czynniki związane z ryzykiem samobójstwa u osób z zaburzeniami

advertisement
Nowiny Lekarskie 2007, 76, 5, 430-435
JOANNA PAWLAK1, JOANNA HAUSER2
CZYNNIKI ZWIĄZANE Z RYZYKIEM SAMOBÓJSTWA
U OSÓB Z ZABURZENIAMI NASTROJU
RISK FACTORS FOR SUICIDE IN INDIVIDUALS WITH AFFECTIVE DISORDERS
Oddział psychiatryczny XXIII Wojewódzkiego Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych „Dziekanka” w Gnieźnie
Ordynator: lek. med. Antonina Maciejewska-Bujak
2
Pracownia Diagnostyki Laboratoryjnej i Genetycznej przy Katedrze Psychiatrii
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik: prof. dr hab. Joanna Hauser
1
Streszczenie
W oparciu o piśmiennictwo dotyczące samobójstw, depresji i zaburzeń dwubiegunowych wyszczególniono czynniki ryzyka zachowań
samobójczych w zaburzeniach afektywnych. Zestawiono je z czynnikami ryzyka zachowań samobójczych w populacji ogólnej.
Do czynników ryzyka samobójstwa u osób z zaburzeniami nastroju należą: depresja, zwłaszcza z elementami stanu mieszanego, poczucie
beznadziejności, wcześniejsze próby samobójcze, impulsywność, współchorobowość z niektórymi innymi zaburzeniami psychicznymi
(zaburzenia osobowości, nadużywanie substancji psychoaktywnych), wczesny początek choroby, wywiad rodzinny obciążony samobójstwem.
Inne, udokumentowane dla populacji ogólnej czynniki ryzyka, są przedmiotem dyskusji w badaniach dotyczących pacjentów z zaburzeniami
nastroju.
SŁOWA KLUCZOWE: zachowania samobójcze, zaburzenia afektywne, czynniki ryzyka.
Summary
Based on a review of studies concerning suicide, depression and bipolar disorder the risk factors of suicide behavior are presented. The list of risk
factors of suicide behavior for general population is given for comparison. The risk factors for suicide in individuals with mood disorders are:
depression, elements of mixed states, hopelessness, prior suicide attempts, impulsivity, comorbidity with personality disorder, substance abuse,
early onset of illness, familial history of suicide. Other risk factors, well documented for general population, in patients with affective disorders are
still discussed.
KEY WORDS: suicide behavior, affective disorders, risk factors.
Wstęp
W USA w 2001 roku śmiercią samobójczą zginęły
30 622 osoby. Liczba hospitalizowanych z powodu
próby samobójczej w 2002 roku wyniosła 132 353
przypadki, nie wliczając 116 639 osób zwolnionych
po udzieleniu doraźnej pomocy [1]. W Polsce w 1997
roku popełnione zostało 5614 samobójstw [2]. Dane
dotyczące podejmowanych prób samobójczych są
jedynie szacunkowe, gdyż nie wszystkie próby są
ujawniane i rejestrowane. Rostowski wskazuje, że wśród
osób młodych próby podejmowane są dziesięciokrotnie
częściej niż dokonywane są samobójstwa [3]. Inni autorzy
podają, że próby zdarzają się nawet 15 razy częściej niż
samobójstwa dokonane [4].
Przeprowadzono liczne badania oceniające odsetek
osób z zaburzeniami psychicznymi wśród tych, które
dokonały zamachu samobójczego. Zależnie od tego, czy
badano samobójstwa dokonane czy usiłowane, stwierdzane
wartości znacznie się różniły [5]. Dane przytaczane przez
Pużyńskiego, zależnie od branych pod uwagę przez badaczy
diagnoz psychiatrycznych, sięgają od 22 do 93% [6]. W badaniu brytyjskim stwierdzono, że objawy depresji
występowały u 64% samobójców badanych w West Sussex
i Portsmuth [7]. Ernst i wsp. wysuwają przypuszczenie, iż
prawdopodobniewszystkieprzypadkisamobójstwsązwiązane
z zaburzeniami psychicznymi [8]. Arsenault-Lapierre
i wsp. [9] na podstawie analizy 27 badań, obejmujących
3275 przypadków śmierci samobójczej podają, że u 87,3%
ofiar ujawniono zaburzenia psychiczne. W tej grupie
dominowały zaburzenia afektywne (43,2%), zaburzenia
związane z używaniem substancji psychoaktywnych
(25,7%), zaburzenia osobowości (16,2%) i zaburzenia z
objawami psychotycznymi (9,2%). Rozpoznanie zaburzeń
psychicznych w grupie kontrolnej było niższe i stanowiło
39,4% [9]. We wspomnianej metaanalizie stwierdzono
także statystycznie istotne różnice porównując grupę ofiar
samobójstw płci męskiej i żeńskiej. U mężczyzn częściej
rozpoznawano zaburzenia związane z używaniem substancji
psychoaktywnych (41,8%), zaburzenia osobowości oraz
zaburzenia wieku rozwojowego. U kobiet natomiast częściej
stwierdzano zaburzenia afektywne (59,4%), w tym typu
depresyjnego [9].
