Teologia nie wypracowała swojej teorii

WSTĘP DO TEOLOGII
Teologia nie wypracowała swojej teorii. Wypracowała ją filozofia.
Przedmiotem filozofii jest rzeczywistość. Przedmiotem teologii jest także
rzeczywistość. Różni się jednak badaniami. Teologia opiera się na
Objawieniu zawartym w Piśmie świętym, natomiast filozofia –
rozumem.
„Wiara poszukująca zrozumienia” – św. Anzelm
Wiara bez zrozumienia dąży do fanatyzmu.
Dlaczego ważne jest uprawianie teologię?
Po to by wykazać to co Bóg o sobie powiedział jest wewnętrznie
spójne i logiczne, że jest jeden Bóg w Trzech Osobach.
Augustyn wykazał, że naukę o Trójcy świętej można logicznie
wykazać. Bóg zawsze musi być w swoim działaniu logiczny. On jest
Panem stworzenia. Z natury Boga sam nie może być ograniczony.
SOBORY POWSZECHNE W KOŚCIELE
194
1
Nicejski
2
Konstantynopolitański 381
325
Poruszył prawdy wiary Trójcy Świętej
Dołożył do Credo naukę o Duchu
Świętym
CREDO – symbol wiary
KRZYŻ – znak wiary
3
Efeski
431
Potwierdzono
tytuł
Matki
Bożej
Rodzicielki, zwalczano nestorianizm
4
Chalcedoński
451
Sobór uzupełnił wszystko po Soborze
w Efezie. Są to filary Jezusa Chrystusa.
Ten
Sobór
wyznacza
ramy
o
Chrystusie
5
Konstantynopolski
553
6
Konstantynopolski
680
7
Nicejski II
787
Ostatni Sobór Wschodu i Zachodu.
Związany z herezją, obrazoburstwem.
Niszczono ikony i dzieła. Ten Sobór
mówił, że Jezus jest Bogiem. Jezus
Chrystus ma początek. Syn Boży żyje
odwiecznie. Dał teologię co to znaczy
czcić obrazy i ikony. Dokumenty
Soboru wysłano do papieża do Rzymu
w j. greckim. Doszło do Synodu we
Frankfurcie w 794 roku. Synod ten miał
przetłumaczyć z greckiego na łacinę.
195
Dokumenty te źle były przetłumaczone
i odrzucono je na prawie 100 lat.
8
Konstantynopolski
869-
Sprawa Socjusza
870
9
Laterański I
1123
10 Laterański II
1139
11 Laterański III
1179
12 Laterański IV
1215
13 Lioński
1245
14 Lioński II
1274
Tworzy reformę
Odczytano wyznanie wiary Paleologa.
Zawiera ono wyznanie filoque „i”
Ducha Świętego
15 Viennie
1311
16 Konstancji
1414
Sobór po bitwie pod Grunwaldem.
Polskę
reprezentował
Paweł
Włodkowic (sekretarz królewski), że
każdy naród ma prawo do wolności
religijnej.
17 Florencki
1438
Podpisano
Unię
z
Kościołem
Wschodnim (po prawie 400 latach).
Uzgodniono naukę czyśćca. Ta Unia
nie
przetrwała,
ponieważ
upadł
Konstantynopol a Zachód mu nie
pomógł.
196
18 Laterański
19 Trydencki
1512- Początek nauki Marcina Lutra. Bulla
1517
„Exsurge Domine” – o nauce Lutra
1545
Reformacja
dokonał
Marcina
ten
Lutra.
Sobór
protestantów.
potępienia
Nastawienie
apologetyczne,
Dogmaty
Nie
ale
beż
potępienia.
wiary:
Eucharystyczna,
przemiana
o
grzechu
pierworodnym
20 Watykański I
1869
Został przerwany przez zjednoczenie
państwa włoskiego. Uchwalił ważne
dogmaty:
o
nieomylności
papieża,
poznanie Boga na drodze ...
