"Jestem dobrym kolegą" - program wychowawczy
advertisement
„JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” PROGRAM WYCHOWAWCZY Przedszkola Nr 5 w Andrychowie Opracowanie: mgr Małgorzata Mrotek Danuta Mydlarz mgr Grażyna Wądrzyk 1 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” 2 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” Spis treści 1. Wstęp 2. Opis programu 3. Zadania zawarte w obszarach mieszczących się w podstawie programowej wychowania przedszkolnego 4. Cele programu: „Jestem dobrym kolegą” 5. Treści programowe dla poszczególnych grup wiekowych – sprawności, umiejętności i wiadomości dzieci (cele szczegółowe) 6. Ewaluacja programu 7. Bibliografia 8. Załączniki 9. Opinia o programie 3 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” Wstęp Żyjemy w czasie zawrotnych przemian środowiska społeczno-rodzinnego, co powoduje zachwianie jego stabilizacji. Ponieważ funkcja wychowawcza rodziny ma swoją specyficzną wartość, zwłaszcza w ciągu kilku pierwszych lat rozwoju dziecka, zasługuje ona na szczególną uwagę. Jednak ogromna „zewnętrzna aktywność rodziców” sterowana współczesnymi warunkami życia powoduje wszelkiego rodzaju zaniedbania. Dezintegracja społeczna rodziny, patologia komunikacji, rozluźnione integracje i więzi między dzieckiem a rodzicami są okolicznością sprzyjającą pojawianiu się zaburzeń zachowania, jego dysfunkcji i zachowaniom antyspołecznym. Ulega zakłóceniom proces uspołecznienia związany z przyswajaniem wartości norm i wzorów zachowania. Wpływa to na nieprawidłowe kształtowanie się osobowości i na nieprawidłowy rozwój sfery uczuciowej dziecka. Coraz powszechniejszym, w naszych czasach zjawiskiem, stała się agresja. Można się z nią spotkać w domu i na ulicy, w szkole i w parku. Coraz intensywniej roztacza ona swoje kręgi zarówno wśród dzieci i młodzieży, jak i wśród dorosłych. Jesteśmy świadkami brutalnych scen, słyszymy steki wulgarnych wyzwisk, przekleństw i zastanawiamy się, co spowodowało, że jest tylu agresorów, szczególnie młodych; pod wpływem kogo i czego stali się oni źli i musimy się ich bać. Agresja stała się problemem, na który coraz częściej zwracają uwagę przedstawiciele nauk społecznych różnych dyscyplin i specjalności. Wielu ludzi zajmujących się wychowywaniem dzieci i młodzieży zastanawia się, jak przeciwdziałać agresji i przemocy. Poszukują oni takich metod wychowawczych, które pomogłyby uchronić najmłodszych przed tą groźną patologią. Agresja to takie zachowanie, które jest umyślnym działaniem na szkodę jednostki lub jej własności i tego działania nie da się społecznie usprawiedliwić. Dla zaspokojenia własnych potrzeb lub z powodów trudno wytłumaczalnej 4 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” wrogości agresywny człowiek oddziałuje agresywnym zachowaniem lub przemocą na osoby lub przedmioty ze swojego otoczenia. Zjawisko nieadekwatnych do sytuacji zachowań zauważyć można na co dzień w przedszkolu. Istnieją różne rodzaje agresji: 1. agresja werbalna – występuje wtedy, gdy w stosunku do innych używane są przez napastnika przezwiska, wyzwiska, przekleństwa, groźby; pokazywane są obraźliwe jednoznaczne gesty, oskarżanie, plotki, przedrzeźnianie, robienie min i wreszcie krzyk; 2. agresja fizyczna, to u małych dzieci, przede wszystkim tupanie, padanie na podłogę, bicie pięściami, bicie kolegi lub koleżanki. Psychologia dostrzega również zróżnicowanie agresji i przemocy pod względem płci napastników. U chłopców występuje agresja bezpośrednia, aktywna – i jest to najczęściej walka. Agresja fizyczna ma miejsce u nich częściej niż werbalna. Chłopcy w walce identyfikują się z modelami z filmów czy gier komputerowych. Chodzi im o podporządkowanie sobie innych, dodawanie sobie znaczenia. Agresja dziewcząt jest bardziej skrywana, podstępna, pośrednia. Jest to oskarżanie, plotkowanie, skarżenie, dąsanie się, uczuciowe odrzucenie. Przyczyną może być zazdrość, chęć zemsty czy odegrania się. Na kształtowanie się agresywnych postaw u dzieci przemożny wpływ ma najbliższe środowisko czyli rodzina, rówieśnicy i podwórko oraz telewizja, gry komputerowe i niektóre agresywne rodzaje muzyki. Najczęstszą przyczyną zachowań agresywnych jest lęk odczuwany jako silne napięcie emocjonalne pojawiające się w chwilach utraty poczucia bezpieczeństwa i braku akceptacji ze strony bliskich, ważnych osób. Dziecko, które czuje się odrzucone uczuciowo przez matkę lub ojca, stara się za wszelką cenę zasłużyć na miłość lub przynajmniej zwrócić na siebie uwagę rodziców. Czasami świadomie wybiera zachowania agresywne, ponieważ zmusza to rodziców do reakcji i zainteresowania, 5 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” a ponadto pozwala odreagować przykre emocje. Biorąc pod uwagę rodzinę, to rodzice zbyt wymagający, rygorystyczni i agresywni pobudzają dzieci do agresywnych zachowań. Sami są doskonałym przykładem jak być agresywnym. Rodzice zbyt liberalni, wychowujący swoje dzieci „bezstresowo”, zaspokajający wszystkie zachcianki dziecka kształtują w swoich pociechach postawy egocentryczne. Dzieci takie myślą, że wszystko im wolno i że mogą się znęcać nad słabszymi. Rodziny rozbite, żyjące w ubóstwie, rodziny, gdzie jest nadużywany alkohol, gdzie są awantury i bójki, to też „wylęgarnie” przyszłych agresorów. Innym czynnikiem wywołującym postawy agresywne jest telewizor i komputer. Trudno nie docenić ich dobrodziejstwa; są to przecież źródła wiedzy – dzięki nim młody człowiek uczestniczy w wielkich widowiskach, imprezach sportowych, solidaryzuje się z innymi, którzy korzystają z najpopularniejszych obecnie środków przekazu. Jednakże przy nieumiejętnym z nich korzystaniu mogą być groźne. Dzieci naśladują nie tylko osoby z najbliższego środowiska, ale i bohaterów bajek i gier komputerowych przejmując ich agresywne zachowania. Wszystkie wymienione czynniki wpływają na kształtowanie się agresywnych postaw u dzieci i młodzieży. I to od nas, rodziców, nauczycieli, wychowawców zależy, czy to groźne zjawisko będzie się szerzyło, czy uda się je opanować. To powinno być dla nas zadanie priorytetowe. Nauczyciel często szuka sposobów przezwyciężania różnych napięć i konfliktów między dziećmi. Jak wiemy, konflikty są nieuniknione, choćby z tego powodu, że dzieci różnią się między sobą oczekiwaniami, przyzwyczajeniami czy potrzebami1. Współczesne badania wskazują, że decydującym momentem w rozwoju osobowości człowieka jest wychowanie w najmłodszych 1 Ranschburg J.: Lęk, gniew, agresja. WSiP, Warszawa 1993. 6 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” latach, tj. w okresie 3-10 lat2. Zakładając, że większość tego okresu dziecko spędza w przedszkolu, należy stwierdzić, że po rodzinie, placówka przedszkolna, a tym samym nauczyciel ma istotny wpływ na kształtowanie się cech jednostki dojrzałej. Zadaniem nauczyciela jest skierowanie zachowań agresywnych z drogi aspołecznej na drogę pro społeczną, a w miejsce form prymitywnych zachowań wytworzenie takich form, które są akceptowane przez społeczeństwo. Okazuje się, że nie suche mechanizmy i opracowane standardy są jedyną pomocą w tym trudnym procesie. Szczególne znaczenie ma specyficzny kontakt nauczycielawychowawcy i dziecka. Wychowanie dziecka jest sztuką. By nauczyć się postępować z dzieckiem przejawiającym zachowania agresywne przede wszystkim należy zrozumieć, że często te zachowania są od niego niezależne. Małe dziecko ma bardzo małą zdolność wewnętrznej kontroli i hamowania. Praca z nim wymaga ogromnej cierpliwości, spokoju, życzliwości i opanowania ze strony nauczycieli i rodziców. Każde dziecko jest „inne” i wymaga indywidualnego podejścia. W procesie wychowania, kształtowania młodego wychowanka ogromne znaczenie ma odpowiedni dobór metod wychowania. Do podstawowych należą: metody nagradzania i karania, modelowania, perswazji i metoda zadaniowa. Dobierając indywidualne metody wychowawcze należy pamiętać, że oddziaływanie wychowawcze kształtujące określone nawyki jest skuteczniejsze i bardziej wartościowe niż poprawianie ich przy użyciu nagród i kar. Norma moralna jest lepiej przyswajana przez dziecko w sposób czynny i gdy wypływa z jego przekonania, niż wtedy, gdy jest mu narzucana. 