W badaniu Bottlender i wsp. porównywano populacje
pacjentów z chorobą jednobiegunową (CHAJ) i
dwubiegunową (CHAD). Wykazano większą częstość
prób samobójczych w przypadku osób z CHAD [10].
Lopez i wsp. stwierdzili, że 25–50% chorych
z zaburzeniami dwubiegunowymi dokonuje prób
Czynniki związane z ryzykiem samobójstwa u osób z zaburzeniami nastroju
samobójczych [11]. W badaniach prowadzonych w ramach
Pittsburgh Study of Maintenance Therapies in Bipolar
Disorder stwierdzono, że 29% chorych z CHAD podejmuje
próbysamobójcze[12].Poważnymiintencjamisamobójczymi
częściej kierują się pacjenci z CHAD podejmujący pojedynczą
próbę niż w przypadku wielokrotnie powtarzanych
prób [13]. Autorzy fińscy, badając populację pacjentów
z zaburzeniami dwubiegunowymi typu I i II, określili
częstość podejmowanych prób samobójczych na 20%,
a występowania myśli „S”: 61% w danym epizodzie.
Natomiast w ciągu życia próby podjęło 51% pacjentów, a
rozmaite formy zachowań samobójczych stwierdzano u
80% badanych [14]. Badacze francuscy stwierdzili u 42%
pacjentów z CHAD próby samobójcze w wywiadzie [15].
Nie stwierdzili natomiast związku z I lub II typem choroby
[15].
Czynniki ryzyka samobójstwa dla populacji ogólnej
Najistotniejsze czynniki ryzyka samobójstwa stwierdzane
dla populacji ogólnej zostały przez Pattersona ujęte
w skrócie: SAD PERSONS [5]. S – oznacza tutaj płeć męską,
A – wiek podeszły lub młodzieńczy, D – występowanie
depresji, P – wcześniejsze próby samobójcze, E –
nadużywanie alkoholu, R – współwystępowanie objawów
psychotycznych, S – brak wsparcia społecznego, O – plany
dokonania samobójstwa, W – brak współmałżonka, kolejne
S – współwystępowanie choroby somatycznej [16].
Opublikowana w 2006 roku amerykańska lista
wymienia:
– wcześniejsze próby samobójcze, obecne w wywiadzie
zaburzenia psychiczne, zwłaszcza depresja
– samobójstwo w wywiadzie rodzinnym
– maltretowanie dzieci w wywiadzie rodzinnym
– poczucie beznadziejności
– tendencja do impulsywności lub agresji
– bariery w dostępie do lecznictwa psychiatrycznego,
– poczucie straty (w relacjach osobistych,
społecznych, w pracy, strata finansowa)
– choroba somatyczna
– łatwy dostęp do środków działających śmiertelnie,
– niechęć do poszukiwania pomocy z uwagi
na stygmatyzację związaną z problemami
psychicznymi, nadużywaniem substancji lub
myślami samobójczymi
– przekonania kulturowe lub religijne, np. osąd,
że samobójstwo jest wzniosłym rozwiązaniem
dylematów osobistych
– lokalne „epidemie” samobójstw
– odosobnienie, poczucie osamotnienia, oddzielenia
od innych ludzi [1].
Szczegółową listę czynników ryzyka samobójstwa
przedstawia także Pużyński [6, 17]:
W przypadku wystąpienia zespołu depresyjnego, takie
jego cechy, jak:
– depresja o dużym nasileniu
431
– poczucie winy
– poczucie beznadziejności
– niska samoocena
– anhedonia
– lęk przewlekły, niepokój
– bezsenność
– ujawniane myśli lub zamiary samobójcze
– przewlekła subdepresja;
Cechy demograficzne:
– wiek > 45 r.ż.
– płeć: mężczyzna
– owdowiała(-y), rozwiedziona (-y);
Sytuacja społeczna:
– samotność, niemożność liczenia na pomoc innych
– zła sytuacja materialna
– utrata pracy, źródeł utrzymania;
Dane z wywiadu:
– próby samobójcze w przeszłości
– samobójstwa osób bliskich (krewnych, osób
ważnych dla pacjenta)
– okres żałoby;
Inne cechy:
– złe przystosowanie społeczne
– nadużywanie alkoholu
– zaburzenia
osobowości
(cyklotymiczna,
antyspołeczna)
– przewlekłe choroby somatyczne
– przewlekła bezsenność
– przewlekłe dolegliwości bólowe
– organiczne zespoły mózgowe (przewlekłe).