21 Watykański II
19621965
Skrócona wersja soborowa – wierszykowi!!!
Ni 325
Ko 381
Ef 431
Cha 451
Ko 553
Ko 680
Ni 787
Ko 869
La 1123
La 1139
La 1179
La 1215
Li 1245
Li 1274
Vi 1311
Ko 1414
Flo 1438
La 1512-17 Try 1545
Wa 1869
Wa1962-65
197
***
Zadaniem teologa jest nauczanie – odczytywać to co jest napisane,
to co jest przydatne mi do zbawienia.
Nie wolno dosłownie brać opisu stworzenia świata. Są dwa opisy
w Księdze Rodzaju.
Najważniejsze są te dwie prawdy:
1. Stworzył z nicości
2. Stworzył na obraz i podobieństwo Boże
W jaki sposób Bóg stworzył – to nie jest przedmiot teologii. Tą nauką
zajmuje się fizyka, geologia.
PRZYJAŹŃ Z DRUGĄ OSOBĄ
1. Pierwszy kontakt - spotkanie. On daje mi informacje wyodrębniania
tej osoby. Kontakt: życzliwy, otwarty.
2. Ponawianie spotkań – celowe. Zbieram informacje na temat tej
osoby. Zdobywanie wiedzy o człowieku. Dopiero odpowiednia
ilość informacji może nam mówić o poznaniu, a później o zaufaniu
3. Czas – nie nazywać zbyt szybo kogoś przyjacielem
Taka sama powinna być zawierana przyjaźń z Bogiem.
198
DEFINICJE TEOLOGII
THEOS + LOGOS
Mowa o Bogu
Termin ten pochodzi ze środowiska przed i poza chrześcijańskiego.
Pismo święte nie zawiera tego terminu.
Pierwszy raz słowo „teologia” pojawia się u Platona
Platon - ty opowiadania i dzieje bogów, ale poddane krytycznie
filozoficzno – krytycznemu osądowi. Teologia to mit odteologizowany.
Platon poprzez teologię chce przejść od mitu do logosu (autentycznej
prawdy o bogach)
Arystoteles – teologia ma podwójne znaczenie. Raz tak jak u Platona.
Poetów nazywa teologami. Drugi raz to po matematyce i fizyce z 3
teoretycznych najwyższą z filozoficznych nauk. Zajmuje się ona bytem
niezmiennym i wiecznym oraz wiecznymi przyczynami tego co
widzialne pośród rzeczy boskich.
Swoje istnienie teologia zawdzięcza mitowi.
Mitologia była rozumiana jako „etus legej” opowiadanie mitów
jako „hieros logos” (święta mowa”. Święta mowa to teologia (mowa
boga)
199
Mit oznacza wiążącą ostateczną wypowiedź o prawdziwym stanie
rzeczy (pierwotnie). Ten mit domagał się krytycznej oceny. Teologia jest
szczytem oglądającej teoretycznej wiedzy. Termin ten przyjął Kościół.
Jest to chrześcijańskie mówienie o Bogu. Nie przyjęło się od razu. Nie
każde mówienie o Bogu jest teologią. Termin wchodzi dopiero w II – III
wieku.
***
TYPY TEOLOGII
1. teologia spekulatywna – rozumowe spekulacje. Ona pragnie być
teologią rozumienia
2. teologia pozytywna – uprzywilejuje badanie Pisma świętego,
ojców kościoła. Źródłem teologii jest Pismo św., wypowiedzi ojców
Kościoła, ale ważnym są teksty liturgiczne (euchologiczne teksty)
3. teologia
mistyczna
wewnętrzne
doświadczenie
religijne.
Doświadczenie mistyczne pojawia się nagle, nie można go
zatrzymać, nie dodaje niczego nowego do wiedzy.
Teologię możemy dzielić także na środowisko, osoby, szkoły. Każdy
teolog wyraża teologię na swój sposób (indywidualnie)
W Scholastyce wyłoniły się dwa nurty:
1. franciszkański – św. Bonawentura, bł. Duns Szkot
2. dominikański – św. Tomasz (uczeń jego św. Albert Wielki)
200
Obok tych teologii była także szkoła wiktorynów – była to szkołą pw.