2 Grochulska J.: Agresja u dzieci. WSiP, Warszawa 1993. 7 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” Zatem podejmując się wychowania dziecka należy świadomie dokonywać wyboru strategii postępowania przez: konsekwentne nagradzanie i karanie oparte na tezie, że cała aktywność życiowa dziecka nastawiona jest na osiąganie nagród a unikanie kar3, ułatwianie dziecku rozwoju jego potencjalnych możliwości i kierowanie tym rozwojem, opracowanie własnej strategii wychowawczej opartej na rozległej wiedzy z zakresu pedagogiki i psychologii oraz na własnej praktyce. Kształtowaniu pozytywnych postaw ma służyć niniejszy program. 3 Vasta R., Marshal M., Scott H., Miller A.: Psychologia dziecka. WSiP, Warszawa 1995. 8 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” Opis programu Przy realizacji programu „Jestem dobrym kolegą” wykorzystane będą preferowane przez autorki metody organizacji pracy z dzieckiem: 1. Pedagogika zabawy (KLANZA) 2. Ruch Rozwijający Weroniki Sherborne 3. Gimnastyka twórcza Rudolfa Labana 4. Aktywne słuchanie muzyki Carla Orffa i Batii Strauss 5. Metoda rytmiczna M. i A. Kniessów 6. Elementy pedagogiki Marii Montessori (zawieranie umów z dziećmi w ramach określonego problemu, kąciki pracy twórczej, kąciki dramy i improwizacji) 7. Kinezjologia edukacyjna Paula Dennisona 8. Bajkoterapia 9. Muzykoterapia oraz stwarzane celowo sytuacje dydaktyczne wspierające rozwój dzieci w zakresie oczekiwanych standardów zachowań. Program adresowany jest do dzieci 3, 4, 5 i 6-letnich. Realizowany będzie w 4 obszarach: Poznaję reguły życia w grupie – umiem współżyć i współdziałać z innymi. Znam swoje prawa i obowiązki oraz świat wartości moralnych. Dbam o bezpieczeństwo swoje i moich kolegów. Umiem dbać o swoje zdrowie. W obrębie każdego obszaru wyszczególniono standard zachowania dziecka, treści programowe oraz sprawności, umiejętności i wiadomości dziecka (cele szczegółowe). 9 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” Zadania zawarte w obszarach mieszczących się w podstawie programowej wychowania przedszkolnego: 1. Poznawanie i rozumienie siebie i świata Organizowanie działań umożliwiających poznawanie wielowymiarowości człowieka (postrzegam, myślę, czuję, działam). Tworzenie sytuacji pozwalających na poznanie możliwości własnych dziecka i innych ludzi, np. wynikających ze zróżnicowania płci, wieku, stanu zdrowia i doświadczenia. Tworzenie sytuacji doskonalących pamięć, zdolność kojarzenia, umiejętność skupienia uwagi na rzeczach i osobach. Przekazywanie wiedzy o zdrowym stylu życia, ocenianie zachowań służących i zagrażających zdrowiu. Wykorzystywanie i tworzenie okazji do poznawania rzeczywistości społeczno-kulturowej poprzez poznawanie zasad organizacji życia społecznego. 2. Nabywanie umiejętności poprzez działanie Umożliwianie dziecku dokonywania własnych wyborów i przeżywania pozytywnych efektów własnych działań. Pomaganie dziecku w dostrzeganiu problemów, planowaniu i realizowaniu zadań. Uczenie zasad postępowania warunkujących bezpieczeństwo dziecka, ze szczególnym uwzględnieniem bezpieczeństwa ruchu drogowego. Tworzenie warunków sprzyjających spontanicznej i zorganizowanej aktywności ruchowej dziecka. Umożliwianie udziału w grach, zabawach ruchowych i gimnastyce. 10 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” Umożliwianie dziecku ekspresji spostrzeżeń, przeżyć, uczuć w różnych formach działalności, z zastosowaniem werbalnych i niewerbalnych środków wyrazu. 3. Odnajdywanie swojego miejsca w grupie rówieśniczej, wspólnocie Uczenie nawiązywania bliskiego, serdecznego kontaktu z innymi osobami. Pomoc w budowaniu pozytywnego obrazu własnego „Ja” i zaspokajaniu poczucia bezpieczeństwa. Identyfikowanie i nazywanie różnych stanów emocjonalnych. Uczenie sposobów radzenia sobie z własnymi emocjami, właściwego reagowania na przejawy emocji innych oraz kontrolowania zachowań. Wdrażanie do zachowań akceptowanych społecznie, wprowadzanie w kulturę bycia. Tworzenie okazji do wymiany informacji, uczenie dyskutowania i dochodzenia do kompromisu. Dostarczanie przykładów i doświadczanie rozwiązywania sytuacji konfliktowych na zasadzie kompromisu i akceptacji potrzeb innych osób. 4. Budowanie systemu wartości Wprowadzanie dziecka w świat wartości uniwersalnych, takich jak: dobro, prawda, miłość, piękno poprzez przekaz osobowy nauczyciela i tworzenie otoczenia sprzyjającego rozumieniu i przeżywaniu tych wartości. Pomaganie dziecku w poznawaniu różnych postaw bohaterów literackich i filmowych oraz w podejmowaniu próby ich oceny i uzasadnienia stanowiska. 11 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” Rozwijanie poczucia odpowiedzialności poprzez samodzielne, dokładne i rzetelne wywiązywanie się z podejmowanych zadań, szacunku dla pracy swojej i innych. Cele programu wychowawczego 1. Kształcenie poczucia odpowiedzialności za siebie i innych. 2. Kształcenie umiejętności korygowania własnego zachowania – rozróżnianie dobra i zła. 3. Doskonalenie poczucia odpowiedzialności za swoją postawę wobec siebie i innych. 4. Zrozumienie konieczności dbania o własne zdrowie. 12 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” Treści programowe 1. Poznaję reguły życia w grupie – umiem współżyć i współdziałać z innymi. Standard zachowania: Potrafię współżyć zgodnie z przyjętymi zasadami. Grupa wiekowa: 3-latki Treści programowe Cele szczegółowe Poznawanie zasad regulujących za- Dziecko chowanie podczas korzystania zna zasady regulujące ze zachowanie w czasie zabawy w wspólnych zabawek i zabawy w tym grupie. samym miejscu, kąciku zainteresowań. Uczenie się używania grzecznościowych w zwrotów Dziecko stosuje poznane zwroty określonych grzecznościowe w sytuacjach życia sytuacjach: dzień dobry, do widzenia, codziennego. proszę, dziękuję, przepraszam. Wyrabianie nawyku uprzejmego Dziecko potrafi przywitać się z kolegą. witania się z kolegami spotkanymi w szatni, w ogrodzie. Grupa wiekowa: 4-latki Treści programowe Cele szczegółowe Rozumienie, że inni mają takie same Dziecko dzieli się zabawką z kolegą. potrzeby jak ja: uczestnictwa w zabawach i korzystania z zabawek, szczególnie tych atrakcyjnych. 13 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” Korzystanie z pomocy i doradztwa Dziecko zwraca się z problemem do nauczycielki w sytuacjach trudnych i nauczycielki. konfliktowych. Kształcenie umiejętności przeprosze- Dziecko zna zasady właściwego nia kolegi za niewłaściwe zachowanie. zachowania. Potrafi przeprosić kolegę Próby zrozumienia tego, co przeżywa- za niewłaściwe zachowanie. ją inni. Grupa wiekowa: 5-latki Treści programowe Cele szczegółowe Rozumienie i przestrzeganie zasad dotyczących zgodnego współżycia w grupie: - szanowanie innych i ich potrzeb, np. Dziecko przestrzega umów zawartych chęci zabaw samotnych lub we dwój- odnośnie zgodnego współżycia w kę, grupie. - uczenie się samodzielnego, kultural- Dziecko uczy się rozwiązywać nego rozwiązywania zaistniałych kon- problemy bez użycia siły. fliktów zgodnie z ustalonymi normami postępowania i przestrzeganie podstawowej zasady, że nie wolno nikogo krzywdzić, - zgodne korzystanie ze wspólnych Dziecko wie jak bezpiecznie bawić się miejsc do zabawy, urządzeń, atrak- w przedszkolu. cyjnych zabawek, spokojne oczekiwanie na swoją kolejność. 