Ochrona roślin w zrównoważonym rolnictwie

Bioróżnorodność
i ochrona roślin
Prof. dr hab. Stefan Pruszyński
Źródło: Internet
Sucha zgnilizna kapustnych
(Phoma lingam)
Narzędzia do zwalczania
chwastów XIX-XX w.
(Muzeum Rolnictwa, Szreniawa)
„Wytresowane” gęsi do niszczenia
chwastów jednoliściennych w dobrze
ukorzenionej cebuli uprawianej w
szerokiej rozstawie rzędów (USA, Cook 1990)
Inne zwierzęta: świnie i owce
Owady pożyteczne
Wrogowie naturalni
Zapylacze
Efektywność wybranych gatunków parazytoidów
w ograniczaniu niektórych szkodników sadów
Szkodnik
Redukcja przez
parazytoidy [%]
Pasynek jabłonik (Stigmella malella)
Szrotówek białaczek (Lithocoletis blancardella)
do ≈ 84
Skorupik jabłoniowy (Lepidosaphes ulmi)
do ≈ 80
Znamionówka tarniówka (Orgyia antiqua)
do ≈ 88
Brudnica nieparka (Lymantria dispar)
do ≈ 28
Pierścienica nadrzewka
(Malacosoma neustria) i inne Lasidacampidae
do ≈ 80-90
Zwójki (Tortricide)
do ≈ 93
Bawełnica korówka (Eriosoma lanigerum)
do ≈ 100
Miodówka gruszowa plamista (Cacopsylla pyri)
do ≈ 80
(wg R. Olszak 2010)
Łokaś garbatek
Zabrus tenebrioides
Wkład ochrony roślin w światową
produkcję rolniczą w latach 1988-1990
Nadal
występujące
straty
42,1%
w tym:
Straty
Produkcja
ograniczone
bez ochrony dzięki zabiegom
ochrony roślin
30,3%
27,6%
w tym:
CHWASTY - 13,2%
CHWASTY - 16,4%
SZKODNIKI - 15,6%
SZKODNIKI 7,1%
CHOROBY - 13,2%
CHOROBY - 4,2%
Straty w zbiorach powodowane
przez agrofagi w różnych rejonach świata
Rejon
Ameryka Północna
i Centralna
Ameryka Południowa
Europa
Afryka
Azja
Oceania
Rosja i Chiny
Średnio
Straty w % produkcji potencjalnej
Szkodniki
Choroby
Chwasty
Razem
9,0
11,0
8,0
28,0
10,0
5,0
13,0
21,0
7,0
11,0
11,0
15,0
13,0
13,0
11,0
13,0
9,0
12,0
8,0
7,0
16,0
11,0
8,0
10,0
10,0
33,0
25,0
42,0
43,0
28,0
30,0
33,0
Powierzchnia gruntów uprawnych
Obecnie w
światowym
rolnictwie
uprawia się
grunty o
łącznej pow.:
Gdyby plony roślin
uprawnych utrzymały się na
poziomie lat 60. XX wieku,
to dla zabezpieczenia
obecnej produkcji żywności,
należałoby przeznaczyć pod
uprawę powierzchnię:
Mając na uwadze
przyrost liczby
ludności za 40-50 lat
bez kolejnego
wzrostu produkcji
pod uprawę trzeba
będzie przeznaczyć
pow.:
15,6 mln km2
41,6 mln km2
104 mln km2
(pow.
zbliżona do
pow. Ameryki
płd.)
