dr Jerzy Pobocha IPiN. Kurs psychiatria Sądowa 05.10.2016
advertisement
Dr med. Jerzy Pobocha www.pobocha.szczecin.pl Polskie Towarzystwo Psychiatrii Sądowej Kurs: psychiatria sądowa Klinika Psychiatrii Sądowej IP i N Warszawa, 05.10.2016 Opiniowanie w sprawach cywilnych Rash W, Konrad N.: Forensische Psychiatrie, 2004, 31 Art. 6 kc Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne. art. 232 kpc „strony są zobowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne” art. 252 kodeksu cywilnego „strona, która zaprzecza prawdziwości dokumentu ... powinna okoliczności te udowodnić”. Art. 272 kpc Świadkowie, których zeznania przeczą sobie wzajemnie, mogą być konfrontowani. Forma testamentu Testamenty zwykłe Art. 949 (własnoręczny) § 1 kc Spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. §2 Jednakże brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów. Testamenty zwykłe Art. 945 kc (notarialny) Testament może być sporządzony w formie aktu notarialnego Art. 951 kc (allograficzny) §1 Spadkodawca może sporządzić testament także w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec przewodniczącego zarządu gminy, sekretarza gminy lub kierownika Urzędu Stanu Cywilnego Testamenty zwykłe Art. 951 kc (allograficzny) §1 Spadkodawca może sporządzić testament także w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec przewodniczącego zarządu gminy, sekretarza gminy lub kierownika Urzędu Stanu Cywilnego §2 Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę, wobec ktorej wola została oświadczona oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu §3 Osoby głuche lub nieme nie mogą sporządzić testamentu w sposób przewidziany w artykule niniejszym. Testamenty szczególne Art. 952 (ustny) §1 Jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli w skutek szczególnej okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków §2 Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. Testamenty szczególne Art. 953 kc (podróżny) Podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym można sporządzić testament przed dowódcą statku lub jego zastępcą w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków; dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania, i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy Testamenty szczególne Art 955 kc (skuteczność testamentów szczególnych) Testament szczególny traci moc z upływem 6 miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Przepisy wspólne dla testamentów zwykłych i szczególnych Art. 956 (niezdolność bezwzględna świadków) Nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu: 1. kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawych; 2. Niewidomy, głuchy lub niemy; 3. Kto nie może czytać i pisać; 4. Kto nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament; 5. Skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania Przepisy wspólne dla testamentów zwykłych i szczególnych Art. 957 (niezdolność względna) §1 Nie może być świadkiem przy sporządzeniu testamentu osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść… małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia Przepisy wspólne dla testamentów zwykłych i szczególnych Art. 958 (skutki naruszenia formy) Testament sporządzony z naruszeniem przepisów rozdziału niniejszego jest nieważny, chyba że przepisy te stanowią inaczej Art. 271 kpc § 1. Świadek składa zeznanie ustne, zaczynając od odpowiedzi na pytania przewodniczącego, co i z jakiego źródła wiadomo mu w sprawie, po czym sędziowie i strony mogą w tymże przedmiocie zadawać mu pytania Niewłaściwe pytania sądu Czy testator był chory psychicznie? Co świadkowi wiadomo nt. świadomości testatora? Prawidłowe przesłuchiwanie świadków „Sąd powinien zadawać pytania sterujące tak, by świadkowie opisywali zaobserwowane fenomeny, które następnie zakwalifikuje biegły” (Półtawska, 44, s. 149) Michał Niedośpiał: Testament w polskim prawie cywilnym. Zagadnienia ogólne, Uniwersytet Jagielloński. Rozprawy habilitacyjne Nr 209, Kraków 1991, str. 51 „Testator zatem nie musi kierować się przy sporządzaniu testamentu względami racjonalnymi (rozsądnymi), może kierować się humorami, kaprysami, zbytnią uczuciowością, złośliwością. Zachowanie spadkodawcy nie podlega bowiem ocenie z punktu widzenia zasad zdrowego rozsądku”. Zawartość akt sprawy: • testament: notarialny, własnoręczny lub podpis pod testamentem, czy odcisk palca u osób niezdolnych do podpisania się, czy jakąś inną formę, dopuszczoną przez kodeks cywilny • informacje od świadków o stanie fizycznym i psychicznym testatora • dowody rzeczowe w postaci wypowiedzi na piśmie testatora • informacje od świadków o okolicznościach przebiegu wyrażenia ostatniej woli przez opiniowaną osobę, • dokumentacje medyczną Złote pytania ekspertyzy: • jaki jest problem psychiatrycznoprawny • jakie są kryteria prawne, które definiują ten problem • jakie fakty są istotne klinicznie • jakie działania trzeba pojąć, aby móc opracować tą ekspertyzę Art. 945 § 1 kodeksu cywilnego Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony: 1) w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli; 2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści; 3) pod wpływem groźby. Art. 945 kc Kryteria prawne pojęć: „świadomość”, „decyzja”, „wola”. Analiza oświadczenie woli Świadkowie Uwarunkowania rzetelności zeznań świadka: Myli się, Kłamie, Myli się i kłamie Dowcip Pytanie: „umarł twój krewny, chyba był chory? Odpowiedź: „Na to odpowiem jak będę znał testament” /cyt. za Lange/ Wypowiedzi świadków ustalanie informacji, które pozwalają wprost lub pośrednio ocenić sprawność poszczególnych funkcji psychicznych zmarłego, jego : pamięci, myślenia, orientacji, krytycyzmu, podatności na sugestię itd. Wypowiedzi świadków wypowiedzi świadków szczególną uwagę należy poświęcić ich stwierdzeniom o charakterze: konkludującym, oceniającym i diagnozującym, takim ich relacjom o testatorze jak: „był świadomy”, „był przytomny i świadomy”, „miał sklerozę”, „był wzięty” itp. Analiza wypowiedzi świadków Odróżniać ich spostrzeżenia dotyczące faktów od wyciągania na tej podstawie wniosków, opinii, diagnoz itp. Metodyka analizy akt sprawy Zasada: w aktach sprawy o unieważnienie testamentu „winny znaleźć się wszystkie dostępne i potrzebne materiały” Metody badań w psychologii ex post facto psychobiograficzną, studium przypadku Metodyka badania Odnotowywanie spostrzeżeń świadków, takich jak: rozpoznawanie osób (twarzy) przez testatora, orientację w terenie, zdolność do samodzielnego poruszania się (piechotą, pociągiem, rowerem, samochodem), posługiwania się telefonem, pisana listów i pism, czytania, sporządzania posiłków, ubierania się, mycia itp. Procesy decyzyjne Jadwigi Ś. na trasie ul. Grottgera XX – ul. Sobieskiego X na podstawie informacji zawartych w Google Mapa Orientacja i procesy decyzyjne Jadwigi Ś. na trasie ul. Grottgera XX – ul. Sobieskiego X, na podstawie informacji zawartych w Google Mapa 1. Wyrusz na wschód przez Artura Grottgera – 92 m 2. Skręć w lewo, pozostając na Artura Grottgera – 650 m 3. Skręć w prawo w Szczecińska – 100 m 4. Skręć w lewo w Jana Sobieskiego Przejedź przez 2 rond(a Miejsce docelowe będzie po lewej stronie – 1,1 km Artura Grottgera i Jana Sobieskiego droga: 2,0 km, czas przemarszu: 24 min Trasa codziennego przejazdu JW. z domu w Kołbaskowie, do pracy w Stargardzie Szczecińskim Skale Oceny Otępienia: Activities of Dailiy Living – ADL Instrumental Activities of Daily LIving – IADL Clinical Dementia Rating – CDR Kwestionariusze do oceny stanu psychicznego na podstawie zachowania się Dokumentacja medyczna Akta sprawy muszą zawierać pełną dokumentację medyczną dotyczącą testatora, oryginały historii chorób, a nie tylko karty informacyjne i zaświadczenia. Materiał ten wymaga dalszej analizy pod kątem jego pełności czy lakoniczności, ewentualnych „nadwymiarowych” i błędnych rozpoznań (np. miażdżyca, otępienie) na podstawie nikłych przesłanek klinicznych i bez użycia stosowanych kryteriów diagnostycznych. Poszerzanie dowodów Wątpliwości co do zasadności diagnozy przyjętej u testatora, biegły winien wnioskować o przesłuchanie przez sąd lekarzy, pielęgniarek czy innych osób, które stykały się z pacjentem w okresie hospitalizacji czy leczenia w domu. Informacje z pism i dokumentów Uzyskanie pisemnych wypowiedzi testatora, takich jak listy, zapiski, pamiętniki, rysunki, podpisy na pokwitowaniach itp. L Nr karty Fakty z akt sprawy p /akt/ 1 (…) 2 (…) 3 (…) 4 (…) 5 (…) Klasyfikacja faktów Pamięć świeża upośledzona / nie zaburzona Intelekt (zdolność rozumienia) obniżony / w normie Orientacja w mieście zachowana / zniesiona Krytycyzm, np. obniżony …. W normie Emocje, np. chwiejne … stępiałe Opinie biegłych innych dyscyplin Wnioskowanie o uzyskanie opinii biegłych z innych dyscyplin medycznych, np. chorób wewnętrznych, neurologii, onkologii itp. Dane osobopoznawcze Akta personalne z zakładów pracy testatora Akta spraw karnych testatora, o ile były prowadzone Opinie kompleksowe • Do badań autentyczności/fałszywości testamentu powoływani są biegli z dziedziny kryminalistyki. Testament napisany własnoręcznie Pośród 913 testamentów, kwestionowanych co do ich autentyczności, prawie 96% sporządzonych było własnoręcznie przez testatora, czyli holograficznych Analiza treści i grafizmu własnoręcznego testamentu „……struktura graficzno-językowa”….. ….własnoręczny testament jako obiektywne „źródło informacji” …występowaniew grafizmie i treści własnoręcznego testamentu deformacji określanych jako tzw. „patologia pisma” Badanie pisma ręcznego - „patologia pisma” Badania pisma pacjentów ze schorzeniami neurologicznymi, chorobą Alzheimera, alkoholizmem, narkomanią i innymi zaburzeniami psychicznymi Badanie pisma ręcznego - „patologia pisma Wpływ na pismo ręczne: leków psychotropowych, alkoholu czy narkotyków Motorykę, ruchy precyzyjne człowieka, np.: objaw mikrografii w parkinsonizmie po-neuroleptycznym Badanie pisma ręcznego pismo alkoholików, w których uwzględniano osiem czynników ocenianych przez sześciu niezależnych ekspertów, uzyskano jednak wysoką zgodność w takich cechach jak: nieregularność w wahaniach nacisku pisma, nie wystarczającą lub nadmierną „sterowność”, ale zmienne te zależały między innymi od „pierwotnych cech osobowości” zakłócenia grafizmu pisma występowały częściej, a najbardziej typowym był objaw „ataksji” w piśmie. Badanie pisma ręcznego Mayer doszedł do wniosku, iż przy pomocy badania pisma nie można zróżnicować chorób somatycznych od psychicznych, dlatego nie można z towarzyszących chorobie zakłóceń pisma wyciągać wniosków diagnostycznych, a procesy starzenia się i chorobowe dają podobne jakościowo zakłócenia grafizmu pisma. Badania pisma testatora mogą stanowić dodatkowy, a nie wyłączny, czy rozstrzygający dowód w sprawie Badania kryminalistyczne pisma ręcznego biegły z dziedziny kryminalistyki, na podstawie badań grafizmu i pisma ręcznego testamentu, nie jest w stanie wydać opinii, czy testator w chwili sporządzania aktu ostatniej woli nie miał „wyłączonej zdolności do świadomego i swobodnego powzięcia decyzji i wyrażenia woli”, ponieważ przekracza to jego kompetencje. Świadka, jego: 1. kompetencji w zakresie zmysłów i możliwości: wzroku, słuchu, pamięci, rozumienia 2. kompetencji w zakresie: wiedzy medycznej i doświadczenia z tej dziedziny, 3. kompetencji językowych: rozumienia i definiowania używanych terminów i pojęć Zeznania świadków w wypowiedziach świadków szczególną uwagę należy poświęcić ich stwierdzeniom o charakterze: konkludującym, oceniającym i diagnozującym, takim ich relacjom o testatorze jak: „był świadomy”, „był przytomny i świadomy”, „miał sklerozę”, „był wzięty” itp. dokonanie porównania danych od świadka z zasadami i możliwościami diagnozy medycznej w sytuacji w jakiej znajdował się świadek, np. realnej możliwość postawienia diagnozy „sklerozy” bez przeprowadzenia wywiadu, badania somatycznego i badań specjalnych. Opinia wstępna Jest to „opinia, że nie można wydać opinii” Biegły a sąd Biegły, w miarę potrzeb i możliwości winien wskazać sądowi: • jakie dowody? • skąd ? • od kogo ? • w jaki sposób ? można i należy zebrać. Fakty Od członków rodziny, sąsiadów, znajomych, współpracowników testatora, listonoszy, sprzedawców, pielęgniarek, lekarzy itp. osoby, które są w stanie opisać jego postępowanie, zachowane umiejętności, stopień samowystarczalności czy potrzeby opieki, panujące stosunki w rodzinie i jego najbliższym otoczeniu. 2. uzyskanie akt osobowych testatora, jego życiorysu, który mogą napisać jego członkowie rodziny, po otrzymaniu od biegłego kwestionariusza takiego wywiadu. Opracowanie opinii 1. studiowanie akt, wyszukiwanie faktów, diagnoz, opinii mających znaczenie dla odtworzenia stanu psychicznego testatora i jego oceny jakościowej i ilościowej, oszacowania stopnia upośledzenia poszczególnych funkcji psychicznych, jak i ustalenie ewentualnych objawów psychopatologicznych. Opracowanie opinii 2. faza diagnostyczna, gdzie na podstawie wszystkich dostępnych materiałów, dokonanych analiz, oszacowań i klasyfikacji, ustala się i uzasadnia przyjęte rozpoznanie kliniczne lub nie stwierdza się podstaw do postawienia diagnozy Opracowanie opinii 1. faza analizy okoliczności, przebiegu, miejsca, rodzaju testamentu oraz motywu jego sporządzenia, w relacji do kręgu osób uprawnionych (członków rodziny) oraz osoby, czy osób, uwzględnionych w testamencie. • • Opracowanie opinii oszacowanie potencjalnej, psychicznej zdolności do testowania osoby składającej ostatnią wolę (termin angielski: capacity) w relacji do stopnia złożoności problemu decyzyjnego, który musiał podjąć. Ustalenie, czy tak oceniona ostatnia wola testatora spełnia kryteria prawne z art. 945, tzn., czy był on „świadomy”, a więc wiedział, rozumiał i pamiętał: – – – co posiada komu i dlaczego może ten majątek przekazać działania te mają skutek prawny Pisemna opinia sądowo-psychiatryczna w sprawie testamentowej powinna składać się z następujących części: 1. sygnatura akt, data jej sporządzenia, nazwa sądu zlecającego opinię, dane personalne testatora, jego data urodzenia i śmierci, wykształcenie, zawód, daty i rodzaj testamentu. Następnie, cel ekspertyzy, wynikający z treści postanowienia sądu w tej sprawie. Dane o wnioskodawcy i uczestnikach, stopień pokrewieństwa tych osób z testatorem 2. wyciąg z akt sprawy: dokumentacji medycznej, danych od świadków, akt osobowych, życiorysu testatora uzyskanego od rodziny, zawierający najistotniejsze fakty, diagnozy z podaniem cytatów i numerów kart, z których pochodzą. 