Żywienie enteralne w chorobach przewodu pokarmowego

advertisement
ARTYKUŁY PRZEGLĄDOWE I WYTYCZNE
Żywienie enteralne w chorobach przewodu pokarmowego
Wytyczne European Society for Clinical Nutrition and Metabolism
ESPEN guidelines on enteral nutrition:
gastroenterology
H. Lochs, C. Dejong, F. Hammarqvist, X. Hebuterne,
M. Leon-Sanz, T. Schütz, W. van Gemert,
A. van Gossum, L. Valentini, DGEM: H. Lübke,
S. Bischoff, N. Engelmann, P. Thul
Clinical Nutrition, 2006; 25: 260–274
Choroba Crohna
1. Jaki wpływ wywiera choroba Crohna
(ChC) na stan odżywienia i metabolizm?
1.1. Zaostrzenie
W fazie zaostrzenia ChC powszechnie występuje
niedożywienie z ubytkiem masy ciała oraz niedoborem białka, poszczególnych witamin, minerałów i pierwiastków śladowych.
Jadłowstręt, zwiększone straty drogą przewodu pokarmowego i ogólnoustrojowa reakcja zapalna to główne przyczyny niedożywienia.
U dzieci i młodzieży może wystąpić zmniejszenie tempa wzrostu w następstwie niedostatecznego odżywiania i kortykoterapii. Implikacje kliniczne niedoborów zależą od umiejscowienia,
rozległości i aktywności choroby.
Aktywna postać ChC powoduje takie same
nieswoiste zmiany w metabolizmie substratów,
jak obserwowane podczas głodzenia lub zapale­
Od Redakcji: W tłumaczeniu pominięto komentarze i piśmiennictwo. Klasyfikację siły zaleceń (A–C) i jakości danych (Ia–IV)
podano w tabeli w nr 10/2006 na stronie 74.
Skróty: ChC – choroba Crohna, DSP – doustne suplementy
pokarmowe, WZJG – wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
ZKJ – zespół krótkiego jelita, ŻD – żywienie dojelitowe, ŻE –
żywienie enteralne
120
nia. Zmiany te odzwierciedlają aktywność zapalenia i dlatego są odwracalne poprzez leczenie.
1.2. Remisja
Większość chorych w okresie remisji cechuje prawidłowy stan odżywienia. Niedożywienie, jeśli
występuje, jest głównie skutkiem upośledzonego
wchłaniania w następstwie przebytych operacji
(z biegunką wskutek złego wchłaniania kwasów
żółciowych), zespołu krótkiego jelita, rozrostu
flo­ry bakteryjnej lub leczenia farmakologicznego
(upośledzone wchłanianie witaminy B12 w związku
z leczeniem sulfasalazyną). Szczególnej uwagi wymagają nie­dobory wapnia oraz witamin D i B12.
2. W jaki sposób stan odżywienia
wpływa na rokowanie?
Niedożywienie ma negatywny wpływ na przebieg
kliniczny ChC, częstość powikłań pooperacyjnych
i śmiertelność (III).
3. Jakie są cele leczenia żywieniowego
enteralnego?
Tak jak w innych chorobach, główne cele leczenia
żywieniowego przez przewód pokarmowy (żywienia enteralnego – ŻE) to:
1) zapobieganie i leczenie niedożywienia
2) poprawa wzrastania i rozwoju dzieci i młodzieży
3) poprawa jakości życia.
Istnieją ponadto swoiste wskazania do ŻE
w ChC:
1) faza zaostrzenia choroby
2) żywienie okołooperacyjne
3) utrzymywanie remisji.
MEDYCYNA PRAKTYCZNA 2/2007
ARTYKUŁY PRZEGLĄDOWE I WYTYCZNE
3.1. Leczenie niedożywienia
3.2. Poprawa wzrastania
Niedożywienia, podobnie jak upośledzenia wzrastania, nie można leczyć jedynie poradnictwem
żywieniowym. Zaleca się żywienie przez zgłębnik
(dojelitowe – ŻD) lub stosowanie doustnych suplementów pokarmowych (DSP) jako uzupełnienie
normalnego odżywiania, ponieważ poprawiają
stan odżywienia oraz eliminują skutki niedożywienia, w tym opóźnienie wzrastania (A). Określone niedobory (mikroelementów, witamin) można korygować poprzez suplementację (C).