(więcej niż łączna pow. obu
Ameryk)
(pow. obu Ameryk,
Azji, Europy i
Australii)
Nauka
 Stworzenie koncepcji i rozwój integrowanej ochrony roślin
 Opracowanie programów integrowanej ochrony roślin dla wielu
upraw (np. szklarniowych) i ich upowszechnienie w praktyce
 Poznanie składu gatunkowego i wrogów naturalnych w
ograniczaniu liczebności organizmów szkodliwych
 Ocena selektywności chemicznych środków ochrony roślin
 Opracowanie zasad Dobrej Praktyki Ochrony Roślin
 Uszczegółowienie metod diagnostyki, określania pojawu
i nasilenia agrofagów
 Opracowanie i upowszechnienie wartości progów ekonomicznej
szkodliwości
 Tworzenie systemów wspomagających podjęcie decyzji o
potrzebie zabiegu
 Określenie wpływu zabiegów ochrony roślin na różne elementy
środowiska
Wpływ na entomofaunę
 Brak istotnych różnic w liczebności i składzie gatunkowym
owadów pożytecznych pomiędzy polami chronionymi
chemicznie a kontrolą bez zabiegów (Sokołowski, Nijak
2001)
 Na
występowanie
biegaczowatych
(Carabidae)
w
agrocenozach największy wpływ miały cechy edaficzne
siedliska (60%), gatunek rośliny uprawnej (do 30%) i
warunki atmosferyczne (do 20%) (Pałosz 2001)
 Skład gatunkowy i liczebność wrogów naturalnych
szkodników ulega w określonych obszarach rolniczych
tylko nieznacznym wahaniom na przestrzeni wielu lat
(Szwejda 2005)
Zmiany stanu zachwaszczenia agrocenoz zbóż
na przestrzeni lat 1950-2000
Chwast
1950
1960
1970
1980
1990
2000
Gorczyca polna
XXX
XXX
XX
XX
XX
X
Ostrożeń polny
XXX
XXX
XX
XX
X
X
Komosa biała
XXX
XXX
X
X
X
X
Chaber bławatek
XXX
XXX
XX
XX
X
X
Mak polny
XXX
XXX
XX
XX
XX
X
XX
XX
XXX
XXX
XXX
XXX
Przytulia czepna
X
XX
XXX
XXX
XXX
XXX
Gwiazdnica pospolita
X
XX
XXX
XXX
XXX
XXX
Miotła zbożowa
X
XX
XXX
XXX
XXX
XXX
Owies głuchy
X
XX
XXX
XXX
XXX
X
Rumianowate
(wg H. Rola i wsp. 2009)
Ustawa z dnia 16 lutego 1961 r.
o ochronie roślin uprawnych przed chorobami,
szkodnikami i chwastami
(Dz. U. z dnia 23 lutego 1961 r. nr 10 poz. 55).
Rozdział 3:
„Zaopatrzenie rolnictwa w chemiczne środki ochrony
roślin oraz w aparaturę i narzędzia pomocnicze do
ochrony roślin”.
Uchwała Rządu Polskiego nr 64/70
z dnia 18 maja 1970 r. w sprawie organizacji
badań w zakresie toksykologii i bezpiecznego
stosowania pestycydów.
Generalnym i nadrzędnym przesłaniem
zawartym w preambule Dyrektywy 91/414
jest stwierdzenie, że:
„Ochrona ludzi i zwierząt oraz środowiska
ma pierwszeństwo przed poprawą poziomu
produkcji roślinnej.
Przegląd substancji aktywnych
w Unii Europejskiej
1 000 substancji aktywnych
Zatwierdzone 26%
Nie zatwierdzone,
po przeglądzie 7%
Usunięte z rynku 67%
Ustawodawstwo
Ustawa o ochronie roślin z 2003 r.
Art. 1 ustawa reguluje sprawy: „zapobiegania zagrożeniom dla
zdrowia człowieka, zwierząt oraz środowiska, które mogą powstać
w wyniku obrotu i stosowania środków ochrony roślin”
Art. 37 ust. 2. „do obrotu mogą być dopuszczone tylko te środki
ochrony roślin, które przy prawidłowym stosowaniu, zgodnie z ich
przeznaczeniem, nie stanowią zagrożenia dla zdrowia człowieka,
zwierząt lub środowiska.”