14 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” Przyzwyczajanie do zgodnego współ- Dziecko uczy się zgodnie działania w zespole (organizowanie współdziałać w zespole. wspólnych zajęć i zabaw z podziałem na role, pracy w zespole itp.). Kulturalne zwracanie się do siebie. Dziecko stosuje formy grzecznośUmiejętne zachowanie się w sytuacji ciowe w sytuacjach życia codziennekiedy trzeba komuś przerwać rozmo- go. wę: „Przepraszam, czy mogę coś powiedzieć?” Uczenie się mówienia miłych słów Dziecko potrafi mówić miłe rzeczy kolegom oraz dziękowania innym za innym. te słowa. Okazywanie zainteresowania i współ- Dziecko uczy się wrażliwości na czucia w sytuacjach, kiedy ktoś się krzywdę innych. uderzy, przewróci, zachoruje, a także wtedy, gdy coś się nie uda i jest mu przykro. Dostrzeganie i przeciwstawianie się Dziecko rozumie, że przemoc i agresja przejawom samolubstwa, okrucień- to rzeczy złe. stwa, przezywania, dokuczania itp. (rozumienie przeżyć z tym związanych). Zawieranie przedszkolnych przyjaźni, Dziecko wie, że dobro i przyjaźń to poznawanie wartości koleżeństwa po- cenne wartości. przez własne doświadczenia oraz przykłady z literatury. 15 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” Grupa wiekowa: 6-latki Treści programowe Cele szczegółowe Przestrzeganie zasad, norm i reguł us- Dziecko przestrzega ustalonych zasad talonych w grupie, odnoszących się dotyczących zgodnego współżycia w do: zgodnego zachowania podczas grupie. zabaw, kulturalnego włączania się do zabaw kolegów, korzystania ze sprzętu i zabawek, mądrego rozwiązywania zaistniałych konfliktów. Rozumienie konieczności szanowania Dziecko szanuje pracę kolegów. działalności innych: - wytworów ich pracy, - sposobów i form zabaw. Przestrzeganie kulturalnego zwracania Dziecko wie, kiedy należy podziękosię do siebie nawzajem, właściwe sto- wać, przeprosić lub poprosić o coś. sowanie zwrotów grzecznościowych. Poznawanie prostych przepisów Dziecko savoir-vivre’u. zna przepisy dobrego wychowania. Wyrabianie umiejętności współdziała- Dziecko rozumie potrzebę współdziania w zespole: podporządkowanie się łania w zespole. określonym zasadom, podział ról i przydzielenie określonych czynności do wykonania. Rozwijanie umiejętności właściwego Dziecko potrafi reagowania na przegraną, gratulowa- okazywania Okazywanie wzajemnej życzliwości, Dziecko sobie negatywnych bez emocji; umie dzielić radość z innymi. nie wygranej koledze. mówienie przegrywać miłych potrafi być życzliwe i słów, serdeczne w kontaktach z kolegami i 16 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” dziękowanie innym za okazywanie koleżankami w przedszkolu. serdeczności. Uczenie się odróżniania spraw waż- Dziecko wie, że krzyk i kłótnia to złe nych od mniej ważnych, unikania zachowania. krzyku, kłótliwości i zawziętości w kontaktach z innymi. Nabywanie umiejętności spokojnego Dziecko potrafi rozwiązywać konfliktdyskutowania i dochodzenia do kom- ty; poszukuje właściwych rozwiązań; potrafi znaleźć kompromis. promisu. 2. Znam swoje prawa i obowiązki oraz świat wartości moralnych. Standard zachowania: Wiem, co jest dobre, a co złe i potrafię korygować swoje zachowanie. Grupa wiekowa: 3-latki Treści programowe Cele szczegółowe Dowiadywanie się o swoich prawach Dziecko zna swoje prawa. bycia wysłuchanym, do wyboru zabawy i uczestniczenia w niej. Sprzeciwianie się przemocy fizycznej Dziecko potrafi mówić o przemocy wobec siebie i innych dzieci ze strony fizycznej. rówieśników i dorosłych. Słuchanie bajek, opowiadań, gdzie Dziecko wie, że miłość, dobroć i wyeksponowana jest miłość, dobroć i prawda to cenne wartości. Mówi prawda. prawdę w każdej sytuacji. 17 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” Określanie jednoznacznych postaw Dziecko potrafi odróżnić dobro od zła. przeciwstawnych: dobry – zły. Wzbudzanie uczucia sympatii dla dob- Dziecko wie, co to jest dobry uczynek. rych ludzi i ich uczynków. Dowiady- Okazuje sympatię innym ludziom. wanie się, co to jest dobry uczynek. Grupa wiekowa: 4-latki Treści programowe Cele szczegółowe Życzliwe i taktowne zachowywanie Dziecko odnosi się do wszystkich się wobec odmienności innych (wy- kolegów z życzliwością i szacunkiem. gląd zewnętrzny, zachowanie, upodobania, zwyczaje). Słuchanie utworów literackich o wy- Dziecko wie, co to znaczy być mowie moralnej – wiązanie sprawie- sprawiedliwym. dliwości i dobrych uczynków z pięknem. Próby oceny postępowania bohatera – Dziecko potrafi ocenić postępowanie rozpoznawanie dobrych uczynków. bohaterów utworów literackich. Wzajemne pomaganie sobie w pros- Dziecko chętnie pomaga koledze. tych czynnościach, np. sprzątanie klocków. Sprawianie radości innym i unikanie Dziecko sprawia miłe niespodzianki sytuacji, w których można sprawić ko- kolegom; unika sprawiania przykrości muś przykrość. innym. 18 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” Grupa wiekowa: 5-latki Treści programowe Cele szczegółowe Nawiązywanie przyjacielskich, ser- Dziecko jest życzliwe – okazuje decznych, stosunków z rówieśnikami kolegom sympatię. – okazywanie życzliwości, pomocy, uprzejmości. Próby samodzielnego rozwiązywania Dziecko nie skarży. sporów. Powstrzymywanie się od skarżenia w błahych sprawach. Uświadamianie sobie prawa do wyra- Dziecko zna swoje prawa. żania niezadowolenia w kontaktach z Nie używa wulgarnych słów. rówieśnikami i dorosłymi, kiedy coś sprawia przykrość. Nabywanie niechęci do wulgarnych słów. Kształtowanie życzliwej i serdecznej Dziecko jest życzliwe dla innych. postawy wobec wszystkich ludzi, bez względu na to, jak wyglądają czy zachowują się. Dostrzeganie zdarzeń rzeczywistych i Dzieci poznają przykre konsekwencje fantazji w utworach literackich. Do- kłamstwa i braku zaufania do osoby chodzenie do rozróżniania prawdy i mówiącej nieprawdę. fałszu. Uświadamianie sobie, że przemoc jest Dzieci potępiają stosowanie przemocy. rzeczą złą. 19 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” Grupa wiekowa: 6-latki Treści programowe Cele szczegółowe Nabywanie samodzielności w organizowaniu i udziale w zabawach: - rozumienie i stosowanie zasady mó- Dziecko zna swoje prawa. wiącej, że każdy ma prawo do zabawy, - sprawiedliwe dzielenie się zabawka- Dziecko dzieli się zabawkami z mi i atrakcyjnymi rolami pełnionymi innymi. w zabawie, - rozwiązywanie konfliktów i docho- Dziecko rozwiązuje konflikty na drodzenie do kompromisów. dze kompromisu. Rozumienie swojego prawa do odmo- Dziecko potrafi odmówić udziału w wy uczestnictwa w zabawach i innych zabawie. czynnościach z rówieśnikami i dorosłymi. Poszanowanie cudzej godności i Dziecko odnosi się do kolegów z oczekiwanie tego samego od innych. szacunkiem. Rozróżnianie prawdy, fałszu, fantazji i Dziecko rozumie konsekwencje kłamżartu w utworach literackich i w sytua- stwa dla siebie i innych, potępia cjach dnia codziennego. kłamstwo. Zwracanie uwagi na problemy innych. Dziecko wczuwa się w przeżycia innych. Ocenianie postępowania własnego i Dziecko zdaje sobie sprawę z tego, że kolegów w konkretnych sytuacjach ży- każdy sam ponosi konsekwencje włascia codziennego. nych zachowań. Słuchanie utworów literackich, które Dziecko uczy się poświęcać własne zawierają dylemat moralny (np. zwią- korzyści dla dobra innych. zany z wyborem: sprawić przyjem- 20 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” ność sobie, czy innym). Rozumienie prawa do wyrażania włas- Dziecko potrafi wyrazić swoją opinię nego zdania, ocen i sądów oraz ocze- czy osąd. kiwanie szacunku i zrozumienia dla własnych postaw i niechęci do tego, co sprawia np. przykrość. Formułowanie podstawowych powin- Dziecko zna podstawowe zasady ności moralnych np. nie czyń drugie- moralne. mu, co tobie niemiłe. Uczenie się przyjmowania pochwał i Dziecko umie przyjąć pochwałę i krytyki ze strony innych, jako wskazó- krytykę ze strony innych. wek do dalszego postępowania. Rozumienie zła, jakie niesie ze sobą Dzieci uczą się rozwiązywać spory w przemoc fizyczna i przeciwstawianie drodze rozmów, wyjaśnień, wymiany się takiej formie rozwiązywania kon- zdań i przedstawiania wraz z argumenfliktów. towaniem swoich racji oraz własnych ocen i odczuć – jednocześnie licząc się z odczuciami drugiej strony sporu. 