3.3. Poprawa jakości życia
ŻE może poprawić jakość życia niedożywionych
chorych na ChC (C).
3.4. Leczenie podstawowe w aktywnej
postaci ChC
u dzieci, jak i dorosłych (Ib). W przypadku utrzymującego się zapalenia jelit (np. u chorych steroidozależnych) korzystne okazały się DSP (B).
W długotrwałej (>1 rok) klinicznej remisji,
jeśli nie ma niedoborów żywieniowych, korzyści
z ŻE (DSP lub ŻD) lub z suplementacji witamin
i mikroelementów nie zostały udowodnione (B).
4. Praktyczne wdrażanie ŻE
4.1. Którzy chorzy powinni otrzymywać
DSP? Kiedy wskazane jest ŻD?
Dzięki stosowaniu DSP jako dodatku do normalnej diety można osiągnąć dodatkową podaż sięgającą 600 kcal/d (A).
W razie większego zapotrzebowania konieczne
jest ŻD (C).
4.2. Czy istnieją szczególne zalecenia
co do sposobu podawania lub rodzaju
diety do ŻE u chorych na ChC?
ŻE (DSP i ŻD) jest skuteczne w leczeniu ostrej
fazy choroby. U dorosłych skuteczniejsza jest jednak kortykoterapia (Ia), dlatego w tej grupie ŻE
jako jedyna metoda leczenia zaostrzeń jest wskazane głównie wtedy, gdy leczenie glikokortykosteroidami nie jest możliwe, na przykład z powodu
nietolerancji lub odmowy pacjenta (A). Leczenie
skojarzone (ŻE i farmakoterapia) jest wskazane
u chorych z niedożywieniem lub z zapalnym zwężeniem jelita (C).
U dzieci ŻE uważa się za leczenie pierwszego
rzutu w ChC (C).
ŻD można bezpiecznie prowadzić przez zgłębnik
nosowo-żołądkowy lub przezskórną gastrostomię
endoskopową (PEG) (B).
Ze względu na mniejszą częstość powikłań
bardziej zalecane jest ŻD w ciągłym wlewie niż
porcjami (B).
3.5. Żywienie okołooperacyjne
4.4. Czy w leczeniu aktywnej ChC
korzystniejsze jest ŻD dietami
aminokwasowymi (diety elementarne)
lub peptydowymi niż dietami
zawierającymi białko niezmodyfikowane?
U chorych na ChC z utratą masy ciała przed operacją i małym stężeniem albuminy w osoczu wzrasta częstość powikłań pooperacyjnych (IIa). W tej
grupie chorych zaleca się więc żywienie w okresie
okołooperacyjnym (C).
3.6. Utrzymanie remisji
Czas trwania remisji i częstość nawrotów po uzyskaniu remisji dzięki stosowaniu ŻE są podobne
jak po remisji w wyniku kortykoterapii, zarówno
Żywienie enteralne w chorobach przewodu pokarmowego
4.3. Czy istnieją przeciwwskazania do ŻE
u chorych na ChC?
Nie ma szczególnych przeciwwskazań do ŻE
w ChC, poza obowiązującymi ogólnie.
Wyniki stosowania w ŻD diet aminokwasowych
lub peptydowych nie różnią się istotnie od wyników stosowania diet zawierających niezmodyfikowane białko. Za leczenie z wyboru uważa się
wykorzystanie zwykłego pożywienia. Zasadniczo
diety aminokwasowe i peptydowe nie są polecane (A).
121
ARTYKUŁY PRZEGLĄDOWE I WYTYCZNE
4.5. Czy w leczeniu aktywnej ChC
korzystne są specjalistyczne diety
przemysłowe?
Nie wykazano jednoznacznych korzyści ze stosowania diet specjalistycznych (zawierających zmodyfikowane tłuszcze i wzbogaconych w kwasy
tłuszczowe ω-3, glutaminę lub TGF-β) (Ib). Diety
te nie są zalecane (A).
9. Czy ŻE jest wskazane w leczeniu
niedożywienia u chorych z WZJG?
Leczenie żywieniowe należy rozpocząć, gdy się
stwierdzi niedożywienie lub niedostateczne przyjmowanie pokarmu (C). Określone niedobory (np.
niedobór żelaza) trzeba leczyć odpowiednimi suplementami (C).
10. Czy ŻE jest wskazane jako metoda
leczenia aktywnego WZJG?