3. część wnioskowa zawierająca rozpoznanie wg klasyfikacji ICD-10, wraz z jego uzasadnieniem, polegającym na zacytowaniu tych danych z akt sprawy, które wskazują na istnienie upośledzenia funkcji psychicznych, a więc zaburzeń psychicznych, wraz z rozpoznaniem różnicowym dla udowodnienia iż nie można rozpoznać np. większego nasilenia tych zaburzeń lub ich innego rodzaju. 4. ocena (oszacowanie): zdolności psychicznej do testowania i kompetencji testatora do sporządzenia ostatniej woli, z wskazaniem na ile spełniają one kryteria psychiatrycznoprawne z art. 945 kc. 5. opinia, stanowiąca odpowiedź na pytanie sądu, zawarte w postanowieniu sądu zlecającym wykonanie opinii ze wskazaniem stopnia pewności lub alternatywności tych wniosków Sygn. III Ns xxxxx Szczecin, 4 marca 2006 roku. Opinia sądowo - psychiatryczna • Na polecenie Sądu Rejonowego w zzzzz biegły psychiatra dokonał analizy akt sprawy dotyczącej testamentu z dniu 9.12.1994 roku xxxx ur. dnia 21.01.1921 roku, jak i osobiście uczestniczył w przesłuchaniach świadków. • Celem opinii było odtworzenie i ocena stanu psychicznego testatora w dniu sporządzania testament notarialnego z dnia 9.12.1994 roku i jego zdolności do testowania. Opinia testamentowa. Dane z akt sprawy • Xxx w dniu 9.12.04 roku testamentem notarialnym powołał do całości spadku żonę B….. K………., a „jako pisać niemogący przyłożył odcisk tuszowy palca wskazującego prawej ręki, którego imię i nazwisko wpisała Joanna ……….” (k- 3). • Xxx w dniu 21.12.94 roku w mieszkaniu przy ul. Narutowicza złożył oświadczenie woli przed notariuszem M …………., że w ramach „umowy majątkowej małżeńskiej” rozszerza wspólność ustawową małżeńską na majątek opisany wyżej tj. nieruchomość (mieszkanie) przy ul. Narutowicza o wartości 200 mln. zł. (k- 3). • Akt notarialny podpisała B………………., a Xxx „jako pisać niemogący przyłożył odcisk tuszowy palca wskazującego prawej ręki, którego imię i nazwisko wpisała J …………………” (k- 3). Opinia testamentowa. Dane z akt sprawy cd. • Zeznania świadków • B. K………. (uczestniczka) podała, że testator był dwukrotnie żonaty. Z pierwszego związku miał dwoje dzieci, z drugiego związku ich nie miał. Podała, że kwestionuje testament, gdyż „uważam, że nie było wolą mojego ojca sporządzić testament tej treści. Wolą ojca zawsze było by mieszkanie pozostało dla jego dzieci”. Widziała się z ojcem dzień przed jego śmiercią (k 36 odwr) „Gdzieś od 1995 lub 1996, kiedy ojciec miał drugi wylew z ojcem zupełnie nie było kontaktu. Pierwszy wylew miał w 1989 roku. Po tym zdarzeniu był w depresji, zupełnie załamany. W ograniczony sposób można było z nim rozmawiać. Rozmowa z nim polegała na zadawaniu pytań, na które ojciec odpowiadał krótko, ale rzeczowo (k 36 odwr). „Zdarzało się, że zabierałam ojca na krótsze okresy, z reguły świąteczne. Po pierwszym wylewie ojciec niekiedy używał niewłaściwych określeń danych przedmiotów. Mówił np. „Daj mi to”, ja pytałam, „co”, ojciec odpowiadał „ręcznik”, a gdy mu podałam ręcznik denerwował się i mówił, że chciał „mydło”. Często nie mówił co chce, a jedynie pokazywał. Nie mówił pełnymi zdaniami. Ojciec tuż przed drugim wylewem nie nawiązywał sam rozmów”. (k 37) „Był obstawiony lekami, jego stan się pogarszał. W grudniu 1994 ojciec nie byłby w stanie zainicjować spotkania z notariuszem, gdyż, gdy się źle czuł nie mówił, że chce lekarza. (k 37-38 odwr). Nie wiedziałam, że u ojca był lekarz psychiatra (k 37 odwr). Opinia testamentowa. Dane z akt sprawy cd. • M. M…….., notariusz, podała zasady postępowania przy spotkaniu z testatorem z tym, że „zawsze muszę uzyskać pewność, że testator chce złożyć takie oświadczenie – chociażby przez stanowcze krótkie potwierdzenie, choćby skinieniem głowy” (k 38 odwr). • J. Ł………… podała, że znała spadkodawcę „gdzieś od 1972 roku”. Podała, że spadkodawca odpowiadał na proste pytania, miał kłopoty z wyartykułowaniem tego, co chciał. Gdy mu nie wychodziło złościł się, czasami coś strącił, bądź odrzucił podawany długopis. Moim zdaniem p. Kwieciński nie był w stanie poprosić czy zainicjować wizytę notariusza” (k 39 odwr). Czasami mówił „daj” i nie wiadomo było, o co mu chodzi Opinia testamentowa. Dane z akt sprawy cd. • M. M………., lek med., znajoma uczestniczki, oceniła, że „spadkodawca nie był w stanie powiedzieć, że chce sporządzić testament” i zainicjować tę czynność… zawsze powtarzał, że mieszkanie ma być dla jego dzieci (k 40 odwr). • M. P…………., przyjaciel testatora, podał, że w grudniu 1994 Xxx poznał go…, oglądaliśmy telewizję, w tym dniu spadkodawca miał świadomość, nie pamięta, czy w grudniu jadł i pił sam (k 54) • J. Ś…………. była świadkiem sporządzania testamentu. Szczegółowo opisała zachowanie się Xxxego. Spadkodawca „kojarzył mnie, wiedział co do niego mówię”, „doskonale wiedział co się dzieje był sprawny umysłowo” (k- 54v). Nigdy pomiędzy pierwszym a drugim wylewem nie stwierdziła, aby „nie wiedział co do niego mówię lub potakiwał bez sensu” (k54 v). Notariusz był u spadkodawcy trzy razy, który potwierdził, że chce udzielić pełnomocnictwa, powiedział „testament”, potwierdził, że na żonę tak, a na dzieci „nie” (k- 55). Opinia testamentowa. Dane z akt sprawy cd. • J. B…….., pielęgniarka środowiskowa, opisała zachowanie się testatora po pierwszym wylewie, kiedy „poznał mnie, a nawet patrząc na zegarek powiedział, „gdzie Basia”, gdyż zdawał sobie sprawę, że minęła godzina jej powrotu”. Podała, że po drugim wylewie spadkodawca był już „bez kontaktu” (k 65) Opinia testamentowa. Dokumentacja medyczna - Xxx Józef był hospitalizowany w Szpitalu MSWiA od 2.11.1989r. do 29.01.1990r. z rozpoznaniem: „Insultus cerebri ss. hemiparesis dextra et aphasia mixta. Syndroma psychoorganicum dementivum. Arteriosclerosis universalis cum hypertonia arterialis symptomatica. Cholecystolithiasis. Adenoma prostatae. Hydrops testis sin. Epidydymitis acuta in decursu observationis.” (Udar mózgu z następowym niedowładem połowiczym prawostronnym i afazją mieszaną. Zespół psychoorganiczny otępienny). - Świadectwo lekarskie z dnia 29.10.94 z PZP Zespołu ZOZ ZSW MSW w………... Rozpoznano: „Zespół psychoorganiczny dementywny. Stan po udarze mózgu”. („koperta” k 35. w niej są jeszcze karty informacyjne z leczenia testatora z 1992 roku) - książeczka zdrowia Xxxego zawierająca wpisy od 28.03.89 do 13.09.00. Zawiera tylko jeden wpis z 1994 roku (15.09.94) dokonany przez lek. med. Iwonę D………. Kolejne z lat 19992000 zawierają informację, że Xxx miał odleżyny i zapisywano mu m. in. pielucho-majtki (k 80). Opinia testamentowa. Dokumentacja medyczna • w dniu 6.03.95 został przyjęty do szpitala MSW w Szczecinie z powodu nagłej utraty przytomności, ciśnienie 225/110, rozp.:” Udar mózgu z niedowładem połowiczym lewostronnym, afazją całkowitą”. U chorego stwierdzono odleżyny w okolicy krzyżowej. Konsultowany był z tego powodu dermatologicznie (k 212 odwr). • Biegły zapoznał się z opinią dr med. J…. S……., który przedstawił analizę i diagnostykę neurologiczną schorzeń testatora … xxx. • Analiza zeznań świadków pozwala na stwierdzenie, że: - po pierwszym wylewie spadkodawca miał zaburzenia mowy według wszystkich świadków, - zaburzenia te były różnie opisywane, ale istotne określenia wskazywały na: zubożały słownik, telegraficzny styl, niemożność poprawnego wypowiedzenia swoich życzeń, używania słów w niewłaściwym znaczeniu - są to cechy afazji ruchowej Opinia testamentowa. Dokumentacja medyczna • według wszystkich świadków spadkodawca swoim zachowaniem nie zdradzał znacznych zaburzeń rozumienia mowy, orientował się co się wokół niego dzieje, jego zachowanie było adekwatne do sytuacji i tego co się do niego mówiło, oglądał telewizję i prawidłowo reagował na sytuacje tam przedstawiane – co przemawia przeciw afazji czuciowej polegającej na zaburzeniu rozumienia mowy. Biegły stwierdza, że „nie jest wykluczone, że pacjent w ogóle nie miał zespołu psychoorganicznego, a przyczyną jego rozpoznawania były jedynie zaburzenia mowy odbierane jako wyraz zespołu psychoorganicznego”. … „rozpoznanie zespołu psychoorganicznego zostało postawione w czasie pobytu chorego w oddziale wewnętrznym. Nie zostało udokumentowane badaniem psychiatrycznym, psychologicznym...” (k 13/14 cyt. opinii). Opinia testamentowa. Dokumentacja medyczna • Xxx przebywał od 26.02.93 do 18.03.93 w Oddziale Chorób Wewnętrznych z rozp.: ”Stan gorączkowy. Miażdżyca uogólniona z nadciśnieniem tętniczym. Stan po udarze mózgu z niedowładem połowiczym prawostronnym )12989 r.). Zespół psychoorganicznym dementywny. Choroba niedokrwienna serca – stan po zawale serca (bez Q od 1992 roku). Cukrzyca typu II. Kamica żółciowa. Przerost prostaty. Przebyta laparotomia z powodu skrętu jelit w lutym 1992” (k- 214-215).W badaniu stwierdzono: „Mięśnie kończyny górnej i dolnej prawej w zaniku. Napięcie mięśniowe wzmożone po stronie prawej, w kończynie górnej górnej typie pręta ołowianego, w górnej lewej napięcie wzmożone o typie koła zębatego”. Opinia testamentowa. Dokumentacja medyczna • Xxx był leczony w Oddziale Neurologicznym ZOZ MSW w Szczecinie od 6.3.95 do dnia 27.5.95 z rozp.: „ udar krwotocznym półkuli prawej mózgu z niedowładem połowiczym lewostronnym. Niedokrwienie lewej półkuli mózgu z odwracalnym niedowładem połowiczym prawostronnym z afazją zupełną”. Przy przyjęciu miał ciśnienie krwi: 225/110 mmHg. Tomografia komputerowa głowy wykazała w strukturach głębokich prawej półkuli mózgu ognisko hypodensyjne o wymiarach 7,2 x 3,2, cm. Układ komorowy uciśnięty, zwłaszcza prawa komora boczna oraz przemieszczony w stronę prawą. Obraz odpowiada krwiakowi śródmózgowemu. Chory był nieprzytomny, w stanie b. ciężkim, sam oddychał, miał napady prężeń. • W dniu 6.3.95 nagłe pogorszenie przeniesiony na OIOM Neurologiczny, gdzie był do 7.3.95. Opinia testamentowa. Zeznania świadków • J. Ł…………., poinformowała, że w 1994 roku spadkodawca nie chodził samodzielnie, nie jadał samodzielnie „chyba, że w wielkim trudem i b. krótko”, siedział na wózku inwalidzkim przymocowany, żadnych czynności nie wykonywał, nie czytał książek, gazet. Telewizor w jego pokoju był włączony, nie wiadomo czy oglądał, dawał polecenia „włącz,… wyłącz,.. daj” (k- 275 -276) Xxx chyba rozpoznawał świadka, „z całą pewnością rozpoznawał córkę”, nie rozpoznawał ojca świadka k- 276). Kiedy nie mógł pisać to odrzucał długopis ze złością, nie mógł mówić całymi zdaniami, werbalnie przedstawić problemu, do wózka był przywiązywany, ani nie odchylał się do przodu, u córki jadał przy stole. • M. M………., lek. medycyny nie bardzo pamięta zachowanie testatora z 1994 roku, lepiej z okresu jego, pobytu w Szpitalu, kiedy „mógł odpowiadać na pytania , czy boli, pokazywał jakieś grymasy przy badaniu,… czasem odpychał rękę „ (k- 277). Świadek nie zna metod porozumiewania się z osobami z afazja. Nie zlecała konsultacji psychiatrycznej. „Spadkodawca na pewno używał prostych słów, wydawał polecenia,…pozytywnie reagował na obecność córki”. Spadkodawca bywał pobudzony, a nawet agresywny, chyba nie rozpoznawał świadka jako lekarza (k- 277). Opinia testamentowa. Zeznania świadków cd. • M. P………., przyjaciel testatora, podał, że w 1994 roku Xxx poznawał go, wypowiedział jego imię – Marian, oglądali razem telewizję, wołał żonę gdy nie chciał oglądać telewizji, natomiast nie czytał gazet, nie operował długopisem. W końcu 1994 roku „jego umysł był względnie przytomny”, w wózku nie był przywiązany pasami. Rozmawiali o czasach kombatanckich, był zainteresowany, kiedy była mowa o znajomych to się uśmiechał; gdy czegoś chciał, alb o nie chciał to wołał (krzyczał) - k- 278. • J. Ś……….., była świadkiem testamentu. Xxx siedział przy stole, „jestem pewna, że rozumiał treść zadawanych pytań. Odpowiadał kiwaniem głowy, „..spytany czy chce ująć w testamencie dzieci kiwną głową przecząco i powiedział „nie” (k- 279). Pytania zadawał tylko notariusz. Spadkodawca był wyciszony , spokojny, w przekonaniu , świadka wiedział jaka rolę pełni notariusz (k- 280). Opinia testamentowa. Zeznania świadków cd. • J. B………., pielęgniarka środowiskowa, podała, że spadkodawca rozpoznawał ją, odpowiadał na jej powitanie „dzień dobry Pani Jadziu” (k- 280)., rozumiał czynności, które wykonywała np., wyciągał rękę do pobierania krwi, protestował gdy był zmuszany do jedzenia. W 1994 roku nie miał odleżyn, miał pampersów, patrzył na telewizor, próbował czytać, denerwował się gdy ktoś go nie rozumiał, korzystał z zegara np. patrzył na zegar, gdy zbliżała się godzina zapowiedzianego powrotu żony (k- 280). W 1994 roku nie mówił pełnymi zdaniami, ale używał wyrażeń typu „ładna pogoda” (k- 280). • Barbara W…… K…….., żona testatora, podał, że w 1994 roku jej mąż mógł powiedzieć 2 – 3 słowa, logicznie odpowiadał na pytania, ogląda telewizje, opowiadał tak jak mógł seriale, oglądał dzienniki, interesował się polityką, nie był agresywny, nie zlecano mu konsultacji psychiatrycznej, czy neurologicznej, nie był też rehabilitowany z powodu afazji, poza niedowładem miał zwyrodnienie stawu biodrowego. Na wózek wchodził trzymając żonę lewa ręką za kark i podpierają się lewa nogą, nigdy nie był wiązany do wózka. (k- 281). W lecie 1994 roku testator w jakiś sposób sprowadził fachowca do anteny telewizyjnej (k- 282). Mąż rozumiał pytania notariusza, użył słowo testament (k- 282). Notariusz zasugerował, aby uzyskać zaświadczenie od psychiatry. Opinia testamentowa. Zeznania świadków cd. • Barbara K. K. córka testatora, podała, że ojciec miał założony cewnik od 1990 roku, a od 1994 roku używał pampersów. Pod koniec 1994 roku wypowiadał słowa: tak, nie, daj, poznawał córkę i niewyraźnie wypowiadał jej imię. Od 1993 roku był apatyczny. Nikt z lekarzy, ani z rodziny nie uważał, że trzeba testatora leczyć psychiatrycznie z depresji po wylewie. Ojciec do wózka był przywiązywany dla bezpieczeństwa (k283).Spadkodawca lewa ręką mógł napisać tylko zygzak. • Xxx w dniu 18.06.62 ukończył z wynikiem dostatecznym wyższe studia zawodowe na UAM w Poznaniu; w dniu 20.9.88, po zwolnieniu ze służby, został mianowany podpułkownikiem (k250). • Xxx, syn spadkodawcy w okresie od listopada 1994 do lutego 1995 pracował w S… Testator wtedy odpowiadał na proste pytania pojedynczymi wyrazami, poznawał członków rodziny (k306), nie czytał książek, widział tylko duże litery np. tytuł gazety, nie wybierał programów w telewizji. W dniu 4.12.94 testator uczestniczył w imieninach żony i córki, reagował na to co się dzieje, wskazać ręką, że chce ciasta Opinia testamentowa. Zeznania świadków cd. • G…… M……, córka wnioskodawczyni, w grudniu 1994 miała częsty kontakt z testatorem, który reagował jeżeli źle postawiła mu nogę, nie chciałam, aby uczestniczyła przy jego myciu, podmywaniu, prawdopodobnie krepował się (k- 308). Xxx, gdy czegoś nie chciał jeść to stanowczo mówił nie. W grudniu 1994 roku Xxx rozpoznawał: rodzinę, pielęgniarkę, p. P…………., nie było potrzeby konsultacji psychiatrycznej (k- 309). • R. G……………, znajomy spadkodawcy, widział spadkodawcę po jego wyjściu ze szpitala, kilka miesięcy przed zabraniem go przez córkę do jej domu. Wtedy Xxx rozpoznał go, na informacje o związku kombatantów pomrukiwał, wskazał na kuchnie, aby żona zrobiła kawę czy herbatę, był zainteresowany rozmowa i zadowolony (k309). • W. B……………, lekarz urolog, zmieniał pacjentowi cewniki przez około 4 lata, lata pacjent, nie nawiązywał rzeczowego kontaktu, ale nie stwierdzał, aby chory bronił się przed zmianą cewnika (k- 332). • M. J…………., lekarz psychiatra nie pamiętał badania spadkodawcy, ale podał jakie jest przebieg takiego badania, jak bada się osoby z afazją poprzez zadawanie krótkich pytań i jak otępienie wpływa na utrudnienie porozumienia pacjenta z lekarzem (k- 358v-359). Opinia testamentowa . Dane z akt rentowych • Xxx od 4.6.1945 roku był pracownikiem xxx w Z. (k- 114). • Akta rentowe zawierają przebieg służby Xxx w …od 4.6.45 r., w latach 1955 – 56 był słuchaczem dwuletniej szkoły ds. … w G… Kierownikiem Grupy, od 30.11.61 zastępcą … W dniu 1.6.75 przeniesiony do ... został uznany za trwale niezdolnego do pracy w ….. Rozpoznano: „Chorobę nadciśnieniową II okresu. Zespół neurasteniczny. Chorobę zwyrodnieniową stawów. Osłabienie słuchu z powodu uszkodzenia n. ślimakowego” (k - 117v). • Uznano, że może wykonywać prace lekka, spokojną nieodpowiedzialną (k- 119 akt rentowych). • W dniu 18.02.88 w wyniku badania Xxx został uznany za niezdolnego do żadnej pracy. Stwierdzono: Zwyrodnienie m. sercowego z niemiarowością i napadami stenokardii. Nadciśnienie tętnicze z przemijającymi stanami niedokrwienia mózgu. Miażdżycę naczyń z obj. rozpoczynającego procesu psychoorganicznego” (k- 121 akt rentowych). • W dniu 5.3.90 roku xxx wydała opinie bez badania pacjenta, że Xxx na skutek przebytego udaru mózgu z niedowładem połowiczym prawostronnym, zaburzeniami mowy, zespołu psychoorganicznego otępiennego, nadciśnienia tętniczego II stopnia WHO, zmian zwyrodnieniowych i obustronnego przytępienie słuchu „jest niezdolny do żadnej pracy” (k- 122 akt rentowych). Opinia testamentowa . Wnioski Na postawie wszechstronnej analizy akt sprawy, które zawierają pełną dokumentację medyczną z leczenia testatora, akt osobowych h i rentowych, biegły nie rozpoznaje u xxx upośledzenia (niedorozwoju) umysłowego. W aktach sprawy nie ma żadnych danych (art. 6 kc) wskazujących na to, aby można rozpoznać u testatora upośledzenie umysłowe (niedorozwój). Spadkodawca, Xxx wprawdzie z wynikiem dostatecznym, ale ukończył studia wyższe administracyjne na UAM w Poznaniu, pracował na kierowniczych stanowiskach w xx , był oceniany i opiniowany, w tym i krytycznie, ale w jego aktach osobowych nie ma żądnych danych za istnieniem u niego upośledzenia umysłowego. Dlatego nie mam żadnych danych za rozpoznaniem u niego niedorozwoju umysłowego w rozumieniu art. 82 kc. Opinia testamentowa . Wnioski cd. • W aktach sprawy nie ma również żadnych danych wskazujących na to, aby testator Xxx był leczony z powodu choroby czy zaburzeń psychicznych. Zarówno z dokumentacji medycznej jak i zeznań świadków nie wynika, że był on konsultowany i/lub leczony psychiatrycznie. Nikt z jego otoczenia nie rozważał potrzeby wykonywania u niego badań psychiatrycznych mimo że część członków rodziny miała liczne kontakty z lekarzami, którzy zajmowali się spadkodawcą (B.W. K……. k- 281). Testator mieszkał w mieście posiadającym liczne grono psychiatrów. • Biegły stwierdza, że akta sprawy zawierają dokumentację medyczną, która wskazuje jednoznacznie, że Xxx w 1989 roku przebył udar mózgu i był z tego powodu leczony neurologicznie w szpitalu (Udar mózgu z następowym niedowładem połowiczym prawostronnym i afazją mieszaną. Zespół psychoorganiczny otępienny). • Stwierdzono u niego objawy kliniczne udaru mózgu z niedowładem kończyn co potwierdza dokumentacja lekarska, jak i świadkowie. Dlatego Xxx nie był w stanie złożyć podpisu pod testamentem, a tylko odcisk palca. Opinia testamentowa . Wnioski cd. • U. Xxxego po udarze z afazją z 1989 roku rozpoznawano też zespół psychoorganiczny dementywny. Diagnoza ta nie została oparta o badanie psychiatryczne, czy psychologiczne, nie był on konsultowany, ani leczony psychiatrycznie. Natomiast badanie psychiatry nie wskazuje na otępienie, a jedynie afazję. Pisze też na ten temat dr J. Stankiewicz • Dane od świadków wskazują, że spadkodawca Xxx w 1994 roku: - rozpoznawał osoby (J. B., k-65, 280; M. P., k- 54, 278, W. K., k-309, R. G. , k- 309) - zmiany pogody (J. B. , k- 280) - rozumiał co się do niego mówi (J. B., k- 280, B.W. K., J. Ś., k- 54v, G. ., k308 - 3209, M. P., k- 54, 278). - rozpoznawał godzinę na zegarze (J. B., k- 280) - oglądał telewizję, seriale (B.W. K., k- 281) - zgłaszał swoje życzenia np. podanie napoju, włączenie telewizora (J. B., k65, 280, B.W. K., k- 281, J. Ł., k- 65v – 66, R. G., k- 309) - potrafił nie zgadzać się ( G. M., k- 309) - w czasie badania psychiatrycznego w dniu 24.10.94 rozumiał, był „prawidłowo zorientowany we wszystkich kierunkach” (k-35, 246-247, 358v). Opinia testamentowa . Wnioski cd. • Na tej podstawie trzeba dojść do wniosku, że Xxx miał otępienie (zespół psychoorganiczny otępienny) na skutek uszkodzenia mózgu w wyniku udaru, ale nie było ono znaczne. • Natomiast xxx w grudniu 1994 roku miał 73 lata, niedowład połowiczy prawostronny, afazje motoryczną, był chory na przerost prostaty z potrzebą cewnikowania pęcherza moczowego, miał zaniki mięśniowe na skutek braku ruchu (niedowładu, k- 214), był osobą osłabioną, leżącą. Wiek opiniowanego i jego stan somatyczny niewątpliwie wpływały na samopoczucie i stan psychiczny testatora, pogorszenie pamięci świeżej, tzn. zdolności zapamiętywania wydarzeń z ostatniego okresu, jak i rozpoznawania swoich krewnych, co jest swoistym testem twarz-osoba. Świadkowie wskazują jednak na to, że iż testator starał się identyfikować (rozpoznawać) członków rodziny i znajomych. Opinia testamentowa . Wnioski cd. • Analizując okoliczności sporządzenia notarialnego testamentu podkreślić trzeba, że odbyły się one w sposób dość często występujący w sprawach testamentowych rozpoznawanych przez sądy w Polsce, tzn.: • testator w ostatnim okresie życia, w związku z pogarszającym się stanem somatycznym, utratą sił, w obawie, aby majątek jego nie otrzymały wszystkie osoby uprawnione do dziedziczenia ustawowego, podejmuje decyzję o sporządzeniu testamentu notarialnego, • majątek przeznacza tej osobie (może to być członek rodziny albo obca osoba), która w ostatnim okresie jego życia najwięcej, najbardziej zajmowała się nim, pomagała w leczeniu lub leczyła itd. Taka typowa sytuacja zachodzi właśnie w niniejszej sprawie testamentowej. • Spadkodawca Xxx w czasie sporządzenia testamentu nie miał wyłączonej zdolności do świadomego i swobodnego podjęcia decyzji i wyrażenia swojej woli, w rozumieniu par 945 § 1 pkt 1 kc, ponieważ był: - świadomy: wiedział, jaki posiada majątek, komu chce go przepisać, wybór osoby nie był przypadkowy, jest zrozumiały psychologicznie i sytuacyjnie, zadbał o to, aby decyzja jego miała właściwy skutek prawny poprzez wezwanie notariusza, spowodowanie sporządzenia, a następnie podpisanie aktu notarialnego Opinia testamentowa . Wnioski cd. • W aktach sprawy nie ma takich faktów (art. 6 kc), które wskazywałyby na to, że testator Xxx: – nie wiedział, jaki posiada majątek, nie reagował na zabranie mu przedmiotów, – nie był w stanie wskazać osoby czy osób, którym chciałby swój majątek przeznaczyć, – nie wiedział lub nie umiał podjąć takich czynności, które pozwalałyby jego ostatnią wolę zarejestrować w sposób przewidziany prawem i prawnie skuteczny, tzn. odmawiał kontaktu z notariuszem, nie wyrażał swojej woli itp. • Z treści art. 82, 945 kc wynika, że przy ustalaniu zdolności Opinia testamentowa . Wnioski cd. • Z treści art. 82, 945 kc wynika, że przy ustalaniu zdolności do testowania należy ustalić stan psychiczny osoby składającej ostatnią wolę, „w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, albo innego chociażby przemijającego zaburzenia czynności psychicznych” (art. 82 kc). Natomiast ani w art. 82, ani 945 kc nie wymienia się schorzeń neurologicznych, czy zdolności do wypowiadania decyzji, dlatego należy wnosić, iż kompetentnym specjalistą do diagnostyki stanu psychicznego testatora jest psychiatra, a nie neurolog. Natomiast w przypadku istnienia w okresie sporządzania testamentu afazji, wskazana jest pomoc neurologa w diagnostyce tego zaburzenia neurologicznego, ale wcale z tego nie wynika, iż nie ma potrzeby wtedy diagnostyki psychiatrycznej – oceny i diagnozy stanu psychicznego testatora w okresie składania ostatniej woli. Zgodnie z treścią art. 945 § 1 ust. 1 kc w opiniodawstwie sądowo-psychiatrycznym w sprawach testamentowych poza ustaleniem zaburzeń psychicznych i stopnia ich nasilenia, należy ustalić i ocenić, w jakim stopniu wpływały one na zdolność testatora do świadomego albo swobodnego powzięcia decyzji i wrażenia woli. Dlatego opinia w sprawie testamentowej, zgodnie z treścią art. 82 i 945 kc nie może ograniczać się wyłącznie do diagnozy stanu psychicznego osoby składającej testament, bez ustalenia, jak ewentualne czynniki psychopatologiczne wpłynęły na zdolność do oświadczenia woli - testowania. Dlatego opinia neurologa, który bez oceny rodzaju i stopnia nasilenia afazji, z pominięciem danych od świadków, twierdzi, że „testator nie był w stanie świadomie sporządzić testamentu”(k 139) jest niezgodna z treścią art. 945 kc i zasadami opiniodawstwa w sprawach testamentowych Opinia testamentowa . Wnioski cd. • Według kryteriów przyjętych w opiniodawstwie sądowopsychiatrycznym zgodnie z art. 945 kc testator świadomy jest wtedy, gdy: • wie, jaki majątek posiada • zna krąg osób uprawnionych • jest w stanie podjąć racjonalną i dla niego zrozumiałą decyzję testamentową, • przy czym decyzje testamentowe nie podlegają ocenie co do ich słuszności, celowości, gdyż stanowią wyraz autonomicznej woli testatora. • Xxx w trakcie sporządzania aktu notarialnego, trzykrotnych spotkań z notariuszem, wyraźnie powiedział słowo „testament”, a pytany przez notariusza, powiedział, że nie zapisuje majątku dla dzieci (Świadek J. Ś., k- 55, 279). • Część świadków informuję, że poprzednio Xxx wyrażał wolę, aby majątek zapisać dla wnuka. Jednak treść aktu notarialnego z dnia 14.12.1994 roku nie jest zaskakująca, irracjonalna, a wręcz przeciwnie testator w sposób typowy zapisał majątek osobie, która najdłużej zajmowała się nim w ostatnim okresie jego życia, a ze względu na wiek ma mniejsze możliwości zarabiania pieniędzy i zdobywania majątku Opinia testamentowa . Wnioski cd. • O stanie psychicznym Xxxego w dniu 9.12.1994 świadczą następujące poniżej cytowane dane od świadków: • „rozumiał pytania notariusza, użył słowo testament” (k- 282). • J. Świgońska: Xxx siedział przy stole, „jestem pewna, że rozumiał treść zadawanych pytań. Odpowiadał kiwaniem głowy, „..spytany czy chce ująć w testamencie dzieci kiwną głową przecząco i powiedział „nie” (k- 279). • „Mąż rozumiał pytania notariusza, użył słowo testament” (k- 282). • Nikt z rodziny testatora, jego znajomych, czy badających go i leczących lekarzy nie zgłaszał potrzeby badania, czy leczenia psychiatrycznego opiniowanego. • Z drugiej strony wskazać należy, że stan fizyczny i psychiczny testatora Xxxego, a w szczególności upośledzenie pamięci, niewątpliwie zmniejszało jego zdolność do podejmowania i realizowania decyzji testamentowych, a więc ograniczało jego zdolność do świadomego i swobodnego podjęcia decyzji testamentowej i wyrażenia woli. Jednak kodeks cywilny w art. 82 i 945 nie przewiduje możliwości częściowego ograniczenia zdolności do oświadczenia woli czy testowania, ponieważ przewiduje jedynie jeden stopień, tzn. zupełne „wyłączenie” tych zdolności. Dlatego też wskazywane przez świadków obniżenie sprawności psychofizycznej testatora nie osiągnęło poziomu, który przewiduje prawo, a więc wyłączenia zdolności do świadomego albo swobodnego powzięcia decyzji i wyrażenia woli. Opinia testamentowa • Biorąc powyższe pod uwagę, biegły psychiatra dochodzi do wniosku, że spadkodawca xxxx w czasie sporządzenia testamentu nie miał wyłączonej zdolności do świadomego i swobodnego podjęcia decyzji i wyrażenia swojej woli, w rozumieniu art. 945 § 1 pkt 1 kc. • W niniejszej opinii wykorzystałem ustalenia i oceny diagnostyczne jakich dokonał biegły neurolog dr med. Jan Stankiewicza i jestem z nimi w pełni zgodny. • Opinia niniejsza jest niezgodna z wnioskami biegłego neurologa dr med. K. K. • Biegły psychiatra: • Wykonano w 5 egz. Sygn. akt III.Ns. Xxx xxx, 2006 Opinia sądowo - psychiatryczna Na polecenie Sądu Rejonowego w wwwwwww biegły psychiatra dr med. Jerzy Pobocha dokonał analizy akt sprawy dotyczącej testamentu Prof. dr hab. dr h.c. xxx, ur. 12.04.1931, zm. 9.06.2003 (k 6), który pozostawił testament notarialny z dnia 23.11.2001 r (k 10, k 455), który do całości spadku powołał swoje córki ooo – „każdą z nich w udziale wynoszącym ½ (jedną drugą) części”. Jednocześnie zobowiązał spadkobierców do nieodpłatnego przeniesienia tytułem zapisu testamentowego na rzecz jego żony yyy udziału wynoszącego ½ części w prawie własności domu jednorodzinnego położonego w sss wraz z działką o pow. 1175 m 2. Pod testamentem znajduje się własnoręczny, czytelny podpis testatora „J……xxx”(k 10, 460, 502, 506). Opinia testamentowa nr 2. Dane z akt sprawy • Kserokopia własnoręcznie napisanego testamentu przez Xxxego z dnia 25.04.1997, gdzie do całości spadku powołał córki E. T. i L. A. po ½ wartości. (k 104) • xxxxxxxx według dokumentu w dniu 30.06.01 w Nikozji (na Cyprze) zawarł związek małżeński z K… (k 330), faktycznie w dniu 19.06.2001 (k-634). • Yyy (wnioskodawczyni) podaje, że Xxx w dniu 23.06.01 wracając z Cypru stracił na lotnisku przytomność, reanimował go wezwany lekarz karetki pogotowia. W godzinach nocnych trafił do Szpitala Klinicznego nr 2 na OIOM po przebytym krwotoku żylaków przełyku. Po wyjściu ze szpitala zajął się nadzorowaniem wykończenia swojego nowego domu (k 362). • W dniu 30.10.01 Xxx wpadł w stan śpiączki wątrobowej. • Wg xxx testator złożył oświadczenie woli przed notariuszem w dniu 23.11.01 pod wpływem błędu (k 466). Opinia testamentowa nr 2. Dane z akt sprawy • Xxx w dniu 30.06.01 zawarł związek małżeński z M.. K. ……, co poświadczył Pierwszy Sekretarz Ambasady xxx…, dwóch świadków oraz małżonkowie (k 496). • Xxx z pobytu na Cyprze w dniu 14 i 16.06.2001 wysłał pocztówki do córek, które własnoręcznie napisał (k- 550 - 551). Wysłał też pocztówkę z życzeniami