Wymienione w powyższym zestawieniu czynniki
ryzyka samobójstwa potwierdzają inni autorzy [18–26].
Istnieją jednak także aspekty (np. wiek, płeć), w których
zależnie od badanej specyficznej grupy uzyskiwane są
rozbieżne wyniki [15, 27, 28].
Czynniki związane z ryzykiem samobójstwa u osób
z zaburzeniami nastroju
Cechy epizodu chorobowego
W licznych pracach analizowano związek obrazu
klinicznego choroby z ryzykiem zachowań samobójczych.
Johnson i wsp. wykazali istotny związek samobójstw w
CHAD z depresją lub stanem mieszanym [29]. Oquendo
i wsp. również podają, że aktualną fazą choroby u osób
podejmujących próby samobójcze była głównie depresja
lub epizod mieszany [27].
W badaniach Wolfersdorfa i wsp. 8% samobójstw
popełnionych
przez
osoby
z
zaburzeniami
dwubiegunowymi podczas hospitalizacji dokonane
było w stanie manii [30]. Disalver i wsp. badali grupę
młodych osób (w wieku 12–17 lat) spełniających kryteria
dużej depresji wg DSM-IV. Autorzy stwierdzili częstą
obecność elementów maniakalnych (tj. stan mieszany)
w badanej grupie (33,2% ogółu, 82% pacjentów z
432
Joanna Pawlak i inni
CHAD). Stan mieszany był czynnikiem ryzyka zachowań
samobójczych wśród dziewcząt, nie stwierdzono
takiej zależności dla całej grupy badanej [31]. Na
związek stanów mieszanych w przebiegu depresji z
wyobrażeniami samobójstwa wskazują także w innej
pracy Akiskal i Benazzi. Wyniki tych badań wskazują,
że niezależnie od nasilenia depresji ryzyko samobójstwa
wzrasta w przypadku wystąpienia takich cech, jak: natłok
lub „galopujące” myśli oraz pobudzenie lub zwiększona
aktywność ruchowa [32]. Wspomniane objawy mieszane
w przebiegu depresji, chwiejność nastroju, a także
obniżone poczucie własnej wartości, objawy anoreksji,
melancholiczne lub psychotyczne zwiększają ryzyko
wystąpienia rozważań o samobójstwie [32]. Autorzy ci
wysunęli też hipotezę o zwiększonym ryzyku przejścia
wyobrażeń w działania u osób w stanach mieszanych w
przebiegu CHAD typu II [32]. W kolejnej pracy badacze
stwierdzają ponownie, że pobudzenie psychoruchowe
i galopujące myśli zwiększają prawdopodobieństwo
wystąpienia wyobrażeń o samobójstwie oraz, że depresja
z takimi cechami jest jednostką zbliżoną do pojęcia
spektrum choroby dwubiegunowej [33]. Ryzyko śmierci
podczas próby „S” jest wyższe w depresji w przebiegu
choroby dwubiegunowej niż w przebiegu choroby
jednobiegunowej [34].
Oceniano związek ryzyka samobójstwa z nasileniem
objawów depresji. Raja i wsp. stwierdzili, że ryzyko śmierci
podczas próby samobójczej nie jest związane z nasileniem
objawów niepokoju czy samej depresji [34]. Wyniki badania
Manna i wsp. wskazują, iż obiektywnie oceniana ciężkość
aktualnego epizodu depresyjnego (przy użyciu Skala
Depresji Hamiltona) nie różni osób podejmujących próby
„S” od nie podejmujących ich. Natomiast subiektywna
ocena depresji przy użyciu Inwentarza Depresji Becka
i Skali Poczucia Beznadziejności Becka koreluje z ryzykiem
zachowań samobójczych [28]. Istotne znaczenie poczucia
beznadziejności podkreślają także inni autorzy [29, 35].
Jednak Strakowski i wsp. doszli do przeciwnego wniosku,
stwierdzając związek między zachowaniami samobójczymi
a ciężkością objawów depresyjnych mierzonych Skalą
Hamiltona [36]. Badania prowadzone w ramach Pittsburgh
Study of Maintenance Therapies in Bipolar Disorder także
potwierdziły większą częstość prób samobójczych u chorych
uzyskujących wyższe wyniki w skali HAM-D-25 [12].
Van Gastel i wsp. wymieniają następujące cechy zespołu
depresyjnego jako czynniki ryzyka samobójstwa: poczucie
beznadziejności, poczucie winy, utrata zainteresowań i niska
samoocena [37]. Autorzy fińscy, opierając się na badaniach
populacji pacjentów z zaburzeniami dwubiegunowymi
typu I i II, wyodrębnili czynniki ryzyka rozmyślań
o samobójstwie (ciężkość epizodu depresyjnego,
poczucie beznadziejności) oraz czynniki sprzyjające
próbie
samobójczej:
poczucie
beznadziejności,
współwystępujące zaburzenia osobowości i wcześniej dokonane próby. Triadę tę nazwali kluczowymi
wskaźnikami ryzyka [14].
