rynek pieniężny

MAKROEKONOMIA
•
MAKROEKONOMIA - nauka o gospodarce traktowanej jako całość. Makroekonomiści starają
się wyjaśnić, w jaki sposób wzajemne oddziaływania w gospodarce prowadzą do określonych
zjawisk, np. bezrobocia, inflacji, globalnych inwestycji, wzrostu gospodarczego.
RACHUNEK DOCHODU NARODOWEGO
PRODUKT KRAJOWY BRUTTO
•
PKB - suma wszystkich finalnych dóbr i usług wytworzonych w kraju w danym okresie (1 rok)
oraz dóbr, które nie zostały poddane dalszemu przetworzeniu.
•
W skład PKB wchodzą więc wyroby finalne (samochody, stoły, garnitury, budynki, mosty,
autostrady) oraz niefinalne, które w danym okresie nie ulegały dalszemu przetworzeniu
chociaż przeznaczone są do dalszej obróbki (zapasy, surowce, półprodukty, części zamienne,
obiekty w budowie
•
PKB = C + I + G + X
(konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe + eksport netto)
Produkt krajowy netto
•
W PKB nie bierze się pod uwagę tego, że maszyny i urządzenia wykorzystywane w procesie
produkcji zużywają się. Część dóbr wytwarzanych w gospodarce trzeba przeznaczyć na
odtworzenie zużytego kapitału (amortyzacja).
•
PKN = PKB - amortyzacja
Produkt narodowy brutto
•
Produkt narodowy brutto (PNB) jest miarą łącznych dochodów osiąganych przez obywateli
danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji.
PNB = PKB + dochody netto z tytułu własności za granicą
•
Dochody netto należy rozumieć jako nadwyżkę napływu dochodów z tytułu świadczenia
usług czynników produkcji za granicą nad odpływem dochodów powstałych w wyniku
świadczenia przez cudzoziemców usług czynników produkcji w kraju.
Produkt narodowy netto
PNN= PNB – amortyzacja
•
Te cztery kategorie (PKB, PKN, PNB, PNN) są podane w cenach rynkowych. Żeby przedstawić
je w cenach czynników produkcji należy odjąć podatki pośrednie i dodać subsydia. Np.:
PKB w cenach czynników prod. = PKB w cenach rynkowych – podatki pośrednie + subsydia
Dochód narodowy Y
Y= PNN w cenach czynników produkcji = PNB w cenach czynników produkcji – amortyzacja
RYNEK FINANSOWY
•
miejsce, gdzie dokonuje się transakcji środkami pieniężnymi. Przedmiotem rynku
finansowego są walory finansowe występujące w postaci zmaterializowanej lub
zdematerializowanej.
Podmioty na rynku finansowym
•
Skarb Państwa
•
instytucje Samorządowe
•
instytucje ubezpieczeniowe
•
fundusze emerytalne
•
fundusze inwestycyjne
•
przedsiębiorstwa
•
osoby fizyczne
•
podmioty zagraniczne
Struktura rynku finansowego
•
rynek walutowy
•
rynek pieniężny
•
rynek kapitałowy
•
rynek instrumentów pochodnych (derywatów)
•
rynek kredytowy
Rynek walutowy
•
rynek, na którym handluje się walutami (ew. dewizami).
•
Dewizy – według polskiego prawa są to papiery wartościowe i inne dokumenty pełniące
funkcję środka płatniczego, wystawione w walutach obcych.
Rynek pieniężny
•
segment rynku finansowego, na którym dokonywane są transakcje o okresie zapadalności do
jednego roku.
Rynek pieniężny można podzielić na:
•
Rynek międzybankowy depozytów i lokat
•
Rynek zbywalnych papierów wartościowych
Rynek międzybankowy depozytów i lokat
•
Do instrumentów rynku pieniężnego w Polsce zalicza się przede wszystkim 13 i 52
tygodniowe bony skarbowe, krótkoterminowe papiery dłużne przedsiębiorstw oraz pożyczki i
depozyty na międzybankowym rynku pieniężnym o różnym terminie zapadalności od
natychmiastowych O/N (na noc) do 1Y (jednoroczne).
Rynek zbywalnych papierów wartościowych
•
Instrumentami rynku zbywalnych papierów wartościowych są instrumenty dyskontowe –
bony skarbowe, pieniężne, papiery komercyjne oraz certyfikaty depozytowe.
Rynek kapitałowy
•
segment rynku finansowego, na którym dokonywane są emisje średnio- i długoterminowych
instrumentów finansowych takich jak akcje i obligacje, przeznaczone na finansowanie
inwestycji.