imieninowymi dla córki Ewy i z okazji świąt Bożego Narodzenia w 2002 i Nowego 2003 Rok (k- 551). • XXX wnioskowała o dokonanie analizy psychografologicznej podpisu jej ojca, ponieważ podpis spadkodawcy wskazuje, iż był on w innej kondycji psychofizycznej (k 520). • W załączeniu opinia psychografologiczna sporządzona na zlecenie xxx przez xxxxxxxxx, „psychografologa” z „Studio Psychotroniczne Verbum” (k 521-523), która opinię oparła na kserokopii, która nie zawiera „dalszych elementów grafizmu”, „niewątpliwie piszący znajdował się w nieco gorszej kondycji psychofizycznej w poróżnianiu z okresem czasu, w którym podpisywał testament, o czym świadczy drżenie linii oraz widoczna niepewność w kreśleniu poszczególnych liter” (k 523). Opinia testamentowa nr 2. Dane z akt sprawy • Dr med. W……….. podał, że znał testatora od 1960 roku. W dniu 2.06.03 zawiózł go do Kliniki, gdzie miał początki śpiączki. W czerwcu 2001 otrzymał od spadkodawcy kartkę z Cypru w której napisał, że „popełnił małżeństwo”. W czerwcu 2001 w sobotę wieczorem spadkodawca zadzwonił informując, że źle się czuje, był bladozielony, miał ciemne stolce i wymioty. „Nie udało mi się spadkodawcy namówić na wyjazd do szpitala, ale w nocy sytuacja się pogorszyła i został przewieziony na oddział chirurgii. „Widziałem spadkodawcę w Instytucie, rozmawiałem z nim w okresie miedzy jego powrotem z Cypru a sytuacją szpitalną. Po zakończeniu leczenia w czerwcu – lipcu 2001, spadkodawca normalnie funkcjonował, podjął pracę w instytucie, nie miał żadnych zaburzeń świadomości”. Do czasu drugiego pobytu w szpitalu w czerwcu 2002 „spadkodawca funkcjonował bez zastrzeżeń” (k 525). Świadek był obecny przy opróżnianiu gabinetu testatora w Instytucie, po otworzeniu sejfu okazało się, że był zupełnie pusty. Klucze miał Marian Szczupaki (k 525). xxx przekazała kartki pisane własnoręcznie przez testatora z dnia 15.06.2001 i 14.06.2001 (k 550-551).Podała , że ojciec Xxx ”Przed pobytem w szpitalu po powrocie z Cypru nie był uzależniony od pomocy osób trzecich. Myślę, że ojciec nie chciał być sam i chciał mieć kogoś przy sobie”. „Nie leczył się psychiatrycznie. Wstrzykiwał sobie insulinę” . „Sam brał lekarstwa” (k- 554). W styczniu 2003 roku ojciec mówił, że „pół domu jest dla nas” (k- 553). Opinia testamentowa nr 2. Dane z akt sprawy • W…………….. podał, że zna testatora od 1990 roku, towarzysko. Na przełomie sierpnia i września 2001 spadkodawca pytał go się, co ma zrobić, ponieważ żona uczestniczyła finansowo w wykończeniu domu. Świadek poradził testatorowi, aby sporządził testament notarialny. Miał córkom wpłacić po 50 tys. zł. W listopadzie 2001 testator mówił, że dojrzał, aby testament sporządzić, a w 2002 roku poinformował, że jest zadowolony, że uporządkował swoje sprawy. Testator był zawsze pogodny, nie miał zaburzonej świadomości, w czasie pobytu w szpitalu w 2001 roku poznał świadka, nie było kłopotów z nawiązaniem z nim kontaktu, był sprawny intelektualnie, nie widział, ani nie słyszał o jego zaburzeniach /k- 561/. • J. Z., znał testatora od 1961 roku, bo jest mężem jego siostry. Spadkodawca był aktywy do życia, pod koniec 2001 roku opublikował książkę. W czasie drugiego pobytu w szpitalu można było nawiązać normalny kontakt; ”normalnie prowadziliśmy rozmowy”;” Nie zauważyłem u spadkodawcy takiego stanu, w którym nie poznawałby osoby, mylił je” (k- 562). Opinia testamentowa nr 2. Dane z akt sprawy • Dr med. W……………… podał, że znał testatora od 1960 roku. W dniu 2.06.03 zawiózł go do Kliniki, gdzie miał początki śpiączki. W czerwcu 2001 otrzymał od spadkodawcy kartkę z Cypru w której napisał, że „popełnił małżeństwo”. W czerwcu 2001 w sobotę wieczorem spadkodawca zadzwonił informując, że źle się czuje, był bladozielony, miał ciemne stolce i wymioty. „Nie udało mi się spadkodawcy namówić na wyjazd do szpitala, ale w nocy sytuacja się pogorszyła i został przewieziony na oddział chirurgii. „Widziałem spadkodawcę w Instytucie, rozmawiałem z nim w okresie miedzy jego powrotem z Cypru a sytuacją szpitalną. Po zakończeniu leczenia w czerwcu – lipcu 2001, spadkodawca normalnie funkcjonował, podjął pracę w instytucie, nie miał żadnych zaburzeń świadomości”. Do czasu drugiego pobytu w szpitalu w czerwcu 2002 „spadkodawca funkcjonował bez zastrzeżeń” (k 525). Świadek był obecny przy opróżnianiu gabinetu testatora w Instytucie, po otworzeniu sejfu okazało się, że był zupełnie pusty. Klucze miał M…. Sz…… (k 525). • uuuuuuu……………….. przekazała kartki pisane własnoręcznie przez testatora z dnia 15.06.2001 i 14.06.2001 (k 550-551).Podała , że ojciec Xxx ”Przed pobytem w szpitalu po powrocie z Cypru nie był uzależniony od pomocy osób trzecich. Myślę, że ojciec nie chciał być sam i chciał mieć kogoś przy sobie”. „Nie leczył się psychiatrycznie. Wstrzykiwał sobie insulinę” . „Sam brał lekarstwa” (k- 554). W styczniu 2003 roku ojciec mówił, że „pół domu jest dla nas” (k- 553). Opinia testamentowa nr 2. Dane z akt sprawy • • • • • W. ………i podał, że zna testatora od 1990 roku, towarzysko. Na przełomie sierpnia i września 2001 spadkodawca pytał go się, co ma zrobić, ponieważ żona uczestniczyła finansowo w wykończeniu domu. Świadek poradził testatorowi, aby sporządził testament notarialny. Miał córkom wpłacić po 50 tys. zł. W listopadzie 2001 testator mówił, że dojrzał, aby testament sporządzić, a w 2002 roku poinformował, że jest zadowolony, że uporządkował swoje sprawy. Testator był zawsze pogodny, nie miał zaburzonej świadomości, w czasie pobytu w szpitalu w 2001 roku poznał świadka, nie było kłopotów z nawiązaniem z nim kontaktu, był sprawny intelektualnie, nie widział, ani nie słyszał o jego zaburzeniach /k- 561/. J. Zxxxxxx, znał testatora od 1961 roku, bo jest mężem jego siostry. Spadkodawca był aktywy do życia, pod koniec 2001 roku opublikował książkę. W czasie drugiego pobytu w szpitalu można było nawiązać normalny kontakt; ”normalnie prowadziliśmy rozmowy”;” Nie zauważyłem u spadkodawcy takiego stanu, w którym nie poznawałby osoby, mylił je” (k- 562). J. ………., sąsiadka żony testatora w Kietrzu podała, że testator na przełomie 2001 i 2002 roku poinformował, że nie chce, aby po śmierci jego żona Krystyna miała problemy – konflikty z córką pani Anioł, sporządził testament a rzecz żony, a córki podobno otrzymały 100 tyś zł. Żalił się na córkę p., ….., że nie pracuje, a on jej płaci miesięcznie 5.000 zł. Spadkodawca poznawał ludzi, zawsze kontaktował, nie mylił ludzi, nie miał ograniczonej świadomości, nie był załamany psychicznie, w 2003 roku pisał artykuły /k - 563/. Dr M………….., dermatolog, nie widziała u spadkodawcy stanów depresyjnych, zaburzeń świadomości, był sprawny intelektualnie (k-565). Testator prof. Xxx podpisał własnoręcznie zaproszenie na posiedzenie PT ccccccccci Oddziału P…………………… w dniu 6.04.01 (k 571). Opinia testamentowa nr 2. Dane z akt sprawy • L……….. podała, że ojciec jej zażywał leki: „signopan, luminal, uspokajające i nasenne – bo był cholerykiem” /k- 573/. Ojciec stracił przytomność na lotnisku w Nikozji w dniu 23.06.2001, chciano go zabrać do szpitala, ale wrócił do Polski /k- 574/. Kiedy widziała ojca po trzech dniach pobytu w szpitalu był „bezpośrednio po stanie śpiączki” . W marcu 2002 ojciec z panią Krystyną urządzili przyjęcie weselne z udziałem jego córek /k- 575/. W latach 2000 - 2003 testator pisał ekspertyzy, napisał książkę /k- 575/. • Pod koniec kwietnia 2003 roku testator potrącił samochodem samochód dostawczy. „Kwestionuję testament notarialny w 2001 roku ponieważ w moim odczuciu ojciec nie działał swobodnie i świadomie. Uważam, że ojciec pogubił się… darując w pierwszym dokumencie ½ domu yyyyyyyyyy, a następnie ½ domu zapisując jej w testamencie. Ojciec chorował na zapalenie wątroby typu C – HCV od 1993 roku, miał krwawienie żylaków przełyku. Opinia testamentowa nr 2. Dane z akt sprawy • Zzzzzzz - wnioskodawczyni, wskazuje, że testator od 23.06.01 do 12.07.01 przebywał nieprzerwanie w szpitalu po tym, jak „wpadł w stan śpiączki wątrobowej” (k 578-579). Natomiast akt notarialny darowizny i testamentu z dnia 23.11.01 liczy 7 stron maszynopisu „więc znacznie trudniej było mojemu, ciężko choremu z objawami encefalopatii ojcu zorientować się dokładnie w treści tych dokumentów” (k 579). Natomiast z pisma z konsulatu z Nikozji wynika, że ślub został zawarty w dniu 30.06.01 (k 581). Pod dokumentem tym znajduje się podpis m. in. J………... Sporządzający ten akt I sekretarz Ambasady Polskiej w Nikozji pisemnie potwierdził związek małżeński zawarty został w dniu 30.06.01 (k 582). Xxx urządził „przyjęcie weselne” w lokalu na Janikowie w marcu 2002 (k575). • Prof. Xxx miał być wykładowcą kursu II stopnia z zielarstwa w dniach 26-31.05.03 oraz sesji egzaminacyjnej w dniach 9.06.03-26.06.03 (k 598-602). • L…….. uważa, że „Jeśliby podpisane przez niego darowizny i testamentu z dnia 23.11.2001 o takiej treści miało być świadome i zgodne z jego wolą, to musiałabym uwierzyć, że ojciec jest potworem, skazując mnie na powolna śmierć, pozostawiając mnie po swoim zgonie bez zabezpieczenia materialnego” (k- 491). Opinia testamentowa nr 2. Dane z akt sprawy • • • Wnioskodawczyni przekazała fotografie z testatorem oraz listy pisane przez niego, które dokumentują, jakie relacje były pomiędzy testatorem a jego rodziną (k 609630). Zdjęcie z dnia 15.03.2002 przedstawia testatora z córkami z „wesela” (k- 621). W dniu 20.10.2002 xxxxxxxx uczestniczył w szkoleniu w Gdańsku - Jelitkowie (fotografia, k- 623). List Xxxego z dnia 20.10.1970 roku (k- 629) K., lat 67, żona testatora podała, że poznali się 2-3 lata przed małżeństwem, często kontaktowali i spotykali się. W czasie drugiego pobytu na Cyprze zawarli zaplanowany związek małżeński, świadkami ślubu był jej syn, natomiast na przyjęciu weselnym były jej dzieci i testatora. Uzgodniła z mężem, że „jedno od drugiego nic nie chce, oprócz domu, który mąż kupił w stanie surowym, a później wspólnie go urządzaliśmy”. Świadek sporządziła testament na rzecz swoich dzieci, a swój udział domu zapisała na męża. U notariusza Sajdy byli razem, gdzie uzgodnili treść testamentów i poprosili, aby podpisanie ich nastąpiło w domu ze względu na stan zdrowia spadkodawcy. Spadkodawca wrócił w dobrym stanie psychicznym ze szpitala, gorzej było ze stanem fizycznym, bo był osłabiony. W czasie podpisywania aktu notarialnego „mąż siedział w fotelu, żartował z notariuszem. Spadkodawca pomimo zwolnienia lekarskiego chodził, zaglądał do instytutu, jeździł samochodem”. Spadkodawca nie brał leków na uspokojenie, czasami jak się zdenerwował brał Signopam. Testator poinformował ją, że córka Lilla nie ma kluczy do sejfu, natomiast klucze zginęły z teczki spadkodawcy podczas jego ostatniego pobytu w szpitalu i podejrzewa, że wzięła je córka Lilla. Po otworzeniu sejfu po śmierci testatora nie znaleziono tam kosztowności ani pieniędzy, nie było tam też testamentu. „ Przecież my się budowaliśmy i wszystkie pieniądze szły na budowę, a część pieniędzy była na kontach” (k 634). Ślub z testatorem został zawarty w dniu 19.06.01 na Cyprze (k 634). Opinia testamentowa nr 2. dokumentacja medyczna • • • • Dokumentacja medyczna karta informacyjna z leczenia szpitalnego Xxxego w YYYYYY, gdzie przebywał w dniach 24.06-12.07.01 z rozp.: żylaki przełyku krwawiące, marskość wątroby, cukrzyca, odoskrzelowe zapalenie płuc dolnego płata płuca lewego. Hemoglobina 24.06 – 7,5 g, w dniu 11.07.01 – 11,6 g, erytrocyty odpowiednio 2,16 i 3,68. Poziom bilirubiny 1,9, transaminazy: ASPAD – 67, ALAD – 40. Krwawienie opanowano sondą i założeniem endoskopowych podwiązek gumowych na żylaki przełyku, przetaczano krew osoczem i podano stosowne leki (k 327, k 479). karta informacyjna leczenia Xxxego w klinice gastroentorologii od 30.10.01 do 21.11.01, z rozp.: marskość wątroby w stanie dekompensacji (HCV +), krwawienie z przewodu pokarmowego, cukrzyca typu II, zwyrodnienie mięśnia sercowego, nadciśnieniowe i miażdżycowe w stanie niewydolności krążenia. Badania laboratoryjne: krwinki czerwone – 1,85 do 2,83 mln/mm3. w leczeniu stosowano m. in. przetaczanie masy erytrocytarnej i inne leki (k 328). W zaleceniach nie ma leków psychotropowych. Zalecono do dalszego leczenia przyjmowanie insuliny, leki poprawiające funkcję wątroby, obniżające ciśnienie krwi (k 329). Pacjent nie opuszczał szpitala tzn. nie udzielano mu przepustek (k- 436). historia choroby Xxxego z pobytu w Szpitalu Klinicznym nr 2, gdzie przebywał od 12.01.03 do 20.01.03 z rozp.: Krwawiące żylaki przełyku (k 392, 410). W dniu 13.01.03 „chory splątany. Podaje swoje imię i nazwisko. Badaniem neurologicznym bez objawów ogniskowych. Brak odruchu podeszwowego po lewej stronie. W dniu 14.01.03: „chory spontaniczny, zorientowany w czasie i przestrzeni”. Rozpoznanie: „encefalopatia cukrzycowa”, lekarz neurolog J. ……. Zlecono TK głowy. 