Narodziny terroryzmu w wiecie islamu
advertisement
JANUSZ DANECKI Uniwersytet Warszawski Narodziny terroryzmu w wiecie islamu KleÎska w wojnie szesÂciodniowej 1967 r. byøa dla sÂwiata arabskiego wielkaÎ traumaÎ. Podobnie jak tragedia narodu palestynÂskiego po powstaniu panÂstwa Izrael weszøa do historii pod nazwaÎ nakba ± katastrofa. Ten termin, ktoÂry po roku 1948 odnoszono do tragedii PalestynÂczykoÂw, w 1967 staø sieÎ symbolem kolejnej kleÎski. KleÎski, ktoÂra miaøa wpøyw na stan umysøoÂw sÂwiata arabskiego i byøa poroÂwnywana tylko z wydarzeniami 11 wrzesÂnia 2001 roku. Upokorzenie, a przede wszystkim naigrawanie sieÎ sÂwiata zachodniego z arabskiej bezradnosÂci, miaøo gøeÎboki wpøyw na wszystkich, ale gøoÂwnie na elity. Egipski prezydent DzÇamal Abd an-Nasir najpierw podaø sieÎ do dymisji ± nieprzyjeÎtej zresztaÎ ± a wkroÂtce potem ± w 1970 roku ± umarø. Te wydarzenia legøy u podstaw dwoÂch procesoÂw w caøym sÂwiecie islamu: narastania fundamentalistycznych nastrojoÂw oraz powstania terroryzmu. Elity sÂwiata muzuømanÂskiego nadal byøy podzielone na dwa obozy: zwolennikoÂw modernizacji pod wpøywem europejskim i fundamentalistoÂw opowiadajaÎcych sieÎ za powrotem do dawnych tradycji islamu. OboÂz tych pierwszych zostaø powazÇnie osøabiony na skutek kleÎski 1967 r. SpoøeczenÂstwa sÂwiata arabskiego i szerzej muzuømanÂskiego zrozumiaøy, zÇe ZachoÂd niewiele jest gotoÂw dla nich zrobicÂ, dlatego coraz cheÎtniej spoglaÎdaøy na fundamentalistoÂw. W chwilach trudnych, w nieszczeÎsÂciach i wojnach dosÂc naturalnaÎ reakcjaÎ ludzi jest powroÂt do religijnosÂci. W sÂwiecie islamu powroÂt po kleÎsce 1967 roku nabiera szczegoÂlnego znaczenia. Szybko rosnaÎ rzesze zwolennikoÂw reislamizacji sÂwiata arabskiego, a zwøaszcza reislamizacji polityki. 52 Janusz Danecki W¹tek palestyñski I Na wojnie 1967 roku najgorzej wyszli PalestynÂczycy. Izrael zajaÎø Zachodni Brzeg Jordanu i GazeÎ ± jedyne tereny, gdzie PalestynÂczycy zachowywali swojaÎ relatywnaÎ niezalezÇnosÂc w ramach saÎsiednich panÂstw arabskich: Jordanii i Egiptu. ZajeÎcie terenoÂw palestynÂskich wywoøaøo kolejny exodus PalestynÂczykoÂw. NajwieÎcej z nich znalazøo sieÎ w Jordanii. Stanowili oni ponad 50 proc. mieszkanÂcoÂw tego kraju. Domagali sieÎ coraz wieÎkszej niezalezÇnosÂci. PalestynÂskie jednostki wojskowe uniezalezÇniaøy sieÎ od wøadzy jordanÂskiej i z terenoÂw jordanÂskich na wøasnaÎ reÎkeÎ prowadziøy partyzanckaÎ wojneÎ z Izraelem. Wywoøywaøo to sprzeciw Izraela wobec Jordanii. KroÂl Husajn czuø sieÎ zmuszony do dziaøania. We wrzesÂniu 1970 r. postanawiø rozprawic sieÎ z PalestynÂczykami. Doszøo do wojny domowej mieÎdzy oddziaøami palestynÂskimi a armiaÎ jordanÂskaÎ. W jej wyniku PalestynÂczycy zostali rozgromieni i upokorzeni, a Jasir Arafat musiaø uciekac do Syrii, a potem do Bejrutu. W wyniku tych wydarzen powstaøa organizacja palestynÂska Czarny WrzesienÂ, pionier akcji terrorystycznych podejmowanych w imieÎ polityki, czyli tzw. terroryzm muzuømanÂski, choc z islamem niewiele to miaøo wspoÂlnego. JuzÇ 28 listopada 1971 roku czøonkowie Czarnego WrzesÂnia zamordowali w Kairze przed hotelem Sheraton premiera Jordanii Wasfiego at-Talla. Byøo to morderstwo polityczne, a zarazem odwet na przeciwniku politycznym. Rzecz zrozumiaøa w spoøeczenÂstwach plemiennych sÂwiata bliskowschodniego i muzuømanÂskiego. Odwet na Jordanii byø dla Czarnego WrzesÂnia tylko epizodem. Organizacja postanowiøa dziaøac na skaleÎ globalnaÎ i przypomniec caøemu sÂwiatu o nieszczeÎsnym losie PalestynÂczykoÂw. Wybrano najokrutniejszy ze sposoboÂw: zamach nie na polityka, lecz na niewinnych cywiloÂw. Typowe dziaøanie terrorystyczne: osiaÎganie celoÂw metodami posÂrednimi, ktoÂrych ofiaraÎ padajaÎ niewinni ludzie13. W ten sposoÂb Czarny Wrzesien zainicjowaø w polityce bliskowschodniej 13 Metody terrorystyczne zakøadajaÎ: 1. Stosowanie przemocy wobec cywiloÂw dla osiaÎgnieÎcia celoÂw politycznych; 2. Celem nie jest pokonanie przeciwnika lecz przekazanie zÇaÎdanÂ; 3. ZaroÂwno sam akt terroru, jak i ofiary traktowane saÎ 53 dziaøalnosÂc terrorystycznaÎ14. Nie bez znaczenia dla wyboru tej drogi byøy kontakty dziaøaczy Czarnego WrzesÂnia z ekstremistycznymi lewackimi organizacjami w Zachodniej Europie, takimi jak grupa Baader-Meinhof. Do wydarzenia doszøo podczas Olimpiady w Monachium 5 wrzesÂnia 1972 roku. Bojownicy Czarnego WrzesÂnia porwali, a nasteÎpnie zamordowali 11 sportowcoÂw izraelskich. ZÇaÎdali zwolnienia kilkuset PalestynÂczykoÂw wieÎzionych w Izraelu oraz niemieckich terrorystoÂw z organizacji Czerwone Brygady A. Baadera i U. Meinhof. W akcji policyjnej zgineÎøo pieÎciu porywaczy, trzech znalazøo sieÎ w areszcie, ale pod koniec 1972 roku po porwaniu samolotu Lufthansy zostali uwolnieni15. Wtedy Izrael zastosowaø plemiennaÎ zasadeÎ wet za wet, oko za oko, zaÎb za zaÎb i przez nasteÎpne lata sÂcigaø sprawcoÂw i inspiratoroÂw, m.in. dokonujaÎc zamachu na Abu Dawuda w Warszawie w 198116. Wojna 1973 roku i jej skutki Specyficzny i znaczaÎcy byø skutek kolejnej arabskiej wojny z Izraelem w 1973 roku. Trudno powiedziecÂ, kto teÎ wojneÎ wygraø: obie strony moÂwiaÎ o zwycieÎstwie. Dla sÂwiata arabskiego na pewno nie byøa to kleÎska taka jak w 1967 roku. ZresztaÎ nie byøo wazÇne to, kto jako symbol; 4. Terror stosujaÎ ugrupowania, a nie panÂstwa; 5. Ofiara terroru i odbiorcy saÎ inne; 6. Terror wymierzony jest w cywiloÂw. 