BIBLIA * *ROD*O KULTURY

Współczesna
Kultura
Europejska
KULTURY
BIBLIA
ANTYK
POSZCZEGÓLNYCH
NARODÓW
KULTURA
„GLOBALNA”
GŁÓWNIE
AMERYKAŃSKA
Biblia, biblion - księga, lm βιβλία, biblia - księgi) –
zbiór ksiąg żydowskich i chrześcijańskich, uznawanych
przez wiernych tych systemów wyznaniowych za
natchnione przez Boga.
 Na chrześcijańską Biblię składają się Stary Testament i
Nowy Testament.
 Biblia hebrajska - Tanach obejmuje część kanonu
Starego Testamentu.
 Muzułmanie uważają, iż część Biblii (np. Księgi
Mojżeszowe, Psalmy) powstała w wyniku boskiego
objawienia, ale jej treść została zafałszowana.

 Nazwa
pochodzi od łac. testamentum –
przymierze.
 Stary Testament zawiera historię ludu
wybranego – Izraelitów, z którymi Bóg zawarł
przymierze poprzez proroków.
 Stary Testament składa się z 46 ksiąg.
 Nowy Testament historia nowego układu Boga
z ludźmi, którego znakiem jest Jezus.
 Nowy Testament składa się z 27 ksiąg.
Księgi biblijne powstawały w ciągu 1200 lat.
Stary Testament powstawał między XI a II w. p.n.e., czyli przez blisko tysiąclecie!
Kształtowanie ksiąg biblijnych rozpoczęło się najprawdopodobniej na dworach
królewskich Judy i Izraela w IX i VIII w. p.n.e.. Niezwykle owocny w opracowania
literackie okazał się wiek VII p.n.e., jeszcze przed zburzeniem Jerozolimy.
Ta spuścizna została ponownie opracowana już w Babilonii, gdzie Żydzi przebywali w
niewoli. Większość ksiąg biblijnych uzyskała dzisiejszy kształt w czasach panowania
perskiego, czyli między V a IV wiekiem p.n.e.. Wtedy to zebrano stare tradycje
teologiczne, historyczne i prorockie oraz uporządkowano spuściznę mądrościową.
Nowy Testament powstał w czasie o wiele krótszym niż pierwsza część Biblii, całość
była gotowa w ciągu około siedemdziesięciu lat. Większość ksiąg została napisana w
drugiej połowie I wieku naszej ery. Księgi Nowego Testamentu powstawały
prawdopodobnie w różnych częściach świata śródziemnomorskiego: w Palestynie,
Grecji, Italii, Azji Mniejszej, może nawet w Egipcie lub Syrii.
 Przez
około 500 lat BIBLIA istniała w tradycji
ustnej.
 Najstarsze zapisy powstały na glinianych
tabliczkach, potem pisano ją na wyprawionych
skórach zwierzęcych i zwojach papirusu. Do
naszych czasów przetrwały późniejsze odpisy z IX
w.n.e. W 1947 r. dokonano sensacyjnego odkrycia
– w grotach Qumran nad Morzem Martwym
znaleziono zwoje papirusów z czasów Chrystusa,
na których spisane były wszystkie księgi BIBLII z
wyjątkiem jednej.
 Nieznani
są autorzy ksiąg Starego Testamentu.
Było ich wielu, gdyż księgi powstawały przez
wieki i do istniejących tekstów dopisywano
dalsze.
 Znamy autorów ksiąg Nowego Testamentu –
św. Mateusz, Marek, Jan, Łukasz.
Największym z pisarzy nowotestamentalnych
jest św. Paweł.
Starego Testamentu
 grecki
 aramejski
 hebrajski
Nowego Testamentu
 grecki
 aramejski (tylko Ewangelia św. Mateusza)
Septuaginta, czyli tłumaczenie "siedemdziesięciu".
Był to przekład na język grecki sporządzony w
Aleksandrii dla Żydów, którzy nie władali innym
językiem, powstało na przełomie III - II wieku p.n.e.
Wulgata
Pełny przekład Biblii na język łaciński, dokonany na
przełomie IV i V wieku naszej ery. Przypisuje się go
św. Hieronimowi.
Przełom wieków XVI i XVII przyniósł pełne katolickie
tłumaczenie Pisma Świętego na język polski zwane
Biblią Wujka (1599). O wadze tej pracy może
świadczyć fakt, że przekład ten zastąpiony został w
liturgii Kościoła dopiero w okresie II Watykańskiego
Soboru Biblią Tysiąclecia wydaną w 1965 roku.
 Stary
Testament:
 Pięcioksiag Mojżeszowy – Thora (Ks.
Rodzaju, Ks. Wyjścia, Ks. Liczb, Ks.
Powtórzonego Prawa, Ks. Kapłańska)
 Księga Hioba, Ksiega Koheleta, Ksiega
Psalmów, Księga Jeremiasza, Pieśń nad
Pieśniami
 Nowy Testament:
 Cztery Ewangelie, Dzieje Apostolskie, Listy
Apostolskie, Apokalipsa św. Jana.
 Księgi
historyczne - np. Pięcioksiąg
Mojżesza, Księgi Królewskie, Księga Estery,
Dzieje Apostolskie.
 Księgi dydaktyczne (mądrościowe) – np.
Księga Hioba, Księga Psalmów, Księga
Przysłów, Ewangelie.
 Księgi prorockie (profetyczne) – np. Księga
Izajasza, Księga Ezechiela, Apokalipsa św.
Jana.
 Jako
dzieło literackie;
 Jako dzieło historyczne;
 Jako dzieło dydaktyczne, moralizatorskie i
etyczne;
 Jako źródło inspiracji w literaturze, sztuce i
języku.

