t: podstawowe pojęcia

PROPEDEUTYKA- nauka wstępna- poznawanie
podstaw wiedzy z jakiejś dziedziny.
PROPEDEUTYKA ROLNICTWA- przedmiot
wprowadzający w podstawowe zagadn. Rolnictwa
i przygotowuje do poznania rolnictwa.
ROLNICTWO- jedna z gałęzi produkcji, która
dostarcza żywność i surowce dla przemysłu, a
wykorzystuje do tego siły przyrody
- w sensie dydaktycznym to zasób wiedzy i
umiejętności potrzebnych do wykonywania
zawodu rolnika.
PODSTAWOWE CELE ROLNICTWA:
Dostarczanie żywności, uzyskanie dochodu i
zysku, produkcja substytutów (nieodnawialne),
ochrona środ., zdrowotność ludzi, zatrudnienie
mieszkańców wsi.
GOSPODARSTWO ROLNE- jednostka
użytkująca ziemię i produkująca żywność i
surowce pochodz. Rolniczego dla przemysłu
PRZEDSIĘBIORSTWO ROLNE- gospodarstwo
samodzielne finansowo, wytruwające prod. rolne
na sprzedaż (gosp. Rolne, spółdzielnia rolna)
FORMY WŁASNOŚCI:
1.Prywatne-(rodzinne, duże gosp. prywatne; duże
gosp farmerskie (oparte w całości na pracy
najemnej).
2.Państwowe (własność Skarbu Państwa)
3.Spółdzielnie (własność prywatna- dobrowolne
zrzeszenie)
Gospodarstwo dzierżawione od Agencji Własności
Rolnej Skarbu Państwa (ziemia i trwałe środki
produkcji są nadal własnością S.P. a dzierżawca
płaci za możliwość jego użytkowania).
Funkcje gosp. rolnego obejmują:
produkcję roślin zwana produkcją pierwotną, która
wytwarza gotowe artykuły spożywcze, produkcja
zwierzęca zwana produkcja wtórną, która
przetwarza pasze na produkty spożywcze i
surowce pochodzenia zwierzęcego.
PRODUKTY Rolne wytwarzane: użyte we
własnym zakresie; przetworzone lub
uszlachetnione w gospod. (pasza na mleko, mięso,
wełnę; mięso i mleko na przetwory we własnych
mleczarniach).
1) DZIAŁ – ogół gałęzi i działalności w których
są wykorzystywane podobne metody i środki
produkcji. Wyróżniamy 4:
a) produkcja roślinna
b) prod zwierzęca
c) przetwórstwo rolnicze
d) usługi na rzecz rolnictwa
2) GAŁĘZIE- grupy roślin lub działalności o
podobnej techn prod oraz grupy zwierząt tego
samego gatunku
a) 1 rośl zbożowe
2 okopowe
3 pastewne motylkowe i niemotylkowe
4 przemysłowe
5 warzywa
b) 1 bydło
2 trzoda chlewna
3 drób
4 owce
5 konie
c) 1 masarnie
2 suszarnie
3 płatkarnie itd.
3) DZIAŁALNOŚĆ obejmuje pozyskiwanie
jednolitego produktu z zastosowaniem tej samej
tech prod
np. ad.a) 1 pszenica jara i ozima, żyto, owies,
jęczmień jary i ozimy, pszenżyto jare i ozime,
mieszanki zbożowe, kukurydza
ad. b) 1 krowy mleczne, jałówki, cielęta, opasyżywiec
POWIĄZANIA MIĘDZY DZIAŁAMI:
1) przez maksymalne wykorzystanie surowców i
produktów ubocznych
- obornik (prod zwierz dostarcza dla produkcji
rośl)
- pasze (prod rośl dla zwierz)
- prod rośl i zwierzyna dostarczają surowce dla
przemysłu rolnego
- odpady z przemysłu rolnego są dobrymi często
paszami dla zwierząt (np. wysłodki, serwatka)
2) przez racjonalne wykorzystanie pracy i środków
prod:
- odpowiedni dobór roślin (o różnych terminach
zasiewu i zbioru)
- dział prod zwierz daje stałe zatrudnienie w
ciągu roku
3) przez najbardziej produkcyjne wykorzystanie
użytków rolnych (UR),
- dużo trwałych użytków zielonych (TUZ) to
dużo paszy zielonej i powiększenie prod
zwierz
- gleby dobre i bardzo dobre to uprawa
buraków, lucerny i prod bydła; gleby słabe to
uprawa ziemniaków i prod trzody chlewnej
- właściwe wykorzystanie stanowiska w
zmianowaniu
4) przez właściwe wykorzystanie środków
finansowych i środ prod
- wpływ gotówki z jednego działu na wydatki w
drugim
- przyczepy i ciągniki wykorzystane w prod rośl i
zwierz
Profil Gospodarczy zależy od proporcji pomiędzy
działami i gałęziami produkcji.
PROFIL określa się przez:
System Gospodarczy- na podstawie
procentowego udziału poszczególnych działów w
ogólnej produkcji roślinnej lub zwierzęcej.
System Produkcji Roślinnej- charakteryzuje
dział produkcji roślinnej i mówi o udziale w nim
poszczególnych gałęzi:
a)Kierunek zbożowy (>60% w pow. Zasiewu)
b)Okopy(>25% w pow. Zasiewu np. Ziemniaki)
c)Pastewny(>35% roślin w strukturze UR –
wszystkie zielno)
SYSTEM PRODUKCJI ZWIERZĘCEJcharakteryzuje udział produkcji zwierzęcej i mówi
o udziale w nim poszczególnych gałęzi:
a)Nastawiony na produkcję bydła (min 66.6%
Sztuk Dużych (SD) w gospodarstwie
b)Nastawiony na prod trzody chlewnej ( min 20%
SD trzody chlewnej)
c)Nastawiony na hodowle owiec (min 10% SD
owiec w gospodarstwie)
KIERUNEK PRODUKCJI- określa gałęzie w
całym gosp na podstawie struktury produkcji
krańcowej (gotowej, przeznaczonej na sprzedaż
lub do spożycia przez gospodarstwo) Gałąź która
ma największy udział w tej strukturze decyduje o
kierunku produkcji.
Gospodarstwo może być;
-jednokierunkowe (wartość 1 prod. >50%)
-dwukierunkowe (2 prod >60%)
-wielokierunkowa (pozostałę)
Intensywność Gospodarstwa określona jest ilością
i wielkością nakładów pracy i środków produkcji
ponoszonych na produkcję ( wysoko-, średnio- i
ekstensywne)
Wyróżnia się:
1)Intensywność organizacji gospodarstw ( udział
intensywnych gałęzi produkcji w strukturze
produkcji)
2)Intensywność gospodarowania- wysokość
nakładów pracy i środków produkcji na 1ha lub na
1 sztukę inwentarza.
Zasady racjonalnego gospodarowania:
-minimalizacja kosztów
-maksymalizacja produkcji
1 Typ- gospodarstwo nowoczesne, doskonale
wyposażone- Maksymalizacja produkcji.
2 Typ- gospodarstwo ze słabymi glebami, stare
maszyny – Minimalizacja produkcji.
CECHY PROD ROLNICZEJ:
1) produkcja ta odbywa się na żywych
organizmach (rośl i zwierz)
2) dokładne przewidzenie wyników produkcji jest
niemożliwe
3) uzależnienie od czynników przyrod- klimat.
4) charakter przestrzenny prod rośl
5) długi cykl prod
6) charakter cykliczny (sezonowość prac)
7) istnieje produkcja główna i uboczna (ziarno –
słoma, mleko – obornik, żywiec wołowy)
8) rolnictwo jest także producentem surowców dla
własnej prod (obrót wewn)
9) występuje produkcja pierwotna (rośl) i wtórna
(zwierz)
10) różnorodność prac
11) może być w cyklu zamkniętym
PRODUKCJA-wytwarzanie dóbr materialnych i
usług zdolnych do zaspokajania ludzkich potrzeb
Do jej realizacji są potrzebne:
-Praca- celowa i świadoma działalność człowieka,
Siła Robocza- zespół ludzi z odpowiednimi
kwalifikacjami; Środki Produkcji- materialna
rzeczowa strona produkcji.
Środki produkcji dzielimy:
-przedmioty pracy (dobro ulegające w procesie
pracy); dobro przyrody (ziemia, węgiel, ropa);
surowce (drewno, buraki, złom); półfabrykaty
(stal, deski, pasze); zwierzęta produk (tuczniki)
