książka, usługa fryzjerska. - Kapitałowe dobra finalne (I), np.. maszyny, urządzenia. - Dobra finalne na które popyt zgłasza państwo (G), np. żołnierz, policjant. - Saldo bilansu handlowego – eksport (X) import (Z) PKB = C + I + G + X - Z Sposoby mierzenia PKB 2) METODA DOCHODOWA – czyli PKB jako suma dochodów czynników wytwórczych. Sumujemy dochody wszystkich właścicieli czynników produkcji, ponieważ utarg przedsiębiorstwa pokrywa koszty, dając zysk właścicieli. KOSZTY + ZYSK = DOCHODY WŁAŚCICIELI CZYNNIKÓW PRODUKCJI Sposoby mierzenia PKB 3) METODA PRODUKCYJNA – czyli PKB jako suma wartości dodanej. Wartość dodana jest to różnica wartości produktu i wartości zużytych do jego produkcji dóbr pośrednich, które przedsiębiorstwo kupiło od innych producentów. ZADANIE 3 W gospodarce zamkniętej działają 4 przedsiębiorstwa wytwarzające: stal, maszyny, opony i samochody. Producent samochodów sprzedaje je końcowym nabywcom za 5.000 zł. W procesie wytwarzania samochodów wykorzystuje opony, które kupuje za (500 zł), stal (3.000 zł) i maszyny(2.000zł). Producent maszyn nabywa stal za 1.000zł, a producent opon i producent stali są właścicielami czynników produkcji. Przy założeniu, że maszyny nie zużywają się wcale w rocznym procesie produkcji, oblicz całkowitą wielkość transakcji oraz wkład przemysłu samochodowego w tworzenie PKB, liczonego od strony wielkości dodanej, wydatków na dobra finalne oraz dochodów czynników wytwórczych. ROZWIĄZANIE WARTOŚĆ TRANSAKCJI WARTOŚĆ DODANA DOBRO SPRZEDAWCA NABYWCA Stal P. stali P. maszyn 1.000 1.000 - 1.000 Stal P. stali P. Samochodów 3.000 3.000 - 3.000 Maszyna P. maszyn P. samochodów 2.000 1.000 2.000 1.000 Opony P. opon P. samochodów 500 500 - 500 Samochód P. samochodów Klient 5.000 1.500 5.000 1.500 11.500 7.000 7.000 7.000 SUMA WYDATKI NA DOBRA FINALNE DOCHODY CZYNNIKÓW WYTWÓRCZYCH Zadanie 4 W gospodarce zamkniętej działa 5 przedsiębiorstw wytwarzających: stal, gumę, obrabiarki, opony i rowery. Producent rowerów sprzedaje je końcowym nabywcom za 8000 zł. W procesie wytwarzania rowerów wykorzystuje opony, które kupuje za 1000 zł, stal za 2500zł i obrabiarki za1800zł. Producent opon nabywa gumę za 600zł, a producent obrabiarek stal za 1000zł. Przy założeniu, że maszyny nie zużywają się wcale w rocznym procesie produkcji oblicz całkowitą wielkość transakcji oraz wkład przemysłu rowerowego w tworzenie PKB, liczonego od strony wielkości dodanej oraz wydatków na dobra finalne. POCHODNE MIERNIKI PKB • PKB = C+I+G + XN (X-Z) • PKN = PKB – amortyzacja • PNB = PKB + Dw (wartość dochodów narodowych czynników wytwórczych funkcjonujących poza granicami kraju minus wartość dochodów zagranicznych czynników wytwórczych funkcjonujących w danym kraju) • PNN = PNB – amortyzacja • DN = PNN – Te (podatki pośrednie) Licząc agregaty w cenach czynników produkcji należy odjąć wartość Te Zadanie 5 Na rachunku narodowym hipotetycznego kraju znajdują się następujące pozycje: • PKB=390 mld • Amortyzacja A=30 mld • Dochód netto z tytułu własności za granicą D=15 mld • Podatki pośrednie Te=35 mld Oblicz: a)PNB, b)PNN, c)DN Zadanie 6 W oparciu o poniższe dane oblicz: a) PNB, b) PNN, c) DN Dane:1)zakupy dóbr kapitałowych = 90; 2)podatki pośrednie = 13; 3)eksport = 30; 4)import =20; 5)wydatki konsumpcyjne = 250; 6)amortyzacja = 20; 7)rządowe zakupy dóbr i usług =130; 8)dochody netto z tytułu pracy lub własności za granicą =5 Zadanie 7 W roku 2008 w gospodarce kraju Y zanotowano: Wydatki państwa na zakup dóbr i usług 200 Wydatki inwestycyjne brutto 120 Amortyzacja 30 Wydatki konsumpcyjne 400 Podatki pośrednie 120 Podatki bezpośrednie 50 Wydatki transferowe państwa 60 Eksport 70 Import 50 1. Ile wyniósł w 2002 roku PKB w cenach rynkowych? 2. Ile wyniósł w 2002 roku PKB w cenach czynników produkcji? 3. Ile wyniósł w 2002 roku PKN w cenach rynkowych? 4. Jakim wynikiem w 2002 roku zamknął się budżet państwa? 5. Jakie saldo bilansu handlowego zanotowano w 2002 roku? Studium przypadku RPP podniosła stopy procentowe 27.02.2008 14:49 środa Rada Polityki Pieniężnej podniosła stopy procentowe o ćwierć punktu procentowego. Oznacza to, że od jutra najważniejsza stopa NBP będzie wynosić 5,5 procent. DLACZEGO? Cdn… Za kolejną podwyżką stóp w naszym kraju przemawiał między innymi wzrost inflacji w styczniu 2008, która wyniosła 4,3 procent. Cdn. Za podwyżką przemawiają także wczorajsze dane na temat sprzedaży detalicznej w zeszłym miesiącu. Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że wskaźnik ten w porównaniu z tym samym czasem roku poprzedniego wzrósł o prawie 21 procent. Dane wskazują na to, że coraz więcej kupujemy. Wskazują także na wzrost płac. Poszczególne etapy w obiegu dochodów w gospodarce zamkniętej. 