Św. Wiktora pod Paryżem
Teologię możemy podzielić ze względu na pytanie jakie stawia sobie
każdy teolog:
a) teologia poszukująca - stawia pytania np. co to jest łaska? Co to
jest Trójca Święta?. Teologia ta była uprawiana w pierwszych
wiekach. Jest to teologia między apologetami a Wielkimi Soborami
b) teologia przekazująca
- w średniowieczu jest wiele pięknych
summ teologicznych. Mniej problemowo a bardziej naukowo
Ks. Napiórkowski daje 6 wskazówek, aby być dobrym poszukującym
teologiem:
1. Zdolność do dostrzegania problemów
2. Umiejętnie dobierać drogę badawczą
3. Możliwość widzenia problemu w szerokim kontekście
4. Odwaga
5. Charyzmat teologa (żyje teologią)
6. „Oczy z przodu i z tyłu” – przewidywać i rozpoznawać
znaki czasu, nie odrywać tradycji
transsubstantiatio
–
przemiana
substancji
–
Sobór
Trydencki
(prawdziwy, rzeczywisty i substancjalny)
201
Teoria Schillebeekcx`a
Transfinalisatio – zmiana celu
Transsignificatio – zmiana znaczenia
Nie wolno odrzucić transsubstantiatio z Soboru Trydenckiego.
Papież Paweł VI nie odrzucił także teorii tego teologa. Jego teoria jest
uzupełnieniem transsubistatio. To jest włąsnie teologia poszukująca
Anamneza – wspomnienie wydarzeń zbawczych
Kajros – to wielka szansa dla człowieka. To czas wielkiego
napięcia. Ten kajros już się nie powtórzy. Bóg da jeszcze kajrosy, ale tego
jedynego kajrosa już nie. Dobrze odczytany kajros ma wielkie skutki w
wieczności. Np. ktos usłyszał głos powołania i odpowiedział na nie to
jest kajros. W chwili kajros zawiera się wieczność. Życie nam pokazuje
kajrosa. Chrystus mówi w ewangelii o kajrosie – o znakach czasu
(przepowiadacie deszcz i bywa...). kajros ma wymiar eschatologiczny.
Wieczność nie jest kategorią czasu, czas w wieczności jest dopełniony.
202
ROZRÓŻNIA SIĘ TAKŻE PODZIAŁ TEOLOGI NA:
a) teologię polemiczną – (polemos z grec. - wojna) – polega na
zbijaniu poglądów odmiennych (kontrargumentacja). Apogeum
swoje miała w starciu z protestantyzmem. Jest to polemika z
poglądami. Nie wymienia i nie potępia się żadnej osoby. (Sobór
Trydencki – nie potępił osób)
b) teologia ireniczna – (erenikos – z greckiego pokojowy) – teologia ta
unika sporów i atakowania kogokolwiek. Dokumenty Soboru Wat
II są dokumentami irenicznymi
c) teologia symboliczna – (symbolikos z greckiego symboliczny) –
jest to nurt teologii irenicznej. Bada zapisy symboliczne danych
Kościołów.
Symbol jest wyznaniem Wiary (Credo)
d) teologia ekumeniczna – powszechna. Jest to specyficzny typ
teologii w odniesieniu do źródeł. Sięga po wszystkie źródła. Ma
szerokie rozumienie
Jest także teologia :
1. teologia katafatyczna – pozytywna, twierdząca. W sposób
pozytywny w twierdzeniach wyraża swoje typy. Mają ją na
pewno scholastycy
203
2. teologia apofatyczna – negatywna, przecząca. Przecząca, ale
nie w znaczeniu jakiegokolwiek zła. Poprawnie można
jedynie przeczyć.
3. teologia krzyża – nia zajmował się Marcin Luter. Krzyż jest
w centrum teologii.