Ustawa nakłada obowiązek odbycia szkoleń przez wszystkie osoby
wykonujące zabiegi i prowadzące obrót środkami ochrony roślin
(Art. 66 i 77), a także obowiązek technicznego przeglądu
opryskiwaczy (Art. 76)
Art. 68:
1. Można stosować wyłącznie środki ochrony roślin
dopuszczone do obrotu oraz zgodnie z etykietąinstrukcją stosowania, ściśle z podanymi w niej
zaleceniami, oraz w taki sposób, aby nie dopuścić do
zagrożenia zdrowia człowieka, zwierząt i środowiska.
2. Zabiegi środkami ochrony roślin wykonuje się
z uwzględnieniem stosowania w pierwszej kolejności
metod biologicznych, agrotechnicznych hodowlanych lub
integrowanej ochrony roślin.
Szósty Program Działań
na Rzecz Środowiska (6EAP)
 Trzeci priorytet:
Środowisko naturalne i zdrowie
 Strategia tematyczna w Sprawie
Zrównoważonego Stosowania
Pestycydów (Dokument COM 2006 372 z
dnia 12.07.2006)
Cele szczegółowe
1. Zminimalizowanie niebezpieczeństw
dla zdrowia i środowiska naturalnego
2. Poprawa kontroli stosowania
i dystrybucji pestycydów
3. Zmniejszenie poziomów szkodliwych
substancji aktywnych łącznie
z zastąpieniem najgroźniejszych
przez bezpieczniejsze (również
mechaniczne) środki alternatywne
Cele szczegółowe
4. Zachęcanie do stosowania niskich dawek,
podniesienie świadomości użytkowników,
wspieranie kodeksów dobrych praktyk,
rozważenie możliwości zastosowania
instrumentów finansowych
5. Stworzenie przejrzystego systemu
sprawozdawczości
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/128/WE
ustanawiająca ramy wspólnotowego działania na rzecz
zrównoważonego stosowania pestycydów
(Dz. U. UE 24.11.2009 L 309/71)
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE)
nr 1107/2009 dotyczące wprowadzenia do obrotu
środków ochrony roślin
i uchylające Dyrektywy Rady 79/117/EWG
i 91/414/EWG (Dz. U. UE 24.11.2009 L 309/1)
Najważniejsze działania które zostaną podjęte
po wejściu w życie Dyrektywy
 sporządzenie krajowych planów działania w celu
zmniejszenia zagrożeń ze strony chemicznej ochrony roślin
 stworzenie systemu szkoleń
 lepsze informowanie społeczeństwa, w tym
nieprofesjonalnych użytkowników środków ochrony roślin
 przeprowadzanie regularnych kontroli sprzętu do
stosowania śor w celu zmniejszenia narażenia operatorów
i zapobieganiu ich nadmiernemu przedostawaniu się do
środowiska.
 wprowadzenia zakazu aplikacji śor z użyciem samolotów
za wyjątkiem szczególnych przypadków
Najważniejsze działania które zostaną podjęte
po wejściu w życie Dyrektywy
 Stosowania szczególnych środków ochrony środowiska wodnego
przed zanieczyszczeniami przez ś.o.r.
 Ustalenia obszarów, na których stosowanie środków ochrony roślin jest
zakazane lub znacznie ograniczone
 Prowadzenie nowych zasad postępowania z opakowaniami
i pozostałościami po środkach ochrony roślin
 Promowanie metod integrowanych w ochronie roślin, należy stworzyć
warunki niezbędne dla wdrożenia integrowanej ochrony roślin
 Pomiar postępów w ograniczaniu zagrożeń ze strony środków ochrony
roślin za pomocą właściwych, zharmonizowanych wskaźników
 Zorganizowanie w Unii Europejskiej systemu wymiany informacji
dotyczących tych zagrożeń
Najważniejsze działania które zostaną podjęte
po wejściu w życie Rozporządzenia
Wprowadzenie obowiązku stosowania
środków ochrony roślin z uwzględnieniem
zasad integrowanej ochrony roślin
Od 01.01.2014
Przemysł
 Zmiana asortymentu stosowanych środków ochrony
roślin
 Zmiana form użytkowych i opakowań środków ochrony
roślin
 Aktywny udział w działaniach na rzecz bezpieczeństwa
stosowania środków ochrony roślin oraz ochrony
bioróżnorodności
Liczba zarejestrowanych środków ochrony roślin:
1965
1969
1974
1979
1984
1989
1994
–
–
–
–
–
–
–
190
213
176
253
321
475
562
Dawki insektycydów
zalecane w zwalczaniu stonki ziemniaczanej
środek
Propotox M płynny
Zalecenia ochrony roślin Gamakarbatoks
zawiesinowy
na lata 1987/88
Zolone 35 EC
s. a.