Wrzodziejące zapalenie jelita
grubego
5. Jaki wpływ wywiera wrzodziejące
zapalenie jelita grubego (WZJG) na stan
odżywienia i metabolizm?
W przebiegu aktywnego WZJG występuje ogólne
niedożywienie oraz określone niedobory pokarmowe. Niektóre niedobory, takie jak niedokrwistość z niedoboru żelaza lub kwasu foliowego,
stwierdza się nawet w okresie remisji. Pewne niedobory mogą być również spowodowane leczeniem
farmakologicznym (np. sulfasalazyną).
6. Czy aktywność choroby wpływa na
doustne przyjmowanie pożywienia?
Opisywano niedostateczny pobór białka i energii
w ostrym okresie WZJG. W okresie remisji pobór
pożywienia nie jest upośledzony.
Wpływ metod żywieniowych (poradnictwo żywieniowe, DSP, ŻD, żywienie pozajelitowe) na aktywność procesu zapalnego w zaostrzeniach i w przewlekłym aktywnym WZJG nie został udowod­
niony. Wpływ określonych substratów (kwasów
tłuszczowych ω-3, glutaminy lub maślanu) na aktywność WZJG jest kontrowersyjny i nieudowodniony. ŻE nie jest więc zalecane jako metoda leczenia aktywnej postaci WZJG (C).
11. Jaką wartość ma ŻE w utrzymywaniu
remisji?
Nie ma jasnych danych świadczących o wpływie
diet specjalistycznych (dobranych do choroby) lub
terapii żywieniowej na utrzymywanie remisji. ŻE
nie jest więc zalecane do tego celu (C).
12. Przeciwwskazania i powikłania
Przeciwwskazania i powikłania są takie same jak
u innych chorych.
7. Jaki wpływ na stan odżywienia ma
farmakoterapia?
Nie ma badań oceniających wpływ leków na stan
odżywienia w WZJG.
8. W jaki sposób stan odżywienia
wpływa na rokowanie?
Istnieją dane na temat związku między niedożywieniem a zwiększonym ryzykiem powikłań pooperacyjnych w ChC, natomiast nie ma takich danych dla WZJG. Można jednak zasadnie przyjąć,
że we WZJG istnieje podobny związek.
122
Zespół krótkiego jelita
Zespół krótkiego jelita (ZKJ) to złożony stan, będący wynikiem utraty (wycięcia) części jelita lub
upośledzenia zdolności absorpcyjnych pozostałego odcinka jelita cienkiego. Wystąpienie ZKJ
nie zależy od długości pozostawionego jelita, ale
raczej od ograniczenia funkcji absorpcyjnej.
Główne przyczyny ZKJ to: resekcja jelita po zawale krezki, rozległa resekcja w ChC oraz resekcje po urazie lub uszkodzeniu jelita wskutek radioterapii.
MEDYCYNA PRAKTYCZNA 2/2007
ARTYKUŁY PRZEGLĄDOWE I WYTYCZNE
13. Jaki wpływ wywiera ZKJ na stan
odżywienia i metabolizm?
tacja), zmniejszenie nasilenia biegunki i poprawa
jakości życia.
Nieprawidłowe wchłanianie jest integralną częścią definicji ZKJ. Stopień oraz typ niedożywienia
zależy od rozległości i lokalizacji resekcji, jak również od integralności i adaptacji pozostałej części
jelita. Zmiany w przemianie substratów i energii
nie zostały jeszcze wykazane.
16. Czy ZKJ wymaga specjalnego
zestawu substratów?
14. W jaki sposób stan odżywienia
wpływa na rokowanie?
Rokowanie w ZKJ zależy od stopnia upośledzenia
wchłaniania i od ilości pożywienia przyjmowanego doustnie. Powikłania związane z podtrzymującym życie leczeniem żywieniowym zazwyczaj decydują o chorobowości i śmiertelności.
UTRI poprawiony Q 1/24/07 12:48 PM Page 1
15. Jakie są cele terapii żywieniowej?
Cele to utrzymanie lub poprawa stanu odżywienia, poprawa funkcji pozostawionego jelita (adap-
Ogólnie nie jest wymagany specyficzny skład substratów. Zależnie od stopnia upośledzenia wchłaniania może być natomiast potrzebne znaczące
zwiększenie podaży energii oraz modyfikacja podaży poszczególnych substratów.
17. Jaką rolę odgrywa ŻE
w poszczególnych fazach ZKJ?