17.01.03 stan pacjenta dobry, przytomny. Kontakt logiczny zachowany, lek. H. Stadnik (k 394). Badania laboratoryjne: hemoglobina od 11,3 do 7,5 g/l, bilirubina od 1,5 do 5,6, Alat – 101-63, Aspat – 126-52, mocznik: od 53,5 do 94. w dniu 16.01.03 krwinki czerwone: 2,09 mln (k 407). Opinia testamentowa nr 2. W n i o s k i • Na podstawie analizy akt sprawy, dokumentacji medycznej biegły psychiatra dochodzi do wniosku, że testator prof. J……………… nie był osobą upośledzoną umysłowo, ponieważ miał ukończone wyższe studia, zdobył tytuł profesora zwyczajnego, był autorem licznych prac i ekspertyz, prowadził zajęcia dydaktyczne, był Dyrektorem Instytutu P………….. Czyli w aktach sprawy nie ma danych wskazujących na to, iż testator był osobą upośledzoną umysłowo w rozumieniu art. 82 kc. • W aktach sprawy nie ma również danych (art. 6 kc), które wskazywałyby na to, iż testator J…………. był osobą chorą psychicznie, ponieważ nigdy nie był leczony psychiatrycznie, w czasie trzykrotnych pobytów w oddziałach szpitalnych badający go lekarze nie stwierdzali u niego objawów psychozy, nie kierowali go na badania (konsultacje) psychiatryczne. Również nikt z przesłuchiwanych świadków nie podaje, aby testator wykazywał objawy choroby psychicznej, tzn. miał: urojenia, omamy, dziwaczne zachowanie, stany agresji, pobudzenia itd. Dlatego nie ma podstaw, aby rozpoznawać u niego chorobę psychiczną, o jakiej mowa w art. 82 kc. Opinia testamentowa nr 2. dokumentacja medyczna • • • • Z akt sprawy i z dokumentacji medycznej nie wynika, aby testator J. S. Lutomski był osobą uzależnioną od alkoholu czy narkotyków, ponieważ nie podają takich danych świadkowie, nie był on leczony odwykowo, a w czasie pobytu w szpitalach nie stwierdzano u niego objawów odstawienia narkotyków, czyli abstynencyjnych. Natomiast J. ………… od 1993 roku chorował na zakażenie wątroby wirusem C, które spowodowało u niego marskość wątroby, żylaki przełyku. Z powodu krwawienia z żylaków przełyku Xxx przebywał na leczeniu szpitalnym trzykrotnie: w dniach 24.06-12.07.01, 30.10-21.11.01, 12.01-20.01.03. w czasie tych pobytów był zaopatrywany chirurgicznie, tzn. opanowano krwawienie z żylaków przełyku, przetaczaniu masę erytrocytarną, podawano leki poprawiające funkcję wątroby. W czasie wszystkich tych pobytów Xxx nie był konsultowany psychiatrycznie i nikt z lekarzy, czy członków rodziny nie wykazywał konieczności przeprowadzenia takich badań. Xxx chorował też na cukrzycę i w związku z tym otrzymywał m. in. insulinę. W dniu 13.01.03 konsultowany przez neurologa, który nie stwierdził objawów ogniskowych, a jedynie zanik odruchu podeszwowego na stopie lewej i rozpoznał encefalopatię cukrzycową (k 394), ale rozpoznanie to nie zostało uwzględnione w karcie informacyjnej (k 410), jak i nie wykonano zleconego badania przy pomocy tomografii komputerowej głowy (k 394), z tym, że w dniu konsultacji Xxx był w złym stanie somatycznym, wynikającym m. in. ze znacznej niedokrwistości pokrwotocznej, gdyż stwierdzono u niego od 3,4 mln, a w dniu 19.01.03 miał 2 mln do 2,68 mln czerwonych ciałek krwi (k 401). Chory znajdował się wtedy w stanie wstrząsu (k 396). Opinia testamentowa nr 2. dokumentacja medyczna • Testator prof. Xxx jeszcze po sporządzeniu – podpisaniu aktu notarialnego, był aktywny zawodowo do końca 2001 roku, przez cały rok 2002 był np. w dniu 20.10.2002 był na szkoleniu w Gdańsku - Jelitkowie (fotografia, k- 623), a jeszcze w dniu 30. maja 2003 roku był wykładowcą kursu II stopnia z zielarstwa (k- 96) i miał wykładać na tym kursie jeszcze w czerwcu tego roku, ale umarł (k- 97). Nie mógł więc w omawianym okresie tj. listopadzie 2001 wykazywać objawów choroby psychicznej, mieć objawy „encefalopatii”, wykazywać symptomy otępienia tj.: zaburzenia pamięci, orientacji, które by uniemożliwiały mu wykładanie i wyłączały zdolność do testowania. • Dane od świadków dr M. …. i J. …… wyraźnie wskazują, że nie stwierdzały one u testatora obj. upośledzenia umysłowego, ani choroby psychicznej, natomiast wskazują na sprawność psychiczną opiniowanego (k- 565, 563). Opinia testamentowa nr 2. dokumentacja medyczna • W aktach sprawy nie ma żadnych danych wskazujących na to, że testator Xxx w dniu 23.11.2001 roku w czasie sporządzania aktu notarialnego: 1. nie wiedział, jaki posiada majątek, 2. komu i co ma zapisać, 3. nie rozumiał po co przyszedł do niego notariusz i jakie znaczenie ma sporządzany akt notarialny. 4. nie mógł pisać i podpisać się pod aktem notarialnym • Natomiast z treści i okoliczności sporządzenia dwóch aktów notarialnych (testamentu i darowizny) wynika, że spadkodawca Jerzy L. - podał, jaki ma majątek i komu chce go zapisać, - zadbał o to, aby miało to charakter prawnie skuteczny – akt notarialny. - podpis pod testamentem jest wyraźny i czytelny (k 10, 460), b. czytelny niż pod protokółem zawarcia małżeństwa (k- 581). Opinia testamentowa nr 2. dokumentacja medyczna • Sporządzający akty notariusz dwukrotnie spotkał się z Xxxm i miał z testatorem pełen kontakt rzeczowy, nie zauważył żadnych zaburzeń psychicznych, które utrudniałyby oświadczenie woli. Cytuję: ”Poruszał się samodzielnie. Nie miał problemów z wyartykułowaniem swoich myśli. Wspominam te spotkanie jako rozmowę w erudytą. Nie konfabulował, nie wymyślał. Wyrażał się w sposób spokojny, precyzyjny” (k- 369 v). • Treść testamentu jest zgodna z sytuacją osobistą testatora, który wcześniej zawarł związek małżeński, a poprzednio ze swoją żoną kończyli budowę domu. Dlatego treść testamentu, wskazane tam osoby z kręgu rodziny jest zrozumiała psychologicznie, zgodna ze składem rodziny, nie można tam dopatrzeć się elementów irracjonalności, absurdalności, niezrozumiałości. Opinia testamentowa nr 2. dokumentacja medyczna • Xxx na przełomie 2001/2002 roku mówił, do świadka J. ……., że sporządził testament, ”nie chce, żeby jego żona Krystyna miała problemy. Te problemy miały polegać na ewentualnych konfliktach jego żony z córką - panią XXXX” (k- 563). Te wypowiedzi świadczą o tym że Xxx swoje decyzje testamentowe podtrzymywał jeszcze po 23.11.2001, logicznie je uzasadniał, przewidując ciąg dalszy zdarzeń po swojej śmierci Podobnie informował o tym swoja żonę „należy uporządkować sprawy spadkowe, abym nie miała później kłopotów” (k- 633) • Testator Xxx był profesorem zwyczajnym, pracował naukowo, aż do śmierci, wykazywał inicjatywy i podejmował decyzje w sprawach materialnych i osobistych: kupno domu w dniu 15.12. 1999 roku (k433), kupno drugiego domu „w stanie surowym” (k- 633), ślub w dniu 19.06.2001 w trakcie pobytu na Cyprze. Czyli poza testamentem z dnia 23.11.2001 testator podejmował i realizował też inne ważne decyzje i nie są one kwestionowane. • Z badań psychiatrycznych i psychologicznych wiadomo, że osoby pracujące tak jak testator intensywnie naukowo, dłużej zachowują sprawność intelektualną, niż osoby pracujące np. fizycznie. Opinia testamentowa nr 2 • Biorąc powyższe pod uwagę, biegły psychiatra dochodzi do wniosku, że w aktach sprawy nie ma danych wskazujących na to, że spadkodawca Jerzy S. Lutomski w czasie sporządzenia testamentu w dniu 23.11.2001 miał wyłączoną zdolność do świadomego i swobodnego podjęcia decyzji i wyrażenia swojej woli, w rozumieniu art. 945 § 1 pkt. 1 kc. Biegły psychiatra: Wykonano w 5 egz.: Egz.: 1 - 4.- SR w P……… Egz.: 5. - biegły psychiatra I. Ns. 92/05 Szczecin, 29.07.2006 Opinia sądowo - psychiatryczna Na polecenie Sądu Rejonowego w cccccc biegły psychiatra dr med. Jerzy Pobocha dokonał analizy akt sprawy dotyczącej testamentów xxxx ur. 27.09.1906 roku, zm. 20.03.1991 roku: • własnoręcznego z dnia 19.02.1986 roku (k 96) • notarialnego z dnia 17.08.1989 roku (k- 34) Celem opinii było odtworzenie i ocena stanu psychicznego testatorki w dniu sporządzania testamentu notarialnego i jej zdolności do testowania. Dane z akt sprawy • W testamencie notarialnym z dnia 17.08.89 Xxx oświadczyła, że do całości spadku powołuje swego syna Leonarda . Na rzecz córki xxx służebność mieszkania w dwóch izbach i kuchni na parterze domu mieszkalnego przy ul. Jagusia oraz na rzecz córki xxx służebność mieszkania w jednej izbie na piętrze tegoż budynku, a służebności mają być dożywotnie (k 34). • W testamencie własnoręcznym z dnia 19.02.86 zapisała cały swój majątek, tj. nieruchomości synowi L. P. (k 96) Opinia kryminalistyczna • z dnia 30.07.92 r. z badań grafologicznych, przeprowadzone przez dr n. praw. M. L.. Biegły doszedł do wniosku, że kwestionowany testament został w całości napisany i podpisany przez xxxxx. Kwestionowany testament nie nosi śladów dokonania jakiegokolwiek fałszerstwa metodami technicznymi. Pismo kwestionowane w tym testamencie nie nosi śladów destrukcji patologicznej typowej dla upośledzenia świadomości u autora rękopisu w chwili jego wykonywania. Reasumując: kwestionowany testament jest dokumentem w pełni autentycznym, sporządzonym naturalnie. Opinia sądowo-psychiatryczna • • opinia sądowo-psychiatryczna dnia 21.01.1993, wydana przez lek med. xxx. „Biegły wyłączył z analizy zeznania świadków (poza lekarskimi) nie czując się kompetentnym do ich oceny (k 196-197). Biegły przyjął, że Xxx z powodu głębokości procesu otępiennego (zespołu psychoorganicznego): „zmiany chorobowe uniemożliwiały świadome podjęcie decyzji i swobodne wyrażenie swojej woli” (k 197). Opinia liczy trzy strony. w dniu 25.03.93 lek med. xxx podtrzymał w całości swoją opinię, „w opinii podałem i nadal podtrzymuję, iż z analizy wyłączyłem zeznania świadków poza lekarzami, nie będąc kompetentnym do ich oceny z bardzo prostej przyczyny – są sprzeczne i wzajemnie się wykluczają” (k 222). Opinia sądowo-psychiatryczna cd. • opinia z dnia 12.06.1993, wydana przez dr med. xxx Biegły doszedł do wniosków, iż „zatrzymując się na okresie po leczeniu Xxx w szpitalu, na podst. dokumentacji lekarskiej, uważam, że w tym okresie z powodu głębokiego procesu otępiennego nie była do świadomego powzięcia decyzji i swobodnego wyrażenia swojej woli. Biegły wnioskował też o uzupełnienie dokumentacji medycznej (k 256) • opinia z dnia 27.05.1994, wydana przez dr med. sss, który stwierdził, że „wydaję na podstawie akt opinię dot. stanu umysłowego xxx w okresie sporządzania przez nią testamentu” (k 346). Na postawie nowych materiałów (k 246-49) biegły doszedł do wniosków, iż w okresie sporządzania pierwszego testamentu testatorka miała zachowaną zdolność do świadomego podjęcia woli. „W październiku i listopadzie 1986 roku nastąpiło pogłębienie zmian, czego wyrazem jest rozpoznanie u niej zespołu otępiennego”. Biegły podtrzymał opinię, że „Xxx z powodu zespołu otępiennego w okresie sporządzenia drugiego testamentu nie miała już zdolności do swobodnego podjęcia woli” (k 347) 1. w dniu 11.06.97 lek med. ggg została skazana za przestępstwo z art. 266 par 1 polegające na tym, że poświadczyła nieprawdę w dokumentacji xxx przez odnotowanie wizyty Xxx w dniach 15.07 i 23.09.89 oraz 10.01, 25.04 i 20.06.90 wpisując diagnozę i przepisane leki, podczas gdy faktycznie wizyty te nie miały miejsca, a zapisy te są rezultatem jednorazowego aktu pisarskiego, a dokumentacja ta została wykorzystana w sprawie o nabycie spadku (k 503). Sposób dokonania tego fałszerstwa został podany w uzasadnieniu wyroku (k 506). Wyrok ten utrzymał w mocy Sąd Wojewódzki w Cccc w dniu 13.12.97 (k 511). 1. opinia sądowo-psychiatryczna z dnia 22.07.01 wydana przez lek. aaa. „6. Zeznania wielu świadków na rozprawach sądowych, sprzeczne ze sobą odnośnie stanu psychicznego opiniowanej, raz potwierdzające istnienie o opiniowanej zaburzeń pamięci i orientacji w czasie i otoczeniu, raz całkowicie je wykluczające” (k 578). Biegły rozpoznał u opiniowanej zespół psychoorganiczny etiologii miażdżycowej. „Konkludując stwierdzam, iż w dniu 17.08.89 opiniowana z uwagi na zaburzenia otępienne pozostawała w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli, natomiast nie jest możliwym do stwierdzenia tan fakt w dniu 14.02.86” (k 580). • • Adwokat aaa w imieniu xxx stwierdza, że testatorka przez 14.02.86 miała zaburzenia otępienne, ponieważ np. ubrała się w czarną odzież bez powodu i zapytana przez członków rodziny, dlaczego tak się ubrała – oświadczyła, że wybiera się na swój pogrzeb. Innym razem wyrwała w ogródku jarzyny, które były w pełnym rozwoju i nie kwalifikowały się do wyrzucenia (k 600) Xxx w piśmie z dnia 12.09.01 podała, że testatorka w lipcu 1986 „mówiła z przerażeniem, że jest wojna i przechodzi front”. W kwietniu 1986 będąc w szpitalu w Zabrzu chciała odwiedzić krewnych, mimo że ich tam nie ma (k 601). Dziwiła się, że została odszukana w tym szpitalu przez rodzinę, „jak wyście mnie tutaj znaleźli?”, co wg świadka „świadczy o tym, że wzięła nas za kogoś innego” (k 602). Testatorka ugotowała kiedyś zupę z chwastów, raz ubrała się w czarną suknię i mówiła, że chce jechać na swój własny pogrzeb. Brak świadomości wynikał z tego, że w testamencie sporządzonym w lutym 1986 matka zapisała pokój o pow. 16 m2 Urszuli, która całe życie z nią mieszkała. Nadto w 1980 roku testatorka żądała od córek pieniędzy na mieszkanie ich brata Leonarda, a w lutym 1986 zapisała cały majątek synowi Leonardowi, mimo że miał on mieszkanie spółdzielcze (k 602). 1. opinia uzupełniająca aaa z dnia 25.08.02, który uwzględniając zeznania dwóch świadków wskazujących na zaburzenia otępienne u testatorki, uznał, że „bardziej prawdopodobne nie miała zdolności do świadomego powzięcia decyzji (k 707). 20.12.02 biegły ponownie wydał opinię uzupełniającą, gdzie ustosunkował się do zarzutów xxx (opinia k 722, pismo na k 718). Biegły psychiatra aaa poinformował sąd, że psychiatria kliniczna i psychiatria sądowa „nie zajmuje się oceną cech pisma ręcznego testatorów (ani też innych opiniowanych) w aspekcie diagnostyki ewentualnych zaburzeń psychicznych. Próby takie czynione są w ramach psychiatrii doświadczalnej, która nie dysponuje jednakże żadnymi dowodowymi naukowymi w tym zakresie” (k 744). W dniu 18.08.03 xxx ponownie stwierdził, że badania pisma ręcznego „nie mają jakiegokolwiek zastosowania w diagnostyce zaburzeń psychicznych, klasyfikacja ICD-10 nie uwzględnia takich metod diagnostycznych, natomiast część wiedzy z podręcznika psychiatrii prof. Bilikiewicza z 1957 roku ma obecnie znaczenie historyczne i jest nieaktualne (k 768). Xxx w dniu 14.05.04 podał, że program szkolenia w psychiatrii nie obejmuje badań pisma ręcznego, a badania te wykonuje biegły z zakresu badań pisma (k 839). 