14 TrwajaÎ jaøowe spory o to, kto pierwszy zaczaÎø dziaøalnosÂc terrorystycznaÎ na Bliskim Wschodzie: ZÇydzi w Palestynie czy Arabowie. Tu jest mowa o tym, jak wojna 1967 roku wywoøaøa faleÎ terrorystycznych dziaøan na Bliskim Wschodzie i na sÂwiecie prowadzaÎcych ostatecznie do 11 wrzesÂnia 2009 roku. NalezÇy pamieÎtac o tym, zÇe terroryzm nie jest wynalazkiem muzuømanÂskim, lecz towarzyszy ludzkosÂci od zarania dziejoÂw. 15 S. Groussard, The Blood of Israel: the massacre of the Israeli athletes, the Olympics, 1972, New York 1975. 16 O dziaøaniach izraelskich zob.: George Jonas, Vengeance: The True Story of an Israeli Team, New York 2005. Na kanwie tych wydarzen powstaø film S. Spielberga ¹Monachiumº (2005). 54 Janusz Danecki teÎ wojneÎ militarnie wygraø. WazÇne byøy jej globalne skutki: wsparcie USA dla Izraela i powroÂt pomocy radzieckiej dla Egiptu i Syrii. Najistotniejszy jednak dla przyszøych muzuømanÂskich przemian fundamentalistycznych byø sÂwiatowy kryzys naftowy i gwaøtowne wzbogacenie sieÎ w jej wyniku naftowych panÂstw muzuømanÂskich. Po zawieszeniu broni 22 pazÂdziernika 1973 roku czøonkowie OAPEC uzgodnili ograniczenie wydobycia ropy o 25 proc. i wprowadzenie embarga na eksport ropy do StanoÂw Zjednoczonych za czynne militarne wspieranie Izraela oraz do Holandii za poparcie polityczne Izraela. Stany Zjednoczone saÎ najwieÎkszym importerem ropy naftowej, Holandia z kolei byøa najwazÇniejszym importerem w Europie Zachodniej, poniewazÇ tam znajduje sieÎ port w Rotterdamie ± gøoÂwna europejska baza przeøadunkowa ropy. Brak ropy dotkliwie odczuøy Stany Zjednoczone i Europa Zachodnia. Byøa poÂzÂna jesienÂ, zapotrzebowanie rosøo, a zaopatrzenie malaøo w katastrofalnym tempie. NiedoboÂr ropy spowodowaø czterokrotny wzrost jej ceny17. Zyski krajoÂw eksporteroÂw rosøy w niebywaøym tempie. Na sÂwiat muzuømanÂski spøynaÎø deszcz pienieÎdzy, ktoÂre nie sposoÂb byøo w szybkim tempie racjonalnie wykorzystacÂ. Dla fundamentalistoÂw byøa to szansa zwieÎkszenia wpøywoÂw ideologicznych. Skierowali wieÎc bardzo logicznaÎ i racjonalnaÎ propagandeÎ do spoøeczenÂstw muzuømanÂskich. MoÂwili, zÇe poniosøy one kleÎskeÎ w 1948 i 1967 roku w wojnach z Izraelem, poniewazÇ odwroÂciøy sieÎ od Boga i za to zostaøy ukarane. Teraz, po 1967 roku, zaczeÎto powracac do Boga. Za te bogobojne dziaøania BoÂg natychmiast obdarzyø muzuømanoÂw swoimi øaskami w formie olbrzymich dochodoÂw z ropy naftowej ± argumentowali fundamentalisÂci. Taka argumentacja trafiaøa wielu ludziom do przekonania, zwøaszcza, zÇe pokrywaøa sieÎ z powszechnym odbiorem sytuacji spoøecznej i politycznej. Islamizacja staøa sieÎ coraz powszechniejsza. W wielu krajach wpøywy fundamentalistoÂw byøy bardzo silne, jak np. w Pakis17 Ceny ropy w styczniu 1973 r. wynosiøy 1,83 USD za baryøkeÎ, 16 pazÂdziernika tegozÇ roku ± juzÇ 4,89, a 1 stycznia 1974 r. ± 9,31 USD. R. Schultze, Geschichte der islamischen Welt im 20. Jahrhundert, Monachium 1994, s. 256. 55 tanie, gdzie w 1977 r. wøadzeÎ po liberalnym Zulfikarze Alim Bhutto przejaÎø wspierajaÎcy fundamentalizm Zia ul-Haqq. RzaÎdy egipskiego prezydenta As-Sadata (1970-1981), nasteÎpcy Abd an-Nasira i rzeczywistego sprawcy naftowego boomu, przystaÎpiøy do islamizacji. W konstytucji z 1971 r. zapisano, zÇe szari'at jest gøoÂwnym zÂroÂdøem prawa18. As-Sadat oskarzÇyø Abd an-Nasira o dyktatorskie zapeÎdy oraz poddaø totalnej krytyce jego epokeÎ za socjalistyczne i antyreligijne rzaÎdy. WtoÂrowali mu egipscy intelektualisÂci i fundamentalisÂci muzuømanÂscy19. Bracia Muzuømanie, przesÂladowani za czasoÂw Abd an-Nasira, cheÎtnie wsparli retorykeÎ As-Sadata, tym bardziej, zÇe wypusÂciø ich z wieÎzienÂ, a nawet wypøacaø rekompensaty za krzywdy doznane za poprzednich rzaÎdoÂw. Postawa Egiptu w wojnie 1973 r., a gøoÂwnie poczaÎtkowe zwycieÎstwa sprawiøy, zÇe wizerunek As-Sadata sieÎ polepszyø. Ale dopiero kryzys naftowy, ktoÂry przynioÂsø sÂwiatu muzuømanÂskiemu krociowe zyski, umocniø pozycjeÎ As-Sadata. Dla fundamentalistycznych mysÂlicieli byø to triumf Boga: dzieÎki As-Sadatowi muzuømanie odeszli od zachodniego socjalizmu i zwroÂcili sieÎ do Boga. BoÂg wieÎc ich obsypaø bogactwem. JednakzÇe wychwalany przez fundamentalistoÂw As-Sadat popeøniø powazÇny bøaÎd. Byø bowiem pewien, zÇe islamizacja Egiptu oraz jego osobiste zwiaÎzki z BracÂmi Muzuømanami dadzaÎ mu przyzwolenie na ambitne plany w polityce mieÎdzynarodowej, a wieÎc otwarcie na ZachoÂd zwane infitah, a przede wszystkim daÎzÇenie do rozwiaÎzania problemu bliskowschodniego, co rozpoczaÎø przyjazdem do Jerozolimy w 1977 roku, i podpisanie traktatu pokojowego z Izraelem w 1979 r.. JednakzÇe decyzja As-Sadata byøa szokiem dla caøego sÂwiata islamu i przyniosøa mu niemal powszechne poteÎpienie. Niewielu byø takich, ktoÂrzy poparliby jego decyzjeÎ. Jego posteÎpowanie uznano za prozachodnie i sprzeczne z islamem. Ostatecznie doprowadziøo to w 1981 roku do zamordowania prezydenta przez czøonkoÂw fundamentalistycznej organizacji Al-DzÇihad w roczniceÎ wojny 1973 roku. Po tym zamachu kilka tysieÎcy fundamentalistoÂw i radykaøoÂw znalazøo sieÎ 18 Afaf Lutfi Al-Sayyid Marsot, A History of Egypt. From the Arab Conquest to the Present, Cambridge 2007, s. 163. 19 E. Karsh, Islamic Imperialism. A History, New Haven 2007, s. 176-179. 