PRZYPOWIEŚĆ – inaczej zwana PARABOLĄ, to zazwyczaj krótki
utwór narracyjny, który w następstwie interpretacji alegorycznej ujawnia
głębszy i bardziej ogólny sens.
PROROCTWO – zapis prawdy objawionej, często wizja przyszłości
narodu. Ważną rolę odgrywa tu osobowość i losy proroka. Szczególnym
rodzajem proroctwa jest APOKALIPSA, która traktuje o losach całego
świata, posługując się tajemniczą symboliką (oprócz Apokalipsy św. Jana
zachowało się kilka apokryfów należących do tego gatunku).

PSALM – hebrajska pieśń religijna, łącząca cechy modlitwy i hymnu.
Inne gatunki to: opowiadanie historyczne, saga rodu, epos, poemat, nowela,
kronika, dialog filozoficzny, list, pieśń, hymn, modlitwa, kazanie, aforyzm,
sentencja, tren. Trzeba jednak przy tym pamiętać, że większość tekstów
biblijnych określa się nazwami gatunkowymi, które powstały w o wiele
późniejszych epokach niż one same.

Archetyp- pierwowzór ludzkich postaw i zachowań.

- Maryja - matka cierpiąca
- Judasz – zdrajca, mający wyrzuty sumienia
- Mojżesz - mędrzec, przewodnik
- Maria Magdalena – nawrócona grzesznica
- Hiob – człowiek cierpiący bez winy
- Kain – bratobójca
- Św. Paweł – nawrócony grzesznik
- Syn marnotrawny
- Samarytanin – człowiek miłosierny, współczujący
Topos - powtarzające się w literaturze obrazy i motywy.
 - relacja nauczyciel-uczeń (uczniowie) – Jezus i
Apostołowie
- pielgrzymka ludu do ziemi obiecanej – Izraelici
- raj utracony (Eden)
- apokalipsa
- śmierć męczeńska i zmartwychwstanie (Jezus)
- miasto rozpusty (Sodoma i Gomora, Babilon)
- kuszenie (kuszenie Jezusa na pustyni)


Związki frazeologiczne, które swoje źródło mają w Biblii, określa się mianem biblizmów.
CIEMNOŚCI EGIPSKIE - ciemność zupełna, całkowita, nieprzenikniona. Związek ten
nawiązuje do biblijnej historii plag egipskich (Wj 7,14-10,29), kiedy to Bóg za pośrednictwem
Mojżesza i Aarona pragnął uwolnić naród izraelski z rąk Faraona.
ZAKAZANY OWOC – grzech, pokusa. Frazeologizm ten wywodzi się z historii pierwszych
rodziców, Adama i Ewy, którzy, zrywając owoc z drzewa poznania dobra i zła, okazali Bogu
nieposłuszeństwo, co w konsekwencji sprowadziło na całą ludzkość cierpienie i
niedoskonałość.

TRĄBY JERYCHOŃSKIE – przeraźliwy, silny dźwięk. Nawiązuje do historii miasta Jerycha,
które Izraelici z Jozuem na czele zdobyli, grając na siedmiu trąbach z baranich rogów,
siódmego dnia obalili mury miasta. (Joz 6, 1-21)
SODOMA I GOMORA – miejsce rozpusty i rozwiązłości, braku zasad moralnych. Te miasta
zostały zniszczone przez Boga z powodu rozpusty tam panującej (Rodz 19, 1-29).

WIEŻA BABEL – - niemożność porozumienia się, bałagan, nieporozumienia.