W badaniach wskazuje się znaczenie czasu trwania
bieżącego epizodu depresyjnego. U osób podejmujących
próbę samobójczą jest on krótszy niż u osób nie
przejawiających zachowań „S” [28].
Dane z wywiadu
Wyniki wielu badań wskazują, że podjęcie w przeszłości
próby samobójczej istotnie (stukrotnie) [25] zwiększa ryzyko
kolejnych zachowań suicydalnych [10, 28].
Wspominane już badania Manna i wsp. i badania
Fagiolini i wsp. wskazują, że częściej zachowania
samobójcze występowały u pacjentów z większą ilością
przebytych epizodów depresyjnych [12, 28]. Wyniki opublikowane przez Oquendo i wsp. w 2000 roku wykazały tę samą
zależność: chorzy z CHAD podejmujący próby samobójcze
przebyli dwukrotnie więcej epizodów depresyjnych i
pięciokrotnie więcej hospitalizacji niż osoby z tym samym
rozpoznaniem bez prób w wywiadzie [27]. Podobnie
badacze francuscy wśród czynników predysponujących
do samobójstwa wymieniają większą ilość przebytych
epizodów depresyjnych [15]. W pracy Leverich i wsp.
autorzy podkreślają znaczenie liczby hospitalizacji z powodu
depresji [38]. We wspomnianych już badaniach Fagiolini i
wsp. stwierdzono jednakże, że do wielu prób samobójczych
dochodzi na wczesnym etapie choroby [12]. Oceniając występowanie przy przyjęciu myśli samobójczych
Bottlender i wsp. zaliczyli dłuższy staż chorobowy do czynników zmniejszających ryzyko [10].
Dane z piśmiennictwa zgodnie wskazują na wyższe
ryzyko zachowań samobójczych u pacjentów z wczesnym
początkiem choroby [11, 15, 28, 39, 40].
Jako czynniki ryzyka zachowań samobójczych
wymieniane są przebyte urazy głowy [28], wystąpienie
manii indukowanej leczeniem przeciwdepresyjnym [15],
cięższy przebieg manii [38], szybkie zmiany nastroju
oraz współwystępowanie lęku panicznego [39]. Więcej
współwystępujących zaburzeń z I, II i III osi wymieniają
także Leverich i wsp. wśród cech predysponujących do
prób samobójczych [38].
Wielokrotnie wskazuje się na związek zachowań
samobójczych z nadużywaniem alkoholu, innych
substancji psychoaktywnych i leków [11, 15, 28, 39].
Według danych z badań amerykańskich zaburzenia nastroju
w wywiadzie ma 13,4% osób uzależnionych od alkoholu
i 26,4% osób uzależnionych od narkotyków [41, 42].
Według Browna odsetek osób nadużywających lub
uzależnionych od alkoholu bądź innych substancji
psychoaktywnych wśród pacjentów z CHAD wynosi
aż 61% [43]. Badania przeprowadzone na grupie
mężczyzn uzależnionych od substancji psychoaktywnych
ujawniły, że około 50% z nich spełniało również kryteria
CHAD, wcześniej nie zdiagnozowanej [44]. 70% osób
hospitalizowanych, obciążonych depresją i alkoholizmem
podjęło w ciągu życia próbę samobójczą [45]. Znamienne
Czynniki związane z ryzykiem samobójstwa u osób z zaburzeniami nastroju
jest również, że 25% ogółu ofiar samobójstw pije alkohol
bezpośrednio przed śmiercią [5]. Obciążenie rodzinne
nadużywaniem leków wymieniane jest także jako czynnik
ryzyka samobójstwa [38].
Danymi z wywiadu rodzinnego predysponującymi do
myśli i zachowań samobójczych okazało się wg części badań
obciążenie zaburzeniami afektywnymi [10, 11]. Jednak
zespół pod kierownictwem Slama analizując wywiady 307
pacjentów z rozpoznaniem CHAD stwierdził, że czynnikiem
ryzyka jest występowanie zachowań samobójczych u
krewnych I stopnia, nie zaś sama diagnoza zaburzeń nastroju
[15]. Do podobnych wniosków dochodzą także inni autorzy
[28, 38, 39].
Według Leverich i wsp. pacjenci, którzy podjęli próbę
samobójczą, często przeszli też traumatyczne przeżycia
osobiste na początku choroby lub danego epizodu.
Z zachowaniami „S” niosącymi poważne ryzyko zgonu
wiążą się: wywiad obciążony nadużyciami seksualnymi,
brak powiernika, zaufanej osoby przed zachorowaniem,
większa liczba hospitalizacji z powodu depresji, obecność
myśli ”S” w fazie depresyjnej oraz zaburzenia osobowości
typu B [38].