56 Janusz Danecki w wieÎzieniach, w tym dziaøacz Al-DzÇihadu Ajman az-Zawahiri20. W ten sposoÂb zrodziøa sieÎ ideologia nienawisÂci do Zachodu ucielesÂniona w starej charydzÇyckiej doktrynie takfir wa-hidzÇra ± ekskomuniki i wyweÎdrowania z VII wieku. Powstaøa nawet organizacja o tej nazwie. Doktryna takiru staøa sieÎ staøym elementem ideologii muzuømanÂskich ekstremistoÂw. Muzuømanom, wedøug tej doktryny, nie wolno sieÎ zadawac z niewiernymi ani z muzuømanami, ktoÂrzy utrzymujaÎ kontakty z innowiercami. NalezÇy ich poteÎpicÂ: naøozÇyc na nich ekskomunikeÎ ± takfir, a wieÎc uznac za niewiernych i oddalic sieÎ od nich tak, jak niegdys prorok Mahomet udaø sieÎ na emigracjeÎ ± hidzÇreÎ, by nie przebywac z niewierzaÎcymi Kurajszytami. Rewolucja irañska Pod koniec lat siedemdziesiaÎtych nastroje fundamentalistyczne w sÂwiecie islamu narastaøy. SzczegoÂlne znaczenie dla ich utrwalenia miaøa rewolucja iranÂska 1978/1979 roku. W Iranie, woÂwczas jeszcze Persji, od 1923 roku panowaøa nastawiona proeuropejsko dynastia Pahlawich. Dla pierwszego wøadcy tej dynastii Rezy Chana wzorem byø AtatuÈrk, twoÂrca sÂwieckiego panÂstwa tureckiego. Jego nasteÎpca, szah Muhammad Reza Pahlawi, od 1941 roku kontynuowaø reformy zmierzajaÎce do modernizacji panÂstwa, reformy rolnej, zroÂwnania praw kobiet i meÎzÇczyzn, a przede wszystkim rozdzielenia panÂstwa od religii. PoniewazÇ Iran jest panÂstwem szyickim, zadanie to byøo trudniejsze nizÇ w Turcji, w szyizmie bowiem rywalem wøadzy sÂwieckiej jest establishment religijny uczonych uwazÇajaÎcych sieÎ za przedstawicieli ostatniego dwunastego imama. Wpøywy uczonych szyickich na wøadzeÎ zawsze byøy w Iranie bardzo silne. NajwazÇniejsze znaczenie miaøo jednak to, zÇe kontrolowali szkolnictwo oraz byli sprzymierzeni z wpøywowaÎ klasaÎ kupieckaÎ. Szah Reza Pahlawi zaczaÎø swoje reformy w latach 1961-1963 od tzw. biaøej rewolucji ± szeroko zakrojonych reform obejmujaÎcych 20 O powiaÎzaniach Az-Zawahiriego z taÎ organizacjaÎ: L. Wright, The Looming Tower, Nowy Jork 2006, s. 32-59. 57 nacjonalizacjeÎ, prawo gøosu dla kobiet, reformeÎ saÎdownictwa, wprowadzanie nowoczesnego europejskiego szkolnictwa w Iranie. Wywoøaøo to sprzeciw uczonych szyickich, bo w ten sposoÂb zostaø im odebrany nie tylko znaczaÎcy wpøyw na spoøeczenÂstwo, ale tezÇ powazÇne zÂroÂdøo dochodoÂw. ZaczeÎøo sieÎ upolitycznienie szyickich alimoÂw ± repolityzacja islamu. Mimo protestoÂw reformy szaha byøy wprowadzane21. Kiedy po wojnie 1973 roku doszøo do kryzysu naftowego, pozycja szaha umocniøa sieÎ dzieÎki gwaøtownemu wzrostowi dochodoÂw panÂstwa z ropy naftowej. Niestety, Rezy Pahlawiemu zabrakøo zdolnosÂci do umiejeÎtnego zagospodarowania bogactwa naftowego. Zmarnowaø on swojaÎ szanseÎ: rosøa ceremonializacja wøadzy, nastaÎpiø powroÂt do tradycji staroperskich kosztem muzuømanÂskich. Najgorsze jednak byøo to, zÇe ± paradoksalnie ± panÂstwo zostaøo zdezorganizowane przez nieumiejeÎtne wykorzystanie olbrzymich sÂrodkoÂw do rozwoju gospodarki. Zamiast rozwoju nastaÎpiøa zapasÂcÂ. Niemal powszechne niezadowolenie spoøeczenÂstwa wykorzystali szyiccy uczeni, powoøujaÎc sieÎ na swojaÎ politycznaÎ misjeÎ interpretatoroÂw prawa szyickiego. KleÎskeÎ szaha interpretujaÎ jako odejsÂcie od wartosÂci muzuømanÂskich. By zmienic ten stan, konieczny byø powroÂt do tradycyjnych wartosÂci muzuømanÂskich, odrzucenie westernizacyjnych tendencji wprowadzonych przez szaha. W tym programie szczegoÂlne znaczenie miaøa opracowana przez wybitnego uczonego szyickiego Chomejniego koncepcja zwierzchnosÂci uczonego ± wilajat al-fakih lub w perskiej wersji welajat-e faghih. Tej koncepcji Chomejni posÂwieÎciø swoje pierwsze dzieøo Kaszf al-asrar (OdsøonieÎcie tajemnic) z 1944 roku. RozwinaÎø jaÎ w cyklu wykøadoÂw wygøoszonych w Iraku w latach 70. XX wieku i opublikowanych jako Hokumat-e eslami (RzaÎd muzuømanÂski). Wedøug tej koncepcji jedynie uczeni szyiccy ± fakihowie i mudzÇtahidowie ± saÎ zdolni do sprawowania wøadzy pod nieobecnosÂc ostatniego imama-mahdiego. Koncepcja wilajat al-fakih jest kontynuacjaÎ powstaøej w szyizmie idei nijaba amma ± reprezentowania przez alimoÂw nieobecnego imama ostatecznie sformuøowanej w XVI wieku. 21 N. R. Keddie, Roots of Revolution. An Interpretative History of Modern Iran, New Haven 1981, s. 150-160; polskie wydanie wersji angielskiej z 2003 roku: WspoÂøczesny Iran. ZÂroÂdøa i konsekwencje rewolucji, KrakoÂw 2007, s. 132-140. 58 Janusz Danecki Niezadowolenie z polityki szaha oraz poteÎzÇna propaganda religijna doprowadziøy w 1978 r. do wybuchu ludowej rewolucji antyszahowskiej w Iranie, do abdykacji szaha Rezy Pahlawiego i przejeÎcia wøadzy przez uczonych szyickich pod wodzaÎ ajatollaha Chomejniego. ZaczeÎøo sieÎ woÂwczas wprowadzanie reform religijnych, budowanie panÂstwa opartego na szyickich koncepcjach wøadzy i idei wilajat alfakih. Powstaøa MuzuømanÂska Republika Iranu. ZwycieÎstwo rewolucji iranÂskiej i towarzyszaÎce temu upokorzenie StanoÂw Zjednoczonych umacniøo w caøym sÂwiecie muzuømanÂskim fundamentalistyczne nastroje tym bardziej, zÇe nie malaøo zagrozÇenie ze strony nurtoÂw sekularystycznych, w tym komunistycznych. Rola Afganistanu W 1978 roku w Afganistanie w wyniku prokomunistycznej rewolucji kwietniowej (inghilab-i saur) obalony zostaø nacjonalistyczny pasztunÂski rzaÎd Dauda. Gøoszono hasøa komunistycznego internacjonalizmu, odrzucano koncepcje wøadzy muzuømanÂskiej. RzaÎdzaÎca partia ± Ludowo-Demokratyczna Partia Afganistanu ± cieszyøa sieÎ peønym poparciem ZwiaÎzku Radzieckiego. NiepokoÂj StanoÂw Zjednoczonych wywoøaøo zblizÇenie wøadz afganÂskich do ZwiaÎzku Radzieckiego. Prezydent Carter wydaø zgodeÎ na podjeÎcie przez CIA dziaøan przeciwko rzaÎdowi afganÂskiemu mimo ostrzezÇen Zbigniewa BrzezinÂskiego, zÇe mozÇe to wywoøac radzieckaÎ interwencjeÎ w tym kraju22. Co wieÎcej, wewnaÎtrz rzaÎdzaÎcej partii komunistycznej doszøo do sporoÂw i rozbicia, co wywoøaøo ostatecznie interwencjeÎ militarnaÎ. Zbigniew BrzezinÂski uwazÇaø, zÇe ZwiaÎzek Radziecki, podporzaÎdkowujaÎc sobie Afganistan, zmierza do uzalezÇnienia od siebie bogatych w ropeÎ panÂstw Zatoki Perskiej. Jak sieÎ wydaje, te podejrzenia byøy zupeønie nieuzasadnione23. Dla ZwiaÎzku Radzieckiego nie do przyjeÎcia byøa destabilizacja, a przede wszystkich 22 M. Mamdani, Good Muslim, Bad Muslim, New York 2004, s. 123-124. D. Cordovez, S. S. Harrison, Out of Afghanistan. The Inside Story of the Soviet Withdrawal, Oksford 1995, s. 32. 