21 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” 3. Dbam o bezpieczeństwo swoje i moich kolegów. Standard zachowania: Znam zasady warunkujące bezpieczeństwo własne i innych oraz stosuję je w życiu codziennym. Grupa wiekowa: 3-latki Treści programowe Cele szczegółowe Poznawanie zasad warunkujących bezpieczeństwo na terenie przedszkola: - poznanie rozkładu pomieszczeń Dziecko zna rozkład pomieszczeń w przedszkolnych, omówienie zasad po- przedszkolu; potrafi bezpiecznie ruszania się po nich, uważne chodze- poruszać się na terenie przedszkola. nie po schodach, korzystanie z poręczy, - nie oddalanie się z określonych po- Dziecko nie oddala się bez pozwolenia mieszczeń i miejsc zabaw, od grupy. - bezpieczne korzystanie z zabawek i Dziecko potrafi bezpiecznie korzystać sprzętu ogrodowego zgodnie z ustalo- z zabawek i sprzętu w ogrodzie. nymi regułami. Grupa wiekowa: 4-latki Treści programowe Cele szczegółowe Sygnalizowanie konieczności oddale- Dziecko zgłasza nauczycielce konia się z miejsca zabaw czy zajęć. nieczność oddalenia się od grupy. Korzystanie ze sprzętu i zabawek Dziecko bezpiecznie posługuje się nozgodnie z zasadami ich użytkowania. życzkami, pędzelkiem itp. Sygnalizowanie zauważonego niebez- Dziecko potrafi dostrzec grożące jemu pieczeństwa. i innym niebezpieczeństwo. 22 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” Przestrzeganie zakazu wychodzenia z Dziecko wie, kto to jest obcy; nie ufa przedszkola z osobą nieznaną. nieznajomym. Informowanie nauczycielki o złym Dziecko informuję nauczycielkę o samopoczuciu, skaleczeniu czy okre- złym samopoczuciu itp. ślonej dolegliwości. Grupa wiekowa: 5-latki Treści programowe Cele szczegółowe Rozumienie konieczności takiego po- Dzieci wiedzą, że biegać można tylko ruszania się na terenie przedszkola, w ogrodzie lub w zabawach zorganiaby nie zagrażało to bezpieczeństwu zowanych przez nauczycielkę. innych. Przestrzeganie zakazu prowokowania Dzieci wiedzą, że nie wolno podstasytuacji zagrażających bezpieczeństwu wiać nóg, sypać piaskiem w oczy, czy innych dzieci. spychać kolegów z urządzeń ogrodowych. Informowanie nauczycielki o sytua- Dziecko potrafi dostrzec grożące jemu cjach zagrażających bezpieczeństwu i innym niebezpieczeństwo. własnemu i innych. Grupa wiekowa: 6-latki Treści programowe Cele szczegółowe Kierowanie się zasadami bezpieczeń- Dziecko zna zasady bezpiecznego stwa na terenie przedszkola i poza poruszania się na terenie przedszkola. nim. Kształtowanie umiejętności świado- Dziecko zna i przestrzega zasady mego przestrzegania zasad ruchu dro- ruchu drogowego. gowego dla pieszych. 23 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” 4. Umiem dbać o swoje zdrowie. Standard zachowania: Wiem jak dbać o własne zdrowie. Grupa wiekowa: 3-latki Treści programowe Cele szczegółowe Dbanie o własne zmysły i higienę układu nerwowego: - posługiwanie się umiarkowanym Dziecko wie, że krzyk jest szkodliwy głosem, unikanie wydawania dźwię- dla zdrowia. ków ostrych, - próby opanowywania własnych Dziecko gwałtownych reakcji emocjonalnych, potrafi opanować swoje negatywne emocje. - w czasie odpoczynku nie przeszka- Dziecko potrafi w ciszy słuchać dzanie śpiącym kolegom – słuchanie utworów relaksacyjnych; wie, że sen opowiadań nauczycielki, utworów z to zdrowie. kasety, usypianie z przytulanką itp. Grupa wiekowa: 4-latki Treści programowe Cele szczegółowe Stosowanie zasady mówienia głosem o Dziecko nie hałasuje podczas zabaw. umiarkowanej sile podczas zabaw dowolnych, unikanie organizowania zabaw wywołujących duży hałas w sali. Uczenie się radzenia sobie z własnymi Dziecko potrafi rozmawiać o swoich emocjami (lęk i gniew), próby emocjach. określania swoich emocji. 24 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” Grupa wiekowa: 5-latki Treści programowe Cele szczegółowe Unikanie hałasu i jego wszczynania. Dziecko rozumie, że hałas jest szkodliwy dla zdrowia. Rozumienie zakazu krzyczenia lub Dziecko przestrzega zakazu krzyczegwizdania do ucha kolegi. Określanie przeżywanych nia i gwizdania. stanów Dziecko radzi sobie z własnymi emocjonalnych, próby ich nazywania i emocjami. radzenia sobie z nimi. Próby wyrażania emocji w sposób Dziecko wyraża swe emocje poprzez niewerbalny. muzykę, plastykę czy dramę. Nabywanie przekonania, że nauczyciel Dziecko ma zaufanie do nauczyciela; może pomóc sytuacjach trudnych. sygnalizuje mu swoje problemy. Grupa wiekowa: 6-latki Treści programowe Cele szczegółowe Uczenie się właściwego reagowania na Dziecko jest tolerancyjne; akceptuje przejawy emocji innych ludzi (na innych. zasadzie tolerancji i akceptacji). Nabywanie umiejętności hamowania Dziecko własnych reakcji agresywnych. emocjami panuje i nad własnymi reakcjami podczas konfliktów. Próby negocjowania w sytuacjach Dziecko trudnych. poszukuje właściwego rozwiązania problemu. Wyrażanie własnych stanów emocjo- Dziecko wyraża swe emocje poprzez nalnych w różnych formach werbal- słowo, muzykę, plastykę czy dramę. nych i niewerbalnych. 25 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” Treści tu zawarte stanowią spójny system wybranych wartości, które z kolei zostały ujęte w określone zasady wraz z ustalonymi przez nas normami postępowania. Wartość: KULTURA BYCIA I KULTURA ŻYCIA Zasada: JESTEŚ KULTURALNY Normy postępowania: Używaj form grzecznościowych, to nie jest takie trudne. Okazuj szacunek dorosłym, im się to należy. Bądź serdeczny dla innych, oni będą serdeczni dla ciebie. Zachowuj się kulturalnie przy stole, przyjemniej będzie ci spożywać posiłek. Wartość: WSPÓŁŻYCIE W GRUPIE RÓWIEŚNICZEJ Zasada: KONTROLUJ SWOJE ZACHOWANIE Normy postępowania: Nie bądź agresywny, nie bij rówieśników – zgodna zabawa jest dużo przyjemniejsza. Nie obrażaj się, spróbuj znaleźć wyjście z trudnej sytuacji. Baw się tak, abyś nie przeszkadzał innym; szanuj pracę innych. Nie wyśmiewaj się z kolegi, koleżanki, bo sprawiasz im przykrość. Słuchaj, co mówią inni, bo możesz dowiedzieć się czegoś ciekawego. Pomagaj innym, praca na rzecz innych może być przyjemna. Dziel się z innymi tym, co masz, oni również podzielą się z tobą. 26 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” Wartość: BEZPIECZEŃSTWO PSYCHICZNE Zasada: JESTEŚ WARTOŚCIĄ SAMĄ W SOBIE. Normy postępowania: Akceptujemy cię takiego, jakim jesteś – ty też posiadasz wspaniałe cechy. Dziel się swoimi wątpliwościami, powiedz, czego się boisz – na pewno inni ci pomogą. Okazuj swoje uczucia innym – wspólne przebywanie staje się prostsze. Dostrzegaj sytuacje zagrażające bezpieczeństwu twojemu i innych – unikniesz groźnych zdarzeń. Mów o swoich uczuciach – zawsze będziesz wysłuchany. Ewaluacja programu Ewaluacja jest bardzo ważnym elementem w realizowaniu wszelakich działań pedagogicznych: dostarcza informacji niezbędnych do podejmowania decyzji w trakcie realizowania programu; określa, jak zespół daje sobie radę w dążeniu do celu; pozwala modyfikować i usprawniać realizację programu; dostarcza informacji przydatnych do planowania dalszych działań. Badania ewaluacyjne powinny być prowadzone na zakończenie każdego roku szkolnego. 