Droga podaży (DSP lub ŻD) oraz czas trwania leczenia żywieniowego zależą od aktywności choroby oraz resztkowej funkcji jelita.
17.1. Pooperacyjna faza hipersekrecji
C
M
Y
CM
MY
CY CMY
K
W fazie hipersekrecji konieczne jest ŻP w celu zapewnienia odpowiedniej podaży pożywienia oraz
uzupełnienia wody i elektrolitów (C).
ARTYKUŁY PRZEGLĄDOWE I WYTYCZNE
17.2. Faza adaptacji
Ciągłe ŻD, w ilości zależnej od utraty płynów
przez jelita, jest zalecane u chorych z ZKJ w celu
poprawy adaptacji jelita (C).
W miarę postępu adaptacji jelita ŻE (nawet
w nocy w celu wydłużenia czasu potrzebnego na
wchłanianie) można prowadzić jako uzupełnienie
normalnej diety doustnej (C).
17.3. Faza utrzymywania lub stabilizacji
DSP lub ŻD są wskazane, gdy normalne jedzenie
nie jest w stanie utrzymać prawidłowego stanu
odżywienia (C).
18. Jaką rolę odgrywają dodatki
farmakologiczne do żywności w terapii
wspomagającej ZKJ?
Przyśpieszanie adaptacji jelita poprzez stosowanie rekombinowanego hormonu wzrostu, glutaminy i diety specjalnej (ubogotłuszczowa, bogatowęglowodanowa) zasadniczo nie jest zalecane
z powodu nieprzekonujących wyników badań (C).
Tłumaczyła lek. Agnieszka Piątek-Guziewicz
Konsultował dr hab. med. Marek Pertkiewicz
Klinika Chirurgii Ogólnej i Żywienia Klinicznego
Akademii Medycznej w Warszawie
Reprinted with permission of European Society
for Clinical Nutrition and Metabolism
Komentarz
Zalecenia ESPEN dotyczące żywienia przez przewód
pokarmowy (żywienie enteralne – ŻE) w gastroenterologii obejmują 3 jednostki chorobowe o znacznie
zróżnicowanym przebiegu i nasileniu zmian chorobowych oraz związanych z nimi różnych sytuacji klinicznych, stanowiących o wskazaniach do ŻE. Ponieważ
w chorobach zapalnych jelit niedożywienie i deficyty pokarmowe wynikają z istoty choroby, stosowanego leczenia farmakologicznego lub agresywnego
leczenia chirurgicznego, a nierzadko ze współdziałania wszystkich tych czynników – leczenie żywieniowe
jest bez wątpienia wskazane w przypadkach z rozwiniętym lub zagrażającym niedożywieniem. Przed-
124
miotem dyskusji jest natomiast rola ŻE i żywienia pozajelitowego (ŻP) jako pierwotnej metody leczenia.
ŻP, a następnie ŻE stosowano początkowo w przypadkach opornych na klasyczne leczenie zachowawcze, uzyskując remisję u większości chorych. Próby
stosowania sztucznego żywienia jako zasadniczego
leczenia, głównie w chorobie Leśniowskiego i Crohna
(ChC), przyniosły zachęcające wyniki (45–94% remisji).1 Mimo to leczenie żywieniowe nie zyskało powszechnej akceptacji. Wydaje się, tak w przypadku
ŻP, jak i ŻE, iż powodem była konieczność długo­
trwałego, konsekwentnego stosowania obu metod.