23 59 proÂby obalenia komunistycznych wøadz Afganistanu. Pod koniec 1979 roku wojska radzieckie wkroczyøy do tego panÂstwa. WkroÂtce w Waszyngtonie nastaÎpiøa zmiana prezydenta. W styczniu 1981 r. koncyliacyjnego Cartera zastaÎpiø nieprzejednany wroÂg komunizmu i ZwiaÎzku Radzieckiego Ronald Reagan. Bierna polityka powstrzymywania (containment) Cartera zostaøa zamieniona na czynnaÎ politykeÎ odpychania (rollback) Reagana. RozpoczeÎøa sieÎ niewypowiedziana wojna radziecko-amerykanÂska w Afganistanie. Radzieckie wojska okupacyjne walczyøy przeciwko partyzantce ± mudzÇahidom ± organizowanym i finansowanym przez CIA za posÂrednictwem przede wszystkim Pakistanu i wszechmocnych pakistanÂskich søuzÇb specjalnych ± Inter Services Intelligence (ISI). Dla pozyskania sobie muzuømanÂskich siø fundamentalistycznych i radykalnych wojna antyradziecka nazwana zostaøa dzÇihadem. W ten sposoÂb w polityce zagranicznej Amerykanie wøaÎczyli sieÎ w nurt antymodernistyczny w sÂwiecie islamu, tzn. wspierali nie opozycyjne ruchy fundamentalistyczne w roÂzÇnych krajach muzuømanÂskich, ale dziaøania fundamentalistyczne w antyradzieckich przedsieÎwzieÎciach w Afganistanie. Istotnym problemem byøo finansowanie wojny antyradzieckiej. Oficjalnie Kongres amerykanÂski nie moÂgø wyasygnowac znaczaÎcych sum na wojneÎ przeciwko ZwiaÎzkowi Radzieckiemu, bo roÂwnaøoby sieÎ to deklaracji wojny i to wojny globalnej. Szukano zatem sÂrodkoÂw finansowania mudzÇahidoÂw i partyzantki z innych dziaøoÂw budzÇetu amerykanÂskiego. A wieÎc wykorzystywano sÂrodki na dziaøalnosÂc propagandowaÎ, na przykøad przygotowujaÎc podreÎczniki dla ¹afganÂczykoÂwº. Oto zadanie z podreÎcznika matematyki dla czwartej klasy przygotowane w ramach programu USAID przez Uniwersytet w Nebrasce: ¹PreÎdkosÂc kuli kaøasznikowa wynosi 800 m na sekundeÎ. JesÂli Rosjanin znajduje sieÎ w odlegøosÂci 3200 metroÂw od mudzÇahida i mudzÇahid mierzy w Rosjanina, oblicz ile sekund potrzebuje kula, by trafic Rosjanina w czoøoº24. Takie podreÎczniki byøy i byc mozÇe nadal saÎ uzÇywane przez liczne madrasy w Pakistanie. Madrasy bowiem nie przestaøy funkcjo24 M. Mamdani, op. cit., s. 137. 60 Janusz Danecki nowac po wyjsÂciu Rosjan z Afganistanu, lecz zaczeÎøy szkolic taliboÂw i nasteÎpne grupy mudzÇahidoÂw (a wieÎc bojownikoÂw prowadzaÎcych dzÇihad, partyzantoÂw, czasami nazywanych mudzÇahedinami) gotowych do walki w roÂzÇnych rejonach sÂwiata ± w Kaszmirze, Czeczenii, byøej Jugosøawii. Powstaøa i powieÎkszaøa sieÎ klasa tzw. AfganÂczykoÂw, dobrze wyszkolonych zÇoønierzy, ktoÂrzy po wycofaniu sieÎ ZSRR z Afganistanu w 1989 r. zostali bez zajeÎcia i sÂrodkoÂw do zÇycia. InnaÎ metodaÎ zdobywania sÂrodkoÂw finansowych na prowadzenie operacji militarnych byø handel narkotykami. DosÂwiadczenia zdobyte w Laosie wykorzystywano w Afganistanie. Podczas wojny z Rosjanami wspierano upraweÎ maku, bo dostarczaøa sÂrodkoÂw na zakup broni i szkolenie mudzÇahidoÂw25. Dlatego tezÇ tak trudno do dzis wyplenic jego uprawy w Afganistanie. Do finansowania dziaøan søuzÇyøy tajemnicze banki, takie jak søynny pakistanÂski Bank of Credit and Commerce International (BCCI), ktoÂry powstaø w 1972 r. i zbankrutowaø w 1991 roku (po wycofaniu sieÎ ZSRR z Afganistanu w 1989 r. i zakonÂczeniu wojny afganÂskiej)26. Jednak najwieÎksze usøugi oddaøa Amerykanom muzuømanÂska tradycja fundamentalistyczna i bogactwo, jakiego dorobiøy sieÎ nie tylko panÂstwa naftowe islamu, ale roÂwniezÇ niektoÂrzy ich obywatele. JesÂli bogaty muzuømanin byø czøowiekiem pobozÇnym i pozostawaø pod wpøywami fundamentalistycznej muzuømanÂskiej propagandy, cheÎtnie przeznaczaø swoÂj zakat ± a wieÎc podatek religijny ± na dzÇihad. Albowiem muzuømanÂski zakat przeznaczany jest roÂwniezÇ na prowadzenie dzÇihadu27. Co wieÎcej, w dawnej tradycji islamu ci, ktoÂrzy nie uczestniczyli w dzÇihadzie osobisÂcie, a byli majeÎtni, przeznaczali znaczne sumy na wspieranie dzÇihadu. Amerykanie wykorzystali teÎ zasadeÎ do finansowania wojny antyradzieckiej. Jednym søowem wojna prowadzona byøa per procura: 25 TamzÇe, s. 140-146. TamzÇe, s. 146-149. 27 Zgodnie z koranicznym wersetem 9:60: ¹JaømuzÇny saÎ tylko dla ubogich i biedakoÂw, i tych, ktoÂrzy przy nich pracujaÎ, i dla tych, ktoÂrych serca zostaøy pozyskane, i na wykup niewolnikoÂw, i dla døuzÇnikoÂw, i dla drogi Boga, i dla podroÂzÇnego. To jest obowiaÎzek naøozÇony przez Boga! BoÂg jest wszechwiedzaÎcy, maÎdry!º. Droga Boga oznacza tutaj dzÇihad. 