1. Wnioskodawca xxx załączył kserokopię książki dr med. A. Klęska pt. Pschychofizjologija i Patologija pisma (k 783-788) oraz pracę J. Szumskiej pt. Zaburzenia pisania w ogniskowych uszkodzeniach mózgu (k 790-794), oraz książkę L. Michel „Sądowe badanie pisma ręcznego” z 1981 roku, gdzie cytowane są prace nt. wpływu leków psychotropowych na pismo (k 796) oraz chorób na pismo ręczne, m. in. chorób układu nerwowego, w tym i miażdżycy naczyń mózgowych (k 798), jak i pracę B.L. J. Kaczmarka w książce „Mózg. Język. Zachowanie.” (k 800-802), wpływ schizofrenii na wypowiedzi oraz pracę M. Woźniak nt. „Problematyka rekonstrukcji stanu psychicznego testatora w sytuacji oświadczenia woli”, gdzie podano model takiej rekonstrukcji z analizą testamentu i „wytworów” (k 805), jak i pracę zawartą w podręczniku… (k 806-809, 810-811) oraz klasyfikację ICD-10, zaburzenia rozwoju psychicznego F80, F81 (k 812-815). Opinia z Instytutu Ekspertyz Sądowych 1. Zakładu Psychologii Sądowej, opracowaną przez biegłego psychiatrę dr med. xxx i biegłego psychologa mgr xxx, wydaną w dniu 11.05.2005 r. Biegli doszli do wniosków, iż: stan zdrowia spadkodawczyni w dniu 17.08.89 nie pozwalał jej na świadome podejmowanie decyzji i swobodne wyrażenie woli. Natomiast akta „nie zawierają dokumentacji lekarskiej, która pozwoliłaby na dokonanie jednoznacznej oceny stanu świadomości Xxx w dniu 14.02.86. Ostateczny wniosek zależy od wiarygodności zeznań świadków. Nie ma przesłanek wskazujących, że treść testamentu z dnia 14.02.86 była uzasadniona wcześniejszymi relacjami rodzinnymi xxx. Występuje rozbieżność między formą testamentu pisanego pismem nieporadnym, niewprawnym, z błędami ortograficznymi, w tym z błędem w nazwisku, przekreśleniami, a jego treścią wskazującą na posiadanie przez osobę piszącą specyficznej wiedzy prawniczej. Biegli podzielili stanowisko biegłego xxx, o nieprzydatności metod badania pisma ręcznego do diagnostyki zaburzeń psychicznych, zarówno w psychiatrii, jak i psychologii klinicznej, jako metody badania stanu psychicznego. Ocena pisma może być jedynie metodą pomocniczą służącą do oceny stanu emocjonalnego, możliwości intelektualnych i grafomotorycznych autora dokumentu w chwili jego sporządzania. Klasyfikacja ICD-10 dysgrafię odnosi tylko do dzieci (F80 i następne) (k 915) • xxx, synowa, do 17.12.89 zamieszkiwała w domu spadkodawczyni. Widywała ją codziennie, miała bóle nerwu trójdzielnego, „sprawność umysłowa jej była odpowiednia do wieku, zachowanie w normie”. Czasami zapominała miejsce położenia drobnych rzeczy, w poważniejszych sprawach była zorientowana, rozpoznawała wszystkich. W 1982-83 roku spadkodawczyni powiedziała, że ma zamiar nieruchomość zostawić w spadku swojemu synowi. W oddziale chorób wewnętrznych przebywała 10 dni, po jednodniowym pobycie w szpitalu psychiatrycznym została zabrana do domu. Hospitalizowana była z powodu podejrzenia żółtaczki, przyjmowała leki przeciwbólowe, nasercowe. „Po jej zachowaniu można było poznać, że jest zorientowana w miejscu swojego pobytu”. xxx i xxx, jak i xxx, do grudnia 1989 nie opiekowały się spadkodawczynią (k 339 odwr). xxx chciała sporządzić testament na 30 min przed śmiercią testatorki, ale xxx nie zgodziła się na to. • xxx biegły psychiatra, podał, że „stan zdrowia testatorki psychiczny, jej właściwości potraktowałem całościowo, nie podzieliłem go na fragmenty, w których miałby wystąpić różny stan psychiczny. Proces zmian miażdżycowych, skutki, jakie on powoduje w psychice, jest procesem ciągłym. Stan zdrowia, zakres zmian stwierdzanych jesienią 1989 roku wskazuje, iż był to stan ciężki, do którego dochodziło testujące przez dłuższy okres czasu i wg mojej oceny i doświadczenia, stan jej zdrowia psychiczny w jakim była przy sporządzaniu pierwszego testamentu wykluczał przy pisaniu jej zdolność do świadomego powzięcia jej woli. Immanentną cechą stanu psychoorganicznego, takiego w jakim występowała testatorka, jej zmniejszony krytycyzm, podatność na sugestię” (k 389 odwr.) Wnioski • Na postawie analizy akt sprawy, zawartych w nich dokumentacji medycznych, opinii biegłych z zakresu pisma ręcznego i psychiatrii, stwierdzam, że w aktach sprawy nie ma danych wskazujących na to, że xxxbyła osobą upośledzoną umysłowo. Z akt sprawy wynika, że umiała czytać i pisać, znała też język niemiecki (k 401), nikt ze świadków nie podaje, aby uchodziła w swoim otoczeniu za osobę upośledzoną umysłowo. Z dokumentacji wydziału spraw obywatelskich UM w Lublińcu wynika, że testatorka miała wykształcenie 8 klas szkoły podstawowej (k 101). • W aktach sprawy nie ma również danych (art. 6 kc), iż Teresa Pucała byłą osobą chorą psychicznie i aby poza jednodniowym pobytem w szpitalu psychiatrycznym, leczyła się psychiatrycznie, czy była na takie leczenie kierowana. Lekarze leczący ją z powodu chorób somatycznych, również nie kierowali testatorki na konsultację czy leczenie psychiatryczne, co jest obowiązkiem lekarza i powszechnie przyjętą praktyką. Podała to lek. med. E. Stelmach-Gałka, iż nie stwierdziła zaburzeń psychicznych, a gdyby je stwierdziła – skierowałaby na leczenie psychiatryczne (k- 599). Świadkowie, głównie członkowie rodziny Xxx, którzy w toku postępowania wskazywali na nieprawidłowe czy dziwne zachowania T. Pucały również nie podają, aby którykolwiek z lekarzy sugerował leczenie psychiatryczne testatorki albo przynajmniej pytali, czy takiego leczenia wymaga. • Xxx od 31.10 - 11.11.86 przebywała w Oddziale Chorób Wewnętrznych, gdzie rozpoznano przewlekłe zwyrodnienie mięśnia sercowego z migotaniem przedsionków oraz atak kamicy żółciowej. Badania dodatkowe wskazywały na podwyższony poziom bilirubiny. W czasie badania psychiatrycznego Xxx prawidłowo podała swój wiek, datę urodzenia, miesiąc (listopad), widziała, że jest w Lxxx, natomiast pomyliła rok i nie była w stanie podać, który to dzień miesiąca (k 52), pamiętała też, że poprzednio bolał ją policzek, a obecnie nic jej nie boli. Na postawie zapisu konsultacji psychiatrycznej oraz wyniku badań dna oka, konsultacji neurologicznej (bez zmian), stwierdzić należy, że Xxx w dniu 8.11.86 wykazywała objawy upośledzenia pamięci, ale nie były to silne, czyli nie były to globalne zaburzenia funkcji pamięci. Chora pamiętała, że ma syna i córkę i obawiała się, że oni jej tam nie znajdą (konsultacja psychiatryczna dr med. M. Maksimowskiej z dnia 8.11.86, k- 52. • • • Xxx wdł. części świadków nie wykazywała zaburzeń pamięci (k- 93v, 118v, 339v, 401,599), w 1988 to Xxx zaprowadziła matkę świadka A. Manieckiego do domu, a nie odwrotnie (k- 339v), nie mogła więc wtedy być zdezorientowana. W aktach sprawy znajduje się jedynie odpis historii choroby testatorki, na podstawie, którego nie można stwierdzić, czy wywiad chorobowy o Xxx został podany przez nią, a wywiad ten zawiera cały szereg faktów, czy też pochodzi od innej osoby, która udzieliła tego wywiadu. Odpis historii choroby zawiera sformułowania niezrozumiałe: „Wywiad rodzinny: mocz norm., stolec norm.” (k 51). U Xxx wystąpiły nocne stany majaczeniowo-zamroczeniowe (rozp. z konsultacji dr M. Maksimowskiej), co jest zjawiskiem bardzo częstym w przebiegu miażdżycy naczyń i chorobą somatyczną, taką jak zwyrodnienie mięśnia sercowego z migotaniem przedsionków, kamica żółciowa z podwyższonym poziomem bilirubiny. Nocne stany majaczeniowo-zamroczeniowe mogą trwać od kilku godzin do kilkukilkunastu dni, ustępują w miarę poprawy ogólnego stanu somatycznego pacjenta, wyrównania ciśnienia krwi, co wpływa korzystnie na ukrwienie mózgu, które jest utrudnione na skutek miażdżycy m. in. naczyń mózgowych. Dlatego stanu psychicznego żadnego pacjenta, a w szczególności ze zmianami miażdżycowymi, chorobą serca, nie można traktować „całościowo” (398v), ponieważ może on się zmieniać nawet w ciągu dnia. Typowe dla tych chorych są np. stany zamroczeniowo-majaczeniowe w porze wieczorowo-nocnej, kiedy wykazują objawy dezorientacji, nadmiernej aktywności, chcą wychodzić z domu, czasami przez okno albo drzwi, co może być przyczyną wypadków, przesuwają meble w domu czy w szpitalu błądzą, nie mogąc trafić nie tylko do swojego łóżka, ale nawet do swojej sali. Dlatego w ocenie stanu psychicznego testatora zawsze odtwarzamy i ustalamy stan psychiczny w okresie sporządziła testamentu, a nie w innych, dowolnie wybranych przez świadków, okresach jego życia. Wskazać przy tym należy, że konsultant okulista rozpoznał u Xxx na dnie oka miażdżycowe zmiany w naczyniach i cukrzycowe (k 52), natomiast wyniki badań wskazują, iż poziom cukru był w normie, chorej nie podawano żadnych leków przeciwcukrzycowych, jak i w rozpoznaniu nie ma wzmianki, iż była to cukrzyca. • • • • Dlatego biegły wnioskuje o wystąpienie do szpitala w llllllllll o oryginał historii choroby, który w br. może zostać po 20 latach zniszczony. Wskazać też należy, że Xxx przebywała w szpitalu psychiatrycznym bardzo krótko (niecały dzień), zgłaszała do syna, że nie chce tam przebywać, ponieważ boi się pacjentek. Jak podaje świadek E. Lizurek, to kiedy testatorkę umieszczono na sali z osobami chorymi psychiczne, one jej dokuczały, ona nie chciała tam przebywać i siedziała na korytarzu (k 390 odwr). Dlatego nie można uznać, że Xxx była leczona psychiatrycznie, bo z dokumentacji wynika jednoznacznie, że nie była leczona (k 55 odwr). Podawane przez świadków okresowe występujące u T. Pucały objawy głębszych zaburzeń pamięci czy lęki (k 1035) wynikały albo z okresowych stanów niedokrwienia mózgu w przebiegu migotania przedsionków, co skutkowało pogorszeniem ukrwienia, a zatem utlenowienia mózgu (k- 396, 398). Pojedyńcze wypowiedzi T. Pucały, które zdaniem świadków świadczą o jej chorobie, wymagają głębszej analizy. Np. lękowa wypowiedź, że w szpitalu ja zabiją (k 1035 odwr), jest często wyrażaną obawą przez ludzi w podeszłym wieku, ponieważ dość powszechnym jest pogląd, że jeżeli kogoś zabierają do szpitala, to tam umiera. Dlatego tego typu pojedyńcze wypowiedzi nie są dowodem choroby psychicznej testatorki. Podobnie Xxx mogła nie rozpoznawać wnuczek i prawnuczek (k- 396v), ponieważ dzieci szybko rosną i zmieniają się (w 1986 roku nie rozpoznała wnuczki czy prawnuczki urodzonej w 1983 roku). Podobnie, kiedy nie rozpoznała osoby, której nie widziała 40 lat (E. ….., k399v) Świadkowie stwierdzali, że zaburzenia pamięci u spadkodawczyni „występowały, ale po kilku dniach mijały i funkcjonowała normalnie – wtedy właściwie rozpoznawała rodzinę” (k 496). Xxx nie mogła wykazywać objawów choroby psychicznej i głębokiego otępienia, skoro zajmowała się domem, gotowała obiady, sprawowała opiekę nad prawnuczką (świadek J. Mikulińska, k 696). • Jak pisze dr med. W. Półtawska w monografii pt.: ”Ekspertyza sądowo – psychiatryczna w postępowaniu spadkowym testamentowym, PZWL, 1974, str. 58 – 59 • „…..samo rozpoznanie miażdżyca mózgu” nie uprawnia do wyciągania wniosku o braku zdolności do działań prawnych, a nawet nie jest jednoznaczne z unieważnieniem testamentu. Szczególnie znamienne dla zmian naczyniowych jest to, że objawy psychozy miażdżycowej występują zwłaszcza początkowo, prawie wyłączenie w godzinach nocnych”. „Może się zdarzyć, że testament sporządzony w godzinach porannych jest ważny u chorego, który w nocy wykazywał zaburzenia psychiczne”. • . • • • Xxx swój ręczny testament napisała w dniu 19.02.86, a więc na 8 miesięcy przed pobytem w szpitalu. Dlatego nie można przyjąć, iż fakt wystąpienia krótkotrwałych nocnych zaburzeń psychicznych w związku z miażdżycą i chorobą somatyczną, może rzutować wstecz na zdolność do testowania. W aktach sprawy znajdują się wypowiedzi świadków, którzy wskazują na takie cechy, czy objawy zachowania się Xxx, które ich zdaniem są symptomem choroby psychicznej. Z części wypowiedzi świadków wynika, że Xxx wykazywała zaburzenia pamięci świeżej polegającej na tym, że zapominała, gdzie położyła klucze, prawdopodobnie schowała dowód osobisty czy wykazywała zaburzenia orientacji, gdzie jest. Świadkowie wskazują więc, że Xxx miała niewątpliwe zaburzenia tzw. „pamięci świeżej”, a więc zdolności zapamiętywania wydarzeń z ostatnich godzin, dni, czy miesięcy. Powodowało to też, że mogła nie rozpoznawać pewnych osób np. siostrzenicy, której nie widziała 40 lat (k- 399v), w szczególności małych dzieci, których wygląd bardzo szybko się zmienia w odstępach paru lat (np. wnuczki i prawnuczki, k- 696), czy wykazywać objawy dezorientacji w nowym miejscu, np. w szpitalu. U T……. te zaburzenie pamięci miały charakter zmienny („Czasami ona nie wiedziała kim jestem, a czasami wiedziała”, I. K….. , k- 1029). • • • Xxx w sposób typowy dla powstającego otępienia ujawniała upośledzenie zdolności zapamiętywania wspomnianej pamięci świeżej, czyli ostatnich godzin, dni, miesięcy. Natomiast testatorka pamiętała wydarzenia dawne z przeszłości np.: ile ma dzieci, jaki ma majątek, co ustaliła z mężem o jego rozdysponowaniu, o potrzebie spisania testamentu prawnie ważnego tzn. nie tylko własnoręcznego, ale i notarialnego itd. Do decyzji testamentowych T…….. nie była potrzebna pamięć ostatnich wydarzeń, ponieważ chciała obdarować majątkiem swoją najbliższą rodzinę, która nie pojawiła się w ostatnich godzinach, dniach, czy miesiącach. Wyrażenie przez T…… „zdziwienia” w czasie pobytu w Klinice Chirurgii SzczękowoTwarzowej w Zabrzu, w jaki sposób została „odnaleziona”, nie jest objawem choroby psychicznej, ponieważ wcześniej w czasie pobytu w Szpitalu w Lublińcu listopadzie 1986 obawiała się czy zostanie znaleziona przez syna i córkę. Xxx dziwiła się jej „odnalezieniu”, ponieważ wcześniej bała się czy będzie odnaleziona, ponieważ sama miałaby trudności w odnalezieniu kogoś w innym mieście i to do tego jeszcze w oddziale (łóżku) szpitalnym. Nastawienia lękowe u kobiet są bardzo częste, a zaburzenia lękowe są najczęstszymi jakie zna medycyna. Podobnie w wypowiedzi chorej Xxx, że chce „odwiedzić rodzinę”, wynikały z faktu, iż przebywała poza domem, a więc mogła mieć tego typu pomysły, przy gorszej orientacji • Wskazać też należy, że badania T. Pucały, prowadzone przez lekarza internistę, nie miały na celu oceny jej stanu zdrowia psychicznego, a w szczególności zdolności – kompetencji decyzyjnych, a jedynie ocenę i leczenie stanu somatycznego. • Natomiast dane, które przestawia notariusz dostarczają istotnych informacji o kompetencji do podejmowania decyzji T. Pucały w dniu 17.08.89, których nie miał lekarz internista, ponieważ nie taki był cel jego poprzednich wizyt i leczenia opiniowanej i nie badał jej w tym dniu. • Wskazać też należy, iż jest rzeczą niezrozumiałą dlaczego świadkowie, którzy twierdzą, że Xxx wykazywała zaburzenia psychiczne nie spowodowali skierowania jej na leczenie psychiatryczne do PZP, albo co najmniej nie pytali się lekarza leczącego, czy testatorka nie wymaga konsultacji, badań psychiatrycznych i ewentualnego leczenia, jeżeli wiadomo, iż byli w stanie takie badania i leczenie załatwić i kontynuować w związku z chorobami somatycznymi • • • Jak wynika z analizy grafizmu i treści testamentu (k 96) oraz dwóch opinii sądowokryminalistycznych z zakresu pisma ręcznego, to Xxx w czasie sporządzania tego testamentu nie mogła mieć jakichkolwiek, nawet najlżejszych stanów zaburzeń świadomości, (przytomności), ponieważ w takim przypadku nie byłaby w stanie przypomnieć sobie i zamieścić tyle faktów, które zawiera testament, a grafizm tego testamentu musiałby wykazywać znaczne deformacje w postaci niemożności utrzymania podstawowej linii pisma, tj. pisania w jednej linii, stałej wielkości liter, wykazywałby zmniejszoną czytelność lub nieczytelność – „bazgroły” itd. Pismo osób, które mają zaburzenia świadomości, jest niezwykle charakterystyczne, w miarę ich pogłębiania się staje się coraz mniej czytelne, kształty liter zanikają, pojawiają się tylko kreski czy bezsensowne bazgroły. Takich cech grafizmu i zmian treści nie można stwierdzić we własnoręcznym testamencie T. Pucały. Moja analiza w tym zakresie ręcznego testamentu T. …, jest w pełni zgodna z analizą, oceną i wnioskami biegłych dr M. Legienia, prof. T. Widły i Prof. A. Felusia. Wskazać przy tym należy, że znaczna część dorobku naukowego tych profesorów, jak i tematyka ich prac habilitacyjnych dotyczy badań pisma i od wielu lat są oni biegłymi z zakresu pisma, a nie tylko teoretykami tej nauki • • • • • • • • • W 1959 roku doc. dr hab. med. W. Chłopicki i prof. dr hab. med. J. Olbrych wydali w PZWL monografie pt: „Wypowiedzi na piśmie jako objawy zaburzeń psychicznych. Prof. R.M.A. Suchenwirth w w Fortschritte der Neurologie.Psychiatrie 1981 roku, str. 64 -73 opublikował prace pt: Obraz pisma w chorobach neurologicznych. Neurologiczna grafologia. Prof. L. Mitchel w książce:” Sądowe badanie pisma” na stronach 47 – 57 przytacza przeszło 120 pozycji piśmiennictwa poświęconych