1) Przedsiębiorstwa dokonują wypłat za usługi czynników produkcji na rzecz gospodarstw domowych. 2) Dochody, które trafiają do gospodarstw uzupełniane są o płatności transferowe, zaś pomniejszane o podatki bezpośrednie pobierane przez państwo tworząc rozporządzalne dochody osobiste. 3) Gospodarstwo domowe przeznacza rozporządzalne dochody osobiste na oszczędności i konsumpcję . 4) Wydatki na konsumpcje zostają powiększone o wydatki państwa na dobra i usługi oraz o wydatki na inwestycje. 5) Wydatki na konsumpcje są przedstawiane jako PKB w cenach rynkowych, zaś po odliczeniu podatków pośrednich trafiają do przedsiębiorstw jako PKB w cenach czynników produkcji, które rozpoczynając kolejny obieg przekazywane są ponownie gospodarstwu domowemu. 6) Zdrowie sektora przedsiębiorstw wyraźnie zależy od wydatków sektora konsumpcyjnego. Bez przepływu płatności pieniężnych od konsumentów, producenci nie byli by wstanie zapłacić za zasoby, które kupują u konsumentów. Podobnie warunki życia konsumentów zależą od powodzenia firm w sektorze przedsiębiorstw. Jeśli sektor przedsiębiorstw nie jest w stanie sprzedać swoich dóbr i usług, producenci nie będą w stanie wypłacić pracownikom pensji. Jeżeli okrężny obieg dochodów zostanie przerwany, produkcja może ulec spowolnieniu, konsumpcja może się załamać a pracownicy mogą zostać pozbawieni pracy. Takie przerwy w okrężnym obiegu określane są mianem RECESJI. 7) Wycofywane z obiegu są pieniądze w postaci oszczędności gospodarstw domowych oraz podatków płaconych państwu. 8) Dopływami do obiegu są wydatki państwa na dobra i usługi, wydatki inwestycyjne i przedsiębiorstw oraz wypłaty transferowe. 9) Oszczędności gospodarstw domowych przetwarzane zostają przez takie instytucje jak banki , które umożliwiają udzielanie przedsiębiorstwom kredytów oraz wprowadzają je do obiegu w postaci funduszy na inwestycje. 10) Poziom zrównoważenia dochodu jest osiągany wtedy gdy całkowite planowane wypływy (planowane oszczędności i podatki) będą równe całkowitym planowanym dopływom (planowane inwestycje plus wydatki rządu). 11) Funkcjonowanie obiegu określa ścisłą zależność gdzie całkowite dopływy muszą równać się całkowitym odpływom. Jeśli taka równości nie zachodzi wtedy w oznaczonych sektorem prywatnym: gospodarstwie domowym i przedsiębiorstwie musi istnieć nadwyżka , podczas gdy w budżecie państwa występuje deficyt, i odwrotnie. POPYT I PODAŻ GLOBALNA - Krzywa popytu globalnego AD wyraża: Poziom realnych wydatków konsumentów (C) Poziom realnych wydatków przedsiębiorstw (I) Poziom realnych wydatków państwa (G) Saldo bilansu handlowego (X-Z) Krzywa podaży globalnej ukazuje ile przedsiębiorstwa będą produkować i sprzedawać przy różnych poziomach cen Inwestycje Inwestycje to wydatki przedsiębiorstw przeznaczone na utrzymanie lub powiększenie kapitału trwałego lub obrotowego Motywy podjęcia inwestycji: 1) Przewidywana stopa zysku 2) Koszty związane z inwestycją tzn. stopa procentowa płacona bankowi za wypożyczenie kapitału Mnożnik w gospodarce zamkniętej bez państwa AD = C + I Inwestycje zwiększają się o 1000 (∆I). Ponieważ w gospodarce są wolne moce produkcyjne, więc przedsiębiorstwa podnoszą produkcję o tyle o ile wzrósł popyt. Odpowiednio wzrastają także dochody. Część tych dodatkowych dochodów (wzrasta przez KSK) i znowu zamienia się w popyt: KSK = 80% 1000 X 0.8 = 800 800 X 0.8 = 640 640 X 0.8 = 512 itd. Związek pomiędzy wzrostem inwestycji a wzrostem dochodu obrazuje mnożnik Mi = 1/ 1-KSK Mi = ∆Y/ ∆I Mi X ∆I = ∆Y 1/ 1 – 0.8 = 5 Mnożnik w gospodarce zamkniętej z państwem = C+I+G AD Wydatki państwa są finansowane z 3 źródeł: - Te (podatki pośrednie), ukryte są w cenach produktów (VAT, akcyza) - Td (podatki bezpośrednie) - D (dochody państwa z tytułu własności) Dla uproszczenia przyjmujemy, że D=Te=0 Ponieważ podatki to % dochodu jaki nam państwo „odbiera”, dlatego podatki bezpośrednie netto NT obliczamy jako NT = Td – B = (t X Y) (t - stała stopa podatkowa netto) Yd = Y - NT = Y - t X Y = (1 - t) X Y - oznacza to dochód jakim dysponują gospodarstwa domowe. Ponieważ poziom konsumpcji wyznaczony jest przez KSK, to wzór konsumpcji przybiera postać: C = Ca + KSK X Yd = Ca + KSK X (1-t) X Y = Ca + KSK` X Y KSK` = KSK X (1 - t) Ponieważ KSK` < KSK Mi` = 1/1-KSK` < Mi = 1/ 1-KSK Mnożnik w gospodarce otwartej AD = C + I + G + X - Z W gospodarce otwartej część krajowego popytu „przepada”, gdyż ludzie kupują towary wytworzone za granicą „import” (Z) Z = KSI X Y Krańcowa skłonność do importu, KSI, informuje o ile zwiększają się planowane zakupy zagranicznych towarów wtedy, gdy wartość produkcji w kraju wzrasta o złotówkę. W gospodarce otwartej mnożnik równa się: Mi`` = 1 / (1 – KSK``) = 1 / [1 – (KSK` - KSI)] czyli Mi`` = 1 / (1 – KSK` + KSI) Zadanie 8 Poniższa tabela przedstawia DN w dowolnym kraju. Początkowo konsumpcja wynosi 70% DN. Inwestycje są autonomiczne i wynoszą 90. 