Akcja
Akcja jest udziałowym instrumentem finansowym oraz papierem wartościowym.
Oprócz prawa własności, kupujący akcje nabywa kilka innych praw:
•
prawo głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy,
•
prawo do dywidendy, czyli do udziału w zyskach spółki,
•
prawo poboru, czyli prawo do zakupu akcji nowej emisji,
•
prawo do udziału w masie likwidacyjnej,
•
prawo do kontroli zarządzania spółką.
Oprócz omawianych akcji zwykłych mogą istnieć także akcje uprzywilejowane.
Obligacja
Obligacja jest dłużnym instrumentem finansowym oraz papierem wartościowym, którego
emitent jest dłużnikiem obligatariusza (właściciela obligacji) i zobowiązuje się do wykupu
obligacji wraz z odsetkami.
W zależności od tego kto jest emitentem obligacje można podzielić na:
•
skarbowe- emitentem jest Skarb Państwa,
•
gminne- emitentem są gminy lub związki gmin,
•
przedsiębiorstw (korporacyjne).
Cechy obligacji to: wartość nominalna, termin wykupu, oprocentowanie, terminy płacenia
odsetek.
Rynek instrumentów pochodnych (derywatów),
•
zwany inaczej rynkiem kontroli ryzyka to ta część rynku finansowego, na którym
wykorzystywane są instrumenty pochodne.
Instrumenty pochodne:
bazują na innych instrumentach finansowych
realizacja umowy odbywa się w przyszłości
Rodzaje instrumentów pochodnych:
kontrakty terminowe
opcje
swapy
Kontrakt terminowy
Kontrakt terminowy jest to zobowiązanie dwóch stron do rozliczenia pieniężnego w ustalonym
okresie różnicy między ceną kontraktu, a wartością instrumentu bazowego.
Dla kontraktów terminowych występujących na giełdzie stosowana jest również nazwa kontrakty
terminowe typu futures.
Opcja
Opcja kupna jest to prawo do uzyskania w określonym terminie sumy pieniężnej zależnej od różnicy
między wartością instrumentu bazowego, a ceną wykonania.
Opcja sprzedaży jest to prawo do uzyskania w określonym terminie sumy pieniężnej zależnej od
różnicy między ceną wykonania, a wartością instrumentu bazowego.
Opcja to instrument pochodny będący prawem i może choć nie musi być wykonana. Cena wykonania
(realizacji) opcji, to cena po jakiej ma prawo być dokonana transakcja.
Ponieważ posiadacz opcji ma prawo, a wystawca opcji przyjmuje zobowiązanie, to za opcję posiadacz
musi zapłacić wystawcy cenę opcji nazywaną jest premią.
Występują opcje amerykańskie (mogą być wykonane w dowolnym dniu) i europejskie (mogą być
wykonane tylko w dniu wygaśnięcia).
Swapy
umowa pomiędzy dwoma podmiotami na wymianę przyszłych przepływów pieniężnych.
Umowa ta określa jak ma wyglądać rozliczenie oraz kiedy przepływy mają nastąpić.
Rynek kredytowy
•
– rynek, którego instrumentem finansowym jest kredyt bankowy. Dla pożyczkobiorców,
którzy nie mają dostępu do rynku pieniężnego i kapitałowego, rynek kredytowy jest
miejscem, gdzie pozyskują fundusze potrzebne na cele inwestycyjne i obrotowe.
Banki
Bank centralny (bank emisyjny lub bank banków) ma pozycję nadrzędną w stosunku do pozostałych
banków, wpływa na ich działalność oraz jest odpowiedzialny za prowadzenie bieżącej polityki
pieniężnej państwa.
Funkcje banku centralnego:
1. posiada monopol na emisję pieniądza gotówkowego,
2. pełni funkcję banku banków, tzn. zaopatruje banki komercyjne w pieniądz gotówkowy,
reguluje rezerwy tych banków i udziela im pożyczek,
3. pełni funkcję banku państwa, tzn. prowadzi rozliczenia z rządem, obsługuje budżet państwa,
pokrywa zobowiązania zagraniczne państwa, utrzymuje rezerwę państwową,
4. stabilizuje rynki finansowe, tzn. występuje jako kredytodawca dla banków i innych instytucji
finansowych w sytuacji, gdy panika finansowa mogłaby zagrozić stabilności całego systemu
finansowego kraju,
5. współuczestniczy w realizacji polityki pieniężnej państwa, kontroluje i reguluje podaż
pieniądza i kredytu w gospodarce.