27 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” Aby dokonać oceny realizacji programu oraz sprawdzić celowość jego opracowania zredagowano kwestionariusz obrazkowy (zał. nr 1) oraz test życzliwości i niechęci (zał. nr 2). Innymi narzędziami wykorzystanymi do ewaluacji będą wywiady z rodzicami, dyskusje w zespole wychowawczym, obserwacja oraz informacje zwrotne. Test życzliwości i niechęci przeprowadzono we wrześniu, tuż przed rozpoczęciem działań wytyczonych przez program wychowawczy. Celem jego przeprowadzenia było sprawdzenie sytuacji wyjściowej. W teście zapytano dzieci, którego z kolegów: lubię, akceptuję, chętnie się z nim bawię, i temu koledze przydzielano czerwone serduszko. W przeciwnej sytuacji dziecko otrzymywało serduszko niebieskie. Test przeprowadzono z każdym dzieckiem indywidualnie, bez znajomości wyborów innych kolegów. Po raz drugi przeprowadzono go w czerwcu – po zakończeniu realizacji programu w danym roku szkolnym. Porównując wyniki testu można zauważyć, że po upływie 10 miesięcy: znacznie zwiększyła się ilość dzieci, które otrzymały czerwone serduszka, co oznacza, że są lubiane przez kolegów, dzieci akceptują różnice wynikające ze stanu zdrowia kolegów (dieta, wykonywanie badań, sposób ubierania się, wygląd zewnętrzny). Wyniki testów świadczą o zmianie postaw wśród dzieci, ich nastawień i pewnych stereotypów myślowych, które zaobserwowano na początku roku szkolnego. Więcej informacji dotyczących ewaluacji programu dostarczył kwestionariusz obrazkowy, który opracowano wyłącznie w tym celu. Dzięki kwestionariuszowi sprawdziłyśmy następujące umiejętności dzieci: 28 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” odczytywanie uczuć drugiej osoby na podstawie wyrazu jego twarzy (mimiki), określanie potrzeb drugiej osoby na podstawie jej sylwetki, odczytywanie gestów dłoni, określanie pozytywnych i negatywnych zachowań towarzyszącym różnym sytuacjom życiowym. Kwestionariusz był przeprowadzany etapami, indywidualnie z każdym dzieckiem. Jego wyniki udowodniły, że dzieci: potrafią określić własne uczucia oraz uczucia innych, poprawnie odczytują gesty dotyczące różnych sytuacji życiowych, na podstawie obserwacji twarzy i postawy ciała prawidłowo odczytują nastrój danej osoby i okazują chęć niesienia jej pomocy – adekwatnej do konkretnej sytuacji, znają zasady współżycia między ludźmi, dostrzegają przyczyny i skutki różnych zachowań towarzyszącym określonym sytuacjom, potrafią odróżnić dobro od zła. Wyniki testu oraz kwestionariusza dowodzą, że cele wytyczone przez program zostały osiągnięte, a jego realizacja pozytywnie wpłynęła na zaobserwowane u dzieci postawy i zachowania. Realizacja programu będzie kontynuowana w następnych latach. 29 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” Bibliografia Podstawa programowa wychowania przedszkolnego – Rozporządzenie MEN z dn. 31.08.07. (Dz. U. z dn. 31.08.07. Nr 157, poz. 1100) 1. Aronson E., Wilson T. D., Alert R. M.: Psychologia społeczna. Serce i umysł. Poznań 1997. 2. Bełczewska E., Herde M., Kwiatkowska E., Wasilewska J., ŁadaGrodzicka A.: ABC… Program wychowania przedszkolnego XXI wieku. WSiP, Warszawa 2000. 3. Faber A., Mazlish E.: Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły. Media Rodzina, Poznań 2001. 4. Faber A., Mazlish E.: Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły. Media Rodzina, Poznań 2001. 5. Faber A., Mazlish E.: Wyzwoleni rodzice, wyzwolone dzieci. Media Rodzina, Poznań 1998. 6. Fuchs B.: Gry i zabawy na dobry klimat w grupie. JEDNOŚĆ, Kielce 1999. 7. Gordon T.: Wychowanie bez porażek. IW PAX, Warszawa 1999. 8. Grochulska J.: Agresja u dzieci. WSiP, Warszawa 1993. 9. Haug-Schnabel G.: Agresja w przedszkolu. JEDNOŚĆ, Kielce 2001. 10.Knez R., Słonina W. M.: Saper, czyli jak rozminować agresję. Kraków 2002. 11.Komorowska H.: O programach prawie wszystko. WSiP, Warszawa 1999. 12.Portmann R.: Gry i zabawy przeciwko agresji. JEDNOŚĆ, Kielce 2003. 13.Rauschburg J.: Lęk, gniew, agresja. WSiP, Warszawa 1993. 14.Rumpf J.: Krzyczeć, bić, niszczyć. Agresja u dzieci w wieku do 13 lat. Gdańskie Wyd. Psychologiczne, Sopot. 15.Skorny Z.: Psychologiczna analiza agresywnego zachowania. W-wa 1986. 16.Vasta R., Marshal M., Scott H., Miller A.: Psychologia dziecka. WSiP, Warszawa 1995. 30 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” Przykładowe scenariusze zajęć, które można wykorzystać w pracy z dziećmi: „Kulturalny przedszkolak” – 5-cio, 6-latki („Bliżej Przedszkola” 7-8/07 zeszyt 2) „Dobro i zło – wprowadzenie dziecka w świat wartości uniwersalnych” – („Bliżej Przedszkola” 7-8/07 zeszyt 1) „Bal w bajkowej krainie – zabawy, ćwiczenia i tańce o charakterze integracyjnym i relaksacyjnym” – 5-cio, 6-latki („Bliżej Przedszkola” 10/05) „Każdy przedszkolak chce czynić dobro – tworzymy grupowy kodeks postępowania” – 6-latki („Bliżej Przedszkola” 9/05) „Co to znaczy komuś ufać?” – 6-latki („Bliżej Przedszkola” 9/05) „Po czym poznać dobrego kolegę?” – 6-latki („Bliżej Przedszkola” 9/05) „Każdy inny – wszyscy równi” – 6-latki („Bliżej Przedszkola” 9/05) „Dzieci również mają swoje prawa” – 6-latki („Bliżej Przedszkola” 11/05) „Niech nam w duszy gra – muzyka i ruch jako elementy pomocne w pracy z dziećmi o zaburzeniach w zachowaniu” – („Bliżej Przedszkola” 9/04) „Dbajmy o zdrowie” – 5-cio, 6-latki („Bliżej Przedszkola” 9/04) Edukacja emocjonalna – 5-cio, 6-latki („Bliżej Przedszkola” 9/04) „Moja rodzina i ja” („Edukacja w p-lu” czerwiec 2003, G 2.6 s. 8-12) – - „Sytuacje rodzinne” - „Moja młodsza siostra, mój młodszy brat” - „Przygody babci i wnuczki” „Prawa dziecka” („Edukacja w p-lu” czerwiec 2003, G 2.6 s. 13-17) – - „Moje prawa” - „Dzieci mają swoje prawa, a także obowiązki” - „Moje prawa kończą się tam, gdzie zaczynają się prawa innych” 31 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” „Rozróżniamy i nazywamy nasze zachowania” („Edukacja w przedszkolu” czerwiec 2003, G 2.6 s. 17-20) – - „Kłamstwo nie popłaca” - „Lenistwo i co z niego wynika?” - „Słoń Dominik” „Przyjaźń” („Edukacja w przedszkolu” czerwiec 2003, G 2.6 s. 20-21) „Emocje – radość w życiu pomaga” („Edukacja w przedszkolu” czerwiec 2003, G 2.6 s. 21-22) „Pomagamy słabszym” („Edukacja w p-lu” VI 2003, G 2.6 s. 22-24) „Moralny dekalog naszej grupy” („Edukacja w przedszkolu” wrzesień 2002, G 1.8 s. 3-11) – - „Szanuj kolegę swego jak siebie samego” – 5-latki - „Ja i mój organizm” – 6-latki - „Dzień dobry – rano, a dobranoc – wieczorem” – 6-latki - „Jestem inny niż ty” – 6-latki - „Podaj rękę koleżance” – 5-latki „Dziecko uczy dorosłych higieny – wiosenne porządki w naszej sali” („Przedszkole”, 1/2005, s. 20) „Uroczystość pt. Zielony Dzień” – 6-latki („Przedszkole”, 1/2005, s. 21) „Zabawy i ćwiczenia twórcze zainspirowane treścią utworu pt. „Kłopoty zajączka Szarusia” – uświadomienie potrzeby zabiegów higienicznych jamy ustnej” – 5-cio, 6-latki („Przedszkole”, 1/2005, s. 28-29) „Spacer w wyobraźni” – 5-latki („Przedszkole”, 2/2005, s. 17-18) „Motyle na łące – inspirowanie twórczości dzieci” – 3, 4-latki („Przedszkole”, 2/2005, s. 22-24) „Niezwykłe podwórko” („Przedszkole”, 2/2005, s. 25-26) „My się zimy nie boimy” – 6-latki („Przedszkole”, 1/2006, s. 15-17) 32 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” „Co powinien wiedzieć 4-latek?” („Przedszkole”, 1/2006, s. 22) „Potrafię się zrelaksować” – 5-latki („Przedszkole”, 1/2006, s. 23) „Gdzie szukać dobroci?” 