ŚRODKI pracy (urządzenia służące do
przetwarzania podmiotów prac): budynki,
narzędzia, maszyny, zwierzęta.
Środki Prod + Ludzie = Siły Wytwórcze
Społeczeństwa SWP+ Warunki gospodarowania
(przyrodnicze i ekonomiczne)= Czyn. Produkcji
Przyrodnicze Warunki Produkcji Rolnej:
1)Warunki Klimatyczne (naświetlenie, teperatutra,
opady, wiatry, mikroklimat)
2)Ukształtowanie Terenu (równiny, płaskowyże,
teren falisty; erozje wodne)
3)Gleby i Ich Jakość (żyzność i urodzajność; klasy
bonitacyjne; kompleksy przydatności rolniczej)
Ekonomiczne. War. Prod. Rolnej:
1)Warunki Zewnętrzne ( które są niezależne):
a) Stałe: odległość od miast i środków przemysłu;
stan i sieć dróg; odległość od stacji kolejowych i
zakładów przemysłu rolnego(cukrownie itp.);
odległość od punktów skupu i zaopatrzenia w
artykuły do prod. rolnej; zasoby siły roboczej.
b) zmienne: poziom cen na rynku; możliwości
kredytowe, polityka rolna i podatkowa; poziom i
organizacja usług dla rolnictwa; możliwość zbytu
produktów rolnych.
2)Warunki Wewnętrzne (rolnik ma wpływ): ilość i
jakość siły roboczej w gospodarstwie; ilość i
jakość środków produkcji w gospodarstwie;
zasoby finansowe gospodarstwa, poziom
kwalifikacji rolnika i poziom zarządzania praca w
gospodarstwie, wielkość gospodarstwa.
STRUKTURA UŻYTKÓW ROLNYCH to %
udział poszczególnych rodzajów użytków w całej
powierzchni użytków rol.
GRUNTY ORNE (GO) – ziemie (tereny) rolnicze
przeznaczone i wykorzystane do produkcji roślin
polowych (jednorocznych, dwuletnich i
wieloletnich).
Na gruntach tych (zw.polami uprawnymi)
systematycznie ( najczęściej co roku)
przeprowadza się szereg czynności
agrotechnicznych: nawożenie, uprawa roli, siew –
sadzenie, ochrona roślin, zbór itp. Celem ich
utrzymania w kulturze i sprawności produkcyjne
STRUKTURA ZASIEWÓW określa % udział
poszczególnych rośl w ogólnej pow GO lub
zasiewów
POWIERZCHNIA ZASIEWÓW= GO – ugory i
odłogi
UGORY- GO wyłączone z prod rol, zwykle na
okres 1 roku ale uprawiane i pielęgnowane celem
utrzymania żyzności gleby
ODŁOGI- GO lub TUZ wyłączone z prod
rolniczej na dłużej niż 1 rok i pozostawione bez
żadnych zabiegów
NIEUŻYTKI- tereny nieprzydatne do
wykorzystania gospodarczego bez poddania
specjalistycznym zabiegom rekultywacji.
OGÓLNA POWIERZCHNIA
GOSPODARCZA:
---Grunty orne (GO)
---Łąki i pastwiska (TUZ)
---Sady i ogrody
---Plantacje wieloletnie (Np. chmielniki)
---Lasy i pagórki
---Stawy
---Grunty pod zabudowaniami i drogami
---Nieużytki
W Polsce obecnie użytki rolne zajmują ok.
52% kraju (z czego grunty orne – 40%, użytki
zielone – 11%, i sady – 1%). Wśród gruntów
ornych 4% to ugory i odłogi.
UZ- łąki i pastwiska
Łąka- obszar porośnięty wieloletnią roślinnością
zielną z przewagą traw, użytkowanie kośne na
zielonkę, kiszonkę, sianokiszonkę, lub siano.
Pastwiska- łąki na wypas.
Użytki przemienne- są to GO które chwilowa są
przekształcone w pastwiska, żeby później móc je
uprawiać.
TUZ- koszenie, wypas, lub na przemian.
FUNKCJE TUZ- Gospodarcza; Przyrodnicza;
Rekreacyjna.
Czynniki produkcji w rolnictwie:
I ZIEMIA
II PRACA
III KAPITAŁ
IV ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE
ZIEMIA
Cechy ziemi: nieruchomość (stałość położenia);
niepomnażalność (niepowiększalność) – związana
z ograniczonymi zasobami ziemi jako środowiska
niezbędnego do prowadzenia produkcji rolniczej;
niezniszczalność – oznacza że ziemia właściwie
wykorzystywana nie zużywa się
przestrzenność która wiąże się z organizowaniem
produkcji na znacznych obszarach i
przystosowania maszyn
Z ziemią i jakością gleb łączy się wiele innych
cech związanych z warunkami klimatycznymi
(przyrodniczymi). Ważne są: temperatura i okres
wegetacji; światło; stosunek wilgotnościowy
okres wegetacyjny – jest to ilość dni z
temperaturą średnią dobową powyżej 50C
W Polsce okres wegetacyjny waha się od 185 dni
w Polsce północno-wschodniej do 225 dni w
Polsce południowo-zachodniej oraz na pogórzu. W
Polsce centralnej od 200 do 215 dni
PRACA jest to działalność człowieka, polegająca
na przekształcaniu dóbr przyrody i
przystosowywaniu ich do zaspokajani potrzeb
ludzkich. Siła robocza – to suma umiejętności
jakimi człowiek rozporządza w pracy. Praca jest
więc formą wykorzystania siły roboczej.
Grupy osób zatrudnione w rolnictwie:
Właściciele i użytkownicy gospodarstw rolnych
(pracują na własny użytek).; Członkowie
spółdzielni rolniczych.; Członkowie rodzin
wymienionych grup.; Robotnicy najemni (stali,
sezonowi, dochodzący).
KAPITAŁ jest to ogół dóbr materialnych i
zasobów finansowych wykorzystywanych do
dalszego pomnażania.
Podstawowe składniki kapitału:
środki trwałe, które są wielokrotnie używane w
procesach produkcyjnych i stopniowo się
zużywają (długotrwałe); środki obrotowe zużywają
się całkowicie w jednym cyklu produkcyjnym
(krótszym niż jeden rok) i bezpośrednio wchodzą
w produkt finalny
Środki trwałe: Budynki i budowle; Maszyny,
urządzenia techniczne i narzędzia; Środki
transportowe; Melioracje; Zasadzenia wieloletnie;
Inwentarz żywy (stado podstawowe).
Dzielimy je na : produkcyjne (biorą udział w
procesach produkcyjnych np.: ciągniki, maszyny,
obory, melioracje, inwentarz żywy);
nieprodukcyjne (służą zaspokajaniu potrzeb
ludności np.: domy mieszkalne)
Środki obrotowe: młode zwierzęta; nawozy
mineralne; środki ochrony roślin; materiał siewny;
pasze; paliwo i smary; zapasy i środki pieniężne
Siła pociągowa jest to suma energii zdolnej do
pokonywania oporów związanych z
przemieszczaniem narzędzi, maszyn lub środków
transportowych, zawarta w organizmach żywych
lub silnikach mechanicznych.
Ze względu na charakter energii wyróżnia się:
żywą siłę pociągową – czyli konie robocze, w
niektórych krajach muły, osły, woły, psy itp.
mechaniczną siłę pociągową – czyli ciągniki,
samochody, maszyny samobieżne, silniki
spalinowe itp.
ZASOBY produkcyjne w rolnictwie:
LUDZKIE ludzie wraz z ich umiejętnościami oraz
doświadczeniem; NATURALNE dobra dane
przez naturę, nie wytworzone prze człowieka (np.
lasy, surowce mineralne); KAPITAŁOWE kapitał
rzeczowy i finansowy
Wskaźnik bonitacji gleb – wskaźnik dobroci gleb
rolniczych, obliczany przez podzielenie
powierzchni przeliczeniowej przez faktyczną
powierzchnię użytków rolnych w gospodarstwie.
Powierzchnia przeliczeniowa gospodarstwa –
potencjał glebowy gospodarstwa w przeliczeniu na
gleby klasy IV; obliczana jest jako suma