Funkcje banków komercyjnych:
- przyjmowanie zwrotnych wkładów pieniężnych (depozytów) w zamian za odsetki,
- świadczenie usług finansowych związanych z obiegiem pieniądza jako środka cyrkulacji i środka
płatniczego,
- udzielanie kredytów dla przedsiębiorstw i osób fizycznych,
- kreacja pieniądza.
ROLA PAŃSTWA W GOSPODARCE
•
USTRÓJ GOSPODARCZY - stanowią go reguły prawne, które przesądzają o tym, komu oraz
jakie przysługują prawa do posiadania oraz kto i jakie może bądź musi wykonywać czynności
gospodarcze.
•
Ustroje gosp. różnią się między sobą głównie ilością zakazów posiadania dóbr i wykonywania
czynności, a także ilością nakazów wykonywania czynności.
USTRÓJ LIBERALNY I ETATYSTYCZNY
•
Liberalizm to pogląd w myśl, którego gospodarka funkcjonuje lepiej im mniej czynności
gospodarczych zastrzeżonych jest dla instytucji lub przedsiębiorstw państwowych oraz im
mniej czynności nakazanych jest przez państwo.
•
Ustrój etatystyczny - występuje, gdy dużo czynności gosp. jest zastrzeżonych wyłącznie dla
instytucji i przedsiębiorstw państwowych oraz im więcej czynności jest nakazanych przez
państwo. Np. w PRL obrót dewizami był zarezerwowany dla instytucji państwowych.
Podobnie eksport i import - tylko p. państwowe. Tak samo produkcja na dużą skalę i handel
hurtowy.
Gospodarka centralnie zarządzana
•
Gospodarka centralnie zarządzana jest wysoko zetatyzowana. Dla państwa zarezerwowana
jest działalność banków, handel zagr., handel hurtowy i w dużej części detaliczny, produkcja
przemysłowa i rolna na dużą skalę. W niektórych krajach nawet użytkowanie małych
obszarów ziemi, rzemiosło i drobny handel.
Gospodarka rynkowa
•
Gospodarka rynkowa istnieje, gdy podstawowym motywem działania przedsiębiorstw jest
max. zysku, a podstawowym sposobem kontaktów między przedsiębiorstwami są transakcje
kupna - sprzedaży zawierane w oparciu o swobodne negocjowanie ceny.
Kapitalizm a socjalizm
•
Ustrój jest kapitalistyczny wówczas, gdy większość dóbr gospodarczych jest własnością
prywatną.
•
Ustrój jest socjalistyczny, gdy większość dóbr gospodarczych jest własnością kolektywną.
USTRÓJ DEMOKRATYCZNY I DYKTATORSKI
•
Demokratyczny ustrój gospodarczy występuje, gdy całe społeczeństwo lub przynajmniej stan
uprzywilejowany wyposażony jest w mechanizmy wyborcze, za pomocą których może
wpływać na charakter prawa gospodarczego, może zmieniać obowiązujące nakazy i zakazy, a
także rozszerzać lub ograniczać uprawnienia właścicieli.
•
Dyktatorski ustrój gospodarczy - jeżeli możliwości te nie istnieją i stanowienie prawa odbywa
się z pominięciem wspomnianych mechanizmów.
FUNKCJE PAŃSTWA W GOSPODARCE
Pojęcie państwa
Państwo - złożona, zróżnicowana wewnętrznie, wieloszczeblowa struktura administracyjna
społeczeństwa zamieszkującego określone terytorium, dysponująca władzą ustawodawczą,
wykonawczą i sądowniczą.
Państwo - centralne oraz lokalne instytucje i urzędy publiczne, których działalność związana jest z
funkcjonowaniem danego systemu społeczno-gospodarczego.
Funkcje państwa:
•
ekonomiczne,
•
społeczne,
•
polityczne.
Ekonomiczne funkcje państwa:
•
alokacyjna,
•
stabilizacyjna,
•
redystrybucyjna.
Tworzenie ładu instytucjonalno – prawnego
Jest to jedna z najważniejszych funkcji współczesnego państwa.
Warunkach gospodarki rynkowej polega głównie na:
•
tworzeniu norm prawnych oraz instytucji chroniących własność prywatną i prawa
poszczególnych jednostek, a także prawa większych zbiorowości i społeczeństwa jako
całości,
•
organizowaniu sprawnego systemu obiegu informacji ekonomicznej,
•
ustanawianiu zasad funkcjonowania instytucji obsługujących rynek (np. giełdy), zasad
prowadzenia działalności gospodarczej, warunków konkurencji między podmiotami
krajowymi i zagranicznymi, stosunków między producentami i konsumentami oraz
przedsiębiorcami i pracownikami.