W przypadku ŻP jest to trudne z powodu ryzyka zakażenia, zwłaszcza przy braku doświadczenia zespołu leczącego, w przypadku ŻE – złej tolerancji diet
podawanych doustnie lub nieakceptowania przez
chorych długotrwałego utrzymywania zgłębnika nosowo-żołądkowego. Co więcej, nie wiadomo jak długo należy stosować leczenie żywieniowe. Dodatkowe czynniki to konieczność przerwania żywienia
zwykłą dietą i koszty wynikające z braku refundacji
przy żywieniu doustnym, a także niechęć lekarzy
i chorych. Tak z punktu widzenia chorego, jak i lekarza, łatwiej zapisać i połknąć pigułkę, a jeśli nie zadziała, to wyciąć kawałek jelita – niż zamawiać i prowadzić ŻE czy ŻP przez wiele tygodni lub miesięcy
z dodatkowymi obciążeniami wynikającymi z konieczności szkolenia pacjenta i monitorowania metabolicznego.2,3
O ile ŻP można uznać za niezbyt bezpieczne, to
ŻE ma wiele zalet, gdyż w porównaniu z alternatywnymi metodami leczenia farmakologicznego jest prawie pozbawione powikłań. Stąd przyjęte obecnie
zalecenie stosowania ŻE u dzieci i młodzieży jako
metody pierwszego rzutu.4 Natomiast w Japonii,
gdzie kortykosteroidy stosuje się niechętnie, a ŻE
(także diety podawane doustnie) są w pełni refundowane dla chorych na ChC, ŻE jest zalecane jako leczenie pierwszego rzutu także u dorosłych.1,5 Postępujące równolegle gojenie zmian zapalnych, zmniejszenie aktywności choroby i spadek stężenia białka
C-reaktywnego w surowicy oraz różne efekty terapeutyczne stosowania diet o różnym składzie dowodzą związku przyczynowego efektów z terapią żywieniową.5-8 Częstość remisji jest porównywalna
­z uzyskiwaną dzięki kortykoterapii, problem stanowi
jednak nieco większa częstość nawrotów po przerwaniu ŻE.9 Być może było to spowodowane stosunkowo krótkim okresem leczenia. Pomocne mogą się
okazać nowe substraty, na przykład TGF-β lub modyfikacje dawki i rodzaju kwasów tłuszczowych.7,8
MEDYCYNA PRAKTYCZNA 2/2007
ARTYKUŁY PRZEGLĄDOWE I WYTYCZNE
Znacznie mniej wiadomo o znaczeniu leczenia żywieniowego chorych na wrzodziejące zapalenie jelita
grubego. W ostrym okresie choroby dominuje niedożywienie białkowe z retencją wody i większość chorych wymaga leczenia żywieniowego z tego powodu.
W mojej własnej praktyce, stosując ubogotłuszczowe
diety peptydowe, uzyskałem remisję w większości
pierwszorazowych epizodów choroby o niewielkim
nasileniu. I pewnie tu tkwi problem – zwykle dzieci
leczy się od początku dietą, a dorosłych – później.
W zaleceniach dotyczących uzupełniania pojedynczych mikroelementów autorzy „Zaleceń” wskazują na konieczność uzupełniania żelaza, powołując
się na pracę Gasche i wsp.10 Ponieważ częstą praktyką w Polsce jest podawanie dożylne żelaza po stwierdzeniu zmniejszonego stężenia żelaza w surowicy,
należy przypomnieć, że obniżone stężenie żelaza w surowicy w okresie ostrej choroby zapalnej nie dowodzi niedoboru żelaza w ustroju i nie stanowi wskazania do jego podawania w dawkach terapeutycznych,
a nawet może być szkodliwe. Gasche i wsp.10 zalecają pełną diagnostykę i różnicowanie między niedokrwistością choroby przewlekłej a niedokrwistością
z niedoboru żelaza (obie te postaci występują u chorych na choroby zapalne jelit), a dopiero potem odpowiednie leczenie.
Wskazania do stosowania ŻE w zespole krótkiego
jelita są ograniczone, gdyż większość chorych wymaga ŻP. Prawdopodobnie wynika to z faktu, że wchłanianie poszczególnych substancji odżywczych jest
upośledzone w różnym stopniu. Jeśli powierzchnia
wchłaniania jest wystarczająca, skuteczne bywa ciągłe, 24-godzinne żywienie przez zgłębnik wprowadzony do dwunastnicy lub jelita cienkiego.11 W większości przypadków, w których z powodzeniem stosowano ŻD, pozostało ponad 50 cm jelita cienkiego
i całe jelito grube.12 Doświadczenie kliniczne uczy, że
wielu z tych chorych nie wymaga ŻP lub wymaga go
przez krótki czas po operacji. U chorych z krótszym
odcinkiem jelita ŻD stosowano w badaniach klinicznych, zwykle przez krótki czas i nie bezpośrednio po
operacji.11,13-15 Czasem stosowanie ŻD pozwala uniknąć ŻP. U pozostałych chorych z graniczną długością
jelita wystarczy żywienie zwykłym pokarmem, który
można wzbogacać suplementem doustnym. Próby
wzbogacenia ŻD glutaminą i hormonem wzrostu są
skuteczne tylko w okresie leczenia.16
Podsumowanie: „Zalecenia” ESPEN stanowią cen­
ny dla klinicysty zbiór wskazówek, nie odpowiadają
jednak na wiele pytań i, przynajmniej w odniesieniu
Żywienie enteralne w chorobach przewodu pokarmowego
do wrzodziejącego zapalenia jelita grubego i zespołu krótkiego jelita, są oparte na opinii ekspertów, a nie
na wynikach prospektywnych badań klinicznych. Nie
oznacza to jednak, że leczenie żywieniowe jest
w tych chorobach przeciwwskazane. Brak przekonujących danych z badań klinicznych wynika z obiektywnych trudności ich przeprowadzenia z powodu
małej liczby i dużej różnorodności chorych, licznych
czynników wyłączających chorych z udziału w takich
badaniach, niemożności (z powodów etycznych)
stworzenia głodzonej grupy kontrolnej oraz ciągle
złej tolerancji długotrwałego ŻE. Wyciągnięcie wniosków utrudniają ponadto duże różnice w składzie diet
ŻE i ŻP stosowanych przez poszczególnych autorów.