4. teologia chwały - także u Marcina Lutra
5. teologia kerygmatyczna
- postuluje, aby w teologii były
głoszone (zwiastowane) misteria zbawienia, misteria wiary.
kerygma – wykład ze świadectwem, obwieszczenie, zwiastowanie.
ŹRÓDŁA TEOLOGII
Te źródła są określone terminem locus theologicus (locuis
theologicis) . To pojęcie wprowadził Melchior Cano w XVI wieku. Jego
dzieło: „De locis theologicis” – o miejscach teologicznych.
204
Schemat źródeł teologicznych nazywa się topiką teologiczną . źródła
dzieli się na:
1. Natchnione
2. nie natchnione
Ad. 1. Zaliczamy do natchnionych – Pismo Święte
Ad. 2. W nie natchnionych jest rozróżnienie:
-
- zobiektywizowane
podstawowe symbole wiary (KKK), liturgia,
wiara ludu Bożego, Nauczanie Soborów, papieża,
biskupów, synodów, nauczanie patrystyczne.
Pomocnicze nauczanie teologów, filozofia,
literatura piękna, historia kościoła, sztuka
kościelna
- nie zobiektywizowane – znaki czasu, wiara, człowiek w szerokim
znaczeniu, doświadczenie osób
sensus fidei – zmysł wiary. Są to dogmaty wiary. Nauczanie uroczyste
musi być: Sobór + papież. Bez papieża nie ma uroczystego nauczania.
METODY W TEOLOGII
Metoda – sposób dochodzenia, sposób pozyskiwania wiedzy.
Dostosować trzeba do przedmiotu i celu. Klarowne poznanie odróżnia
od innego poznania. Aby mówić o metodzie naukowej trzeba:
205
1. dobór i układ czynności poznawczych dostosowanych do celu i
przedmiotu
2. Układ czynności może być powtarzany. Należy wykluczyć
przypadkowość.
W metodzie szukamy tego co istotne w teologii. Do istoty należy
przede wszystkim rozważanie przedmiotu teologii w świetle Słowa
Bożego. Metoda w teologii ma także swoją strukturę:
- Odgórna – wychodzi od doświadczenia Boga, później schodzi do
doświadczenia wiary (szkoła Aleksandryjska) - katolicy
- Oddolna – najpierw wychodzi od człowieka (szkoła antiocheńska)
– protestanci
W teologii jest także metoda integralna. Aby o niej mówić trzeba
zachować:
1. umiejętność wykorzystania wszystkich źródeł teologicznych
2. wiedzę, którą znajdziemy przez odczytanie Słowa Bożego trzeba
powiązać z całokształtem wiary
3. racjonalne pogłębienie wiedzy, wykazać niesprzeczność tez
teologicznych z logiką
4. powiązać związki teologiczne z filozofia i innymi naukami.
5. kontekst ekumeniczny. Zapoznać się z nauką innych Kościołów
6. konieczność usystematyzowania zagadnienia
7. ustalić kwalifikacje teologiczną
8. należy wskazać praktyczne zastosowanie w życiu wewnętrznym i
w duszpasterstwie (kerygma)
206
***
KLASYFIKACJA TEOLOGICZNA
Klasyfikacja teologiczna to inaczej hierarchia prawd. Największą
prawda jest dogmat uroczyście przez Kościół ogłoszony.
Hierarchia:
I.
„De fide divina catholica definita” – “Z wiary boskiej,
powszechnej i ogłoszonej”
II.
„De fide divina catholica” – “Z wiary boskiej, powszechnej”.
Przykładem jest dogmat o dziewictwie Maryi. Nigdy nie
było uroczyście ogłoszonego dogmatu, że Maryja jest
dziewicą
III.
Zadania teologiczne – np. że każdy człowiek ma anioła
stróża.
IV.
Teorie teologiczne
V.
Opinie teologiczne
VI.