1) Jaki poziom DN zapewnia równowagę? 2) Jaki poziom DN zapewniałby równowagę gdyby inwestycje wzrosły o 15? 3) Oblicz wartość mnożnika Przypuśćmy, że konsumenci staja się bardziej rozrzutni i wydają obecnie 80 centów zamiast 70 z każdego dolara. Inwestycje wynoszą nadal 90. 4) Oblicz wartość dochodu narodowego zapewniającego równowagę 5) Oblicz wartość DN zapewniającego równowagę przy wzroście inwestycje o 10 6) Oblicz mnożnik DN Planowana konsumpcja (C1) 250 300 350 400 450 500 550 600 175 210 245 280 315 350 385 420 Inwestycje autonomiczne (I1) Popyt globalny AD=I+C I +15 AD2 C2 200 240 280 320 360 400 440 480 AD3 I+10 AD 4 Zadanie 9 W gospodarce zamkniętej funkcja konsumpcji ma postać C=0,8 Y, inwestycje są autonomiczne i wynoszą I=50. Jaki jest poziom dochodu równowagi? Jeżeli funkcja konsumpcji przybierze postać C= 20 + 0,8Y. To produkcja wzrośnie czy obniży się? Załóżmy, że na skutek wzrostu oszczędności funkcja konsumpcji przybierze postać C= 0,8Y – 10. Ile wynosi nowy poziom produkcji odpowiadający równowadze? Czy produkcja będzie wyższa czy niższa w stosunku do sytuacji wyjściowej? Zadanie 10 Przy założeniu, że KSK = 0,8 a stopa podatkowa netto t = 0,2, wówczas wartość mnożnika wydatków publicznych wynosi a) 6 b) 4 c) 3,58 d) 2,78 Zadanie 11 Jeśli stopa podatkowa netto jest 40% a KSK w stosunku do dochodu do dyspozycji jest 0,8. Jaka jest KSK w stosunku do PNB? Oblicz mnożniki. RYNEK PIENIĄDZA Funkcje banku centralnego • BANK EMISYJNY • BANK BANKÓW • CENTRALNY BANK PAŃSTWA BANK EMISYJNY Bank centralny zajmuje się – w imieniu państwa – emisją pieniądza. Bank centralny jest jedyną instytucją, uprawnioną do emitowania znaków pieniężnych danego państwa. Określa przy tym nie tylko wielkość emisji, ale też podejmuje decyzje o wprowadzeniu pieniądza do obiegu. Bank emisyjny decyduje również o ilości pieniądza, znajdującej się w obiegu – w celu oddziaływania na tę wielkość używa własnych instrumentów: m. in. stóp procentowych i operacji otwartego rynku. BANK BANKÓW Bank centralny świadczy usługi bankowe na rzecz innych banków: przyjmuje ich depozyty oraz udziela kredytów. Jedną z ważnych funkcji banku centralnego jest dostarczanie gotówki bankom komercyjnym oraz prowadzenie rozliczeń międzybankowych. Istotny jest również fakt, że bank centralny jest dla banków handlowych „pożyczkodawcą ostatniej instancji”. Oznacza to, że w razie potrzeby banki komercyjne mogą uzyskać kredyt w banku centralnym (jest to element ochraniający system bankowy przed utratą płynności). Bank centralny jest więc stabilizatorem systemu bankowego, a jednym z jego zadań jest zapewnienie jak największego bezpieczeństwa rynku pieniężnego CENTRALNY BANK PAŃSTWA Bank centralny jest bankiem państwa – oznacza to, że świadczy usługi bankowe instytucjom rządowym, w tym między innymi prowadzi rachunek Ministerstwa Finansów. Bank centralny zajmuje się także bieżącym rozliczaniem dochodów i wydatków państwa, obsługuje przy tym emisje skarbowych papierów wartościowych (emitowanych przez państwo). Oddziaływanie na rynek za pomocą stóp procentowych Jednym z instrumentów, za pomocą których bank centralny oddziałuje na rynek, są stopy procentowe. Wysokość stóp wyznacza oprocentowanie depozytów i kredytów. Stopa procentowa określa cenę za wypożyczenie kapitału. Jeśli wynosi 10 proc. w stosunku rocznym, oznacza to, że za każde pożyczone 100 zł trzeba zapłacić 10 zł – czyli w sumie należy oddać 110 zł. Oddziaływanie na rynek za pomocą stóp procentowych Najważniejsze stopy procentowe określane przez bank centralny w Polsce: Stopa lombardowa – podstawowa stopa procentowa banku centralnego, stopa maksymalna. Według stopy lombardowej bank centralny udziela krótkookresowego kredytu bankom komercyjnym pod zastaw papierów wartościowych. Stopa interwencyjna (referencyjna, zwana również stopą repo) – według niej przeprowadzane są operacje otwartego rynku, przy czym stopa ta określa minimalne oprocentowanie tych operacji. Stopa interwencyjna wpływa na oprocentowanie pożyczek międzybankowych, depozytów i kredytów dla klientów, jak również na rentowność skarbowych papierów wartościowych; pokazuje, ile banki zarabiają na środkach, ulokowanych w banku centralnym. Stopa redyskontowa – według tej stopy bank centralny skupuje