iloczynów powierzchni GO i TUZ w
poszczególnych klasach przez właściwe
współczynniki bonitacyjne.
OKRĘGI PODATKOWE:
I. strefa wielkomiejska II. strefa miejska III. strefa
wiejska IV. strefa wiejska oddalona
KOMPLEKSY PRZYDATNOŚCI
ROLNICZEJ GLEB (albo kompleksy glebowo
– rolnicze)
Kompleksami glebowo rolniczymi nazywamy
zespół różnych gleb, które wykazują zbliżone
właściwości rolnicze i mogą być podobnie
użytkowane.
Przy kwalifikowaniu gleb do odpowiednich
kompleksów bierze się pod uwagę następujące
kryteria:
warunki klimatyczne gleby; położenie w rzeźbie
terenu; układ stosunków wilgotnościowych;
przydatność pod użytki rolnicze
Kompleksy w ramach GO:
pszenny bardzo dobry; pszenny dobry; pszenny
wadliwy; żytni bardzo dobry (pszenno żytni); żytni
dobry; żytni słaby; żytni bardzo słaby (żytnio
łubinowy); zbożowo – pastewny mocny; zbożowo
– pastewny słaby; pszenny górski; zbożowy
górski; owsiano – ziemniaczany górski; owsiano –
pastewny górski
Kompleksy w ramach TUZ:
1z bardzo dobre i dobre do klas I i II
2z średnie do klas III i IV
3z słabe i bardzo słabe do klas V i VI
Stan odłogowych gruntów powinien do dawnego
stanu użytkowania w ciągu roku, a pojawienie się
roślinności stałem praktycznie na stałe
uniemożliwia powrót.
NIEUŻYTKI- tereny nieprzydatne do rolniczego
użytkowania (bagna tereny kopalni odkrywkow)
Użytki Zielone UZ- tereny które w naturalny lub
sztuczny sposób uległy zadarnieniu, najczęściej
porośnięte trawami, ziołami, rośl motylkowymi.
Łąka- trwały UZ porośnięty trawą wieloletnią,
chwastami itp. -koszenie
Pastwiska- trwałe UZ trawa itp. – wypas
Ogólna powierzchnia gospodarstw to:
GO; TUZ; sady i ogrody; plantacje wieloletnie;
lasy i parki; stawy i jeziora; grunty pod zabudową i
drogami, nieużytki.
Dla rolnika ważne jest:
-ilość ziemi (powierzchnia ogólna, UZ, GO i TUZ)
-jakość ziemi (klasy gleb, przydatność rolnicza)
PRODUKCJA ROŚLINNA jest podstawowym
surowcowym działem produkcji rolniczej w
gospodarstwie. Rośliny są: podstawą naszego
pożywienia, paszą dla zwierząt, surowcem dla
wielu gałęzi przemysłu.
Jej specyficznymi CZYNNIKAMI
WYTWÓRCZYMI są ziemia i organizmy
roślinne zdolne do fotosyntezy czyli przetwarzania
związków nieorganicznych w organiczne przy
udziale światła słonecznego.
Produkcja roślinna obejmuje:
Polową produkcję na GO; produkcję pasz na UZ;
produkcję ogrodniczą (zioła, kwiaty, warzywa,
owoce); produkcję roślin wodnych w zbiornikach
wodnych; produkcję leśną.
ROŚLINY(nakłady i nadwyżki) DZIELIMY
NA:
---intensywne (duże nakłady środków produkcji i
robocizny na 1ha)- okopowe, warzywa, tytoń,
chmiel
---ekstensywne (niskie nakłady na 1 ha)- rośliny
zbożowe i rzepak
CEL PRODUKCJI ROŚLINNEJ- uzyskanie
wysokich i dobrej jakości plonów przy
ekonomicznie uzasadnionych nakładach i ochronie
środowiska naturalnego
ZADANIEM PRODUKCJI ROŚLINNEJ jest
jak najlepsze przetwarzanie składników
mineralnych i energii słonecznej za pomocą
aparatu asymilacyjnego w materię roślinną
PRODUKCJA ROŚLINNA
CHARAKTERYZUJE SIE:
1) Istnieje zróżnicowanie roślinne pod względem
wymagań glebowych, klimatycznych i
nakładów
2) sezonowość i zapotrzebowanie na pracę
3) nie może być prowadzona w monokulturze;
musi być zmianowanie roślin
4) wrażliwość na transport
5) łatwiejsza mechanizacja prac w produkcji
roślinnej niż w zwierzęcej
6) nieregularność dopływu gotówki.
PLON= miara wydajności roślin uprawnych, czyli
ilość użytecznej masy roślinnej (ziarna, słomy,
korzeni, bulw, nasion itp.) uzyskiwanej a jednostki
powierzchni (najczęściej z 1ha czyli 10000m).
Plon podajemy w tonach (1t=1000kg) czasem
dopuszczalna jest decytona (1dt=100kg).
JEDNOSTKI:
1ha=10 000 m2
1a=100m2
1morga (nowopolska) = 0,559ha
PODZIAŁ PLONÓW ZE WZGLĘDU NA
WARTOŚĆ UŻYTECZNĄ PLONU:
---podstawowy- biomasa wytwarzana przez
rośliny w okresie wegetacji, będąca głównym
celem uprawy, użyteczna dla człowieka,
zgromadzona w nadziemnych lub podziemnych
częściach roślin (np. ziarno, nasiona, korzenie)największy przychód gospodarstwa
---uboczny- masa organiczna pochodząca z części
roślin które nie stanowią głównego celu uprawy
(np. słoma, plewy, liście, łodygi, odpady
przemysłu rolno-spożywczego)
PODZIAŁ PLONÓW ZE WZGLĘDU NA
CZAS POZOSTAWANIA NA POLU (OKRES
WEGETACJI):
---główny- zasiewy pozostające które przez
większą część roku wegetacyjnego dostarczają
plon podstawowy i uboczny
---międzyplon (poplon) – ścierniskowy, ozimy,
wsiewka poplonowa- uprawa dodatkowa na
zieloną masę rośliny trzeciej w ciągu dwu latmiędzy dwoma plonami głównymi lub głównym i
wtórym
---wtóry- zasiewy uprawiane po międzyplonie
ozimym- drugi zbiór w danym roku
kalendarzowym; są to rośliny jare późnego siewu
PLENNOŚĆ- zdolność roślin do wytwarzania
określonego plonu, czyli użytecznych części
przeznaczonych na cele spożywcze, paszowe,
przemysłowe lub nawozowe. Wyrażamy w
jednostkach masy (t, dt, kg) uzyskiwanej w ciągu
roku z jednostki powierzchni (m`, a, ha) w formie
plonu głównego lub międzyplonu
PŁODNOŚC zdolność roślin do wytworzenia z
organów rozrodczych (generatywnych lub
wegetatywnych) stanowiących materiał siewny lub
sadzeniowy. Płodność wyrażamy
współczynnikiem reprodukcji czyli liczbą wyżej
wymienionych organów(nasion rolniczych)
uzyskanych z jednej rośliny. (zbiór/wysiew) (np. u
pszenicy ziarno decydujące)
PRODUKTYWNOŚĆ zdolność roślin do
wytworzenia w ciągu sezonu wegetacyjnego
biomasy w formie plonu podstawowego,
ubocznego oraz części nie wynoszonych z pola
(tzw. resztki pozbiorowe). Podobnie jak plenność
wyraża się w jednostce masy pozyskiwanej z
jednostki powierzchni.
SIEDLISKO ROŚLINNE zespół naturalnych
(przyrodniczych) i sztucznych (wynikających z
działalności człowieka) czynników zewnętrznych,
działających bezpośrednio lub pośrednio na rośl w
czasie ich wzrostu i rozwoju.
Wyróżnia się siedliska: ciepłe i chłodne, suche i
wilgotne itp.
CZYNNIKI SIEDLISKA:
1) naturalne:
- klimatyczne (promieniowanie słon, temp,
wilgot, opady, wiatry, ciśnienie)
- glebowe (rodzaj gleb i ich właściwości fiz, chem
i biolog)
- geologiczne (rodz skał)
- topograficzne (ukształtow terenu)
- wodne (rzeki, bagne, jeziora, stawy)
2) sztuczne:
- agrotechniczne (uprawa roli, nawożenie,
zmianowanie)
- pratotechniczne (zabiegi na TUZ)
- techniczne (związane z rozbudową sieci
komunikacyj)
- melioracyjne (na- i odwadnianie)
Wśród czynników siedliska są takie, które
wywierają wyraźny wpływ na żywe rośl np.:

dwutlenek węgla

tlen

światło

woda

sole min i in.
Są to czynniki o bezpośrednim znaczniu dla
procesów żywnościowych roślin, gdyż dzięki nim
rośl mogą asymilować, oddychać, rosnąć i
rozmnażać się.
Pozostałe czynniki wywierają większy lub
mniejszy pośredni wpływ na rośl.
Należy pamiętać, że oddziaływanie czynników
siedliskowych jest KOMPLEKSOWE i nie można
żadnego z nich zastępować innym i rozpatrywać w
oderwaniu od pozostałych.
ŚWIATŁO
Naturalnym źródłem światła jest promieniowanie
słoneczne. Ilość tego promieniowania
docierającego do powierzchni ziemi zależy
głównie od szerokości geograficznej. Decyduje
ona także o długości dnia.
Większość roślin wykazuje określone reakcje na
długości dnia (fotoperiodyzm). Reakcja roślin
przejawia się w postaci zakwitania, a także
takich procesów jak wytwarzanie bulw,
krzewienie, stan spoczynku, opadanie liści, itp.
Na podstawie związanej z kwitnieniem reakcji
na fotoperiod (długość oświetlenia w czasie
doby) różnią się:
- rośliny dnia długiego (RDD) uzyskują one
zdolność do kwitnienia przy stosunkowo długim
okresie oświetlenia (13-16h) w zależności od
rośliny; np. zboża, burak cukrowy, koniczyna,
ziemniaki, rzepak, len
- rośliny dnia krótkiego (RDK) zakwitają przy
fotoperodzie krótkim, tj 8-12h; np. kukurydza,
soja, słonecznik
- rośliny obojętne na długość dnia, kwitną
zarówno podczas dnia krótkiego jak i długiego;
np. fasola, gryka
ŚWIATŁO
-Stanowi źródło energii dla procesów fotosyntezy (
ma bezpośredni wpływ na tworzenie przez rośliny
substancji organicznej)
-Konieczne jest do syntezy chlorofilu
Bilans energii świetlnej padającej na liść:
-10% jest odbijane
-10% energia przepuszczona przez liść
-80% energia pochłonięta ( z czego 5%
fotosynteza, 75% różne procesy)
Regulowanie warunków świetlnych:
---Czynne: Możliwe tylko w szklarniach i
inspektach.
---Bierne możliwe na polu które polega na:
- uprawie odmian o odpowiednim typie
asymilacji, ustawieniu liści i ich
rozmieszczeniu;
- zastosowania odpowiedniej obsady roślin na
powierzchniach;
- stosowania południkowego kierunku siewu;
- usuwanie chwastów;
-wczesnym wykonaniu przecinki i przerywki
w burakach;
- doborze terminu siewu roślin zgodnym z
fotoperiodyzmem
TEMPERATURA
Promieniowanie słoneczne jest także zasadniczym
źródłem ciepła. Główną przyczyna ogrzewania się
lub oziębiania powietrza jest temp. powierzchni
Ziemi . Dla uzyskania wysokiego plonu jest
niezbędne aby gleby oraz powietrze posiadały
dostateczna ilość ciepła i odpowiednią
temperaturę.
Od przebiegu temperatury zależy długość okresu
wegetacyjnego (w Polsce 185-220 dni),
A w krajach UE 240-280 dni.
Okres wegetacyjny: jest to ilość dni ze średnia
dobowa temp. powietrza nie mniejszą niż +5C. Od
długości okresu wegetacyjnego zależy liczba
gatunków, które można uprawiać w danym
regionie, W Polsce długość okresu wegetacyjnego
niektórych roślin ograniczają przymrozki.
Rośliny maja określone wymagania co do
przedziału temp. (od min do max), w którym
mogą normalnie przebiegać ich procesy
fizjologiczne.
Temperatura optymalna – to taka przy której
procesy wzrostu i rozwoju przebiegają najlepiej i
najszybciej, (20-25C) rośliny ciepłolubne 30-35C
Temperatura maksymalna-to taka przy której
roślina jeszcze żyje ale wstrzymuje swój wzrost i
rozwój i jeżeli trwa to długo to zamiera.
Temperatura minimalna – to taka, poniżej której
rośliny są w stanie anabiozy tj. życia utajonego, a
dalsze obniżanie się temperatury zwłaszcza
poniżej 0C wywołuje różne reakcje (niektóre
rośliny obumierają)
Regulowanie warunków termicznych:
1) Czynne:
---zwiększenie aktywności mikrobiologicznej –
intensyfikacja egzotermicznych procesów w
glebie
---odprowadzanie nadmiaru wody (melioracje);
---zabiegi uprawne zmniejszające parowanie
(zmniejszają straty ciepła) zmiana barwy
gleby (zmniejszenie obfitego
promieniowania)
---zmniejszenie zacienienia gleby(niszczenie
chwastów);
---osłony leśne i zadrzewienia śródpolne.
2) Bierne:
---dobór gatunków i odmian do określonych
warunków klimatycznych;
---dostosowanie terminu siewu i zbioru do
panujących temperatur
W okresie zimy i na przedwiośniu mogą mieć
miejsce różne rodzaje uszkodzeń roślin ozimych
i wieloletnich zimujących w polu:
wymarzanie- które jest wynikiem bezpośredniego
działania mrozu na niepokryte śniegiem rośliny;
wyprzenie- gdy obfite opady śniegu pokrywają
niedostatecznie zamarzniętą glebę, wysmalanie
ozimin- które zachodzi na skutek wiania suchych
mroźnych wiatrów przy braku pokrywy śnieżnej,
wysadzanie roślin- może następować na
przedwiośniu, głównie na glebach organicznych
gdy temperatura jest na tyle zmienna że w dzień
gleba rozmarza, a w nocy zamarza.
wymakanie (wymięknie) roślin- ma miejsce na
przedwiośniu gdy śnieg szybko topnieje a woda
powoli wsiąka w glebę i wówczas w zagłębieniach
terenu gromadzi się woda i rośliny są tą wodą
przez dłuższy czas przykryte. Wtedy ich korzenie
gniją, rośliny żółkną i obumierają.
WODA
Głównym źródłem są opady atmosferyczne.
Zarówno niedobór jak i nadmiar wody jest
szkodliwy dla roślin. Dlatego ważna jest nie tylko
ilość opadów, ale tez i ich rozkład.
Zapotrzebowanie na wodę określa współczynnik
transpiracji roślin który wyraża ilość wody
zużytej na wyprodukowanie jednostki suchej masy
roślinnej.
Zależy on od samej rośliny, wilgotności powietrza,
wiatrów, nawożenia i fazy rozwojowej rośliny. Jest
on miara efektywności wykorzystywania wody
Na wyprodukowanie 1kg suchej masy roślina
zużywa x kilogramów wody:
BILANS WODNY
Przychody wody:
---opady atmosferyczne,
---sztuczne nawadnianie,
---podciąg kapilarny (w przypadku płytkiego
zalęgania wód gruntowych),
---woda z kondensacji pary wodnej (rosa)
Rozchody:
---transpiracja roślin (rozchód produkcyjny),
---parowanie wody z powierzchni wody
(ewaporacja),
---przesiąkanie boczne i grawitacyjne,
---spływy powierzchniowe ze stoków w rejonach
podgórskich i górskich
KLIMAT
KLIMAT to charakterystyczny dla danego obszaru
wieloletni przebieg pogody.
Jest on określany na podstawie między innymi:
---temperatury
---wilgotności powietrza
---zachmurzenia, nasłonecznienia
---opadów
---kierunku i prędkości wiatrów
przebieg pogody wpływa na:
---wzrost, rozwój i plonowanie roślin;
---rozwój i rozmnażanie się szkodników, chorób i
chwastów;
---termin rozpoczynania i kończenia prac
polowych;
---zastosowanie ciężkich maszyn;
---skuteczne działanie agrochemikaliów tj.
nawozów i środków ochrony roślin.
Największe niedobory opadów dla roślin
uprawnych są na niżu środkowopolskim. W tym
rejonie średnia suma opadów w Polsce wynosi
580mm. W Polsce długość okresu wegetacyjnego
wynosi od 185 do 225 dni. Najkrótszy okres
wegetacyjny w Polsce płn-wsch i w niektórych
terenach północnych oraz w górach, a najdłuższy
okres wegetacyjny 220-225 jest w Polsce płd-zach
i na pogórzu.
GLEBA - Wierzchnia warstwa skorupy ziemskiej,
czynna biologicznie, będąca tworem przyrody i
powstała z przekształcenia skały macierzystej pod
wpływem czynników glebotwórczych. Gleba w
odróżnieniu od skały macierzystej, z której się
tworzy ma zdolność do zatrzymywania wody
opadowej oraz zawiera składniki pokarmowe
powstała w formie dostępnej dla roślin(jonowej) a
dzięki nagromadzonej próchnicy jest źródłem
azotu niezbędnego do życia wszystkich
organizmów
PROCESEM GLEBOTWÓRCZYM nazywamy
przemiany, w wyniku których ze skały tworzy się
gleba o ściśle określonej budowie oraz cechach
fizycznych, chemicznych i biologicznych.
Procesem glebotwórczym jest: wietrzenie skał,
gromadzenie próchnicy.
ZNAJOMOŚĆ GLEBY- jej przynależność do
- typu (proces glebotwórczy)
- rodzaju (skała macierzysta)gatunku (skład granulometryczny)
umożliwia jej prawidłowe użytkowanie (jaki gat a
nawet odmianę uprawiać) i przewidywanie
wysokości kosztów jakie trzeba ponieść na:
uprawianie mechaniczne, nawożenie, ochronę rośl,
wysokość i jakość plonów
RODZAJE WIETRZEŃ:
Fizyczne- przechodzenie skał litych w utwory
luźne, bez zmian składu chemicznego.
Chemiczne- zmiany zachodzące pod wpływem
reakcji chemicznych prowadzące do rozkładu skał
na składniki proste.
Biologiczne- bezpośrednie działania żywych
organizmów rozkładających substancje organiczną
i tworzące próchnicę i dalej glebę.
RĘDZINY- gleby wapienne, bardzo dobre dla
rolnictwa, próchnica >3% powyżej 30 cm.
CZARNOZIEMY- lessowe, bardzo dobre,
próchnica >4% do 70cm; żyzne i urodzajne
CZARNE ZIEMIE- na glinach i piaskach 3-6%
próchnicy, do 60 cm; obojętne
GLEBY PŁOWE- glina zwałowa, piaski, iły 1,52,5% próchnicy do 30 cm. Słabe, wymagają
wapnowania i nawożenia.
GLEBY BIELICOWE- piaskach, żwirach,
próchnica 15-20cm, 0,5-1,8% Kwaśne, ubogie,
bardzo słabe, nie nadające się do użytku rolniczego
MADY- doliny rzek, śred-bardzo żyzne, prochnica
1,5-8% poziom 20-40 cm.
GLEBY BAGIENNE- pod TUZ, utworzone w
warunkach trwałego, nadmiernego uwilgocenia.
BUDOWA PROFILU GLEBOWEGO- pionowy
przekrój gleby przez warstwe gleby, o miąższości
(czyli głębokości do 150cm) ukazujący jej budowę
z poziomami zróżnicowania (poziomy
genetyczne). W wyniku procesów fiz, chem i