26 61 organizowali jaÎ PakistanÂczycy, finansowali bogaci muzuømanie, a Stany Zjednoczone pozostaøy w tle. NastaÎpiøa prywatyzacja dzÇihadu. Obok Pakistanu wazÇnym graczem w wojnie afganÂskiej staøa sieÎ Arabia Saudyjska ± najbogatsze proamerykanÂskie panÂstwo naftowe islamu. Iran zostaø wykluczony. Z muzuømanÂskiego punktu widzenia dlatego, zÇe jest szyicki, a z amerykanÂskiego dlatego, zÇe rany po antyamerykanÂskich ekscesach rewolucyjnego Iranu byøy jeszcze zbyt sÂwiezÇe. Nadto Amerykanie juzÇ stawiali na Irak w wojnie iracko-iranÂskiej. RzaÎd Arabii Saudyjskiej aktywnie uczestniczyø w finansowaniu partyzantki, dokøadajaÎc do akcji w Afganistanie tyle samo co CIA. OsobaÎ rekomendowanaÎ przez ArabieÎ SaudyjskaÎ do wspoÂøpracy przy organizowaniu partyzantki antyradzieckiej zostaø saudyjski multimilioner Usama Ibn Ladin. Zarekomendowaø go Amerykanom czøonek rodziny kroÂlewskiej i szef wywiadu saudyjskiego Turki alFajsal. Od 1982 r. Usama rezydowaø w Pakistanie, wspomagajaÎc antyradzieckaÎ partyzantkeÎ i sÂcisÂle wspoÂøpracujaÎc z CIA. Uczestniczyø m.in. w budowie systemu tuneli i osÂrodkoÂw szkoleniowych w ChosÂcie. WoÂwczas powstaøa ideologiczno-militarna organizacja nazwana Maktab al-Chadamat (Biuro Usøug), ktoÂra staøo sieÎ gøoÂwnym osÂrodkiem ideologicznym muzuømanÂskiego aktywnego fundamentalizmu. Pierwszym ideologiem ± do 1989 roku ± byø PalestynÂczyk Abd Allah Azzam, ktoÂrego Usama znaø jeszcze ze studioÂw w Arabii Saudyjskiej. To on przenioÂsø metody walki palestynÂskiej do Afganistanu. ZginaÎø w wypadku w 1989 roku. Iran Irak W 1979 roku Amerykanie poniesÂli sromotnaÎ kleÎskeÎ w Iranie, co wieÎcej ± zostali upokorzeni przez nowe fundamentalistyczne i religijne wøadze muzuømanÂskiej republiki. Na Bliskim Wschodzie pojawiø sieÎ nowy wroÂg i zagrozÇenie dla amerykanÂskiej dominacji w tym rejonie sÂwiata oraz kontroli nad ropaÎ naftowaÎ. Jedynym wyjsÂciem byøo skorzystanie z dotychczasowej polityki posÂredniego wtraÎcania sieÎ przez wrogoÂw zasteÎpczych. NajblizÇszym saÎsiadem Iranu i jego odwiecznym wrogiem byø Irak. Kraj zupeønie niefundamentalistyczny, 62 Janusz Danecki sekularyzujaÎcy, choc niezsekularyzowany, flirtujaÎcy wprawdzie ze ZwiaÎzkiem Radzieckim, ale nie niecheÎtny Stanom Zjednoczonym. Zrodziø sieÎ pomysø, by wykorzystac Irak do wojny z Iranem. Wysocy amerykanÂscy urzeÎdnicy ± D. Rumsfeld, Z. Brzezinski ± zaczynajaÎ odwiedzac Saddama Husajna. I niespodziewanie we wrzesÂniu 1980 roku Saddam Husajn zaatakowaø arcywroga Ameryki: Iran pod pretekstem nieuregulowanej sprawy talwegu na Szatt al-Arab. RozpoczeÎøa sieÎ krwawa wojna dwoÂch poteÎg naftowych ± 60-milionowego Iranu z 20-milionowym Irakiem. Iranu w momencie przeksztaøcen ustrojowych i Iraku z rozbudowanaÎ i wyszkolonaÎ armiaÎ. Stany Zjednoczone wspieraøy militarnie Saddama Husajna w pierwszym etapie wojny28. Wojna trwaøa do 1988 roku i nie przyniosøa zwycieÎstwa zÇadnej ze stron, pozostawiajaÎc oba panÂstwa w stanie zniszczenia, a Irak dodatkowo z olbrzymimi døugami wobec panÂstw arabskich Zatoki. Irak Kuwejt Od zakonÂczenia wojny z Iranem w 1988 r. Saddam Husajn borykaø sieÎ z kryzysem finansowym i gospodarczym. Wielomiliardowe døugi utrudniaøy odbicie sieÎ od dna29. Saddam staraø sieÎ o anulowanie døugoÂw przede wszystkim przez Kuwejt. Bezskutecznie. WoÂwczas pod pretekstem pretensji terytorialnych, a przede wszystkim domniemanej kradziezÇy ropy ze zøozÇy irackich, postanowiø zajaÎc Kuwejt, a tym samym pozbyc sieÎ cieÎzÇaru døugoÂw i uzyskac znaczne dochody z ropy. Na wszelki wypadek sondowaø AmerykanoÂw, by poznac ich prawdopodobnaÎ reakcjeÎ w wypadku najazdu na Kuwejt. Ambasador April Glaspie stwierdziø, zÇe jest to sprawa lokal28 W ujawnionych dokumentach Departamentu Stanu znajduje sieÎ relacja z rozmoÂw mieÎdzy D. Rumsfeldem i Tarikiem Azizem o koniecznosÂci umacniania stosunkoÂw amerykanÂsko-irackich, http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/ NSAEBB82/iraq32.pdf. 29 G. Stansfield, Iraq. People, History, Politics, Cambridge 2007, s. 121-122, Ch. Tripp, A History of Iraq, Cambridge 2000, s. 251-252. 63 na i zÇe nie spodziewa sieÎ powazÇniejszej reakcji rzaÎdu amerykanÂskiego30. 2 sierpnia 1990 roku Saddam rozpoczaÎø akcjeÎ zajeÎcia Kuwejtu. Popeøniø powazÇny bøaÎd, przeceniajaÎc spokoÂj swojego niedawnego sojusznika, jakim byøy Stany Zjednoczone. Reakcja byøy negatywna. ZaroÂwno Kuwejt, jak i potencjalnie zagrozÇona Arabia Saudyjska zaapelowaøy do USA o pomoc. Amerykanie, nie baczaÎc na przyjazÂn z Saddamem, uznali, zÇe rosnaÎca poteÎga Iraku mozÇe byc niebezpieczna i zÇe zagrozÇona jest Arabia Saudyjska, dawny strategiczny przyjaciel USA. Wybuchøa wieÎc wojna z Irakiem wypowiedziana przez AmerykanoÂw z terytorium Arabii Saudyjskiej. Tymczasem w Afganistanie staøo sieÎ cos jeszcze. Dla Usamy Ibn Ladina zabrakøo celoÂw dla dziaøalnosÂci politycznej, religijnej i militarnej. Wycofanie sieÎ ZwiaÎzku Radzieckiego z Afganistanu stworzyøo proÂzÇnieÎ. TysiaÎce bojownikoÂw zostaøo pozbawionych jakiegokolwiek zajeÎcia. ZajeÎcie Kuwejtu przez Saddama Husajna stworzyøo szanseÎ wykorzystania afganÂskich bojownikoÂw, by wyzwolic Kuwejt okupowany przez bezbozÇnika Saddama. Ibn Ladin zwroÂciø sieÎ z ofertaÎ wykorzystania ¹afganÂczykoÂwº do swojego dawnego znajomego i protektora ksieÎcia Turkiego al-Fajsala. Ten jednak byø realistaÎ i po prostu wysÂmiaø UsameÎ. Zdawaø sobie spraweÎ, zÇe do pokonania Iraku nie wystarczy kilka tysieÎcy nieregularnego wojska. Dla Usamy odmowa Turkiego byøa afrontem, tym bardziej, zÇe Arabia Saudyjska skorzystaøa z oferty AmerykanoÂw. Od tej chwili w ideologii Usamy nastaÎpiø radykalny zwrot: Amerykanie z przyjacioÂø i wspoÂøpracownikoÂw stali sieÎ jego najwieÎkszymi wrogami. Wszystkie sÂrodki skierowaø on do walki przeciwko nowemu wrogowi. Podejmowane lub wspierane przez niego akcje obejmowaøy niemal wyøaÎcznie ataki na obiekty amerykanÂskie. W 1993 r. dokonano pierwszego zamachu na WTC. Wyøadowana materiaøami wybuchowymi cieÎzÇaroÂw30 Spotkanie Saddama Husajna z amerykanÂskaÎ ambasador jest roÂzÇnie relacjonowane i interpretowane. Najprawdopodobniej doszøo do nieporozumienia. Zob. wersjeÎ udokumentowanaÎ w: H.A. Jamsheer, WspoÂøczesna historia Iraku, Warszawa 2007, s. 123, przyp. 