weksle od banków komercyjnych. Inaczej rzecz ujmując, jest to stopa procentowa, która jest stosowana w przypadku redyskonta przez bank centralny papierów wartościowych (w tym weksli), zdyskontowanych wcześniej przez banki komercyjne. Banki komercyjne sprzedają wówczas bankowi centralnemu krótkookresowe papiery wartościowe, odkupione wcześniej od swoich klientów, cenę tej operacji określa właśnie stopa redyskontowa Stopa depozytowa – określająca oprocentowanie jednodniowych depozytów, składanych przez banki komercyjne w banku centralnym. Lokaty takie mają na celu zagospodarowywanie nadwyżek, jakimi dysponują od czasu do czasu banki komercyjne. Podnosząc stopy procentowe, bank centralny zaostrza politykę pieniężną. Podniesienie stóp procentowych banku centralnego wywołuje podwyżkę oprocentowania w bankach komercyjnych; kredyty stają się wówczas droższe, ale i z drugiej strony wzrasta oprocentowanie depozytów. Oznacza to, że (przynajmniej teoretycznie) klienci banków mniej chętnie będą zaciągać kredyty, za to chętniej będą lokowali swoje pieniądze na wyżej oprocentowanych lokatach. Obniżenie stóp procentowych ma dokładnie odwrotny skutek. W ślad za bankiem centralnym banki handlowe obniżają oprocentowanie, co zachęca klientów do zaciągania większej liczby kredytów, czyniąc równocześnie depozyty mniej atrakcyjnymi (niższe odsetki). Podstawowe stopy procentowe - Polska, 2011.01.19 NBP Wartość [%] Stopa referencyjna 3.75 Stopa depozytowa 2.25 Redyskonto weksli 4.00 Kredyt lombardowy 5.25 Rentowność bonów skarbowych (średnio) Wartość [%] 13-tygodniowych 0.00 26-tygodniowych 0.00 52-tygodniowych 4.06 Kredyty gospodarcze (średnio) Wartość [%] 12-miesięczne 12.49 Kredyty dla ludności (średnio) Wartość [%] w ROR 15.32 3-miesięczne 0.00 12-miesięczne 15.40 24-miesięczne 15.57 Lokaty złotowe (średnio) Wartość [%] 1-miesięczne 2.79 3-miesięczne 3.44 6-miesięczne 3.72 12-miesięczne 4.14 24-miesięczne 4.30 36-miesięczne 0.00 Podstawowe stopy procentowe NBP Stopa procentowa: Oprocentowanie Obowiązuje od dnia Stopa referencyjna *) 4,25 2007-04-26 Kredyt lombardowy 5,75 2007-04-26 Stopa depozytowa NBP 2,75 2007-04-26 Redyskonto weksli 4,50 2007-04-26 - od wkładów złotowych płatnych na każde żądanie 3,5 2003-10-31 - od terminowych wkładów złotowych 3,5 2003-10-31 - od wkładów w walutach obcych płatnych na każde żądanie 3,5 2003-10-31 - od wkładów terminowych w walutach obcych 3,5 2003-10-31 - od środków uzyskanych z tytułu sprzedaży papierów wartościowych z udzielonym przyrzeczeniem odkupu (repo) 0 2004-06-30 0,9 stopy redyskontowej weksli 2004-05-01 Stopa rezerwy obowiązkowej: Oprocentowanie środków rezerwy obowiązkowej *) - minimalna rentowność 7-dniowych bonów pieniężnych Operacje otwartego rynku Operacje otwartego rynku są interwencjami banku centralnego, który kupuje lub sprzedaje papiery wartościowe, regulując tym samym ilość pieniądza w obiegu. Bank centralny jest inicjatorem operacji otwartego rynku – są to transakcje, przeprowadzane z bankami komercyjnymi. Minimalną rentowność operacji otwartego rynku określa tak zwana stopa referencyjna. Celem operacji otwartego rynku jest regulacja krótkoterminowych stóp procentowych – dzięki tym operacjom bank centralny wpływa na ilość pieniądza, znajdującego się w obiegu. Operacje otwartego rynku Operacje otwartego rynku dzielimy na warunkowe i bezwarunkowe. Operacje bezwarunkowe to po prostu kupno lub sprzedaż przez bank centralny papierów wartościowych. Jeśli bank centralny skupuje papiery wartościowe, dostarcza jednocześnie na rynek gotówkę. Jeśli natomiast bank centralny ocenia, że na rynku jest zbyt dużo gotówki, może sprzedawać papiery wartościowe, absorbując (pochłaniając) w ten sposób nadmiar pieniędzy z rynku. Nieco bardziej skomplikowane, ale i częściej stosowane, są operacje warunkowe. Jeśli w ramach operacji warunkowej bank centralny kupuje papiery wartościowe (tzw. repo), zobowiązuje jednocześnie sprzedawcę – bank komercyjny – do odkupienia tych samych papierów wartościowych, w określonym terminie i po określonej cenie. Podobnie wygląda transakcja warunkowej sprzedaży papierów wartościowych przez bank centralny (tzw. reverse repo) – bank centralny zobowiązuje tu kupującego (bank komercyjny) do odsprzedaży tych samych walorów w określonym terminie i po określonej cenie. Warunkowy zakup papierów wartościowych przez bank centralny jest po prostu kredytem, udzielonym bankowi komercyjnemu. I odwrotnie: warunkowa sprzedaż jest de facto lokatą, złożoną przez bank komercyjny w banku centralnym. Rezerwy obowiązkowe banków Rezerwa obowiązkowa to pieniądze, które banki komercyjne muszą