Cechy osobowości
Analiza cech osobowości zwiększających ryzyko
samobójstwa była wielokrotnie podejmowana w
badaniach. Osobowość jako endofenotyp brana jest pod
uwagę w pracach nad genetycznymi uwarunkowaniami
samobójstwa [46]. Mann i wsp. podają, że osoby podejmujące próby samobójcze przejawiały w swym życiu
więcej agresji i impulsywności oraz zaburzeń osobowości
typu B /skłonność do zachowań teatralnych, histerycznych,
żywa uczuciowość, chwiejność/ [28]. Cechy te dotyczyły
pacjentów hospitalizowanych psychiatrycznie, wśród
których u 51% aktualnie rozpoznawano epizod
dużej depresji posługując się Ustrukturalizowanym
Kwestionariuszem Klinicznym dla DSM-III-R. Liczne
badania potwierdzają znaczenie impulsywności jako
czynnika ryzyka samobójstwa [22, 28, 35, 47].
W badaniu Oquendo i wsp. obejmującym wyłącznie
chorych z rozpoznaniem zaburzeń dwubiegunowych,
autorzy stwierdzają, że osoby podejmujące i nie
podejmujące prób „S” różnią się między sobą pod
względem poczucia beznadziejności i poziomu agresji.
Nie potwierdzono natomiast znaczenia impulsywności
[27]. Współwystępowanie depresji i zaburzeń osobowości
typu borderline jest związane z liczniejszymi i bardziej
poważnymi próbami samobójczymi [35]. Van Gastel
i wsp. stwierdzili również, że pacjenci z depresją i
zaburzeniami osobowości podejmowali więcej prób i
ujawniali więcej rozmyślań o samobójstwie niż chorzy
bez zaburzeń osobowości [37]. W badaniu z 2003
roku, poza stanem mieszanym i głębokością intencji
samobójczych, nie wykazano innych cech klinicznych
ani demograficznych odróżniających osoby dokonujące
433
pojedynczych czy mnogich prób samobójczych [13].
Cechy demograficzne
Wielokrotnie analizowano dane demograficzne i
sytuację społeczną samobójców w celu wyodrębnienia
czynników ryzyka zachowań suicydalnych.
Badania prowadzone w ramach Pittsburgh Study of
Maintenance Therapies in Bipolar Disorder wykazały,
że do prób samobójczych doszło u pacjentów z CHAD
we względnie młodym wieku [12]. Ze zmniejszonym
ryzykiem tendencji „S” przy przyjęciu wiąże się starszy
wiek w chwili hospitalizacji [10]. W pracy porównującej
chorych z rozpoznaniem CHAD, którzy usiłowali popełnić
samobójstwo z tymi, którzy prób takich nie podjęli,
Oquendo i wsp. nie wykazali różnic co do wieku [27].
Natomiast badania przeprowadzone w Japonii wskazały
na płeć męską i bardziej zaawansowany wiek jako
czynniki zwiększonego ryzyka zachowań samobójczych u
osób cierpiących na depresję [48].
Mężczyźni po próbach samobójczych byli także
dwukrotnie liczniejsi od kobiet w kohorcie badanej przez
Oquendo [27]. W pracy obejmującej grupę młodych
osób (w wieku 12–17 lat) zarówno wśród badanych w
stanie mieszanym, jak i w depresji, którzy podjęli próbę
samobójczą przeważały dziewczęta [31]. Płeć żeńska
także częściej była związana z myślami i zachowaniami
„S” w grupie badanych obciążonych rodzinnie
występującymi zaburzeniami dwubiegunowymi [39].
Jak podaje Bottlender i wsp., pod względem obecności
myśli samobójczych w chwili hospitalizacji, płeć żeńska
wiązała się ze zmniejszonym ryzykiem [10]. Autorzy
francuscy [15] i belgijscy [37] nie wykazali związku prób
samobójczych z płcią.
Pomiędzy pacjentami po próbach samobójczych i tymi,
którzy ich nie dokonali nie wykazano różnic dotyczących
łącznej liczby lat kształcenia, rasy, liczby dzieci, stanu
cywilnego czy zatrudnienia [27, 37]. Badania japońskie
także nie potwierdziły zmniejszonego ryzyka dla osób
będących w trwałych związkach ani istotnego znaczenia
zatrudnienia [48]. W pracy obejmującej populację chińską
chorych z CHAD autorzy stwierdzili, że osoby podejmujące
próby samobójcze częściej doświadczały interpersonalnych
problemów ze współmałżonkiem lub partnerem oraz
niedostosowania lub częstych zmian zatrudnienia niż osoby
nie podejmujące prób „S” [40].