10; M. M. Dziekan, Historia Iraku, Warszawa 2002, s. 189; Ph. Marr, The Modern History of Iraq, Boulder 2004, s. 227. 64 Janusz Danecki ka eksplodowaøa w podziemiach. WiezÇe sieÎ nie zapadøy, ale zniszczenia byøy powazÇne. W 1996 r. zaatakowano amerykanÂskaÎ bazeÎ Chaubar (Khobar) w saudyjskim Dammanie. ZgineÎøo 23 amerykanÂskich zÇoønierzy. Przesøanie byøo wyrazÂne: Amerykanie nie powinni przebywac na terenach sÂwieÎtej ziemi saudyjskiej, zgodnie z wahhabickaÎ zasadaÎ wala wa-bara ± wiernosÂci islamowi i odzÇegnywania sieÎ od innowiercoÂw. W 1998 r. dochodzi do jednoczesnych skoordynowanych atakoÂw na ambasady USA w Dar as-Salaam (Tanzania) ± 11 zabitych, 85 rannych ± i Nairobi (Kenia): 212 zabitych, 4000 rannych. W sumie w tych zamachach zgineÎøo 12 AmerykanoÂw. W odwecie Stany Zjednoczone zniszczyøy fabrykeÎ lekoÂw w Chartumie, w ktoÂrej jakoby produkowano bron chemicznaÎ. To oskarzÇenie okazaøo sieÎ nieuzasadnione. W roku 2000 zaatakowano USS Cole w Jemenie. Niszczyciel, jeden z najpoteÎzÇniejszych, omal nie zatonaÎø. ZgineÎøo 17 marynarzy. O zorganizowanie lub wspieranie zamachu oskarzÇano rzaÎd Sudanu, a posÂrednio UsameÎ Ibn Ladina, ktoÂry przebywaø w Sudanie31. Wreszcie 11 wrzesÂnia 2001 r. po raz drugi dokonano ataku na WTC. Tym razem nie z podziemi, lecz z powietrza. Ataku udanego. ZgineÎøo niemal 3000 osoÂb. W kolejnych latach narastaøa fala zamachoÂw okresÂlanych jako dokonane przez tajemniczaÎ organizacjeÎ Al-Ka'ida, zarzaÎdzanaÎ jakoby przez UsameÎ Ibn Ladina. Usama nie przyznaø sieÎ wprost do kierowania Al-Ka'idaÎ. W pierwszym osÂwiadczeniu po atakach stwierdzaø jedynie, zÇe tego zamachu dokonali ich, muzuømanoÂw, ludzie, i zÇe to oni stanowiaÎ bazeÎ (al-ka'ida) ruchu muzuømanÂskiego32. W 2002 r. w kenijskiej Mombasie zaatakowano izraelski hotel. W 2003 r. doszøo do zamachu na pociaÎg podmiejski w Madrycie, a w 2007 ± w Londynie. Ataki w Stambule, Maroku, Tunezji, wreszcie masowy wysyp 31 D. Piszkiewicz, Terrorism's War with America: A History, Westport 2003, s. 123. 32 PosÂrednio Ibn Ladin przyznaø sieÎ do atakoÂw 11 wrzesÂnia dopiero w 2004 roku (CBC News 29.10.2004). Wtedy twierdziø, zÇe byø to skutek izraelskiej inwazji na Liban w 1982 roku. W rzeczywistosÂci prawdopodobnie niewiele na ich temat wiedziaø (J. Burke, Al-Qaeda. The true story of radical Islam, Londyn 2004, s. 248). 65 atakoÂw Al-Ka'idy w Iraku, gdzie pojawia sieÎ postac Abu Musaba azZarkawiego, postaci dosÂc enigmatycznej, dziaøajaÎcej jakoby w imieniu Al-Ka'idy i Usamy. Przestajemy waÎtpicÂ, zÇe to Al-Ka'ida. Mamy pewnosÂcÂ, zÇe nie. Al-Ka'ida staje sieÎ wygodnym liczmanem dla kazÇdego politycznie zaangazÇowanego dziaøacza ekstremistycznych organizacji. Faktem jest jednak to, zÇe obserwowano nateÎzÇenie dziaøan terrorystycznych wychodzaÎcych ze sÂwiata islamu. CzyzÇby to byøa wojna islamu ze sÂwiatem zachodnim, speønienie Huntingtonowskich przepowiedni? Tak wielu saÎdziøo, przede wszystkim zas przekonane o tym byøy wøadze neokonserwatystoÂw w Stanach Zjednoczonych, majaÎce silny wpøyw na prezydenta Busha. Palestyñczycy. Ods³ona druga Od 1970 roku, a wieÎc od wydarzen jordanÂskich i wygnania OWP z Jasirem Arafatem z Jordanii, gøoÂwnaÎ bazaÎ PalestynÂczykoÂw staø sieÎ Liban. Tu obecnosÂc PalestynÂczykoÂw tezÇ staje sieÎ przyczynaÎ konfliktoÂw: najpierw wewneÎtrznego, a wieÎc wojny domowej, ktoÂra trwaøa od 1975 r. do konÂca lat osiemdziesiaÎtych, a potem powazÇnego konfliktu z Izraelem w 1982 roku. PalestynÂczycy opanowali bowiem zachodnie obszary Libanu graniczaÎce z Izraelem i dokonywali nieustannych atakoÂw na tereny izraelskie. Izrael postanawiø pozbyc sieÎ niewygodnego saÎsiada i za zgodaÎ maronickich wøadz i ku zadowoleniu szyitoÂw dokonaø inwazji Libanu, zmuszajaÎc OWP do opuszczenia tego kraju. OWP przeniosøo sieÎ do Tunisu. By nie zostawic pustki na swoje granicy, Izrael wprowadziø strefeÎ buforowaÎ ± pas o szerokosÂci 50 km wzdøuzÇ granicy poÂønocnej. Natomiast pustkeÎ politycznaÎ po PalestynÂczykach w poøudniowym Libanie szybko wypeønili libanÂscy szyici. Ich aspiracje spoøeczne i polityczne wsparø szyicki Iran przy aktywnym udziale wøadz syryjskich wywodzaÎcych sieÎ z ugrupowania religijnego alawitoÂw o szyickich korzeniach. PoczaÎtkowo szyizm libanÂski prowadziø autonomicznaÎ walkeÎ o swojaÎ pozycjeÎ politycznaÎ w kraju i daÎzÇyø do emancypacji szyitoÂw. 66 Janusz Danecki PierwszaÎ organizacjaÎ byø Ruch Wydziedziczonych (Harakat al-Mahrumin) zaøozÇony w 1974 roku przez wybitnego iranÂskiego uczonego MuseÎ as-Sadra (1928-1978)33. Po zwycieÎstwie rewolucji muzuømanÂskiej w Iranie Liban staø sieÎ najwazÇniejszym przyczoÂøkiem Iranu. JednaÎ z gøoÂwnych idei wpajanych szyitom libanÂskim przez IranÂczykoÂw byø antyamerykanizm, ktoÂremu towarzyszyøa radykalna postawa antyizraelska. Powstaøa woÂwczas szyicka organizacja polityczna AMAL ± AfwadzÇ al-Mukawama al-Lubnanijja (Oddziaøy LibanÂskiego Ruchu Oporu) ± akronim znaczaÎcy po arabsku Nadzieja. NasteÎpnie zrodziøa sieÎ Hizb Allah ± organizacja spoøeczno-polityczno-wojskowa walczaÎca z Amerykanami i Izraelem. W 1983 r. AMAL przeprowadziø pierwszaÎ wielkaÎ akcjeÎ: dokonaø zamachu na koszary amerykanÂskie ± cieÎzÇaroÂwka wyøadowana materiaøami wybuchowymi wjechaøa w brameÎ koszar. ZgineÎøo 241 zÇoønierzy USA. Niemal jednoczesÂnie zaatakowano