utrzymywać na rachunkach banku centralnego. Rezerwa ma przede wszystkim za zadanie stabilizację systemu bankowego. Bank centralny nakazuje bankom komercyjnym utrzymywanie tak zwanej rezerwy obowiązkowej. Są to pieniądze, które bank komercyjny musi utrzymywać na rachunku banku centralnego – wysokość rezerwy zależy od ilości środków, jakimi dysponuje dany bank. Obecnie (stan na październik 2003) stopa rezerwy obowiązkowej wynosi w Polsce 3,5 proc. wartości wszystkich rodzajów depozytów, które są podstawą naliczania tejże rezerwy. Podstawą są tu depozyty przyjęte od podmiotów niebankowych oraz pieniądze ze sprzedaży papierów wartościowych. Pieniądze, zdeponowane w banku centralnym w ramach rezerwy nie są oprocentowane. Rezerwa obowiązkowa ma na celu stabilizację systemu bankowego, jej głównym zadaniem jest łagodzenie skutków ewentualnych wahań płynności w sektorze. Za pomocą zmiany wysokości rezerwy obowiązkowej bank centralny może oddziaływać na rynek finansowy. Podniesienie stopy wymaganych rezerw oznacza ściągnięcie z rynku dodatkowych pieniędzy. Operacje depozytowo – kredytowe Bank centralny prowadzi również na rynku operacje depozytowo – kredytowe, przyjmując depozyty od innych banków lub udzielając im kredytów. Operacje depozytowo – kredytowe mają przede wszystkim na celu łagodzenie ewentualnych wahań poziomu krótkoterminowych stóp procentowych, wywołanych operacjami otwartego rynku. Różnica pomiędzy operacjami otwartego rynku a operacjami depozytowo – kredytowymi polega na tym, że te pierwsze są inicjowane przez bank centralny, drugie natomiast są przeprowadzane z inicjatywy banków komercyjnych. Operacje te są jednak przeprowadzane na warunkach, które określa bank centralny. Bank komercyjny może zwrócić się do banku centralnego z prośbą o krótkoterminowy kredyt, w takim przypadku otrzymuje go, a cena jest wyznaczana na podstawie aktualnej stopy lombardowej. Z drugiej strony bank komercyjny może też złożyć w banku centralnym depozyt, w takim przypadku oprocentowanie jest naliczane według stopy depozytowej NBP. Jak działa Narodowy Bank Polski Bankiem centralnym w naszym kraju jest Narodowy Bank Polski. Jego podstawowe organy to Zarząd NBP i Rada Polityki Pieniężnej, a całością prac kieruje prezes NBP. NBP działa w oparciu o ustawę o Narodowym Banku Polskim, uchwaloną przez Sejm w sierpniu 1997 roku. Zgodnie z ustawą, podstawowym celem działania banku centralnego RP jest utrzymywanie stałego poziomu cen oraz umacnianie polskiego pieniądza. Zarząd NBP kieruje bieżącą działalnością banku. Do jego zadań należy między innymi realizacja uchwał, podejmowanych przez Radę Polityki Pieniężnej. Na czele zarządu stoi Prezes NBP, który jest powoływany na wniosek prezydenta przez sejm, a jego kadencja trwa sześć lat. Prezes NBP jest równocześnie przewodniczącym Rady Polityki Pieniężnej oraz Komisji Nadzoru Bankowego. Rada Polityki Pieniężnej składa się z dziewięciu członków: przewodniczącego (którym jest zawsze prezes NBP), trzech członków jest mianowanych przez prezydenta, po trzech powołuje również Sejm i Senat. Rada Polityki Pieniężnej ustala założenia polityki pieniężnej państwa oraz zasady jej realizacji. Do jej kompetencji należy między innymi określanie poziomu stóp procentowych, zasad operacji otwartego rynku czy poziomu rezerw obowiązkowych. ZADANIE 12 Banki komercyjne utrzymują rezerwy gotówkowe w wysokości 5% stanu zgromadzonych wkładów. Klienci banków trzymają w gotówce zasoby pieniądza równe ¼ ich wkładów w bankach. Zasób pieniądza wielkiej mocy wynosi 12 mld zł. a) Oblicz mnożnik kreacji pieniądza. b) Ile wynosi podaż pieniądza jeżeli zarówno klienci jak i banki utrzymują zasoby gotówki na niezmienionym poziomie? Przypuśćmy, że banki dochodzą do wniosku, że mogą utrzymać rezerwy gotówkowe na poziomie 4% wkładów c) Oblicz nową wartość mnożnika kreacji pieniądza. d) Ile wynosi obecnie wielkość podaży pieniądza odpowiadająca warunkom równowagi? Przypuśćmy, że banki nadal utrzymują stopę rezerw gotówkowych na poziomie 5% wkładów, ale klienci zwiększają swe zasoby gotówkowe do poziomu 30% wkładów w bankach. e) Oblicz nową wartość mnożnika kreacji pieniądza. f) Jaka ilość pieniądza zapewnia tera z równowagę? ZADANIE 13 a)środek wymiany b)pieniądz c)panika finansowa d)pieniądz bezgotówkowy e)wkład depozyt f)podaż pieniądza g)środek przechowywania wartości(tezauryzacji) h)banki komercyjne i)stopa rezerw j)mnożnik kreacji pieniądza k)baza monetarna l)rezerwy m)gospodarka bezpieniężna(barterowa) n)bank centralny o)stopa dyskontowa p)operacje otwartego rynku r)stopa rezerw obowiązkowych s)równowaga na rynku pieniądza t)koszt alternatywny trzymania pieniądza 1)powszechnie akceptowany środek płatniczy 2)Funkcja pieniądza ułatwiająca wymianę dóbr i usług. 