propoksur +
metoksychlor
karbaryl +
lindan
dawka
3-4 l
1l
fozalon
1,5-2 l
Fintox
metamidofos
0,75-1 l
Actara 25 WG
tiametoksam
0,08 kg
Apacz 50 WG
chlotianidyna
0,04 kg
Zalecenia ochrony roślin
Calypso 480 SC
na lata 2010/11
Mospilan 20 SP
Patriot 100 EC
tiachlopryd
0,05-0,1 l
acetamipryd
0,08 kg
deltametryna
0,05-0,075 l
Źródło: Internet
Rodolia cardinalis
Źródło: Internet
BIEDRONKA AZJATYCKA
HARMONIA AXYRIDIS
BIEDRONKA AZJATYCKA
HARMONIA AXYRIDIS
BARSZCZ SOSNOWSKIEGO
HERACLEUM SOSNOWSKYI MANDEN
ŚLINIK LUZYTAŃSKI
ARION VULGARIS (ARION LUSITANICUS)
ZACHODNIA KUKURYDZIANA STONKA KORZENIOWA
DIABROTICA VIRGIFERA VIRGIFERA LE CONTE
Różnorodność biologiczna Polski
Mierzona zarówno na poziomie
różnorodności gatunkowej jak i na
poziomie różności ekosystemów, należy
do największych w Europie
(stan środowiska w Polsce 1998)
Do zadań podstawowych wspierających
różnorodność biologiczną na obszarach rolniczych
należeć będzie:
 zachowanie różnorodności siedlisk (szczególnie
siedlisk gatunków rzadkich i ginących)
 utrzymanie ekstensywnego użytkowania możliwie
dużej powierzchni łąk i pastwisk
 ochrona i renaturalizacja ekosystemów podmokłych
 ochrona gleb przed erozją
 zwiększenie powierzchni leśnej (konieczny jest
właściwy wybór gruntów do zalesienia, tak aby
zalesieniu nie podlegały cenne siedliska terenów
otwartych)
Do zadań podstawowych wspierających
różnorodność biologiczną na obszarach rolniczych
należeć będzie:
 zachowanie lokalnych, tradycyjnych odmian roślin
uprawnych i ras zwierząt gospodarskich
 rozwój rolnictwa ekologicznego
 dostosowanie programów nauczania do
przygotowania absolwentów szkół rolniczych do
podjęcia działań na rzecz integrowanej ochrony roślin
oraz różnorodności biologicznej
 przygotowanie rolnika i jego doradcy do
upowszechnienia integrowanej ochrony roślin
 poprzez działania organizacyjne oraz prawidłowe
ukierunkowane dotacje stworzenie warunków do
upowszechnienia integrowanej ochrony roślin
 tworzenie i pozostawianie tzw. użytków ekologicznych
(wielogatunkowe zadrzewienia i zakrzewienia,
śródpolne oczka wodne, miedze), stwarzających
warunki do rozwoju, przebywania i zimowania
entomofauny pożytecznej
 upowszechnienie Kodeksów Dobrej Praktyki Rolniczej
i Dobrej Praktyki Ochrony Roślin
 zwiększenie dotacji na badania naukowe
 zabezpieczenie środków na szkolenia i inne działania
organizacyjne
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