badaniu wpływu na pismo ręczne: alkoholu, leków, chorób. J.E. Behrendt badał wpływ choroby Alzheimera na pismo ręczne ( Alzheimer Disease and Its Effect on Handwriting, J. Forensic Sciences, 1984, 29, 1, 87-91). Wskazał, że na zmiany grafizmu pisma ręcznego wpływ mają różne czynniki, które należy uwzględnić tj.: nie tylko choroby, ale i leki. H. Mayer analizował w pracy pt.: ”Zmiany charakteru pisma rękopisu uwarunkowane wiekiem i chorobą ( Zeitschrift für Menschenkunde, 1975, tom 39, 1 – 2, str. 43- 51, 57 pozycji piśmiennictwa, które rozpoczyna praca dr R. Ammann na temat wpływu bromu na zakłócenia pisma). Test pisma był stosowany przeze mnie w mojej pracy doktorskiej nt.: „Wykorzystanie grafometrii w ocenie progu impregnacji neuroleptycznej”, PAM, Szczecin, 1973. Kazimierz Zgryzek, obecnie profesor dr habilitowany i Dziekan Wydziału u Prawa Uniwersytetu Śląskiego napisał w 1978 roku swoją pracę doktorską nt.: „Wpływ schizofrenii na obraz pisma ręcznego”. Czyli na temat wykorzystania testu pisma w diagnostyce psychologicznej i psychiatrycznej istnieje liczne piśmiennictwo. Dlatego nie można stwierdzić, że badania pisma dla potrzeb medycyny są „nienaukowe”. Oczywiście w medycynie badania pisma ręcznego mają znaczenie pomocnicze w diagnostyce stanu psychicznego i neurologicznego i nie są stosowanie jako jedyne rozstrzygające metody np. o stanie psychicznym chorego. Nie omawiam tutaj tzw. grafologii (psychografologii), tj. używania pisma ręcznego do diagnostyki psychologicznej, głównie osobowości. • W opiniodawstwie sądowym, w tym i sądowo-psychiatrycznym nie ma ograniczeń w zakresie stosowanych metod badawczych czy ogólniej wiedzy, do takiego zakresu jaki wynika z programu specjalizacji, np. na II stopień z psychiatrii. • Podobnie w prawie nie jest przyjęta zasada, aby obowiązywał wyłącznie zakres wiadomości, jakich wymaga się od osób w czasie aplikacji sędziowskiej, prokuratorskiej czy adwokackiej, natomiast wiedza, która nie wchodzi, czyli przekracza ten zakres „nie istnieje”, czy nie może być użyta. Współczesna medycyna jest „medycyną opartą na faktach”, a nie intuicji, czy przekonaniach lekarzy. Definicje tego kierunku powszechnie przyjętego na świecie podaję w załączniku Nr 3 do opinii. • • • • Xxx wyjaśniła synowi, iż jej decyzja testamentowa została uzgodniona z mężem, a jego ojcem, a polegała na tym, aby cały majątek przekazać jemu („lepiej będzie jak pozostanie w jednych rękach”, k 401). Testatorka będąc u notariusza zapamiętała, iż pytał ją o datę, imiona dzieci i rodzinę (k 401). Z treści tego testamentu notarialnego, zgodnego z testamentem własnoręcznym, wynika, że Xxx konsekwentnie podtrzymywała decyzje testamentowe, które były zgodne z wcześniejszymi ustaleniami z mężem. Xxx (podobne jak jej mąż) mieli następujące problemy decyzyjne przy podziale majątku: 1. nie robić testamentu i wtedy miałoby miejsce dziedziczenie ustawowe, „po równo” 2. dokonać innego podziału w ramach testamentu z preferowaniem lub bez preferowania któregokolwiek ze spadkobierców. Jak wynika z treści testamentu ręcznego i notarialnego Xxx wybrała wariant, aby nie dokonywać podziału majątku, przekazać go w całości synowi, z jednoczesnym zobowiązaniu spadkobiercy do służebności w zakresie mieszkania w stosunku do jego sióstr. Taka decyzja testamentowa ze swojej treści nie przemawia za istnieniem u spadkodawcy zaburzeń psychicznych, ponieważ jest zrozumiała, wskazuje na chęć utrzymania majątku w całości przez jedną osobę, z jednoczesnym zabezpieczeniem bytu pozostałych członków rodziny • • • • Xxx wyjaśniła synowi, iż jej decyzja testamentowa została uzgodniona z mężem, a jego ojcem, a polegała na tym, aby cały majątek przekazać jemu („lepiej będzie jak pozostanie w jednych rękach”, k 401). Testatorka będąc u notariusza zapamiętała, iż pytał ją o datę, imiona dzieci i rodzinę (k 401). Z treści tego testamentu notarialnego, zgodnego z testamentem własnoręcznym, wynika, że Xxx konsekwentnie podtrzymywała decyzje testamentowe, które były zgodne z wcześniejszymi ustaleniami z mężem. Xxx (podobne jak jej mąż) mieli następujące problemy decyzyjne przy podziale majątku: 1. nie robić testamentu i wtedy miałoby miejsce dziedziczenie ustawowe, „po równo” 2. dokonać innego podziału w ramach testamentu z preferowaniem lub bez preferowania któregokolwiek ze spadkobierców. Jak wynika z treści testamentu ręcznego i notarialnego Xxx wybrała wariant, aby nie dokonywać podziału majątku, przekazać go w całości synowi, z jednoczesnym zobowiązaniu spadkobiercy do służebności w zakresie mieszkania w stosunku do jego sióstr. Taka decyzja testamentowa ze swojej treści nie przemawia za istnieniem u spadkodawcy zaburzeń psychicznych, ponieważ jest zrozumiała, wskazuje na chęć utrzymania majątku w całości przez jedną osobę, z jednoczesnym zabezpieczeniem bytu pozostałych członków rodziny • • • • • • • • • • Z treści tych testamentów wynika również, że Xxx: - wiedziała, jaki ma majątek, - komu chce zapisać, - uwzględniła członków rodziny ich interesy, ponieważ zadbała, aby z jednej strony majątek pozostał w rękach jednej osoby, ale aby również pozostałe dzieci miały możliwość korzystania z tego majątku do końca życia, - zadbała też, aby swoją ostatnią wolę wyrazić w taki sposób, aby był on prawnie skuteczny, robiąc to dwukrotnie, raz pisząc własnoręcznie testament, a nadto sporządzając jeszcze testament notarialny (k- 94) - było to zgodne z wolą jej męża (k- 118v,401, 1036v) • • • • • • Podane wyżej kryteria składają się na kodeksowe pojęcie świadomego podjęcia decyzji i wyrażenia woli. Z treści art. 82, 945 kc wynika, że życzeniem ustawodawcy jest, aby przy ocenie zdolności do oświadczeń woli uwzględniać: 1. psychiatryczne przyczyny takich niezdolności, 2. skutki tych przyczyn w postaci niezdolności do świadomego i swobodnego powzięcia decyzji i wyrażenia woli, a nie tylko same przyczyny bez oceny ich skutków na akty woli. Dlatego przy opiniowaniu sądowo-psychiatrycznym w sprawach dotyczących oświadczeń woli nie wystarczy tylko stwierdzić istnienia zaburzeń psychicznych w okresie testowania, ale należy również dokonać analizy okoliczności sporządzanego testamentu, jego treści, formy, skutków prawnych (znaczenia prawnego), przy pełnym uwzględnieniu wszystkich faktów – dowodów, które pozwalają odtworzyć, ocenić stan psychiczny testatora w momencie sporządzania testamentu, rodzaju i stopnia złożoności problemu decyzyjnego, dokonać analizy jego procesów decyzyjnych, świadomości w jej rozumieniu prawnym, kodeksowym, a nie tylko medycznym. Przy opiniowaniu sądowo-psychiatrycznym w sprawach testamentowych stanu psychicznego testatora nie można wyłącznie opierać na rozpoznaniach, jakie stawiano u niego wcześniej, w szczególności jeżeli były to krótkotrwałe zaburzenia psychiczne, a należy na tyle, na ile to możliwe i potrzebne, wykorzystać materiał dowodowy zawarty w aktach sprawy, (jak w art. 6 kc), w celu maksymalnego zobiektywizowania swoich ocen i wniosków (W. Półtawska op. cit.j.w.). • • • • • • • • • • • • • • Możliwość zmienności stanu psychicznego uczestnika postępowania przed sądem znany jest już w prawie rzymskim, którego doktryna wskazywała, iż nawet u osoby chorej psychicznie mogą być okresy poprawy stanu psychicznego – lucidum intervallum. Xxx jedynie części osób ujawniła, fakt pozostawienia testamentu i jego treść (np. k-93). Testatorowie często tak postępują, ponieważ nie chcą być narażeni na naciski ze strony np. rodziny, które może mieć inne poglądy na podział majątku. Dlatego nie można uznać tego za objaw chorobowy, czy zachowania nieracjonalne Jeszcze raz stwierdzam, że z art. 82 i 945 kc wynika, iż przy ocenie zdolności do oświadczeń woli ustawodawca wymaga, aby brać po pierwsze pod uwagę przyczyny psychiatryczne niesprawności psychicznej (niedorozwój umysłowy, choroba psychiczna itd. oraz po drugie, aby te przyczyny wywołały skutek w postaci wyłączenia zdolności do świadomego podejmowania decyzji i wyrażenia woli. Użyte tu wyrazy „świadomość” i „decyzja” wskazują, iż należy ustalić, czy w okresie składania testamentu testator był świadomy, tzn.: 1. wiedział, jaki posiada majątek, 2. znał krąg osób uprawnionych, np. członków rod ziny czy innych osób oraz 3. czy był w stanie podjąć racjonalną decyzję, a więc posiadać taki poziom pamięci, ażeby wiedział, co ma i komu ma to zapisać, - był w stanie operować tymi faktami, tzn. analizować komu zapisać, wg przez niego przyjętych kryteriów, - w jaki sposób, ewentualnie w jakich częściach majątek ten rozdysponować. Wyraz „swobodny” oznacza, że decyzja została podjęta samodzielnie, autonomicznie i jest skutkiem procesów myślowych testatora a nie wynikiem czyichś sugestii, zaleceń czy też skutkiem gróźb czy innych form presji psychologicznej. Dlatego przy ustalaniu kompetencji psychicznych testatora do podjęcia decyzji w formie testamentu należy brać pod uwagę nie tylko jego stan psychiczny, poziom sprawności pamięci, intelektu, myślenia, ale również stopień złożoności problemu czy problemów decyzyjnych. Zachodzi tutaj oczywiście taka zależność, że im wyższy stopień złożoności problemu decyzyjnego, polegający np. na posiadaniu wielu dóbr materialnych, skomplikowanych stosunkach własnościowych (np. firma w okresie rozwoju, pobrane kredyty bankowe, zobowiązania finansowe, produkcyjne itp.), posiadanie szeregu członków rodziny czy innych osób, których testator chciałby czy powinien uwzględnić w testamencie, tym wyższy powinien być poziom kompetencji psychicznych, a więc procesów poznawczych (pamięci, postrzegania, myślenia, intelektu), aby móc operować tą znaczną ilością faktów, dokonywać analiz cząstkowych dla pojęcia decyzji finalnych. • Dlatego nie można w opinii sądowo - psychiatrycznej uwzględniać jedynie zmian chorobowych testatora i na tej podstawie wyciągać wnioski o niezdolności do testowania, ponieważ nie tak jest skonstruowany i nie tego wymaga zarówno przepis art. 82 jak i 945 kc. • Jeżeli biegły psychiatra przyjmuje tylko, że „zmiany chorobowe uniemożliwiały świadome podjęcie decyzji i wyrażenie swojej woli” (k 197), to jakby opiniuje do innego, nieistniejącego w kodeksie cywilnym artykułu dotyczącego oświadczenia woli, gdzie „chory = niezdolny • • • Natomiast w doktrynie wskazuje się, że decyzje testamentowe nie podlegają ocenie punktu widzenia ich racjonalności (M. Niedośpiał: Testament w polskim prawie cywilnym. Zagadnienia ogólne, UJ. Rozprawy habilitacyjne Nr 209, Kraków 1991, str. 51). Z drugiej strony wskazać należy, że stan fizyczny i psychiczny Teresy Pucały, a w szczególności upośledzenie pamięci, niewątpliwie zmniejszało jej zdolność do podejmowania i realizowania decyzji testamentowych, a więc ograniczało zdolność do świadomego i swobodnego podjęcia decyzji testamentowej i wyrażenia woli. Jednak kodeks cywilny w art. 82 i 945 nie przewiduje możliwości częściowego ograniczenia zdolności do oświadczenia woli - testowania, ponieważ przewiduje jedynie jeden stopień, tzn. zupełne „wyłączenie” tych zdolności. Dlatego też wskazywane przez świadków zmienne w nasileniu obniżenie sprawności psychofizycznej testatorki nie osiągnęło poziomu, który przewiduje prawo, a więc „wyłączenia”, czyli zniesienia zdolności do świadomego albo swobodnego powzięcia decyzji i wyrażenia woli. Wskazywane już wyżej okoliczności, treść i grafizm testamentu ręcznego, konsekwencja w decyzjach testamentowych wykluczają możliwość przyjęcia, aby Xxx miała zupełnie wyłączoną zdolność do świadomego i swobodnego podejmowania decyzji i wyrażenia woli. Podobnie jak i okoliczności testamentu notarialnego, jego treść zgodna z poprzednim, wyjaśnienia notariusza, świadka tego aktu (k- 401, 1036), nie dają podstaw (art. 6 kc) do przyjęcia iż T. Pucała miała wyłączoną zdolność do świadomego i swobodnego podjęcia decyzji i wyrażenia • Biorąc powyższe pod uwagę, biegły psychiatra dochodzi do wniosku, że Xxx w okresie składania testamentów w dniu 19.02.86 oraz 17.08.89 z przyczyn chorobowych podawanych w art. 82 kc nie miała zniesionej zdolności do świadomego i swobodnego podjęcia decyzji i wyrażenia woli, jak w art. 945 §1 pkt 1 kc. • Biegły psychiatra: • Wykonano w 6 egz.: • Egz. 1 – 5 SR w L……. • Załączniki 3 KODEKS CYWILNY. UBEZWŁASWNOWOLNIENIE Art. 12 [Brak zdolności] Nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat trzynastu, oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie. Art. 13 [Ubezwłasnowolnienie całkowite] § 1. Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. § 2. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską. KODEKS CYWILNY. UBEZWŁASNOWOLNIENIE Art. 15 [Ograniczona zdolność] Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli lat trzynaście, oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo. Art. 16 [Ubezwłasnowolnienie częściowe] § 1. Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. § 2. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę. KODEKS CYWILNY. UBEZWŁASNOWOLNIENIE Art. 14 [Skutki braku zdolności] § 1. Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest nieważna. § 2. Jednakże gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych. Schemat kryteriów psychiatryczno-prawnych ubezwłasnowolnienia całkowitego i częściowego Kryterium Rodzaj ubezwłasnowolnienia całkowite art. 14 kc Psychiatryczne (diagnostyczne): Choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy, inne zaburzenia psychiczne, szczególnie pijaństwo lu markomanii Prawne: kodeksowe, SN, doktryny Wieku częściowe art. 16 kc Rozpoznanie potwierdzone opinią sądowopsychiatryczną, niekiedy sądowo-psychologiczną nie zdolny do kierowania postępowaniem (świadomie i celowo dokonywać czynności prawnych / działań prawnych (SN 1964) jak małoletni poniżej 13 rż (SN 1955) zdolny do kierowania, wymaga pomocy jak osoba w wieku 13- 18 lat - marnotrawstwo - celowości: ochrona praw podmiotowych, ochrony majątku, obrotu gospodarczego (SN) ubezwłasnowolnienia - ocena sytuacji życiowej: opieka rodziny; zagrożenia (oszuści, naciągacze) - wielkość majątku (prowadzona działalność gospodarcza) może być jest celowe wymaga kuratora może być jest celowe wymaga opiekuna Skutki ubezwłasnowolnienia: 1. Brak kompetencji (zdolności do czynności prawnych) np. sporządzenia testamentu (art. 944 kc), zgody na leczenie itp. 2. Wprowadzenie kontroli: opiekun – kurator – doradca tymczasowy (art. 145 – 184 kro i art. 549 § 2 kpc) Art. 17 kc: czynności rozporządzające zobowiązujące dokonane przez osobę z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych wymagają zgody kompetentnej osoby (kuratora) Skala deterioracji ogólnej (otępienia) (GDtS – Global Deterioration Scale) III. Niewielkie Otępienie - zauważalne deficyty funkcji poznawczych - występowanie od pewnego czasu następujących zaburzeń (co najmniej dwa): a) zagubienie się w czasie podróży do nowego miejsca b) zauważalne przez współpracowników gorsze wykonywanie swoich dotychczasowych obowiązków zawodowych c) zauważalne dla osób bliskich kłopoty z przypominaniem sobie nazw i nazwisk d) stosunkowo niewielkie zapamiętywane treści przeczytanych artykułów lub książek e) nasilające się kłopoty z zapamiętaniem nazwisk ludzi niedawno przedstawionych f) zgubienie lub nieuzasadnione przełożenie w zupełnie inne miejsce wartościowych przedmiotów g) zaburzenia koncentracji wyraźnie widoczne w czasie wykonywania zadań testowych - obiektywne objawy zaburzeń pamięci ujawniające się wyłącznie w trakcie wnikliwego badanie przez osobę kompetentną (psychiatra – geriatra) - obniżenie sprawności zawodowej i gorsze funkcjonowanie w układach społecznych - pojawianie się wypierania - niewielkiego lub umiarkowanego stopnia lęk towarzyszący innym objawom (Rainsberg B.: Dementia: A systematic apporach to identifying reversible causes, Geriatrics, 1986, 41, 30) Kodeks rodzinny i opiekuńczy Art. 1 § 1. Małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenie, że wstępują w związek małżeński. § 2. Małżeństwo zostaje również zawarte, gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowemu w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa … Kodeks rodzinny i opiekuńczy Art. 10 § 1. Nie może zawrzeć małżeństwa osoba nie mająca ukończonych lat osiemnastu. Jednakże z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła lat szesnaście, a z okoliczności wynika, że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny. § 2. Unieważnienia małżeństwa zawartego przez mężczyznę, który nie ukończył lat osiemnastu, oraz przez kobietę, która nie ukończyła lat szesnastu albo bez zezwolenia sądu zawarła małżeństwo po ukończeniu lat szesnastu, lecz przed ukończeniem lat osiemnastu, może żądać każdy z małżonków. Przyczyny niemożności zawarcia związku małżeńskiego 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Nieosiągnięcie wieku uprawniającego do zawarcia małżeństwa (dolna granica dla mężczyzn ukończone 21 lat, dla kobiet 18 lat – art. 651 k.p.c.) Całkowite ubezwłasnowolnienie obu lub jednej z osób zamierzających zawrzeć małżeństwo (art. 11 k.r.o.) Choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy, którejkolwiek ze stron (art. 12 k.r.o.) Pozostawanie przez którąkolwiek ze stron w związku małżeńskim (zakaz bigamii – art. 13 k.r.o.) Pozostawanie stron w stosunku pokrewieństwa (zakaz związków kazirodczych) w linii prostej bez ograniczenia, w linii bocznej w drugim stopniu, a więc w stosunku do rodzeństwa (art. 14 § 1 k.r.o.) Pozostawanie w stosunku powinowactwa w linii prostej (ale z ważnych powodów sąd może zezwolić sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa między powinowatymi). Pozostawanie stron wzajemnie do siebie w stosunku przysposabiającego i przysposobionego (art. 15 k.r.o.) Kodeks rodzinny i opiekuńczy • Art. 12 § 1. Nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym. Jeżeli jednak stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jeżeli osoba ta nie została ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd może jej zezwolić na zawarcie małżeństwa. § 2. Unieważnienia małżeństwa z powodu choroby psychicznej albo niedorozwoju umysłowego jednego z małżonków może żądać każdy z małżonków. § 3. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu choroby psychicznej jednego z małżonków po ustaniu tej choroby. Kodeks rodzinny i opiekuńczy • Art. 15 § 1. Małżeństwo może być unieważnione, jeżeli oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński lub oświadczenie przewidziane w art. 1 § 2 zostało złożone: 1) Przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdował się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli. 2) Pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony. 3) Pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste Kodeks rodzinny i opiekuńczy • Art. 15 cd. § 2. Unieważnienia małżeństwa z powodu okoliczności wymienionych w § 1 może żądać małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą. § 3. Nie można żądać unieważnienia małżeństwa po upływie sześciu miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą – a w każdym wypadku po upływie lat trzech od zawarcia małżeństwa. Psychiatria penitencjarna Areszt Śledczy w Szczecinie, szpital, Oddział Psychiatrii Sądowej: 01.01.1974 - 01.01.2014 40 lat 57 łóżek – 28 leczniczych Piśmiennictwo: • Babiker G, Arnold L. Autoagresja. Mowa zranionego ciało. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2002. • Ciosek M. Psychologia sądowa i penitencjarna. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Wyd. 2, Warszawa 2003. • Kodeks Karny Wykonawczy • Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości SPRAWIEDLIWOŚCI z dnia 14 czerwca 2012 r. w sprawie udzielania świadczeń zdrowotnych przez podmioty lecznicze dla osób pozbawionych wolności • Dostojewski F.: Wspomnienia z domu ludzi umarłych. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1964. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA SPRAWIEDLIWOŚCI z dnia 14 czerwca 2012 r. w sprawie udzielania świadczeń zdrowotnych przez podmioty lecznicze dla osób pozbawionych wolności § 8.6. W stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego o konieczności przeniesienia osoby pozbawionej wolności do szpitala lub do szpitala prowadzonego przez pozawięzienny podmiot leczniczy może zdecydować także lekarz pozawięziennego podmiotu leczniczego, ratownik medyczny lub pielęgniarka systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne. Jeżeli osoba pozbawiona wolności kierowana jest do szpitala w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, zawiadamia się o tym kierującego tym szpitalem lub upoważnionego przez niego lekarza tego podmiotu leczniczego. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA SPRAWIEDLIWOŚCI z dnia 14 czerwca 2012 r. w sprawie udzielania świadczeń zdrowotnych przez podmioty lecznicze dla osób pozbawionych wolności § 8.7. Zalecenie dotyczące rodzaju środka transportu, a w szczególności transportu sanitarnego, w celu przetransportowania osoby pozbawionej wolności do szpitala lub do szpitala prowadzonego przez pozawięzienny podmiot leczniczy oraz zalecenie konieczności zapewnienia podczas tego transportu obecności osoby wykonującej zawód medyczny określa lekarz decydujący o konieczności przeniesienia tej osoby do szpitala lub do szpitala prowadzonego przez pozawięzienny podmiot leczniczy. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA SPRAWIEDLIWOŚCI z dnia 14 czerwca 2012 r. w sprawie udzielania świadczeń zdrowotnych przez podmioty lecznicze dla osób pozbawionych wolności § 12. W razie podejrzenia u osoby pozbawionej wolności zaburzeń psychicznych, upośledzenia umysłowego, uzależnienia od alkoholu, środków odurzających lub substancji psychotropowych lekarz podmiotu leczniczego: 1) określa wskazania dotyczące miejsca umieszczenia tej osoby w zakładzie karnym, sposobu prowadzenia obserwacji jej zachowania i metod dalszego postępowania; 2) kieruje tę osobę na badania do lekarza psychiatry. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA SPRAWIEDLIWOŚCI z dnia 14 czerwca 2012 r. w sprawie udzielania świadczeń zdrowotnych przez podmioty lecznicze dla osób pozbawionych wolności § 13. 1. W oddziale psychiatrycznym szpitala umieszcza się osobę pozbawioną wolności: 1) jeżeli sąd zarządził jej badanie psychiatryczne połączone z obserwacją; 2) skierowaną – z zachowaniem zasad określonych w ustawie z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1375) – przez lekarza psychiatrę podmiotu leczniczego, a w razie niemożności uzyskania pomocy lekarza psychiatry – przez innego lekarza podmiotu leczniczego, z powodu rozpoznania u niej zaburzeń psychicznych wymagających badania lub leczenia w warunkach oddziału psychiatrycznego. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA SPRAWIEDLIWOŚCI z dnia 14 czerwca 2012 r. w sprawie udzielania świadczeń zdrowotnych przez podmioty lecznicze dla osób pozbawionych wolności § 14. 1. Osoba pozbawiona wolności, u której w wyniku badania psychiatrycznego połączonego z obserwacją stwierdzono chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe lub inne zakłócenie czynności psychicznych w rozumieniu art. 31 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.2)), może pozostać w oddziale psychiatrycznym do czasu wydania przez sąd stosownego orzeczenia. 2. Wobec osoby, o której mowa w ust. 1, stosuje się przepisy ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA SPRAWIEDLIWOŚCI z dnia 14 czerwca 2012 r. w sprawie udzielania świadczeń zdrowotnych przez podmioty lecznicze dla osób pozbawionych wolności § 15. 1. Osobie pozbawionej wolności, która dokonała samouszkodzenia ciała lub odmawia przyjmowania posiłków, udziela się świadczeń zdrowotnych niezbędnych ze względu na stan jej zdrowia. Jeżeli osoba ta odmawia poddania się leczeniu, można ją umieścić, w zależności od stanu zdrowia, w izbie chorych lub w celi mieszkalnej, zapewniając w tym przypadku nadzór medyczny odpowiedni do jej stanu zdrowia. 2. Jeżeli osoba pozbawiona wolności odmawia przyjmowania posiłków, w dniu zgłoszenia tego faktu lekarzowi podmiotu leczniczego dokonuje się co najmniej pomiaru masy jej ciała. 3. Osobę, o której mowa w ust. 2, poddaje się badaniu lekarskiemu co najmniej raz w tygodniu do czasu rezygnacji przez nią z odmowy przyjmowania posiłków. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA SPRAWIEDLIWOŚCI z dnia 14 czerwca 2012 r. w sprawie udzielania świadczeń zdrowotnych przez podmioty lecznicze dla osób pozbawionych wolności §15.5 Wobec osoby pozbawionej wolności, która po dokonaniu samouszkodzenia ciała i po przetransportowaniu do szpitala nie wyraża zgody na podjęcie lub kontynuowanie leczenia, lekarz podmiotu leczniczego wydaje zalecenia w wprawie jej osadzenia, wskazując, czy powinna przebywać: • w zakładzie karny, w którym znajduje się szpital • we właściwym zakładzie karnym położonym możliwie najbliżej szpitala • w zakładzie karnym, z którego została skierowana na leczenie szpitalne. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA SPRAWIEDLIWOŚCI z dnia 14 czerwca 2012 r. w sprawie udzielania świadczeń zdrowotnych przez podmioty lecznicze dla osób pozbawionych wolności §16.2. Opinię o stanie zdrowia osoby pozbawionej wolności, w tym sporządzaną w postępowaniu o uchylenie tymczasowego aresztowania lub udzielenie przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności z powodu stanu zdrowia, sporządza lekarz podmiotu leczniczego na podstawie badania lekarskiego, z uwzględnieniem danych zawartych w dokumentacji medycznej. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA SPRAWIEDLIWOŚCI z dnia 14 czerwca 2012 r. w sprawie udzielania świadczeń zdrowotnych przez podmioty lecznicze dla osób pozbawionych wolności §16.5. W przypadku gdy osoba pozbawiona wolności odmawia przeprowadzenia badania lekarskiego w celu sporządzenia opinii o jej stanie zdrowia, lekarz podmiotu leczniczego lub lekarz dentysta podmiotu leczniczego informuje pisemnie o tym fakcie wnioskodawcę oraz odnotowuje w dokumentacji medycznej, określając przyczynę takiej odmowy. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA SPRAWIEDLIWOŚCI z dnia 14 czerwca 2012 r. w sprawie udzielania świadczeń zdrowotnych przez podmioty lecznicze dla osób pozbawionych wolności §17 W przypadku gdy osoba pozbawiona wolności jest objęta ubezpieczeniem wypadkowym lub chorobowym na podstawie przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych, zaświadczenie lekarskie o czasowej niezdolności tej osoby do pracy z powodu choroby lub pobytu w szpitalu wydaje lekarz podmiotu leczniczego lub lekarz dentysta podmiotu leczniczego upoważniony przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych do wystawiania zaświadczeń lekarskich. Piśmiennictwo: • Babiker G, Arnold L. Autoagresja. Mowa zranionego ciało. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2002. • Ciosek M. Psychologia sądowa i penitencjarna. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Wyd. 2, Warszawa 2003. • Kodeks Karny Wykonawczy • Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości SPRAWIEDLIWOŚCI z dnia 14 czerwca 2012 r. w sprawie udzielania świadczeń zdrowotnych przez podmioty lecznicze dla osób pozbawionych wolności • Dostojewski F.: Wspomnienia z domu ludzi umarłych. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1964. Claudiu Crulic,, „głodówka”, zgon 18.01.2008 r., wyrok w procesie lekarzy z AŚ w Krakowie – 2014 r. Film o Claudiu Crulic: Crulic- The Path To Beyond (Droga na drugą stronę) 28 nagród na festiwalach filmowych – część poniżej: • • • • • • • 64. Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Locarno, Szwajcaria – Specjalne Wyróżnienie Międzynarodowej Konfederacji Stowarzyszeń Filmowych, Nagroda Don Kichota 27. Międzynarodowy Warszawski Festiwal Filmowy – Specjalne Wyróżnienie Jury Międzynarodowego, Specjalne Wyróżnienie Jury Ekumenicznego 21. Międzynarodowy Festiwal Filmowy, Cottbus, Niemcy – Specjalne Wyróżnienie Jury Konkursu Międzynarodowego, Nagroda Jury Ekumenicznego 15. Międzynarodowy Festiwal Filmów Dokumentalnych, Jihlava, Czechy – Nagroda East Silver Eye dla Najlepszego Filmu Średniometrażowego 9. Międzynarodowy Festiwal Filmów Dokumentalnych, Kopenhaga, Dania – Nagroda Amnesty Award dla najlepszego filmu poruszającego tematykę praw człowieka Ficunam, Meksyk – Nagroda Publiczności Ficunam i Silver Puma Astra Film Festiwal – Nagroda dla najlepszego rumuńskiego dokumentu Film dostępny na www.youtube.com Liczba tymczasowo aresztowanych, skazanych i ukaranych w Polsce w latach 2001-2015 92,000 90,000 88,000 86,000 84,000 82,000 80,000 78,000 76,000 74,000 72,000 Źródło: Statystyka CZSW 12% Samoagresje - samouszkodzenia osadzonych w latach 2001-2015, na 100.000 więźniów 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 Źródło: Statystyka CZSW 95 % Samoagresje - usiłowanie samobójstwa przez osadzonych w latach 2001-2015 250 200 150 100 50 0 Źródło: Statystyka CZSW Zgony osadzonych w Polsce w latach 2001-2013 120 100 80 60 disease causes self-harm 40 20 Źródło: Statystyka CZSW 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 0 Wskaźnik samobójstw na 100 tyś. więźniów w Polsce, w latach 2001 -2013 80 70 60 England and Wales 50 40 30 20 10 0 Źródło: Statystyka CZSW, www.theguardian.com; justice.gov.uk 70%
![[nazwa spółki XXX]](http://s1.studylibpl.com/store/data/000678174_1-fe67b05fe017668d23871ab78f06e254-300x300.png)