3)Funkcja pieniądza umożliwiająca jego wykorzystanie do dokonywania zakupów w przyszłości. 4)Suma banknotów i bilonu w obiegu pozabankowym oraz ilość gotówki znajdująca się w obrębie systemu bankowego, zwana też niekiedy zasobem pieniądza pieniądza wielkiej mocy. 5)W czasach złotników ilość złota stojąca do natychmiastowej dyspozycji, przeznaczona do zaspokojenia żądań klientów. 6)Gospodarka w której nie występuje środek wymiany, a jedne towary są wymieniane bezpośrednio na inne. 7) Zmiana wielkości podaży pieniądza wynikająca ze zmiany bazy monetarnej o jednostkę. 8)Pieniądz mający formę zapisu na rachunku bankowym, którego podstawą może być depozyt gotówki klienta lub kredyt udzielony przez bank. Płatności dokonywane są za pomocą polecenia przelewu, czeku, karty kredytowej. 9)Pośrednicy finansowi upoważnieni przez państwo do udzielania kredytów i przyjmowania wkładów, w tym wkładów umożliwiających wystawianie czeków. 10)Samospełniająca się przepowiednia polegająca na tym, że w pewnym momencie ludzie dochodzą do wniosku, ze bank staje się niewypłacalny i – usiłując masowo wydostać swoje pieniądze- rzeczywiście doprowadzają do jego niewypłacalności. 11)Wartość całego zasobu pieniądza, jako środka wymiany, znajdująca się w obiegu. 12)W czasach złotników ilość złota oddana złotnikowi na przechowanie (współcześnie wkład gotówkowy w banku) 13)Stosunek rezerw bankowych do wkładów. 14)Najważniejszy bank w kraju, zwykle mający status agendy państwa, odpowiedzialny za emisję pieniądza i występujący w roli banku banków i banku państwa. 15)Sytuacja, w której wielkość zapotrzebowania na realne zasoby pieniądza równa się wielkości (ilości) zaoferowanej. 16)Działanie banku centralnego, którego celem jest zmiana wielkości bazy monetarnej przez kupno lub sprzedaż papierów wartościowych na otwartym rynku. 17)Stopa procentowa pobierana przez bank centralny od pożyczek udzielanych bankom komercyjnym. 18)Minimalna relacja rezerw gotówkowych do wkładów w bankach komercyjnych, ustalana przez bank centralny. 19)Odsetki, z których rezygnujemy trzymając gotówkę, a nie np. obligacje. RANKING PAŃSTW WEDŁUG POZIOMU BEZROBOCIA (Źródło: CIA World Factbook, 1,2009 r.) Rank 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 Country Nauru Liberia Zimbabwe Burkina Faso Turkmenistan Cocos (Keeling) Islands Djibouti Zambia Senegal Nepal Lesotho Gaza Strip Kenya Afghanistan Swaziland Marshall Islands Yemen Macedonia, The Former Yugoslav Republic of Mali Mauritania Libya Equatorial Guinea Cameroon American Samoa Bosnia and Herzegovina Mayotte Dominica South Africa Micronesia, Federated States of Gabon Cape Verde Mozambique Comoros East Timor Saint Lucia Sudan Iraq Kyrgyzstan New Caledonia West Bank Netherlands Antilles Dominican Republic Wallis and Futuna Saint Vincent and the Grenadines Unemployment rate (%) 90 85 80 77 60 60 59 50 48 46 45 41.3 40 40 40 36 35 33.5 30 30 30 30 30 29.8 29 25.4 23 22.9 22 21 21 21 20 20 20 18.7 18.2 18 17.1 16.3 15.5 15.5 15.2 15 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 Bahrain Oman Montenegro Maldives Tunisia Saint Helena Spain Croatia Georgia Cook Islands Tonga Jordan Iran Grenada Albania Algeria Niue Puerto Rico Saudi Arabia French Polynesia Guam Colombia Ghana Antigua and Barbuda Jamaica Guyana Barbados Turkey Saint Pierre and Miquelon Turks and Caicos Islands Morocco Poland Suriname Burma Greenland Lebanon Ecuador Syria Egypt Indonesia Peru Belize Northern Mariana Islands Central African Republic Anguilla Argentina Brazil Chile 15 15 14.7 14.4 14.1 14 13.9 13.7 13.6 13.1 13 12.6 12.5 12.5 12.5 12.5 12 12 11.8 11.7 11.4 11.3 11 11 11 11 10.7 10.7 10.3 10 10 9.8 9.5 9.5 9.3 9.2 8.7 8.6 8.4 8.4 8.1 8.1 8 8 8 7.9 7.9 7.8 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 Uruguay Bolivia Botswana France Pakistan Philippines Venezuela United States Mauritius Armenia Belgium Aruba India Italy Slovenia Kazakhstan Finland Russia El Salvador Bulgaria Canada Sweden Virgin Islands Ireland Israel Montserrat Malta Lithuania Estonia Panama Nicaragua United Kingdom Trinidad and Tobago Paraguay Czech Republic Latvia Sri Lanka Namibia Costa Rica Nigeria Vietnam Saint Kitts and Nevis Luxembourg Cayman Islands Romania Australia New Zealand Palau 7.6 7.5 7.5 7.4 7.4 7.4 7.4 7.2 7.2 7.1 7 6.9 6.8 6.8 6.7 6.6 6.4 6.4 6.3 6.3 6.2 6.2 6.2 6.1 6.1 6 5.9 5.8 5.7 5.6 5.6 5.6 5.5 5.4 5.4 5.3 5.2 5 4.9 4.9 4.7 4.5 4.5 4.4 4.4 4.2 4.2 4.2 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 