W jednej z prac wskazano, że osoby dokonujące
prób samobójczych charakteryzowało wyższe BMI
(współczynnik masy ciała) [12].
Podsumowanie
Dysponujemy
obszernym
piśmiennictwem
dotyczącym czynników ryzyka samobójstwa. Można w
nim wyróżnić odrębne podejścia badawcze – z jednej
strony populacją badaną są osoby, które już dokonały
zamachu samobójczego, w drugim podejściu natomiast –
434
Joanna Pawlak i inni
badani są pacjenci z zaburzeniami psychicznymi, narażeni
na takie zachowania.
Wiele czynników ryzyka wydaje się dobrze
udokumentowanych (np. poczucie beznadziejności,
impulsywność), pozostają i takie, które oceniane są
niejednoznacznie (ocena ciężkości depresji). Różnice w
uzyskiwanych wynikach badań wynikają po części z różnego
zakresu definicji opisujących zachowania samobójcze
[5] (impulsy, myśli, wyobrażenia, plany, zamiary, próby
z ewentualnym skutkiem śmiertelnym, próby o wysokim
ryzyku śmiertelności, samobójstwa dokonane). W związku
z tym różne okazuje się znaczenie badanych czynników
ryzyka.
Mniej miejsca w literaturze poświęcono czynnikom
zmniejszającym ryzyko samobójstwa. Beautrais wymienia
następujące czynniki ochronne: dobre umiejętności
społeczne, umiejętności radzenia sobie z problemami,
dobre zdolności adaptacyjne, system wartości i przekonań
afirmujących życie, wysokie poczucie własnej wartości,
przekonania moralne przeciwne samobójstwu, małżeństwo
i rodzicielstwo [49]. Natomiast w literaturze poświęconej
zaburzeniom nastroju najmniej dyskusyjne wydaje się
znaczenie litu. Terapia litem w bardzo istotny sposób
zmniejsza ryzyko samobójstwa u pacjentów z chorobą
dwubiegunową. Metaanalizę dotyczącą tego zagadnienia
opublikowano w 2001 roku, 52 lata po badaniach Cade’a
[50, 51].
Możliwość oceny czynników ryzyka w indywidualnej
sytuacji i interwencji terapeutycznej ma niewielkie
zastosowanie w przypadku krótkotrwałych impulsów do
zachowań samobójczych [12].
W literaturze zaznaczają się nurty analizujące związki
zachowań samobójczych z używaniem substancji
psychoaktywnych oraz z impulsywnością. Pogłębiane są
badania dokumentujące wspólne podłoże neurobiologiczne
cech osobowości, samobójstw i uzależnień [46, 52].
Wnioski
1. Czynniki ryzyka samobójstwa, których znaczenie
udokumentowano dla populacji ogólnej i dla populacji
pacjentów z zaburzeniami nastroju częściowo są tożsame.
2. Do czynników ryzyka samobójstwa u
osób z zaburzeniami nastroju należą: depresja,
zwłaszcza
z
elementami
stanu
mieszanego,
poczucie
beznadziejności,
wcześniejsze
próby
samobójcze, impulsywność, współchorobowość z niektórymi innymi zaburzeniami psychicznymi (zaburzenia
osobowości, nadużywanie substancji psychoaktywnych),
wczesny początek choroby, wywiad rodzinny obciążony
samobójstwem.
3. Ocena czynników ryzyka samobójstwa w
indywidualnej sytuacji pacjenta ma istotne znaczenie w
praktyce klinicznej.
Piśmiennictwo
1. Raport urzędowy: www.cdc.gov/ncipc/factsheets/suifacts.htm.
2. Samobójstwa w Polsce u progu XXI wieku, etiologia i symptomatologia zjawiska. Kaszubowski R., Świerczewski J.: W:
Samobójstwo. Hołyst B., Staniaszek M., Binczycka-Anholcer
M. (red.). Warszawa 2002, 62-73.
3. Rostowski J.: Samobójstwa młodzieży a antyspołeczne formy
jej zachowania. W: Samobójstwo. Hołyst B., Staniaszek M.,
Binczycka-Anholcer M. (red.). Warszawa 2002, 132-150.
4. Datka W., Siwek M.W.: Najgorsze rozwiązanie. Problematyka samobójstw. Depresja. Wiedzieć, aby pomóc. Dudek D.,
Zięba A. (red.). Wydawnictwo Medyczne, Kraków 2002, 149158.
5. Hołyst B.: Samobójstwo – przypadek czy konieczność. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1983.
6. Pużyński S.W.: Samobójstwa i depresje. Samobójstwo.
Hołyst B., Staniaszek M., Binczycka-Anholcer M. (red.).
Warszawa 2002, 39-61.
7. Barraclough B.: A hundred cases of suicide: clinical aspects. Br.
J. Psychiatry, 1974, 125,355.
8. Ernst C., Lalovic A., Lesage A. et al.: Suicide and no axis I
psychopathology. BMC Psychiatry, 2004, 4, 7.