Funkcja alokacyjna
Polega na podejmowaniu działań sprzyjających optymalnej alokacji zasobów gospodarczych.
Dominacja własności prywatnej i rynkowego mechanizmu regulowania procesów gospodarczych to
dwa główne filary gospodarki rynkowej i zarazem podstawowe warunki efektywnego
gospodarowania.
Zasadniczym zadaniem państwa w gospodarce jest rozszerzanie prywatnej przedsiębiorczości i
rynku, a nie ich ograniczanie (np. przez stosowanie administracyjnych (nierynkowych) metod
regulowania gospodarki).
Do istotnych zadań państwa należą m.in.:
•
określanie niezbędnego zakresu własności publicznej,
•
wprowadzanie rozwiązań instytucjonalno-prawnych sprzyjających nieustannej wymianie
praw własności, która stwarza szanse na to, że zasoby gospodarcze trafiają do tych, którzy
potrafią je najlepiej wykorzystać,
•
wspieranie konkurencji przez działania zbliżające rzeczywiste warunki, w jakich funkcjonują
podmioty gospodarcze , do warunków odpowiadającym założeniom konkurencji doskonałej,
•
rozwiązywanie problemów związanych z występowaniem negatywnych efektów
zewnętrznych, chodzi o zanieczyszczenie środowiska.
Funkcja stabilizacyjna
Polega na podejmowaniu przez państwo działań stabilizujących gospodarkę przez realizację takich
celów jak:
•
osiągnięcie i utrzymanie w dłuższym okresie czasu wysokiego tempa wzrostu gospodarczego,
•
wyeliminowanie lub przynajmniej ograniczenie inflacji i bezrobocia,
•
zmniejszenie amplitudy wahań poziomu aktywności gospodarczej (wahań koniunkturalnych),
•
możliwie najlepsze wykorzystanie rzeczowych czynników produkcji.
Są to najważniejsze cele makroekonomicznej polityki państwa.
Funkcja redystrybucyjna
Polega na działaniach zmierzających do niwelowania zbyt dużych, nie akceptowanych społecznie
różnic dochodowych i majątkowych oraz pomocy ludziom starym, upośledzonym i chorym, którzy nie
są w stanie poradzić sobie sami.
Głównymi instrumentami są:
•
system podatkowy,
•
wydatki budżetowe,
•
składki na ubezpieczenia społeczne,
•
system różnego typu opłat i cen.
Główne formy pomocy ze strony państwa:
•
świadczenia pieniężne (płatności transferowe): emerytury, renty, zasiłki),
•
świadczenia w naturze: np. powszechna służba zdrowia, oświata.
DETERMINANTY DOCHODU NARODOWEGO
•
Produkcja potencjalna - produkcja, którą można by wytworzyć w gospodarce, gdyby
racjonalnie wykorzystać wszystkie czynniki produkcji (zasoby pracy, kapitału i ziemi).
Produkcja faktyczna - oznacza produkcję rzeczywiście wytwarzaną w gospodarce. W
gospodarce rynkowej, w której przedsiębiorstwa są nastawione na zysk, jej poziom
wyznaczony jest przez możliwości opłacalnej sprzedaży.
Agregatowy popyt - łączna ilość towarów, jaką nabywcy decydują się zakupić w danych
warunkach. Zależy on głównie od:
•
1. ogólnego poziomu cen towarów;
•
2. wysokości dochodów ludności.
Agregatowa podaż - łączna ilość towarów, jaką producenci decydują się wy-tworzyć w
danych warunkach i dostarczyć na rynek. Zależy ona głównie:
•
1. od zasobów czynników produkcji i efektywności ich wykorzystania;
•
2. od ogólnego poziomu cen towarów
•
3. od kosztów produkcji ponoszonych przy wytwarzaniu towarów.
•
Krzywe agregatowego popytu i agregatowej podaży mają zbliżony sens ekonomiczny, co
krzywe popytu i podaży w mikroekonomii, z tym że nie odnoszą się do poszczególnych dóbr,
a do wszystkich towarów.
•
Nie można mylić agregatowego popytu z popytem globalnym (AD). Popyt globalny jest sumą
wydatków konsumpcyjnych gospodarstw domowych (C) i inwestycji przedsiębiorstw (I).