6-latki („Przedszkole”, 1/2006, s. 23-24) „Wesołe zabawy i żarty na prima aprilis” („Przedszkole”, 1/2006, s. 28-29) „Psychoterapeutyczna rola bajki” („Przedszkole”, 3/2006, s. 9-10) „Tajemnice mózgu” („Przedszkole”, 3/2006, s. 11-12) „Historyjka obrazkowa w oparciu o wiersz pt. „Co zrobiła Ola?” Iwony Rup – 5-latki („Przedszkole”, 3/2006, s. 19-20) „Wesoła podróż małych czyścioszków” – 6-latki („Przedszkole”, 3/2006, s. 21-24) „Edukacja emocjonalna” („Przedszkole”, 2/2006, s. 13-15) „Podróż w nieznane” – 6-latki („Przedszkole”, 2/2006, s. 17-20) „Wyspy szczęścia” – 6-latki („Przedszkole”, 2/2006, s. 20) „Znam swoje prawa” – 6-latki („Przedszkole”, 2/2006, s. 21-22) „Jesteśmy przedszkolakami i mamy swoje prawa” – 6-latki („Przedszkole”, 2/2006, s. 24) „Jesteśmy mieszkańcami świata” – 6-latki („Przedszkole”, 2/2006, s. 2526) „Wesoło i smutno” („Przedszkole”, 2/2006, s. 27) „Dbamy o czystość i zdrowie” – 3-latki („Przedszkole”, 2/2007, s. 24-25) „Książka moim przyjacielem” – 5-latki („Przedszkole”, 2/2007, s. 28-29) 33 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” Załączniki 1. Kwestionariusz obrazkowy 2. Test życzliwości i niechęci 3. Kodeks przedszkolaka obowiązujący w naszym przedszkolu 34 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” MODYFIKACJE PROGRAMU WYCHOWAWCZEGO Opracowanie: mgr Małgorzata Mrotek 35 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” W roku szkolnym 2013/14 realizujemy zadania z planu rocznego przedszkola dotyczące wychowania zdrowotnego, które wiążą się ściśle z naszym programem wychowawczym, zaistniała więc potrzeba napisania niniejszego aneksu. WPŁYW MEDIÓW NA ZACHOWANIE I PSYCHIKĘ DZIECKA Psychika człowieka najintensywniej rozwija się i kształtuje w okresie wczesnego dzieciństwa i wszystkie zachowania agresywne, jakie przejawia chłopiec czy dziewczyna w okresie młodzieńczym zostały zapoczątkowane właśnie w dzieciństwie. MEDIA W CODZIENNYM ŻYCIU Media na stałe wkroczyły w życie współczesnego człowieka, rodziny. Stały się zjawiskiem wszechobecnym. W zasadzie nie jesteśmy w stanie ich ominąć ani my, ani nasze dzieci. To one stanowią główne źródło informacji o otaczającym świecie, kreują obraz współczesnej kultury, kształtują upodobania i postawy. Ich popularności towarzyszy niesłabnąca krytyka. Widoczne jest to szczególnie w przypadku oddziaływania środków masowego przekazu na dzieci. Dlatego też poniższe rozważania w większości poświęcone będą tym właśnie mediom, a w szczególności wpływowi treści prospołecznych i aspołecznych upowszechnianych przez film, telewizję, komputer. Od kilkunastu lat telewizja stała się dla dzieci codziennością. Dawne niezwykłe bajki zastąpione zostały przez przygody postaci z popularnych kreskówek czy filmów. Dziś baśń zostaje odarta z poetyckiego uroku, a dziecięce marzenia przyjmują kształt technicznego urządzenia, dobrze znanego z codziennych programów. Badacze, omawiający wpływ telewizji na dzieci, zajmują wręcz krańcowe stanowiska. Jedni stwierdzają, że wpływ telewizji na młodocianych odbiorców jest wręcz szkodliwy. Drudzy dopatrują się pozytywnych skutków oddziaływania telewizji na dzieci, rozwijania zainteresowań, czy zintegrowania rodziny. 36 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” POZYTYWNY WPŁYW MEDIÓW Telewizja fascynuje dzieci, gdyż przynosi przy małym wysiłku dużo różnorodnej rozrywki; płyną nieprzerwane obrazy, pojawiają się nowe twarze, stale coś się zmienia. Szklany ekran zaspokaja ciekawość poznawczą, umożliwwia oglądanie dzieciom tego, czego nie widzą w najbliższym otoczeniu, korzystnie wpływa na procesy rozwoju mowy. Dostarcza pomysłów do twórczości słownej, konstrukcyjnej, plastycznej, muzycznej, ruchowej. Wpływa na rozwój społeczny i moralny. Spełnia ogromną rolę edukacyjną, umożliwiając lepsze poznanie zjawisk społecznych, życia przyrody, osiągnięć sztuki i techniki. Niewątpliwie mass media wzbogacają możliwość kształcenia, wychowania, czy szerzej rzecz ujmując socjalizowania dzieci. Dają szanse przyspieszenia rozwoju młodego człowieka, co zauważone przez psychologów w wielu krajach spowodowało obniżenie progu wieku szkolnego również w Polsce. Dzięki odpowiedniemu doborowi treści dzieci mogą przyswajać akceptowane społecznie wzory zachowań, rozwijać zainteresowania i kształtować postawy. Podkreśla się rolę wpływu kumulatywnego. Stąd odpowiednio dobrane seriale i bajki telewizyjne mogą wpływać dodatnio na niwelowanie negatywnych cech zachowań – przezwyciężać egocentryzm, wyrabiać postawę życzliwości wobec innych, przyspieszać społeczny rozwój dzieci. Stąd wiele uwagi należy przywiązywać do odpowiedniego przygotowania przekazów masowych dla dzieci. Starania idą w kierunku, aby każdy zawierał cel wychowawczy lub dydaktyczny, któremu podporządkowane są inne, podrzędne i aby był on przystępny dla dziecka, czyli uwzględniał jego punkt widzenia. Pomimo to, iż współczesna telewizja przepełniona jest różnorodnymi kreskówkami to swoje zaszczytne miejsce dzięki temu, że nie ma w nich przemocy znajdują na antenie zapomniane przez niektórych polskie filmy animowane. 37 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” Znamienną ilustracją pozytywnego wpływu treści prospołecznych może być serial telewizji amerykańskiej „Ulica Sezamkowa”, emitowany również w Polsce kilka lat temu. Oprócz walorów dydaktycznych „Ulica Sezamkowa” ma na celu kształtowanie pozytywnych cech charakteru, jak przyjaźń, koleżeństwo, wzajemna pomoc, współczucie. Uczy także jak zachować się w różnych sytuacjach, np. pomóc w potrzebie, pocieszyć. W pełni potwierdza zasadę uczenia się z ekranu. Podobnych przykładów, zwłaszcza wzorów zachowań dostarczają seriale telewizyjne i programy wyświetlane w Telewizji Polskiej takie jak: „Budzik”, „Domisie”, „Kuchcikowi – gotowanie na ekranie”, „Byli sobie odkrywcy”, a w szczególności do niedawna jeszcze emitowane „Domowe Przedszkole”. Na uznanie zasługują również bajki: „Fifi”, „Świnka Peppa”, „Strażak Sam”, „Przyjaciele z podwórka”, „Świat małej księżniczki”. Tacy pozytywni bohaterowie, stanowią dla dzieci wzory osobowe, oddziałują silnie i muszą być poważnie brani pod uwagę w wychowaniu i w kształtowaniu postaw moralnych. Media stwarzają dodatkową szansę zdobycia wiedzy. Już nie tylko słuchanie i czytanie książek, ale również oglądanie programów edukacyjnych sprzyjać może szybszemu nabieraniu umiejętności poznawczych i dojrzałości szkolnej dzieci. Dzięki najnowszej technologii dzieci mogą skorzystać z wielu niedostępnych do tej pory źródeł informacji, bibliotek, muzeów, baz danych. Komputer stwarza możliwość komunikowania się bez względu na miejsce i czas. Ma to szczególne znaczenie w przypadku dzieci niepełnosprawnych, gdyż teraz mogą pokonywać wszelkie bariery edukacyjne, które do tej pory występowały. Każdy, kto ma do czynienia z dzieckiem obsługującym komputer wie, że dzieci bardzo lubią bawić się komputerami. W sposób szczególny można je wykorzystać do zabaw z dzieckiem wymagającym pracy kompensacyjnowyrównawczej oraz dzieckiem zdolnym zachowując przy tym wysoki poziom indywidualizacji pracy. Komputer sprawdza się jako cenne narzędzie poznawcze, które wymaga od uczniów postawy aktywnej a nawet twórczej. Rozwija 38 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” aktywność