Hipotezy teologiczne
PODZIAŁ TEOLOGII
Teologie można podzielić na 4 działy:
I. Teologia historyczna:
- nauki biblijne
207
- patrologia
- Historia Kościoła
- Historia dogmatów
- Wstępy do różnych przedmiotów (np. teologii, filozofii)
II. teologia fundamentalna – Bada i uzasadnia fakt nadprzyrodzonego
objawienia się Boga w Chrystusie, oraz fakt trwania Chrystusa w
Kościele. Ta teologia prowadzi również dialog z niewierzącymi
III. Teologia systematyczna – właściwa:
- dogmatyczna
- moralna
- duchowości
IV. Teologia praktyczna:
- homiletyka
- liturgika
- teologia pastoralna
- Prawo Kanoniczne
208
TRADYCJA W TEOLOGII
Tradycja – trado (ere) – przekazywać, jest to określenie jakiegoś
przekazu. W tradycji i Piśmie świętym są prawdy objawione. Są one dla
nas przekaźnikiem. Źródłem objawienia jest Bóg.
ŹRÓDŁO OBJAWIENIA
BÓG
Pismo święte
Tradycja „T” – jest to
tradycja konstytuująca)
Pismo święte nie jest źródłem objawienia. Tym źródłem jest tylko Bóg.
PŚ wobec tradycji jest niewyrefinowany weryfikator. Nic nie może stać
nad Pismem świętym. Nie możemy nic zmieniać w Piśmie świętym.
Tradycję możemy rozróżniać dwojako:
1. Czynność - przekazywanie wszystkiego co Bóg nam przekazał
jako orędzie zbawienia. Bóg przekazał uczniom, uczniowie swoim
słuchaczom, słuchacze rodzicom, rodzice dzieciom itd.
209
2. Przedmiot - określa to co przekazuje, czyli samą naukę, sposób
życia, świadectwa spisane.
Pismo święte nie jest objawione, lecz natchnione, które zawiera
Objawienie!!!
Całe Pismo święte zawiera się w Tradycji, ale jednocześnie jest nad
Tradycją.
Tradycja ustalająca – jest również tradycją konstytutywną. Ona ustala
depozyt wiary. Wszystko to co przekazał nam Chrystus w zakresie
wiary i obyczajów oraz to co pod działaniem Ducha Świętego ustalili
apostołowie (np. obrzędy sakramentu święceń kapłańskich)
Apropracja jest to zasada mówiąca, że na zewnątrz w świecie Bóg działa jako
Trójca Święta razem, a na wewnątrz natomiast różnie.
Bóg – stwórca
Jezus – zbawiciel
Cała Trójca Święta. Bóg w Jezusie, Jezus w
Duchu Świętym – wszyscy razem.
Duch święty – uświęca
210
Tradycja nie ustalająca - oznacza taka Tradycję, która nie posiada
znaczenia powszechnego. Jest to tradycja poza depozytem Objawienia.
W jej zakres wchodzi tradycja interpretująca która wyjaśnia depozyt
Objawienia (pisma Ojców K-ła, należą także do tej Tradycji Sobory).
ROZRÓŻNIENIE „T” „t”
„T” – to Tradycje konstytutywne oraz interpretujące
„t” – oznacza inne tradycje kościołów lub w Kościołach
Tradycja w czasie - tradycja pionowa (wertykalna) np. tradycja rozwoju
czci Niepokalanej
Tradycja w przestrzeni – tradycja horyzontalna np. kult świętego,
rozwój święta.
***
ZASADY KORZYSTANIA Z PISMA ŚWIĘTEGO I TRADYCJI
1. Pismo święte jest księga Kościoła. Należy je interpretować tak jak
rozumie to Kościół. Kościoły tworzą środowisko do pewnej
interpretacji biblii. (por. 2P 1,20; Jan Paweł II “Sapentia Christiana” z
1979 r, Dei Verbum nr 23
2. Stary Testament staje się zrozumiały w świetle Nowego
Testamentu, a Nowy Testament tkwi w Starym Testamencie.