9. Arsenault-Lapierre G., Kim C., Turecki G.: Psychiatric diagnoses in 3275 suicides: a meta-analysis. BMC Psychiatry 2004, 4,
37.
10. Bottlender R., Jager M., Strauss A. et al.: Suicidality in bipolar
compared to unipolar depressed inpatients. Eur. Arch. Psychiatry Clin. Neurosci., 2000, 250(5), 257-261.
11. Lopez P., Mosquera F., de Leon J. et al.: Suicide attempts in
bipolar patients. J. Clin. Psych., 2001, 62(12), 963-966.
12. Fagiolini A., Kupfer DJ., Rucci P. et al.: Suicide attempts and
ideation in patients with bipolar disorder. J. Clin. Psych., 2004,
65(4), 509-514.
13. Michaelis B.H., Goldberg J.F., Singer T.M. et al.: Cha-racteristics of first suicide attempts in single versus multiple suicide attempters with bipolar disorder. Compr. Psychiatry, 2003, 44(1),
15-20.
14. Valtonen H., Suominen K., Mantere O. et al.: Suicidal ideation
and attempts in bipolar I and II disorders. J. Clin. Psych., 2005,
66(11), 1456-1462.
15. Slama F., Bellivier F., Henry C. et al.: Bipolar patients with suicidal behavior: toward the identification a clinical subgroup. J.
Clin. Psych., 2004, 65(8), 1035-1039.
16. Patterson W.M., Dohn H.H., Bird J. et al.: Evaluation of suicidal patients: the SAD PERSONS scale. Psychosomatics, 1983,
24(4), 343-9.
17. Pużyński S.: Zaburzenia afektywne. Depresje – obraz kliniczny, przyczyny, klasyfikacja. Terapia, numer specjalny,
czerwiec 2004.
18. Yin Bun Cheung, C.K. Law, Brandford Chan et al.: Suicidal
ideation and suicidal attempts in a population based study of
Chinese people: Risk attributable to hopelessness, depression,
and social factors. J. Affect Disord., 90 (2006), 193-199.
19. Brezo J., Paris J., Turecki G.: Personality traits as correlates of
suicidal ideation, suicide attempts, and suicide completions: a
systematic review. Acta Psychiatr. Scand., 2006, 113, 180-206.
20. Lewis Glyn, Sloggett Andy: Suicide, deprivation, and unemployment: record linkage study. BMJ, 1998, 317, 7.
21. Gmitrowicz A., Szymczak W., Kropiwnicki P. et al.: Gender influence in suicidal behaviour of Polish adolescents. Eur. Child
Adolesc. Psychiatry, 2003, 12, 5.
Czynniki związane z ryzykiem samobójstwa u osób z zaburzeniami nastroju
22. Sher L.: Alcoholism and suicidal behavior: a clinical overview. Acta Psychiatr. Scand., 2006, 113, 13-22.
23. Szymona K., Kaczyńska-Haładyj M., Kucharska-Pietura K.:
Analiza wybranych czynników u młodzieży hospitalizowanej
z powodu próby samobójczej. Psychiatr. Pol., 3, 2001, Supl.,
227-228.
24. Brzozowska A.: Czynniki ryzyka prób samobójczych dzieci i
młodzieży. W: Samobójstwo. Hołyst B., Staniaszek M., Binczycka-Anholcer M., Warszawa 2002, 207-215.
25. Malhi G., Bridges P.K.: Postępowanie w depresji. Urban &
Partner, Wrocław 2001.
26. Lester D.: Samobójstwa w Polsce na tle trendów światowych.
Psychiatr. Pol., 2000, 5, 773-781.
27. Oquendo M.A., Waternaux C., Brodsky B. et al.: Suicidal behavior in bipolar mood disorder: clinical characteristics of attempters and nonattempters. J. Affect Disord., 2000, 59, 107117.
28. Mann J.J., Waternaux C., Haas G., Malone K.M.: Toward a
Clinical Model of Suicidal Behavior in Psychiatric Patients.
Am. J. Psychiatry, 1999, 156, 181-189.
29. Johnson S.L., McMurrich S.L., Yates M.: Suicidality in bipolar
I disorder. Suicide Life Threat Behav., 2005, 35, 6, 681-689.
30. Wolfersdorf M., Lehle B., Adler L.: Bipolar affective disorder
and suicide during psychiatric inpatient treatment. Arch. Suicide Res., 2005, 9(3), 261-266.
31. Dilsaver S.C., Benazzi F., Rihmer Z. et al.: Gender, suicidality
and mixed states in adolescents. J. Affect Disord., 2005, 87, 1116.