umysłową, wspomaga i uatrakcyjnia pracę, naukę, zabawę, dostarcza radości i satysfakcji z samodzielnego odkrywania zasad i reguł. Ponadto kształtuje umiejętność korzystania z zdobytych informacji, zachęca do eksperymentowania i szukania nowych rozwiązań, wyciągania wniosków, wzbudza zaufanie we własne siły i możliwości. ZAGROŻENIA Niewątpliwie media, w tym także telewizja niesie z sobą dużo dobra, ale jest też źródłem wielu zagrożeń. Najczęściej sytuacja taka ma miejsce w domach, gdzie rodzice nie poświęcają zbyt dużo czasu swoim pociechom, narażając je wtedy na odbiór treści aspołecznych. Współczesny świat dziecka jawi się najczęściej jako bardzo samotny. Rodzice zajęci są pracą zawodową, własnym życiem lub własnymi problemami, sami czują się zagubieni. Dziecko skazane na samotność przeżywa lęki. Dzieci w wieku przedszkolnym bezkrytycznie postrzegają rzeczywistość społeczną, nie potrafią wartościować przekazywanych treści, nie posiadają mechanizmów umożliwiających im odczuwanie konwencji, odróżnienie fikcji od prawdy, co powoduje, że media mogą sprzyjać budowaniu określonego wyobrażenia na temat rzeczywistości i swego w niej miejsca. Małe dziecko między trzecim a siódmym rokiem życia intensywnie naśladuje zachowania dorosłych. Przejmując zachowania innych – uczy się, jeśli więc ogląda filmy, to przyswaja sobie zachowania postaci. Owe przyjmowanie postaw, zachowań, stosunku do innych może mieć charakter niezwykle intensywny, bowiem ciekawość dziecka wywołuje jego aktywne uczestnictwo. Żeby zrozumieć to, co widzi, dziecko utożsamia się z bohaterami, wchodzi w przedstawioną rzeczywistość filmową, bezrefleksyjnie ulega procesowi identyfikacji. Dziecko nie odróżnia świata przedstawionego w kreskówce od świata realnego, na tym etapie rozwoju rzeczywistość miesza się ze światem wyobrażonym. Między zdarzeniami i działaniami postaci z filmowych bajek wyobraźnia małego widza nie buduje związków przyczynowo-skutkowych. Jeśli np. 39 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” bohaterowie biją się, niszczą czy zabijają, to jawi się to dziecku jako wyizolowany styl zachowania. W tym wieku swoje zachowanie opiera na pewnej liczbie „dobrych” i „złych” przyzwyczajeń. Pierwsze zdobyte nawyki i przyzwyczajenia pozostawiają głębokie ślady w psychice człowieka. Rodzice nie zawsze przestrzegają zalecenia, że dziecko nie powinno przesiadywać przed ekranem przy zgaszonym świetle – zarówno ze względu na higienę wzroku, jak i poczucie bezpieczeństwa, zwłaszcza przy odbiorze programów fantastycznych. Dziecko nie powinno siedzieć bliżej niż 2,5 m przed ekranem, a przy dużych telewizorach nawet dalej. Wybór programów dla dzieci nie może być przypadkowy. Zawsze należy brać pod uwagę z jednej strony charakter i treść programu, a z drugiej możliwości percepcyjne dziecka oraz jego rozwój psychiczny i wiek. Tymczasem zdarza się, że dzieci oglądają programy przeznaczone dla osób dorosłych m.in. seriale telewizyjne, filmy i sztuki kryminalne. Wiele treści dziecko nie jest w stanie zrozumieć i właściwie odebrać. Istnieje obawa o oddziaływanie programów, w których występują sceny okrucieństwa i przemocy. Sceny grozy i przemocy, szczególnie w programach cyklicznych, działają stopniowo, na zasadzie powolnego drążenia psychiki dziecka. Jeśli podobne treści powtarzają się, to wówczas wpływ ich jest silniejszy i mogą powodować zmiany w osobowości. Dzieci do lat 7 nie są w stanie oglądać w skupieniu audycji dłużej niż przez 15-20 minut. Tyle zresztą trwają programy dla najmłodszych. Nadmierne przesiadywanie przed telewizorem czy komputerem powoduje poczucie zmęczenia i ogranicza inne zajęcia dziecka – ze szkodą dla jego ogólnego rozwoju, który wymaga, aby uczestniczyło ono w zabawie z grupą rówieśniczą, przebywało na świeżym powietrzu, kontaktowało się z przyrodą, pomagało w pracach domowych. Dzieci spędzają przeciętnie 4 godziny dziennie przed telewizorem i robią to w sposób niekontrolowany. Telewizja mami zmysły dziecka. Nie może ono niczego dotknąć, widzi coś żywego, poruszającego się i jednocześnie nieżywe40 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” go. Nie może nawiązać prawdziwej relacji z tym, co widzi i z tymi osobami, które widzi. Tymczasem tym, co jest najistotniejsze w rozwoju małego dziecka, jest poznawanie świata wszystkimi zmysłami poprzez działanie. Sceny w filmach i bajkach zmieniają się bardzo szybko – dzieci nie zatrzymują się dłużej niż 1 minutę na jednej scenie. Atakuje to system nerwowy dziecka. Jest ono zalewane bodźcami, z którymi nie może sobie poradzić, staje się nerwowe. Uwagę dzieci podczas oglądania telewizji przykuwa nieustanna zmiana dystansu – coś jest raz blisko, raz daleko. W takich właśnie sytuacjach człowiek przeżywa strach. Im więcej oglądamy tym więcej się boimy. Pozostawienie dziecka samotnym przed telewizorem może z biegiem czasu powodować trudności w nawiązywaniu kontaktów z innymi ludźmi, a także przyczyniać się do nadaktywności dziecka. Młody organizm potrzebuje ruchu i wielu wrażeń, dlatego po wielogodzinnych sesjach telewizyjnych, dzieci bywają niezwykle ruchliwe i głośne. W ten sposób wyzwala się ich energia witalna nagromadzona w fazie bezruchu, którą muszą jakoś zrekompensować. Przekaz emitowany przez telewizję dostarcza silnych wrażeń, utrzymuje w napięciu, absorbuje uwagą poprzez szybką pasjonującą akcję. Dzieci, które intensywnie oglądają telewizję, mają tendencje do porzucania działań przed ich zakończeniem z powodu nienaturalnego zmęczenia i znudzenia. Przyzwyczajone do ciągłego medialnego bodźcowania o charakterze zewnętrznym tego samego oczekują w świecie realnym. Emitowane powszechnie przez stacje telewizyjne kreskówki wnoszą na ekran zaskakująco dużą dawkę agresji. Wprowadzony ostatnio system graficznego ostrzegania przed programami telewizyjnymi zawierającymi niewskazane dla młodego odbiorcy przekazy rozwiązują sprawę połowicznie. Poza kontrolą pozostają, bowiem filmy animowane, a w szczególności filmy rysunkowe. Nadawcy jakby z góry zakładają, że wszystkie tego typu film mogą oglądać dzieci, gdyż do nich właśnie są adresowane. 41 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” Pierwszy blok emisji filmów animowanych rozpoczyna się we wczesnych godzinach porannych (7.00 – 8.00). W tym czasie rodzina przygotowuje się do wyjścia do pracy, starsze dzieci do szkoły, młodsze oglądają telewizję samodzielnie. Drugi blok rozpoczyna się we wczesnych godzinach popołudniowych (14.00 – 16.00). To czas, kiedy dziecko wraca ze szkoły, przedszkola, natomiast rodzice są jeszcze w pracy, względnie matka zajęta jest przygotowaniem obiadu. I znowu dzieci znajdują się poza szczególną opieką dorosłych. Ostatni blok to tradycyjnie „dobranocka” (19.00). Programy nadawane w tym czasie antenowym dostępne są najmłodszej publiczności bez ograniczeń. W ramach bloków emitujących filmy rysunkowe, obok wartościowych edukacyjnie i rozwijających poczucie estetyczne kreskówek, pokazywane są filmy w przeważającej mierze produkcji amerykańskiej i japońskiej, które zdecydowanie nie spełniają tych warunków. Szczególne miejsce zajmują filmy wyrastające z tradycji komiksu. Są to opowieści z gatunku science fiction, konstrukcja filmu nawiązuje do antyutopii. Świat przedstawiony w nim jawi się jako nieludzki koszmar, gdzie zdeformowaną przestrzeń zaludniają zdegenerowane jednostki sterowane przez maszyny. Wygląd bohaterów jest bardzo charakterystyczny: drobne twarze, wielkie, przerysowane oczy, zadarte noski, podkreślenie płci pięknej, wyzywające stroje