Hong Kong Taiwan Japan Netherlands Mexico China Austria Brunei British Virgin Islands Cambodia Honduras Malaysia Korea, South Guatemala San Marino Ukraine Gibraltar Macau Mongolia Norway Switzerland Bangladesh Bhutan Laos United Arab Emirates Tajikistan Singapore Kuwait Jersey Moldova Bermuda Kiribati Seychelles Papua New Guinea Denmark Vanuatu Iceland Cuba Belarus Man, Isle of Liechtenstein Faroe Islands Thailand Uzbekistan Guernsey Azerbaijan Qatar Monaco 4.1 4.1 4 4 4 4 3.8 3.7 3.6 3.5 3.5 3.3 3.2 3.2 3.1 3 3 3 2.8 2.6 2.6 2.5 2.5 2.4 2.4 2.3 2.2 2.2 2.2 2.1 2.1 2 2 1.9 1.9 1.7 1.6 1.6 1.6 1.5 1.5 1.4 1.4 1 0.9 0.8 0.4 0 Stopa bezrobocia w latach 1990-2009 (bezrobocie rejestrowane) styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień 1990 0,3 0,8 1,5 1,9 2,4 3,1 3,8 4,5 5,0 5,5 5,9 6,5 1991 6,6 6,8 7,1 7,3 7,7 8,4 9,4 9,8 10,5 10,8 11,1 12,2 1992 12,1 12,4 12,1 12,2 12,3 12,6 13,1 13,4 13,6 13,5 13,5 14,3 1993 14,2 14,4 14,4 14,4 14,3 14,8 15,4 15,4 15,4 15,3 15,5 16,4 1994 16,7 16,8 16,7 16,4 16,2 16,6 16,9 16,8 16,5 16,2 16,1 16,0 1995 16,1 15,9 15,5 15,2 14,8 15,2 15,3 15,2 15,0 14,7 14,7 14,9 1996 15,4 15,5 15,4 15,1 14,7 14,3 14,1 13,8 13,5 13,2 13,3 13,2 1997 13,1 13,0 12,6 12,1 11,7 11,6 11,3 11,0 10,6 10,3 10,3 10,3 1998 10,7 10,6 10,4 10,0 9,7 9,6 9,6 9,5 9,6 9,7 9,9 10,4 1999 11,4 11,9 12,0 11,8 11,6 11,6 11,8 11,9 12,1 12,2 12,5 13,1 2000 13,7 14,0 14,0 13,8 13,6 13,6 13,8 13,9 14,0 14,1 14,5 15,1 2001 15,7 15,9 16,1 16,0 15,9 15,9 16,0 16,2 16,3 16,4 16,8 17,5 18,1 20,1 18,2 20,2 18,2 20,1 17,9 19,9 17,3 19,2 17,4 19,4 17,5 19,4 17,5 19,5 17,6 19,5 17,5 19,5 17,8 19,7 18,0 20,0 20032 a) b) 18,6 20,6 18,7 20,7 18,6 20,6 18,3 20,3 17,9 19,8 17,7 19,7 17,7 19,6 17,6 19,5 17,5 19,4 17,4 19,3 17,6 19,5 18,0 20,0 2004 20,6 20,6 20,4 19,9 19,5 19,4 19,3 19,1 18,9 18,7 18,7 19,0 2005 19,4 19,4 19,2 18,7 18,2 18,0 17,9 17,7 17,6 17,3 17,3 17,6 2006 18,0 18,0 17,8 17,2 16,5 15,9 15,7 15,5 15,2 14,9 14,8 14,8 2007 15,1 14,8 14,3 13,6 12,9 12,3 12,1 11,9 11,6 11,3 11,2 11,2 2008 11,5 11,3 10,9 10,3 9,4 9,2 9,1 8,9 8,8 9,1 9,5 2009 10,4* 10,9 11,1* 10,9* 10,6* 10,7* 10,8 10,9 11,1 2002 a) b) 2 9,8 10,7* *) Dane prezentowane w wariancie a) opracowane zostały z wykorzystaniem wyników Powszechnego Spisu Rolnego przeprowadzonego w 1996 r., natomiast w wariancie b) wykorzystano wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań oraz Powszechnego Spisu Rolnego przeprowadzonych w 2002 r. Wskaźniki zawarte w wariancie b) są prezentowane na bieżąco od stycznia 2004 roku. Zadanie 14 Wskaż bezrobocie: frykcyjne, strukturalne, cykliczne (koniunkturalne) a także i przymusowe. a) bezrobocie wynikające z zmniejszenia produkcji w przemyśle tekstylnym przy jednoczesnym zwiększeniu produkcji w przemyśle mikrokomputerów. b) osoby zmieniające z własnej inicjatywy miejsce pracy. c) osoby niepełnosprawne, niezdolne do pracy zawodowej. d) bezrobocie wynikające ze zbyt wolnego dostosowania się rynku pracy do spadku popytu globalnego. Zadanie 15 Załóżmy, że w pewnym kraju wielkość zatrudnienia wynosi 20 mln osób, zaś rozmiary bezrobocia 2 mln osób. Oblicz: a) ile wynosi wielkość zasobów siły roboczej? b) ile wynosi stopa bezrobocia? Zadanie 16 Załóżmy, że zatrudnienie w pewnym kraju wynosi 30 mln ludności, 5 mln osób prowadzi działalność gospodarczą na własny rachunek, siły zbrojne dają zajęcie 3 mln, zaś bezrobotnych są 2 mln. Odpowiedz: a) ile wynosi wielkość zatrudnienia? b) ile wynosi liczba zdolnych do pracy? c) ile wynosi stopa bezrobocia? (Autor B.Czarny) INFLACJA RÓWNANIE FISHERA MXV = YXP P=MXV/Y Rok Inflacja Rok Inflacja Rok Inflacja Rok Inflacja Rok Inflacja Rok Inflacja 1950 6,5% 1960 1,8% 1970 1,1% 1980 1% 1990 585,8% 2000 10,1% 1951 9,6% 1961 0,7% 1971 -0,1% 1981 21,2% 1991 70,3% 2001 5,5% 1952 14,4% 1962 2,5% 1972 0,0% 1982 100,8% 1992 43,0% 2002 1,9% 1953 41,9% 1963 0,8% 1973 2,8% 1983 22,1% 1993 35,3% 2003 0,8% 1954 -6,3% 1964 1,2% 1974 7,1% 1984 15,0% 1994 32,2% 2004 3,5% 1955 -2,4% 1965 0,9% 1975 3,0% 1985 15,1% 1995 27,8% 2005 2,1% 1956 -1,0% 1966 1,2% 1976 4,4% 1986 17,7% 1996 19,9% 2006 1,0% 1957 5,4% 1967 1,5% 1977 4,9% 1987 25,2% 1997 14,9% 2007 2,5% 1958 2,7% 1968 1,6% 1978 8,1% 1988 60,2% 1998 11,8% 2008 4,2% 1959 1,1% 1969 1,4% 1979 7,0% 1989 251,1% 1999 7,3% ZADANIE 17 a)zapasy b)eksport g)amortyzacja h)ceny bieżące m)Produkt Narodowy Brutto r)inwestycje s)import c)dobra finalne d)PNB per capita e)makroekonomia f)oszczędności i)dobra pośrednie j)ceny stałe k)gospodarka otwarta l)gospodarka zamknięta n)dochody rozporządzalne o)dobrobyt ekonomiczny netto p)wartość dodana q)deflator PNB t)Produkt Krajowy Brutto v)ceny rynkowe w)dochody netto z własności za granicą 1)Objaśnia działanie gospodarki jako całości 2)Dobra wytwarzane za granicą i nabywane do wykorzystania w kraju 3)Całkowity dochód osiągany przez mieszkańców kraju niezależnie od miejsca(kraju) świadczenia usług czynników wytwórczych. 