koszary francuskie. ZgineÎøo kilkunastu zÇoønierzy. Trudno te akcje nazwac terrorystycznymi, bo zorganizowane grupy dokonaøy ataku na obiekty militarne obcych wojsk uwazÇanych za wrogie. Ale sprawa nie byøa taka prosta: wojska amerykanÂskie i francuskie interweniowaøy za zgodaÎ rzaÎdu libanÂskiego, a AMAL dziaøaø w suwerennym panÂstwie i nie miaø jego zgody na podejmowanie takich akcji. Z drugiej jednak strony Izrael roÂwniezÇ nie uzyskaø mieÎdzynarodowej zgody na militarnaÎ ingerencjeÎ w suwerennym panÂstwie. Jednym søowem, poÂølegalne akcje nakøadaøy sieÎ jedna na drugaÎ. Upokorzenie Jasira Arafata w 1982 r. znacznie osøabiøo jego organizacjeÎ ± OWP. W walce o swojaÎ pozycjeÎ Arafat wspieraø i wspoÂøorganizowaø pierwsze powstanie palestynÂskie ± IntifadeÎ w 1987 roku. Idea biernego oporu PalestynÂczykoÂw na terenach okupowanych okazaøa sieÎ doskonaøaÎ broniaÎ nie tylko w walce z Izraelem, ale roÂwniezÇ w przekonywaniu sÂwiatowej opinii publicznej, zÇe PalestynÂczykom trzeba pomoÂc. Izrael bezskutecznie staraø sieÎ przekonac sÂwiat, zÇe dziaøa w søusznej sprawie przeciwko terrorystom, bo trudno byøo udowodnicÂ, zÇe dzieci rzucajaÎce kamieniami w czoøgi i uzbrojonych po zeÎby zÇoønierzy saÎ terrorystami. 33 Y. Richard, L'islam chi'ite. Croyances et ideÂologies, ParyzÇ 1991, s. 166. 67 Ale sÂwiecki FATH miaø juzÇ w Palestynie rywali: nowaÎ organizacjeÎ HAMAS, ktoÂra wyøoniøa sieÎ z Braci MuzuømanoÂw. HAMAS øaÎczyø muzuømanÂskaÎ ideologieÎ fundamentalistycznaÎ z walkaÎ narodowowyzwolenÂczaÎ PalestynÂczykoÂw. Izrael widziaø w HAMAS-ie szanseÎ ograniczenia wpøywoÂw FATH-u tym bardziej, zÇe HAMAS unikaø organizowania akcji antyizraelskich. Dlatego Izrael wspieraø HAMAS jako alternatyweÎ wobec FATH-u. W 1988 r. HAMAS zmieniø taktykeÎ, ogøaszajaÎc KarteÎ, w ktoÂrej opowiedziaø sieÎ za caøkowitym wyzwoleniem Palestyny i ustanowieniem w niej muzuømanÂskiego panÂstwa, Palestyna bowiem jest waqfem, a wieÎc religijnaÎ wøasnosÂciaÎ ustanowionaÎ dla muzuømanoÂw. Powrót Usamy Ibn Ladina Wszystkie te akcje wywoøaøy w sÂwiecie arabskim i muzuømanÂskim wielkie wrazÇenie. Utrwaliøa sieÎ ideologia antyamerykanizmu i zrodziøo przekonanie, zÇe Stany Zjednoczone bezwarunkowo i pod kazÇdym wzgleÎdem wspierajaÎ Izrael ± arcywroga wszystkich AraboÂw i muzuømanoÂw. Jednym z zasadniczych bøeÎdoÂw polityki Zachodu wobec sÂwiata islamu jest niejednoznacznosÂc deklaracji politycznych i niezgodnosÂc deklarowanych idei z ich realizacjaÎ. Tak byøo w Algierii, w Afganistanie, Iraku i wreszcie w Palestynie. Okazywaøo sieÎ, zÇe demokracja jest dobra wtedy, gdy søuzÇy celom Zachodu, w przeciwnym wypadku jest nie do przyjeÎcia. Propaganda arabska i muzuømanÂska cheÎtnie wykorzystuje teÎ stronniczosÂcÂ, oskarzÇajaÎc Stany Zjednoczone o stosowanie podwoÂjnych standardoÂw: innych dla siebie i Izraela, innaÎ dla muzuømanoÂw. Po opuszczeniu Afganistanu i fiasku akcji wyzwolenia Kuwejtu pierwszaÎ poøoweÎ lat dziewieÎcÂdziesiaÎtych Usama Ibn Ladin speÎdziø w Sudanie, ktoÂry staje sieÎ jego bazaÎ wypadowaÎ. WyboÂr byø nieprzypadkowy, poniewazÇ w czerwcu 1989 roku w Sudanie doszøo do przewrotu, w wyniku ktoÂrego obalono demokratyczny, acz nieudolny rzaÎd, a wøadzeÎ przejaÎø Umar Hasan al-Baszir, zwolennik fundamentalistycznego islamu. Jego najblizÇszym doradcaÎ zostaø Hasan at-Turabi, znany teoretyk fundamentalizmu muzuømanÂskiego. Niemniej 68 Janusz Danecki poglaÎdy At-Turabiego i Usamy byøy diametralnie roÂzÇne. Wyksztaøcony na Zachodzie At-Turabi byø zwolennikiem pogodzenia sieÎ muzuømanoÂw, Usama byø radykaøem. StaÎd gøoÂwnymi doradcami Usamy w Sudanie staø sieÎ Ajman az-Zawahiri i Mamduh Salim noszaÎcy przydomek Abu HadzÇir al-Iraki34. Tymczasem Amerykanie, zajeÎci w pobliskiej Somalii, wykorzystujaÎ Jemen jako swojaÎ bazeÎ wypadowaÎ. Usama z Sudanu przygotowuje akcje przeciwko USA ± byc mozÇe na bazeÎ Chaubar i na WTC w 1993 r. StaÎd amerykanÂskie sankcje przeciwko Sudanowi i zbombardowanie fabryki lekoÂw. SzansaÎ dla Usamy staje sieÎ opanowanie Afganistanu przez taliboÂw w 1995 roku. W 1996 powraca woÂwczas do swojej bazy i staÎd kieruje dalszaÎ dziaøalnosÂciaÎ polityczno-religijnaÎ w imieÎ islamu. Zaczyna widziec w sobie sobowtoÂra proroka Mahometa: jak prorok porzuca miejsce, gdzie jest przesÂladowany, a wieÎc wyrusza w hidzÇreÎ, jak prorok przygotowuje sieÎ do walki z wrogami. W pierwszej poøowie lat dziewieÎcÂdziesiaÎtych ruch polityczny w Afganistanie byø podzielony mieÎdzy co najmniej siedem liczaÎcych sieÎ partii: trzech tradycyjno-nacjonalistycznych35 i czterech fundamentalistycznych muzuømanÂskich36. Trwaøa mieÎdzy nimi niewypowiedziana wojna o wpøywy, a tym samym sytuacja polityczna w kraju byøa bardzo niestabilna. WoÂwczas armia pakistanÂska poparøa nowy ruch fundamentalistyczny zorganizowany przez taliboÂw ± studentoÂw szkoÂø muzuømanÂskich: madras na terenie Prowincji PoÂønocno-Zachodniej Pakistanu. Talibowie (uzÇywana jest roÂwniezÇ perska forma liczby mnogiej taliban) zyskali sobie poparcie ludnosÂci Afganistanu, w ich dziaøalnosÂci widziano bowiem gwarancjeÎ zaprowadzenia spokoju. Poparøy ich roÂwniezÇ Stany Zjednoczone, gdzie uwazÇano, zÇe radykaøowie gwarantujaÎcy spokoÂj saÎ lepsi od skøoÂconych partii. Brutalna wojna mieÎdzy radykalnymi partiami zostaøa zastaÎpiona przez surowaÎ patriarchalnaÎ wøadzeÎ. I zapewne wøadza taliboÂw przetrwaøaby w Afganistanie, ulegajaÎc ewolucji tak jak wøa34 L. Wright, The Looming Tower, Nowy Jork 2006, s. 170-171. Narodowy Front MuzuømanÂski Afganistanu, AfganÂski Narodowy Front Wyzwolenia, Ruch Rewolucji MuzuømanÂskiej. 