Kościół jest to święte zwołanie (eclesiae)
3. Ewangelia jest normą interpretacji
4. bezbłędne objawienie w Piśmie świętym to co Bóg zechciał
powiedzieć dla naszego zbawienia. Dei Verbum nr 11 i 12.
211
5. Dei Verbum nr 12 – czytać Pismo święte w tym duchu jakim było
napisanym. Jeżeli księga Pnp była pisana jako erotyk, to należy
czytać to jako erotyk, jeżeli ks. Hioba była pisana jako mit, należy
czytać ją jako mit.
6. Poszczególne teksty należy rozumieć w kontekście całości biblii.
Nie wolno wyciągać jednego zdania i go interpretować
7. Pismo święte należy interpretować w całokształcie wiary
8. Pismo święte jest nienormowaną normą w teologii. Teologia nie
może mówić, że tak księga jest ważniejsza od drugiej.
9. Pismo święte stanowi kryterium rozróżniania i oceny Tradycji
***
ZASADY REGULUJĄCE KORZYSTANIE Z TRADYCJI
1. Nie wszystkie formy tradycji mają dla teologii tę samą wartość:
a) Najwyżej jest tradycja deksologiczna (dekso – chwała). Są to
pozdrowienia z Pisma świętego (np. miłość Boga Ojca, łaska
....) Jest to tradycja uwielbienia Bożego
b) b) Teksty magisterium Kościoła
2. wszystkie formy tradycji dla teologii mają wielką wartość, ale nie
mają tej samej wartości.
3. wierność Tradycji zapewnia tożsamość mimo rozwoju. Mamy tę
samą wiarę co Apostołowie, ale mamy większe poznanie Boga.
Ciągle możemy mówić, że Kościół – święty, powszechny,
apostolski.
4. Tradycja ujmowana całościowo, razem z Pismem świętym stanowi
najwyższą regułę wiary.
212
5. wierność Tradycji każe zrywać z tradycjami przez małe „t”
Wszystkie prawdy wiary zapisane w symbolach wiary uważane są za
dogmaty.
***
TYPY I FORMY WYPOWIEDZI NUK (Nauczycielski Urząd Kościoła)
NUK – to nie urząd rozumiany potocznie. Rozumie się tu urząd
papieża i biskupów nauczających w łączności z papieżem (zarówno
kolegialnie jak i indywidualnie) oraz instytucji Kurii Rzymskiej, które
wspierają papieża na jego zlecenie (są to dykasteria i kongregacje).
Najważniejszą jest Kongregacja ds. wiary.
NUK wyraża się w sposób
1. uroczysty – należy nauczanie papieża oraz nauczanie
soborów w łączności z papieżem „ex catedra”
2. zwyczajny
- przepowiadanie biskupów w łączności z
papieżem oraz niemal całe nauczanie papieża, instytucji
wspierające go, a także nauczanie duchowieństwa i
świeckich jeżeli mają misję kanoniczną.
Żeby było nauczanie uroczyste należy
- musi występować jako pasterz i nauczyciel wszystkich chrześcijan
- musi angażować swój autorytet Apostolski
- nauczanie w zakresie wiary i obyczajów
- cały Kościół zobowiązuje się do przyjęcia wiary pod sankcjami.
213
 papież musi określić jakie zdanie będzie dogmatem
 papież musi być w pełni wolny. Nie może ogłaszać dogmatu
pod przymusem
 papież ma obowiązek zaciągnięcia konsultacji wybitnych
teologów.
FORMY WYPOWIEDZI NUK
Konstytucje Soborowe
Konstytucje Apostolskie (ogłasza papież)
Bulla – pieczęć
Breve – krótkie pismo uroczyste wydawane w ważnych sprawach
Motu proprio – dokument z własnej inicjatywy papieża
Encyklika – jest to list okólny. Początkowo były do biskupów.
214
Jan Paweł II dodał „do ludzi dobrej woli”
Adhortacje
Alokucja – przemówienia papieskie.
Homilie
Katechezy
215