dr hab. med. Marek Pertkiewicz
Klinika Chirurgii Ogólnej i Żywienia Klinicznego
Akademii Medycznej w Warszawie
Piśmiennictwo do komentarza
1. Tsujikawa T., Andoh A., Fujiyama Y.: Enteral and parenteral nutrition therapy for
Crohn’s disease. Curr. Pharm. Design, 2003; 9: 323–332
2. Dray X., Marteau P.: The use of enteral nutrition in the management of Crohn’s disease in adults. JPEN, 2005; 29 (supl. 4): S166–S169; omówienie: S169–S172
3. Griffiths A.M.: Enteral nutrition in the management of Crohn’s disease. JPEN, 2005;
29 (supl. 4): S108–S112; omówienie: S112–S117
4. Beattie R.M.: Enteral nutrition as primary therapy in childhood Crohn’s disease: control of intestinal inflammation and anabolic response. JPEN, 2005; 29 (supl. 4):
S151–S155; omówienie: S155–S159
5. Matsui T., Sakurai T., Yao T.: Nutritional therapy for Crohn’s disease in Japan.
J. Gastroenterol., 2005; 40 (supl. 16): 25–31
6. Borrelli O., Cordischi L., Cirulli M. i wsp.: Polymeric diet alone versus coticosteroids in
the treatment of active pediatric Crohn’s diseae: a randomized controlled open-label
trail. Clin. Gastroenterol. Hepatol., 2006; 4: 744–753
7. Fell J.M.: Control of systemic and local inflammation with transforming growth factor
beta containing formulas. JPEN, 2005; 29 (supl. 4): S126–S128
8. Gassull M.A.: Review article: the role of nutrition in the treatment of inflammatory
bowel disease. Aliment. Pharmacol. Ther., 2004; 20 (supl. 4): 79–83
9. Knight C., El-Matary W., Spray C., Sandhu B.K.: Long-term outcome of nutritional
therapy in paediatric Crohn’s disease. Clin. Nutr., 2005; 24: 775–779
10. Gasche C., Lomer M.C.E., Cavill I., Weiss G.: Iron, anaemia, and inflammatory bowel
diseases. Gut, 2004; 53: 1190–1197
11. Rodriguez D.J., Clevenger F.W.: Successful enteral refeeding after massive small
bowel resection. West. J. Med., 1993; 159: 192–194
12. Sales T.R., Torres H.O., Couto C.M., Carvalho E.B.: Intestinal adaptation in short
bowel syndrome without tube feeding or home parenteral nutrition: report of four
consecutive cases. Nutrition, 1998; 14: 508–512
13. Javid P.J., Collier S., Richardson D. i wsp.: The role of enteral nutrition in the reversal
of parenteral nutrition-associated liver dysfunction in infants. J. Pediatr. Surg., 2005,
40: 1015–1018
14. Parker P., Stroop S., Greene H.: A controlled comparison of continuous versus intermittent feeding in the treatment of infants with intestinal disease. J. Pediatr., 1981;
99: 360–364
15. Simko V., Linscheer W.G.: Absorption of different elemental diets in a short-bowel
syndrome lasting 15 years. Am. J. Dig. Dis., 1976; 21: 419–425
16. Wu G.H., Wu Z.H., Wu Z.G.: Effects of bowel rehabilitation and combined trophic
therapy on intestinal adaptation in short bowel patients. World J. Gastroenterol.,
2003; 9: 2601–2604
125
Download