36 DzÇami'at-i Islami, Hizb-i Islami (Hekmatjar), Chalis, Sajjaf. 35 69 dza saudyjska, gdyby nie powstanie sÂwiatowej sieci fundamentalistoÂw muzuømanÂskich, stworzonej przez dziwny alians taliboÂw i Usamy Ibn Ladina prowadzaÎcy do skutecznego ataku na Word Trade Center 11 wrzesÂnia 2001 roku. Specyfika tego ataku polegaøa na tym, zÇe byø to nie tylko atak udany, ale przede wszystkim spektakularnie bolesny dla StanoÂw Zjednoczonych. Zniszczony zostaø symbol Ameryki, ale tym samym symbolicznie pokonano jej poteÎgeÎ. Byø to taki sam atak terrorystyczny jak wszystkie inne: zgineÎli niewinni ludzie, muzuømanÂscy terrorysÂci zawarli w nim swoje przesøanie nienawisÂci do StanoÂw Zjednoczonych i caøego Zachodu. Symboliczna tezÇ staøa sieÎ reakcja Zachodu: najpierw caøaÎ odpowiedzialnosÂciaÎ za wydarzenia 11 wrzesÂnia obarczono UsameÎ Ibn Ladina i przypisano mu kierowanie globalnaÎ organizacjaÎ zøa, potem podjeÎto nieudane polowanie na niego rozdmuchane przez sÂrodki masowego przekazu, co stworzyøo zen legendeÎ. Usama Ibn Ladin byø tylko symbolem, reprezentantem fundamentalistycznego ekstremizmu politycznego, ktoÂry rozwijaø sieÎ w caøym sÂwiecie islamu juzÇ od konÂca epoki kolonialnej, a wieÎc od pierwszej poøowy XX wieku. Byø to symbol, ktoÂry w wyniku niezreÎcznej polityki amerykanÂskiej uroÂsø do rozmiaroÂw sieci terroru. I choc byøy to domysøy (a zarazem pewnie spiskowa teoria dziejoÂw), to urosøy one do rozmiaroÂw wirtualnej organizacji nazwanej Al-Ka'ida. Taka interpretacja byøa na reÎkeÎ muzuømanÂskim siøom ekstremistycznym i radykalnym ± cheÎtnie ubraøy sieÎ w stroÂj sÂwiatowej organizacji terroru. Bracia Muzuømanie powstali w roku 1928 jako ruch antybrytyjski, a zarazem religijny. Podobnie dziaøaøo Stowarzyszenie AlimoÂw Algierskich. SÂwiat arabski, a i caøy muzuømanÂski, szukaø swojej tozÇsamosÂci w islamie. Islam jest tym, co te sÂwiaty przeciwstawia Zachodowi, a wieÎc jest autoidentyfikacjaÎ i odgraniczaniem sieÎ od wroga. Wreszcie podjeÎto zÂle przemysÂlane wyprawy na Afganistan i Irak, karzaÎc Bogu ducha winne narody za skutki zimnej wojny i rywalizacji wielkich mocarstw. Potem przyszøa kolej na Irak i rozpoczeÎøo sieÎ pandemonium. Niemniej to nie talibowie ani nie Usama Ibn Ladin przeksztaøcili swoÂj terroryzm w globalny, lecz reakcja Zachodu, a przede wszystkim StanoÂw Zjednoczonych spowodowaøa, zÇe terroryzm staø sieÎ sÂwia- 70 Janusz Danecki towy i zÇe powstaøa wirtualna siec Al-Ka'idy stojaÎcej jakoby za globalnymi ruchami fundamentalistycznymi jak niegdys niewidzialni MeÎdrcy Syjonu. Bibliografia Burke J., Al-Qaeda. The true story of radical Islam, Londyn 2004. Cordovez D., Harrison S.S., Out of Afghanistan. The Inside Story of the Soviet Withdrawal, Oksford 1995. Dziekan M. M., Historia Iraku, Warszawa 2002. Groussard S., The Blood of Israel: the massacre of the Israeli athletes, the Olympics, 1972, New York 1975. Jamsheer H. A., WspoÂøczesna historia Iraku, Warszawa 2007. Jonas G., Vengeance: The True Story of an Israeli Team, New York 2005. Karsh E., Islamic Imperialism. A History, New Haven 2007. Keddie N.R., Roots of Revolution. An Interpretative History of Modern Iran, New Haven 1981, polskie wydanie wersji angielskiej z 2003 roku: WspoÂøczesny Iran. ZÂroÂdøa i konsekwencje rewolucji, KrakoÂw 2007. Mamdani M., Good Muslim, Bad Muslim, New York 2004. Marr Ph., The Modern History of Iraq, Boulder 2004. Marsot Afaf Lutfi Al-Sayyid, A History of Egypt. From the Arab Conquest to the Present, Cambridge 2007. Piszkiewicz D., Terrorism's War with America: A History, Westport 2003. Richard Y., L'islam chi'ite. Croyances et ideÂologies, ParyzÇ 1991. Schultze R., Geschichte der islamischen Welt im 20. Jahrhundert, Monachium 1994. Stansfield G., Iraq. People, History, Politics, Cambridge 2007. Tripp Ch., A History of Iraq, Cambridge 2000. Wahab Sh., Youngerman B., A Brief History of Afghanistan, Nowy Jork 2007. Wright L., The Looming Tower, Nowy Jork 2006. On the Emergence of Terrorism in the Muslim World Summary In this short essay, an attempt is being made to sketch the relationship between political situation in the Middle East (and more generally the 71 Muslim World) and the rise of terrorism. The author is convinced that the 1967 war between Israel and Egypt began a new era in this region in the way that it restructured the consciousness of the Arab and Muslim societies and created deeply felt awareness of helplessness which, in turn, led to the growth fundamentalist and ? more importantly ? radical attitudes. It is in the wake of these developments that the radical Palestinian Black September organization resolved to terror tactics after 1970, and much later leading Muslim personalities such as the Palestinian Abd Allah Azzam and the Egyptian Ayman az-Zawahiri shaped their radical ideologies. The essay analyses recent historical events such as the Iranian Revolution, the Soviet occupation of Afghanistan and the role of Soviet-American rivalry in the greater Middle East. The liberation of Afghanistan seems to play key role in the subsequent disastrous events leading to 9/11. The Muslim radicals trained in hatred to Russians turned their attention to the West and the US using their considerable experience in guerilla warfare. The occupation of Afghanistan and Iraq that followed only emboldened the extremist forces of the Arab and Muslim world contributing to their popularity in the Muslim masses of the Middle East.