4)Produkcja wytworzona przez czynniki wytwórcze zlokalizowane w danym kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem. 5)Mierzą wartość produkcji krajowej z uwzględnieniem podatków pośrednich od produktów i usług. 6)Nadwyżka wpływu dochodów z własności czynników produkcji zatrudnionych za granicą nad odpływem dochodów majątkowych uzyskanych przez cudzoziemców w danym kraju. 7)Zakupy dóbr kapitałowych. 8)Wycena wydatków lub wartości produkcji za pomocą cen z wybranego roku bazowego. 9)Wyrażenie wydatków lub wartości produkcji za pomocą cen istniejących w momencie pomiaru. 10)Miernik produkcji społecznej korygujący PNB o wartość produkcji pozarynkowej i czasu wolnego, opracowany przez Nordhausa i Tobina. 11)Dobra częściowo przetworzone, wykorzystywane jako nakłady w procesie produkcji i całkowicie zużywane. 12)Dobra wytwarzane w kraju i sprzedawane za granicą. 13)Ta część dochodu, która nie jest wydawana na zakup dóbr i usług. 14)Przyrost wartości dóbr w trakcie procesu produkcji. 15)PNB podzielony przez liczbę ludności. 16)Przybliżona miara ubytku wartości istniejącego zasobu kapitału w danym okresie w skutek fizycznego lub ekonomicznego zużycia. 17)Dochody gospodarstw domowych po uwzględnieniu płatności transferowych z budżetu państwa, pomniejszone o podatki bezpośrednie; suma pozostająca gospodarstwom na wydatki i oszczędności. 18)Gospodarka nie prowadząca wymiany z zagranicą. 19)Dobra nabywane przez ostatecznego użytkownika: dobra konsumpcyjne nabywane przez gospodarstwa domowe, albo dobra kapitałowe(np. maszyny), nabywane przez przedsiębiorstwa. 20)Dobra trzymane przez przedsiębiorstwa na potrzeby przyszłej produkcji lub sprzedaży. 21)Gospodarka prowadząca wymianę z innymi krajami. 22)Stosunek nominalnego PNB do realnego PNB wyrażony w postaci wskaźnika. TEST SPRAWDZAJĄCY (RYNEK PIENIĄDZA) 1. Każdy pieniądz jest: a) środkiem wymiany b) środkiem tezauryzacji (gromadzenia skarbu) c) dobrem konsumpcyjnym d) wszystkie wyżej wymienione odpowiedzi są poprawne 2. Współcześnie, wartość pieniądza mierzy się: a) wartością materiału, z którego jest wykonany b) parytetem złota c) jego siłą nabywczą d) jego płynnością 3. Wybierz prawdziwe stwierdzenie: a) przyrost podaży pieniądza powinien być związany z przyrostem ilości dóbr i usług na rynku b) zdolność jakiegoś środka do występowania w roli pieniądza zależy od możliwości wypełniania przez niego podstawowych funkcji pieniądza c) pieniądz służy do wyrażania Ce innych dóbr, a także ma sam w sobie cenę, którą jest stopa procentowa. d) wszystkie wyżej wymienione odpowiedzi są poprawne 4. Obecnie pieniądz występuje w formie: a) gotówkowej i bezgotówkowej b) pieniądza towarowego c) kruszcu d) żadna z odpowiedzi nie jest poprawna 5. Siła nabywcza jednostki pieniądza (np. 1 PLN): a) określa ilość dóbr i usług, jaką można za nią nabyć b) wzrasta wraz ze wzrostem podaży pieniądza na rynku c) zmienia się w tym samym kierunku co poziom cen dóbr i usług d) wzrasta wraz ze wzrostem poziomu cen dóbr i usług 6. Podwyższenie urzędowego kursu wymiennego jakieś waluty, czyli podniesienie jej ceny wyrażonej w innym pieniądzu lub koszyku walut, to: a) b) c) d) rewaluacja dewaluacja denominacja inflacja Popyt na pieniądz wynikający z wykorzystania pieniądza do zakupu produktów i usług, to popyt: a) oszczędnościowy b) przezornościowy c) transakcyjny d) Spekulacyjny 8. Reforma pieniężna w ramach której anuluje się obowiązującą jednostkę pieniężną i ustanawia się nowa, z reguły o zwiększonej sile nabywczej, to: a) deflacja b) denominacja c) dewaluacja d) dezinflacja 9. Wybierz prawdziwe stwierdzenie, dotyczące ostatniej denominacji w Polsce: a) była przeprowadzona w 1980 r. b) marka polska została zastąpiona złotym c) siła nabywcza 1 nowego złotego została obniżona w stosunku do 1 starego złotego d) stopa denominacji wynosiła 10 000 : 1 10. Dochód nominalny z pieniądza depozytowego w okresie od t0 do t1: a) jest równy stopie procentowej pomnożonej przez wielkość depozytu b) wynosi zero c) zmniejsza się o stopę inflacji pomnożoną przez wielkość depozytu d) zmniejsza się o nominalną stopę procentową skorygowaną o wskaźnik inflacji 11. Polityka „taniego pieniądza” to: a) polityka wysokich stóp procentowych b) polityka niskich stóp procentowych c) polityka fiskalna d) polityka restrykcyjna 7.