dziewcząt, nadzwyczaj smukłe sylwetki. Emocje filmowych bohaterów są przerysowane zarówno reakcje złości jak i radości. Przerysowana jest również formalna strona filmu, jak rysunek, kolor, dźwięk. Kolorystyka rysunku utrzymana jest w tonacji zimnej (czerń, granat, popiel), która zostaje zakłócona kontrastującą czerwienią czy żółcią. Efekty dźwiękowe nie są realistycznym elementem filmu, często wyolbrzymione, nadnaturalnie głośne współtworzą wraz z obrazem efekt pełnego chaosu. Dialogi oparte zaś na krzyku. Wszystkie filmy zawierają dużą dawkę emocji negatywnych. Treścią większości jest podstęp i rywalizacja, bohaterowie nie rozważają humanitarnych rozwiązań, wy- 42 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” bierają zabijanie. Typowa jest transformacja bohatera, który ginie w walce i ożywa. Japońskie filmy zniekształcają ideał miłości, zacierają granice między dobrem a złem. Dziecko w zabawie identyfikuje się z postaciami i zachowuje się jak one, często lekceważy, krzywdzi nie reaguje na uczucia i doznania kolegów. W życiu codziennym dziecko znieczulone nie dostrzega sceny przemocy i agresji, traktuje je jako stan normalny. W skrajnych przypadkach dochodzi do przewartościowania pojęć. Nawet niektóre filmy animowane pozbawione ostrego, agresywnego rysunku komiksowych kreskówek zawierają jednak wzorce zachowań agresywnych. I tak popularny „Walt Disney przestawia” obecny w wieczorynce emitowanej przez TVP 1 obfituje w sceny, w których sympatyczne zwierzątka wbijają się nawzajem w ziemię, okładają się pięściami, spychają ze skały lub wysadzają w powietrze. Filmy animowane zawierające humorystyczne sceny przemocy obecne w TVP 1 to: „Przygody Myszki Miki i Kaczora Donalda”, „Smerfy”, „Gumisie”, „Scooby, gdzie jesteś?”. Również kodowana stacja Cartoon Network i Fox Kids dla dzieci emituje kreskówki o bardzo dużej zawartości przemocy. Poza tym nieustanne eksponowanie katastrof lokalnych i światowych, politycznych i gospodarczych skandali w programach informacyjnych, które również oglądają dzieci, może też wywołać poczucie zagrożenia. Szczególnie niebezpieczne stają się gry komputerowe i sieciowe, które bazują na przemocy. Obok poczucia przynależności i siły dostarczają też niestety podstaw do niebezpiecznej rywalizacji. Szczególnie niebezpieczne stają się gry z „opcją boską”, która zapewnia na komputerową nieśmiertelność. Wygrywa ten, kto pokona najwięcej wrogów. I choć w gry najczęściej grają dzieci w wieku szkolnym, to ich młodsze rodzeństwo w wieku przedszkolnym temu się przypatruje i niestety chłonie negatywne treści. 43 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” Dzieci w wieku przedszkolnym mają jeszcze sporo kłopotów z oddzieleniem świata realnego od wyobrażonego. Pojawia się pytanie: „Jeżeli dziecko przez godzinę i dłużej dziennie doświadcza swoich nadzwyczajnych możliwości sprawczych, przesuwając opuszkami palców po ekranie tabletu, czy zechce mozolić się przy wykonywaniu czegokolwiek sensownego w realnym świecie?” Już teraz jest sporo dzieci, które szybko uzależniły się od komputera i tabletu. Wolą czynić cuda, przesuwając palcami po ekranie tabletu, niż bawić się klockami i rysować. Co się stanie z dziecięcymi umysłami, gdy tablety będą tańsze i staną się główną zabawką przedszkolaków? CO ROBIĆ, ABY UCHRONIĆ DZIECI PRZED NEGATYWNYM ODDZIAŁYWANIEM TELEWIZJI. Rola ta przypada rodzicom i wychowawcom. Rodzice poprzez samoświadomość zagrożeń płynących z niekontrolowanego oglądania telewizji przez dzieci, mogą przeciwdziałać tworzeniu się złych przyzwyczajeń, a wręcz pracować nad tym, by telewizja mogła wywierać pozytywny wpływ. Niezwykle ważna jest rozmowa na temat programu, bohaterów i ich postępowania oraz uczenie odpowiedniego dystansu do pokazywanych treści. To rodzice muszą mieć kontrolę nad oglądanymi przez dzieci programami, z czego wynika postulat wspólnego oglądania, aby następnie podjąć dyskusję, pomóc dziecku zrozumieć treść, wymienić się myślami. Ważne jest również, aby nie oglądać telewizji podczas posiłków. Czas odbioru programów TV dla dziecka przedszkolnego nie powinien przekraczać 20 minut naraz, a w ciągu dnia do 45 minut. Dla 3-, 4-latka dzienna dawka to ok. 30 minut. Warunki zewnętrzne odbioru programów powinny być odpowiednie (zapalone światło, odpowiednia odległość i wysokość odbiornika). Należy też zwrócić uwagę na porę emisji. Dzieci nie powinny oglądać telewizji po dobranocce, a oglądanie powinno pozostać w proporcjonalnym stosunku do innych rodzajów działalności dziecka. 44 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” To rodzice muszą przygotować dziecko do aktywnego, twórczego i krytycznego odbioru treści prezentowanych przez media. Problem wpływu mediów na dzieci jest skomplikowany i nie da się go jednoznacznie sprowadzić do prostej konkluzji o destrukcyjnym lub pozytywnym oddziaływaniu na dziecko. Socjolodzy i psycholodzy pomimo zalet środków masowego przekazu sygnalizują jedynie możliwość pewnych groźnych konsekwencji. Wskazują raczej na niebezpieczeństwo, jakie niesie zetknięcie się z wzorami agresywnych zachowań, prezentowanych na ekranie telewizora czy komputera. Przede wszystkim zło kryje się w realnym świecie. Dlatego też rodzina powinna dostarczać podstawowych wzorów postrzegania i rozumienia rzeczywistości. Powinna też wspomagać kształtujące się u dziecka możliwości poznawcze, poprzez wyrobienie u niego krytycznego stosunku wobec mass mediów, podkreślanie nierealności świata medialnego, dostarczanie pozytywnych wzorów zachowań. A przede wszystkim chronić dziecko i nie pozostawiać go samotnym w kontaktach z mediami. Jeśli rodzice nie posiadają wzorów umożliwiających im obiektywne spojrzenie na media, dzieci również nie będą ich miały, co jest szczególnie niebezpieczne we wczesnym etapie rozwoju. Dlatego tak istotny staje się fakt dostarczenia dzieciom właściwych wzorców osobowych. Dziecko w wieku przedszkolnym jest otwarte na świat i ludzi. Naśladuje swoich rodziców, opiekunów, wychowawców. Przejmuje różne postawy i wzory nie zawsze te społecznie pożądane. W społeczeństwie informacyjnym i nastawionym na konsumpcję nierzadko zostaje zepchnięte na dalszy tor, bądź to z powodu braku czasu rodziców, niedostatecznej opieki bądź miłości. Często chcąc zastąpić kontakt z rodzicem dziecko wybiera telewizję, szukając tam przyjaciół. Zadanie nauczycieli polega na pedagogizacji rodziców w tym zakresie – uświadomieniu im w jaki sposób dziecko może korzystać z dobrodziejstw mediów, co może oglądać, w co grać i jak długo, by nie przyniosło to szkód małe- 45 „JESTEM DOBRYM KOLEGĄ” mu organizmowi i psychice dziecka w wieku przedszkolnym oraz by nie odzwierciedliło się to w jego złym zachowaniu. Bibliografia: 1. Dubert D.: Odjazdowe kreskówki dla niegrzecznych dzieci, [w:] M. Hendrykowska, M. Hendrykowski, Przemoc na ekranie, Gajda J., „Media w Edukacji”, Impuls, Kraków 2007. 2. Ejsmond M., Kosmalska B.: Media, wartości, wychowanie. Kraków 2005. 3. Kozłowska A.: Oddziaływanie mass mediów. Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2006. 4. Petrilak E.: Czy telewizja pomaga w rozwoju dziecka? Bliżej Przedszkola. Wychowanie i edukacja, 11/2005.Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2001. 5. Raś D.: Współczesne środki wizualne (komputer i telewizja) jako zagrożenie dla realnych kontaktów z ludźmi. [w:] A. Nowak (red): Wybrane zjawiska powodujące zagrożenia społeczne. Kraków 2000. 6. Strykowski W.: Media i edukacja. Edukacja Medialna. 1996, nr 1. 7. Wiergowski G.: Ekranowe wzorce do naśladowania. Edukacja i Dialog. 1995, nr 6. 46