32. Akiskal H.S., Benazzi F.: Psychopathologic correlates of suicidal ideation in major depressive outpatients: is it all due to
unrecognized (bipolar) depressive mixed states? Psycho-pathology, 2005, 38, 5, 273-280.
33. Akiskal H.S., Benazzi F., Perugi G. et al.: Agitated „unipolar”
depression re-conceptualized as a depressive mixed state: implications for the antidepressant-suicide controversy. J. Affect
Disord., 2005, 85, 3, 245-258.
34. Raja M., Azzoni A.: Suicide attempts: differences between
unipolar and bipolar patients and among groups with different
lethality risk. J. Affect Disord., 2004, 82, 3, 437-442.
35. Soloff P.H., Lynch K.G., Kelly T.M. et al.: Characteristics of
Suicide Attempts of Patients With Major Depressive Episode
and Borderline Personality Disorder: A Comparative Study.
Am. J. Psychiatry, 2000, 157, 601-608.
36. Strakowski S.M., McElroy S.L., Keck P.E. Jr et al.: Suicidality among patients with mixed and manic bipolar disorder.
Am. J. Psychiatry, 1996, 153(5), 674-676.
37. Van Gastel A., Schotte C., Maes M.: The prediction of suicidal intent in depressed patients. Acta Psychiatr. Scand., 1997,
96(4), 254-9.
38. Leverich G.S., Atshuler R.R., Frye M.A. et al.: Factors associated with suicide attempts in 648 patients with bipolar disorder
in Stanley Foundation Bipolar Network. J. Clin. Psych., 2003,
64(5), 506-515.
435
39. MacKinnon D.F., Potash J.B., McMahon F.J. et al.: The National Institutes of Mental Health Bipolar Disorder Genetics Initiative: Rapid Mood Switching and suicidality in familial bipolar
diorder. Bipolar Disorder, 2005, 7(5), 441-448.
40. Shang-Ying Tsai, Ju-Chin Lee, Chiao-Chicy Chen: Cha-racteristics and psychosocial problems of patients with bipolar disorder at high risk for suicide attempt. J. Affect Disord., 1999,
52, 145-152.
41. Miller N.S., Hoffmann N.G., Ninonuevo F. et al.: Lifetime diagnosis of major depression as a multivariate predictor of treatment outcome for inpatients with substance use disorders from
abstinence-based programs. Ann. Clin. Psychiatry, 1997, 9(3),
127-37.
42. Kessler R.C., Crum R.M., Warner R.A. et al.: Lifetime co-occurrence of DSM-III-R alcohol abuse and dependence with
other psychiatric disorders in the National Comorbidity Survey.
Arch. Gen. Psychiatry, 1997, 54(4), 313-21.
43. Brown E.S.: Management of comorbid bipolar disorder and
substance abuse. J. Clin. Psychiatry, 2006, 67(8), e05.
44. Albanese M.J., Clodfelter R.C. Jr, Pardo T.B., Ghaemi S.N.:
Underdiagnosis of bipolar disorder in men with substance use
disorder. J. Psychiatr. Pract., 2006, 12(2), 124-7.
45. Cornelius J.R., Salloum I.M., Day N.L. et al.: Patterns of suicidality and alcohol use in alcoholics with major depression.
Alcohol Clin. Exp. Res., 1996, 20, 1451-1455.
46. Savitz J.B., Cupido C.L., Ramesar R.S.: Trends in suicidology: Personality as an endophenotype for molecular genetic
investigations. Plosmedicine, 2006, 3, 5, e107.
47. Maser J.D., Akiskal H.S., Schettler P. et al.: Can temperament
identify affective ill patientswho engage in lethal or near-lethal
suicidal behavior? A 14-year prospective study. Suicide Life
Threat Behav., 2002, 32, 10-32.
48. Atsushi Ichimura, Hideo Matsumoto, Takayuki Aoki et al.:
Characteristics of suicide attempters with depressive disorders.
Psychiatry Clin. Neurosci., 2005, 59, 590-594.
49. Beautrais A.L.: Risk factors for suicide and attempted suicide
among young people. Aust. NZJ Psychiatry, 2000, 34, 420436.
50. Tondo L., Hennen J., Baldessarini R.J.: Lower suicide risk with
long-term lithium treatment in major affective illness: a metaanalysis. Acta Psychiatr. Scand., 2001, 104, 163-172.
51. Dunner D.L.: Correlates of suicidal behavior and lithium treatment in bipolar disorder. J. Clin. Psychiatry, suppl. 10, 5-10.
52. Wojnar M.: Ryzyko nawrotu picia u osób uzależnionych od
alkoholu. Praca habilitacyjna. Akademia Medyczna w Warszawie 2006.
Adres do korespondencji:
prof. UM dr hab. Joanna Twarowska-Hauser
Klinika Psychiatrii Dzieci i Młodzieży
ul. Szpitalna 27/33
60-572 Poznań
Download