biolog PG różnicuje się pod wpływem cech zewn i
in na tzw. poziomy genetyczne (glebowe)
POZIOM GENETYCZNY- równoległa do
powierzchni ziemi część gleby zmieniona w
procesie glebowym, która charakteryzuje się
jednorodnymi właściwościami fiz. i chem.
Wierzchnia warstwa gleby podlegająca
bezpośredniemu działaniu maszyn i narzędzi
uprawnych to ROLA lub WARSTWA
UPRAWNA.
MIĄŻSZOŚĆ (20-35cm) warstwy uprawnej z
reguły równa jest głębokości pracy pługa, na którą
ma wpływ także miąższość poziomu próchniczego
gleby (WARSTWA ORNO- PRÓCHNICZA)
PRÓCHNICA- specyficzna substancja org.
Występuje w wierzchniej warstwie gleby.
Miąższość warstwy próchnicznej gleb krajowych
waha się w szerokich granicach, ale najczęściej
wynosi 20-35cm. Również zawartość % próchnicy
jest zróżnicowana i wynosi od 1-3,5%.
Gleby próchnicze charakteryzują się dobrymi
właściwościami fizycznymi, chemicznymi,
biologicznymi. Próchnica jest głównym źródłem
azotu dla roślin i znaczącym fosforu np.gleba
zawierająca 1,72% próchnicy w 20cm w warstwie
zawiera 3.000 kg na 1ha azotu w różnych
związkach organicznych.
DWA KIERUNKI PRZEMIAN:
1) Mineralizacja- rozkład związków organicznych
połączony z wytwarzaniem prostych związków
mineralnych i CO2. Mogą być:
---Tlenowe -> butwienie – powst. H2O CO2 i
inne
---Beztlenowe -> gnicie powst. CH2 H2S i inne
2) humifikacja-przemiany związków organicznych
(drobnoustroje, makro- i mezofauna); są 2 etapy:
- rozkład substancji organicznych do
nieorganicznych
- synteza tych związków- powstanie związków
próchnicznych
ŹRÓDŁA SUBSTANCJI ORG:
---Obumarłe części rośl (opadłe liście, korzenie
rośl)
---Nawozy org (obornik, kompost, nawozy
zielone)
---Obumarłe ciała makro- mezo- i mikrofauny
ROLA PRÓCHNICY (ZNACZENIE):
a) Wpływa na tworzenie trwałej struktury
gruzełkowatej
b) poprawia stosunki wodno- powietrzne gleby
c) poprawia stosunki cieplne gleby
d)magazyn azotu, źródło azotu fosforu, potasu,
magnezu i wapnia dla roślin
e) zwiększa zdolności sorpcyjne gleby i niweluje
działanie substancji toksycznych
wprowadzanych do gleby
f) wpływa na zwiększenie ilości mikroorganizmów
w glebie
g) decyduje o żyzności i urodzajności gleby
METODY ZWIĘKSZANIA ZASOBÓW
PRÓCHNICY:
---nawożenie nawozami organicznymi
---uprawa rośl motylkowych i wieloletnich traw
---utrzymanie właściwego odczynu gleby
---iłowanie i glinowanie gleb lekkich
---stosowanie orek pogłębionych
ŻYZNOŚĆ GLEBY zdolność do zaspokajania
potrzeb roślin w składniki pokarmowe, wodę,
powietrze i ciepło
URODZAJNOŚĆ GLEBY- zdolność gleby do
wydania plonu roślin przy danych warunkach
pogodowych i odpowiedniej działalności
człowieka.
MAPY GLEBOWE:
1) BONITACYJNE(1:5000) są opracowane dla
terenów rolniczych i nie obejmują miast oraz
lasów. Znajduje się na nich granica i numer
hipoteczny właściciela działki, jej powierzchnia
w ha i zasięg klas bonitacyjnych z
uwzględnieniem gruntów ornych, łąk i pastwisk.
Mapy te są podstawą do wymiaru podatku
gruntowego oraz do określenia ceny jednego ha
przy transakcjach kupna- sprzedaży
2) GLEBOWO- ROLNICZE- wykonane na
bazie bonitacyjnych (1:5000 do 1: 25000).
Zasadniczą treścią tych map jest przestrzenny
zasięg kompleksów glebowo- rolniczych.
Zawierają też granice działek, zasięg typów i
podtypów gleb, klasę bonitacyjną, skład
granulometryczny, obszary leśne, tereny
zabudowane, wody, nieużytki. Dają one inf o
kompleksach glebowo-rolniczych, warunkach
glebowych oraz gospodarce przestrzennej na
terenie całej gminy
3) MAPY ODCZYNU I ZASOBNOŚCI GLEB
W SKŁ POKARM (1:5000) mapy pH gleb,
zasobności w fosfor i potas, sporządzane na
podst analiz laboratoryjnych przez stacje
chemiczno-rolnicze
4) MAPY GLEBOWO- PRZYRODNICZE
(1:500; 1:1000;1:5000- dla rezerwatów i
powierzchni doświadczalnych; 1:30000;
1:1000000 dla innych obszarów)- przedstawiają
przestrzenne rozmieszczenie typów, podtypów
rodzajów i gatunków gleb oraz ich skład
granulometryczny.
KOMPLEKSY PRZYDATNOŚCI:
Pszenny (bardzo dobry; dobry; wadliwy)
Żytni (bardzo dobry (pszenno-buraczany); dobry;
słaby; bardzo słaby (żytnio-łubinowy)) Zbożowopastewny (mocny; słaby) Pszeniczny górski;
Zbożowo górski; Owsiano-ziemniaczany górski;
Owsiano-pastewny górski; Gleby orne przydatne
pod użytki zielone.
Kompleksy TUZ zostały wyróżnione na
podstawie właściwości gleb oraz wielkości i
jakości użytkowanego plonu.
Kompleksy UZ: 1z- UZ bardzo dobre i dobre,
należą do nich łąki i pastwiska zaliczane do klasy I
i II; 2z- UZ średnie, pastwiska klasy III i IV; 3zUZ słabe i bardzo słabe, klasa V i VI
KATEGORIE CIĘŻKOŚCI GLEB
---bardzo lekkie- piaski luźne i słabo gliniaste
części spławialnych jest ok. 5-10%
---lekkie- piaski gliniaste lekkie i moce, żwiry
gliniaste. części spławialnych ok. 10- 20%
---średnie- gliny lekkie, pyły ilaste i żwiry
gliniaste, części spławialnych 21-35%
---ciężkie- gliny średnie, części spławialnych 3550%
---bardzo ciężkie- iły i gliny ciężkie, części
spławialnych powyżej 51%
RODZAJE ROŚLIN:
Drzewiaste-drzewa, krzewy, łodygi pokryte
korkiem, przystosowane do przetrwania zimy
Zielne- wytwarzają pędy zielone o łodygach nie
zdrewniałych, pokrytych skóra, dzielimy na:
JEDNOROCZNE-przechodzą pełen cykl
rozwojowy w ciągu jednego sezonu
wegetacyjnego, a później umierają; ozime lub jare
MONOKARPICZNA- roślina raz kwitnie w ciągu
życia, wydaje nasiona i umiera (marchew, buraki)
DWULETNIE- ich cykl rozwojowy trwa 2 lata, w
1 roku roślina wytwarza spichrze, a w 2 roku
wytwarza pędy kwiatowe, nasiona i umiera potem.
WIELOLETNIE (Byliny)- kwitną i owocują
wielokrotnie i z reguły rozmnażają się genetycznie
Rośliny zbożowe-grupa rośl. mącznych;
użytkowane po przemiale jako mąka, śruta, płatki,
kasza, podstawowy pokarm dla ludzi lub samo
ziarno, otręby, słoma, zielonka dla zwierząt.
JARE(owies, kukurydza, proso, gryka) OZIME
(żyto) JARE i OZIME (pszenica, pszenżyto,
jęczmień)
UŻYTKOWANIE ZBÓŻ:
ZIARNO- na cele konsumpcyjne; przemysł
barwniczy i gorzelniany; na pasze, materiał siewny
SŁOMA i PLEWA- pasza objętościowa (naj
Owies, Jęczmień); ściółka, izolacja
ROŚLINY OKOPOWE- organy podziemne
(korzenie spichrzowe, bulwy) części nadziemne
plon uboczny, dobra pasza (buraki, ziemniaki)
CECHY-użytkuje się części podziemne, zawierają
dużo węglowodanów, mało białka, uprawiane w
szerokie rzędy, uprawiane na oborniku.
ROŚLINY PRZEMYSŁOWE – rzepak,
kukurydza, (rośliny tłuszczowe) len, konopie
(włókna) tytoń, chmiel wiklin (rośliny specjalne)
PASZOWE:
MOTYLKOWE-strączkowe: na nasiona z
przeznaczeniem na konsumpcje, paszowe, oraz na
zieloną masę.
NIEMOTYLKOWE- rośliny zielne, na paszę,
kapusta pastewna, słonecznik pastewny,
kukurydza, rzepak, owies itp.)
ROŚLINY WARZYWNICZE- grupa roślin
zielonych, służących gł. na pokarm.
ORGANY SPICHRZOWE:
-korzenie- marchew ; cebule- por, cebula ; łodygi –
kalarepa ; liście – kapusta;
ROŚLINY ZIELARSKIE- mięta pieprzowa,
kminek zwyczajny, rumianek itp.
PRODUKCJA SADOWNICZA- prod. owoców
TEMAT: ROLA CELE I ORGANIZACJA
PRODUKCJI ZWIERZĘCEJ
PRODUKCJA ZWIERZĘCA: w rolnictwie jest
wtórna do produkcji roślinnej. Jej zadaniem jest
przetwarzanie produktów pochodzenia roślinnego
na bardziej cenne artykuły pochodzenia
zwierzęcego.
CELEM PRODUKCJI ZWIERZĘCEJ jest
wytwarzanie produktów zwierzęcych określonej
ilości i jakości
PRODUKCJA ZWIERZĘCA ROZUMIANA
RZECZOWO to wielkość uzyskanej produkcji
żywca rzeźnego, przyrost stada, produkcja mleka,
jaj, wełny, ryb i innych produktów zwierzęcych
RÓŻNICE MIĘDZY PRODUKCJĄ
ROŚLINNĄ I ZWIERZĘCĄ (CECHY
PRODUKCJI ZWIERZĘCEJ):
---produkcja zwierzęca jest zgrupowana w
budynkach i ośrodku gospodarczym
---zajmuje niedużą powierzchnię
---produkcja zwierzęca nie jest uzależniona od pór
roku i pogody
---wymaga stosunkowo dużych nakładów pracy, w
tym siły ludzkiej, dość równomiernie rozłożonej
w ciągu całego roku
---cykl produkcyjny chowu wielu zwierz jest
często krótszy niż prod rośl
---przy krótkich cyklach produkcji następuje
szybki obieg środków pieniężnych
ORGANIZACYJNE I EKONOMICZNE
ZNACZENIE PRODUKCJI ZWIERZĘCEJ:
1) uszlachetnienie produktów roślinnych
(przetwarzanie ich w droższe, bardziej
skoncentrowane produkty zwierzęce)
2) utrzymywanie zwierząt poprawia wykorzystanie
posiadanych zasobów siły roboczej, ziemi i
środków trwałych
3) podnoszenie i utrzymywanie żyzności gleby
przez produkcje nawozów organicznych
4) ograniczanie ryzyka produkcji
5) bardziej równomierny dopływ gotówki niż w
prod rośl
6) podniesienie wydajności pracy
7) dostarczanie artykułów dla własnego
gospodarstwa domowego (np. mleka, jaj itp.)
8) wrażliwość na transport (chłodziarki do mleka
itp.)
DO PROWADZENIA PRODUKCJI
ZWIERZĘCEJ NIEZBĘDNE SĄ
ODPOWIEDNIE WARUNKI:
---zapewnienie zaplecza paszowego w ciągu
całego roku
---posiadanie odpowiednich pomieszczeń dla
zwierząt, magazynów paszowych, silosów do
zakiszania roślin, budynków dla personelu itp.
---Zapewnienie dobrej wody do picia oraz wody
do procesów techn
---Posiadanie siły roboczej i opieki weterynaryjnej
do obsługi zwierz
PRODUKCJA ZWIERZĘCA W POLSCE:

bydło

trzoda chlewna

owce

konie

różne gat drobiu

zwierzęta futerkowe

ryby

pszczoły
SZTUKA FIZYCZNA to każda sztuka
inwentarza, niezależnie od gatunku, wieku i wagi.
Takie ujęcie niewiele jednak daje, gdyż
uniemożliwia sumowanie wagi zwierząt i ich
porównywanie. Wprowadzono więc pojęcie
SZTUKI PRZELICZENIOWEJ. Sztuki
przeliczeniowe (odpowiednik 1 krowy) to:
---SZTK DUŻA (SD)o wadze 500kg, ale
przebywająca w gospodarstwie cały rok
---SZTK OBORNIKOWA (SO) czyli taka, która
produkuje rocznie 10 ton obornika
---SZTK ŻYWIENIOWA (SŻ) na której
wyżywienie zużywa się rocznie 3500 jednostek
owsianych
JEDNOSTKA OWSIANA- przeliczeniowa
jednostka stosowana w przygotowaniu dawek
żywieniowych dla zwierząt, której podstawą jest
wartość 1kg owsa
Do ustalenia obsady zwierząt w sztukach
żywieniowych i obornikowych służa także, jak
przy sztukach dużych odpowiednie jednostki
przeliczeniowe.
OBSADA INWENTARZA ŻYWEGO- liczba
zwierząt przypadająca na 100ha UR (najczęściej w
SD ale można ją też określić w sztukach
fizycznych)
STRUKTURA INWENTARZA ŻYWEGO- %
udział różnych gat zwierz w ogólnej liczbie
zwierząt w gospodarskich (zawsze w SD);
struktura ta wyznacza tzw. KIERUNEK
PRODUKCJI ZWIERZĘCEJ
STADO ZWIERZĄT- wszystkie zwierzęta
jednego gatunku utrzymywane w gospodar.
Wyróżniamy:
---Stado podstawowe (reprodukcyjne) czyli zwierz
do rozmn (krowy, jałówki cielne, knury, lochy
itp.
---Stado produkcyjne- zwierz towarowe (tuczniki,
bukaty, opasy itp.)
STRUKTURA STADA- % udział
poszczególnych grup zwierząt w ogólnej liczbie
zwierz w danym stadzie (określa się w sztukach
fizycznych ale można w SD); struktura ta określa
tzw. KIERUNEK CHOWU
Stado dzielimy na GRUPY (KLASY
WIEKOWE). Obejmują one zwierz jednego gat w
jednym wieku. Grupy wiek są ustalone dla
każdego stada np.
bydło:

cielęta do 14 dni, do 0.5 roku,

jałówki od 0,5 do 1,5 roku,

jałówki cielne,

krowy.
Dla trzody:
OBORNIK- kał, mocz + ściółka (słoma)

prosięta do 4 lub 8 tygodni,
AGROFAGI- chwasty, szkodniki lub bakterie,

warchlaki 2-4 miesiące,
grzyby, wirusy szkodliwe dla roślin, obniżenie

tuczniki,
plonu.

lochy itp.
OCHRONA ROŚLIN- zespół czynności
RASA- oznacza gr zwierz (populację) tego
mających na celu zapobieganie, ograniczanie
samego gat, odznaczających się jednakowymi
występowania chorób, szkodników itp.
cechami, uznanymi za charakterystyczne dla niej
ŚRODEK OCHRONY ROŚLIN- to substancja
(budowa, masa ciała, wzrost, umaszczenie,
aktywna lub preparat zawierający 1 lub więcej
wydajność itp.) i cechy te są wiernie przekazywane
substancji aktywnych przeznaczonych do:
potomstwu
Ochrony roślin przed szkodnika, niszczenia
TYPEM UŻYTKOWYM określa się kierunki
niepożądanych roślin, regulowania procesów
użytkowania danego gat czy rasy zwierz określany
życiowych, zabezpieczania produktów roślinnych
zespołem cech morfologicznych (budowa) i
ZOOCYDY-do zwalczania gryzoni, owadów itp.
fizjologicznych (typ przemiany materii)
Fungicydy- do zwalczania grzybów
TYPY UŻYTKOWE: w zależności od gat
Bakteriocydy-do zwalczania bakterii
zwierząt wyróżnia się następujące:
Herbicydy- do zwalczania chwastów
---bydło- mleczny, mięsny i ogólnoużytkowy
Regulatory wzrostu- regulują procesy
mleczno- mięsny)
dojrzewania
---trzoda chl- słoninowy, mięsno- słoninowy,
Defolianty-przedwczesne opadanie liści
mięsny, bekonowy
Desykanty-wysychanie roślin
---owce- wełnisty, mięsny, kożuchowy, futerkowy,
Atraktanty i Repelenty- wabienie i odstraszanie
mleczny, smużkowy
szkodników
---konie- lekkie- gorącokrwiste, ciężkieZaprawy nasienne- zaprawianie nasion przeciw
zimnokrwiste
szkodnikom i chorobom.
PODST WSKAŹNIKI WYDAJNOŚCI W
TOKSYCZNOŚĆ OSTRA- zdolność substancji
PROD ZW:
do wywołania efektu toksycznego po jej podaniu
---% wskaźnik wycieleń (krowy mleczne)- liczba
do organizmu w dawce jednorazowej
żywych urodzeń w stosunku do stada krów
Bardzo Toksyczne ; Toksyczne ; Szkodliwe ;
---Wskaźnik odchowu - % stosunek liczby
Mało szkodliwe
zwierząt odchowanych do określonego wieku, do
LD50-ilość substancji która powoduje śmierć 50%
liczby sztuk stada podstawowego (krów, loch,
organizmów stałocieplnych
owiec, klaczy)
---wydajność mleczna (mleczność krów)- roczna
Racjonalne żywienie ma istotny wpływ na pełne
prod mleka (w litrach lub kg) od 1 krowy
wykorzystanie uzyskanych na drodze hodowli
(podobnie przy kozach i owcach mlecznych)
zdolności genetycznych zwierząt do wysokiej
---przyrosty dzienne zwierząt młodych i rzeźnych
produkcyjności, intensywnego wzrostu i rozwoju.
(w g lub kg)
Żywienie ma wpływ nie tylko na ilość produktów
---wydajność wełny od 1 owcy w ciągu roku
zwierzęcych, lecz także na ich jakość.
(kg/owcę)
Stosując odpowiedni program żywienia można
---liczba miotów od 1 maciory rocznie oraz liczba
zmieniać wzajemny stosunek tkanek organizmu
urodzonych i odchowanych prosiąt
zwierzęcego
nawet proporcje ciała.
---liczba jagniąt uzyskanych przeciętnie od 100
CIAŁO ZWIERZĘCIA SKŁADA SIĘ Z:
owiec matek w ciągu roku (szt)
woda
50-60%
ZNACZENIE CHOWU BYDŁA:
- białko 15-20%
PRODUKTY GŁÓWNE (mleko, mięso)
- tłuszcz 10-60%
UBOCZNE (skóra, kości, nawóz organiczny itp)
- węglowodany 1%
TYPY UŻYTKOWE BYDŁA
- związki mineralne 3-4%
MLECZNE ; MIĘSNE ; DWUKIERUNKOWE (
Rośliny, które stanowią podstawowy pokarm dla
w Polsce mięsno- mleczny i mleczno-mięsny)
zwierząt gospodarskich zawierają te same grupy
Użytkowość mleczna bydła (mleczność) ilość i
związków chemicznych. Różnice występują w ich
jakość mleka wyprodukowana od krówy w czasie
procentowej zawartości i dotyczą przede
laktacji (305 dni po porodzie do 2 mies. przed.)
wszystkim węglowodanów, których w roślinach
Wydajność mleka – liczba kg mleka; Wydajność
jest najwięcej.
tłuszczy- kg tłuszczy; Wydajność białka- kg białka
Wartość pokarmowa pasz oraz jej przydatność
Użytkowość mięsna bydła- pozyskiwanie mięsa
dla różnych gatunków zwierząt zależy od
od bydła po jego uboju z przeznaczeniem na
zawartości w nich poszczególnych składników
pokarm ludzki.
chemicznych.
TUSZA- ciało zwierzęcia bez głowy, wnętrzności
Przekształcanie występujących w paszach
z wyjątkiem nerek, wycięcie wymienia, kończyn w
związków chemicznych w tkanki ciała zwierzęcia
stawach nadgarstkowych i skokowych.
oraz produkty pochodzenia zwierzęcego następują
CIELĘTA- młode osobniki do 4 miesiąca
w procesie przemiany materii u zwierząt
BUHAJ- samiec rozpłodowy bydła domowego
METABOLIZMEM (do organogenow dochodzi
BUHAJEK- mały buhaj, który nie zakończył
N)
jeszcze wzrostu.
Główną część substancji organicznej
BUKAT- młode bydło do 18 miesięcy, na żeś.
organizmów zwierzęcych stanowią 4 pierwiastki
WOLCE- kastrowane buhajki
chemiczne(organogeny):
JAŁÓWKA- młoda krowa od 14 tyg, do 1
-węgiel (C)
ocielenia czyli maks, 3,5 roku
- tlen (O)
ZNACZENIE CHOWY TRZODY
- wodór (H)
CHLEWNEJ:
- azot (N)
Produkty główne: ( mięso) Uboczne (skóra itp.)
Występują w formie złożonych związków
TYPY UŻYTKOWE I RASY TRZODY
chemicznych i stanowią 90-95% ich suchej masy.
CHLEWNEJ: Mięsne; Tłuszczowo-Mięsny;
Zarówno w organizmach roślinnych jak i
Słoninowy
zwierzęcych znajduje się ponad 50% wody a reszta
PROSIĘTA- 6-8 tygodni 16-18 kg
to sucha masa.
Warchlaki- 11-12 tygodni 20-30 kg
Woda:
Tuczniki- 6-7 miesięcy 84-98 kg
- decyduje o procesach biologicznych
Wieprzki- 8-10 miesięcy 110-125 kg
- warunkuje całą przemianę materii
Knury/Lochy- wybrakowane ze stada lub po
- jest nośnikiem substancji odżywczych
użytkowaniu rozpłodowym
- jest składnikiem wszystkich płynów ustrojowych
ZOOHIGIENA- nauka o ochronie zdrowia
- reguluje ciepłotę organizmów
zwierząt domowych, ich utrzymaniu, pielęgnacji
(zapotrzebowanie od 20l u świń i koni do 80-100l
Zajmuję się;
u krów dziennie)
*kształtowanie warunków środowiskowych , w
Białko ogólne:
których żyją zwierzęta w celu uczynienia ich
- jest podstawowym składnikiem budulcowym
przyjaznymi
organizmu zwierzęcego
*przygotowanie budynków do wymagań
Dzieli się na:
zdrowotnych zwierząt
1.Białko właściwe (zbudowane z aminokwasów):
*ustalanie norm i zasad utrzymania i pielęgnacji
- białka proste (proteiny)
zwierząt w różnych warunkach gospodarowania
- białka złożone (proteidy)
*ustalenie norm użytkowania, obciążenia zwierząt
2.Związki azotowe (niebiałkowe) to proste związki
roboczych oraz zasady transportu zwierząt
zawierające azot, rozpuszczalne w wodzie
*ustalanie zasad i sposobów pozyskiwania i
Węglowodany:
utrzymania przy życiu zdrowego potomstwa
- stanowią podstawowy składnik organiczny pasz
*ustalanie zasad ochrony zdrowia zwierząt i
pochodzenia roślinnego
szerokiej profilaktyki zdrowotnej
- są to związki zawierające C,H,O
*opracowanie zasad postępowania mającego na
- są głównym źródłem energii dla zwierząt
celu zabezpieczenie ludzi przed chorobami
Występują w dwóch grupach:
odzwierzęcymi
1.bezazotowe wyciągowe, łatwostrawne :np.
DO UPRAWY ROLI SŁUŻĄ;
- skrobia w nasionach zbóż strączkowych,
-pług- do orania; -brona- do bronowania
bulwach ziemniaka, korzeniach okopowych
(spulchniania i wyrównywania); -kultywator- cukry proste(fruktoza, glukoza) w owocach i
(głębokie spulchnianie bez odwracania, niszczenie
młodych pędach roślin
chwastów); -brony talerzowe- talerzowanie (cięcie
- dwucukry (sacharoza, laktoza)
resztek darni i mieszanie z glebą); -wałyzagęszczanie i wyrównywanie powierzchni gleby
2.włókno surowe
DO SIEWU- siewnik DO OPRYSKÓWPodstawowym jego składnikiem jest błonnik
opryskiwacz DO Nawozów mineralnych(celuloza); jest łatwo trawiony przez przeżuwaczy
rozsiewacz DO OBORNIKA- rozrzutnik
(bydło) słabo przez konie i świnie
MATERIAŁ SIENNY- wszystkie organy
- wpływa korzystnie na wydzielanie soków
generatywny (owoce, części owoców)
trawiennych
wegetatywny (bulwy, korzenie, pędy)
- wywołuje poczucie sytości
NAWÓZ- produkt przeznaczony do dostarczania
Tłuszcze:
rośliną składników pokarmowych i zwiększanie
-składniki pokarmowe o najwyższej wartości
żyzności gleb: MINERALNE(sztuczne, uzyskane
energetycznej (dostarczają energii)
w procesie chemicznym) NATURALNE(odchody
- są składnikiem wszystkich komórek organizmu
zwierząt, obornik, gnojówka, gnojownica)
zwierzęcego
ORGANICZNE(komposty) MIESZANE,
- stanowią substancję rezerwową jako tłuszcze
organiczno-mineralne
zapasowe (podskórny, sadełkowy)
GNOJOWNICA- sfermentowany kał mocz woda
- stanowią izolację cieplna organizmu
GNOJÓWKA- sfermentowany mocz
- wpływają korzystnie na wchłanianie witamin
rozpuszczalnych w tłuszczach
Popiół surowy = składniki mineralne
Związki mineralne są składnikami niezbędnymi
dla życia.
Zaliczamy do nich mikro- i makroelementy. Są
one dla organizmu:
- składnikami budulcowymi tkanek (kostnych i
miękkich)
- wchodzą w skład różnych związków
organicznych
- wchodzą w skład enzymów lub są ich
aktywatorami
- regulują ciśnienie osmotyczne płynów
ustrojowych
- utrzymują odpowiedni poziom jonów
wodorowych w płynach ustrojowych, od których
zależy stałe pH we krwi
- utrzymują równowagę kwasowo-zasadową
organizmu
- decydują o stanie koloidów ciała zwierząt
Witaminami nazywamy związki organiczne,
których organizm sam nie produkuje, ale są mu
potrzebne do normalnego wzrostu, rozwoju,
zdrowia. Dzielimy je na dwie grupy:
rozpuszczalne w wodzie i rozpuszczalne w
tłuszczach.
Całkowity brak witamin powoduje awitaminozę,
częściowy-hipowitaminozę, natomiast nadmiar –
hiperwitaminozę
POTRZEBY POKARMOWE TO:
- potrzeby bytowe – ilość składników
pokarmowych, które zwierzę zużywa na
utrzymanie organizmu przy życiu i w
odpowiedniej kondycji fizycznej.
Pasza bytowa przeznaczona jest na :
* utrzymanie stałej temperatury ciała
* dostarczanie składników na podstawową
przemianę materii
* dostarczenie energii na pracę serca i płuc
* dostarczenie składników do wytworzenia
soków trawiennych
- potrzeby produkcyjne – ilość składników
pokarmowych,
potrzebnych do wytworzenia produktu, np. jaj,
mleka, mięsa, wełny itd.
PASZA-produkt pochodzenia roślinnego,
zwierzęcego, mineralnego i systematycznie
stosowany w żywieniu zwierząt.
Jednym z głównych zadań żywienia jest
dostarczenie zwierzęciu dostatecznej ilości energii
potrzebnej do pokrycia potrzeb bytowych i
produkcyjnych.
PASZE- Objętościowe(suche, soczyste);
Treściwe(ziarno, śruta, pasze pochodzenia
zwierzęcego); mineralne(wieloskładnikowe
mieszanki, sól kamienna, mączki wapniowe)
Roślinne- naturalne(słoma, kiszonka, siano itp.)
przemysłowe(otręby, śruty, gluten)
Zwierzęce- naturalne(mleko, mięso, ryby)
przemysłowe(mączki) Mineralne;
Mierniki wartości energetycznej pasz:
1.wartość skrobiowa, określa iloma kg skrobi
można zastąpić 100kg danej paszy
2.jednostka owsiana to taka ilość paszy, która
odpowiada wartości energetycznej 1kg owsa
średniej jakości. Przyjęto że 1 kg owsa równa się
0,6 wartości skrobiowej
NORMA ŻYWIENIOWA to zapotrzebowanie
pokarmowe, bytowe i produkcyjne wyrażone
ilością białka, energii, suchej masy, włókna
surowego, składników mineralnych, aminokwasów
egzogennych i witamin.
DAWKA POKARMOWA to zestaw pasz, które
zawartością składników pokarmowych
odpowiadają normie żywieniowej.
TERYTORIUM GOSPODARSTWA: Użytki
Rolne (GO, TUZ, sady plantacje wieloletnie):
Tereny pod zabudowa, drogi należące do
gospodarstwa; stawy, lasy, nieużytki)
Rozłóg- kształt gospodarstwa, przestrzenne
rozmieszczenie pul, łąki itp. Najlepiej jak jest
wszystko blisko siebie.
Poziom wody: 40-60cm- powinny być TUZ; 6080cm-użytki przemienne >100cm GO
DZIAŁKA-to ciągłą część powierzchni ziemi
będąca własnością lub też w użytkowaniu jednego
podmiotu gospodarczego
POLE- wydzielona cześć gruntów ornych
obsianych zazwyczaj tą samą rośliną.
Działka Rolna- to zwarty obszar gruntu rolnego,
który wykorzystuje się jednolicie, nie mniej niż
0,1ha, wchodzący w skład gosp. rolnego.