RZUCAĆ PERŁY PRZED WIEPRZE - ofiarowywać coś wartościowego komuś, kto na to nie
zasługuje i nie potrafi tego docenić; „Nie dawajcie psom tego, co święte, i nie rzucajcie swych pereł
przed świnie, by ich nie podeptały nogami, i obróciwszy się, was nie poszarpały” (Mt 7,6)
SALOMONOWY WYROK – wyrok sprawiedliwy, mądry.
Z PUSTEGO I SALOMON NIE NALEJE – istnieją sprawy, których nawet najmądrzejsi tego świata
nie są w stanie rozwiązać.
POCAŁUNEK JUDASZA (bądź JUDASZOWY POCAŁUNEK) – zdrada, podstęp, gest fałszywy,
nieszczery, dwulicowy.
ALFA I OMEGA – ktoś, kto wszystko wie z danej dziedziny, najwyższy autorytet, guru.
HIOBOWE WIEŚCI - wieści smutne, tragiczne, fatalne.
JUDASZOWY GROSZ – zapłata za zdradę.
MANNA Z NIEBA – niespodziewany dar.

PLAGI EGIPSKIE – olbrzymie nieszczęścia. W Księdze wyjścia Egipt nawiedziły następujące plagi:
krew w Nilu, żaby, komary, muchy, zaraza bydła, wrzody, grad, szarańcza, ciemności, śmierć
pierworodnych.
RZEŹ NIEWINIĄTEK – zdarzenie, w którym padło wiele niewinnych ofiar.

SYN MARNOTRAWNY – osoba, która zbłądziła, ale potrafiła się do tego przyznać.
WDOWI GROSZ – dar cenny nie ze względu na realną wartość, ale na ogrom wyrzeczenia, jakie
poniósł ofiarodawca.
ZAMIENIĆ SIĘ W SŁUP SOLI – znieruchomieć z zaskoczenia lub zdziwienia, nie wiedzieć, co
powiedzieć i zrobić.
ŻONA LOTA – osoba charakteryzująca się nieposkromioną ciekawością.
MISKA SOCZEWICY – oddanie czegoś bardzo cennego za coś, co nie jest wiele warte. Wyrażenie
pochodzi z przypowieści o Ezawie, który wyrzekł się pierworództwa za miskę soczewicy.

UMYWAĆ OD CZEGOŚ RĘCE – zrzucać z siebie odpowiedzialność. Ten gest wykonał Piłat, który
nie chciał brać na siebie odpowiedzialności za śmierć Chrystusa.


Średniowiecze: poezja religijne (Bogurodzica, Żale Matki Bożej pod
krzyżem, twórczość Władysława z Gielniowa);
Renesans: J. Kochanowski – Psałterz Dawidów, Czego chcesz od
nas, Panie, Zuzanna; P. Skarga – Kazania sejmowe ; M. Rej - Żywot
Józefa ; M. Sęp Szarzyński - Rytmy, abo wiersze polskie
Barok: poezje D. Naborowskiego, W. Potockiego, W.
Kochowskiego
Oświecenie:: F. Karpiński - Pieśni nabożne ; K. Benisławska Pieśni sobie śpiewane
Romantyzm: A. Mickiewicz – Dziady, cz.III, Księgi narodu
polskiego, Księgi pielgrzymstwa polskiego ; J. Słowacki – Smutno
mi, Boże, Anhelli ; poezja C. K. Norwida; Z. Krasiński – Nie-boska
komedia , Irydion ;

Pozytywizm: H. Sienkiewicz– Qvo vadis ; B. Prus -Placówka ;
Młoda Polska: – hymny Kasprowicza (motyw apokalipsy), motyw
franciszkański u Kasprowicza i Staffa
Literatura współczesna: C. Miłosz – Piosenka o końcu świata ; W.
Szymborska – Żona Lota ; twórczość J. Twardowskiego; T.
Konwicki - Mała Apokalipsa ; T. Różewicz - Ocalony
Literatura powszechna: M. Bułhakow, Mistrz i Małgorzata ; M.
TwainJ. Steinbeck, Na wschód od Edenu ; T. Mann Józef i jego
bracia ; L. Tołstoj Zmartwychwstanie i wiele innych.
Leonardo Da Vinci Ostatnia wieczerza 1495 -1498
Michał Anioł Sąd Ostateczny1536-1541
Michał Anioł Stworzenie Adama 1511r.
Hans Memling Sąd Ostateczny 1467-1471
Hieronim Bosch Sąd Ostateczny 1480r.
William Blake Stworzenie świata 1794r.
Caravaggio Męczeństwo św. Mateusza 1599-1600
Rembrandt Powrót syna marnotrawnego ok. 1660
Stanisław Wyspiański Bóg Ojciec –Stań się
Michał Anioł Pieta 1498-1500
Michał Anioł Mojżesz 1505r.
Bernini Ekstaza św. Teresy 1647-1652


Muzyka:
- J. S. Bach – pasje wg św. Mateusza i św. Jana,
Magnificat
- G. F. Heandel – oratorium Mesjasz
- K. Szymanowski, Stabat Mater
- K. Penderecki, Dies irae






Film:
Pasja
Jesus Christ Superstar
Ostatnie kuszenie Chrystusa
Żywot Briana
Siedem