AD= C + I
FUNKCJA KONSUMPCJI I OSZCZĘDNOŚCI
•
Gospodarstwa domowe dokonują zakupów różnorodnych dóbr konsumpcyjnych.
Podstawowym źródłem ich finansowania są rozporządzalne dochody osobiste, czyli dochody
gospodarstw domowych pomniejszone o podatki bezpośrednie płacone państwu i
powiększone o transfery otrzymywane od państwa. Załóżmy, że podatki i transfery są równe
zeru.
•
Dochody gospodarstw domowych mogą być przeznaczone na wydatki konsumpcyjne lub na
oszczędności.
•
Y = C + S; Y- dochód narodowy, C-wydatki konsumpcyjne, S- oszczędności
•
Przy danym poziomie dochodu im większe są wydatki konsumpcyjne, tym mniejsze są
oszczędności. I odwrotnie.
Funkcja konsumpcji obrazuje związek między bieżącymi dochodami a konsumpcją. W skali
makroekonomicznej funkcja ta pokazuje poziom zamierzonych łącznych wydatków przy
różnych poziomach dochodu narodowego.
•
Stosunek wydatków konsumpcyjnych do dochodu to przeciętna skłonność do konsumpcji
(C/Y).
•
Stosunek przyrostu wydatków konsumpcyjnych do przyrostu dochodu - krańcowa skłonność
do konsumpcji.
DS
kso = -----DY
Funkcja oszczędności określa poziom zamierzonych oszczędności przy różnych poziomach
dochodu narodowego
•
Stosunek oszczędności do dochodu narodowego to przeciętna skłonność do oszczędzania.
•
Krańcowa skłonność do oszczędzania - stosunek przyrostu oszczędności do przyrostu
dochodu[1].
•
DS
•
kso = ------
•
DY
•
[1] R. Milewski
RÓWNOWAGA W UPROSZCZONYM MODELU GOSPODARKI. RÓWNOŚĆ INWESTYCJI I
OSZCZĘDNOŚCI
Poprzednio mówiliśmy, że w obiegu okrężnym dochód może być przeznaczony na konsumpcję i
oszczędności (Y = C + S). Druga strona obiegu polega na tym, że można określić dochód narodowy
jako sumę wydatków konsumpcyjnych gospodarstw domowych i inwestycyjnych - dokonywanych
przez firmy.
Y = C + I
Zatem warunkiem równowagi gospodarczej będzie równość inwestycji i oszczędności:
C + S = C + I;
co daje:
S = I
Sformułowany wyżej warunek równowagi należy rozumieć jako identyczność decyzji podmiotów
gospodarczych dotyczących kwot, jakie chcą zaoszczędzić. Podmioty gospodarcze są więc w równej
mierze zainteresowane zainwestowaniem lub zaoszczędzeniem środków. W rzeczywistości równość
taka zdarza się niezmiernie rzadko.
•
Najczęściej mamy do czynienia z dwoma przypadkami:
•
1.
S > I
Sytuacja taka nazywana jest luką deflacyjną. Może ona nastąpić wówczas, gdy następuje
tezauryzacja (przechowywanie pieniędzy) części oszczędności. Oznacza to, że nie zamieniają się one
w popyt na dobra inwestycyjne. Przyczyną tego stanu rzeczy może wzrost stopy procentowej. W
rezultacie część wyprodukowanych dóbr inwestycyjnych nie zostanie sprzedana i wystąpi zjawisko
nadprodukcji.
•
2. S < I
W tej sytuacji zwanej luką inflacyjną, w gospodarce będzie występował popyt na dobra inwestycyjne
przekraczający ich podaż. Rozszerzający się rynek zbytu będzie stwarzał bodźce dla dalszego
zwiększenia produkcji i wystąpi zjawisko ogólnego ożywienia gospodarczego.
•
RÓWNOWAGA W ROZWINIĘTYM MODELU GOSPODARKI - skrót
Rozważaliśmy do tej pory model gospodarki przy wysoce upraszczających założeniach. Teraz
rozwiniemy nieco nasz model. Włączymy do analizy państwo (wydatki państwa - G, podatki - T).
Wydatki państwa włączymy do elementów składowych agregatowego popytu:
Y = C + I +G
Dochody gospodarstw domowych mogą być przeznaczone na:
C + S + T.
Można więc zapisać:
Stąd:
C + I + G = C + S + T
I + G = S + T
Tak więc warunkiem równowagi jest, aby suma zamierzonych wydatków inwestycyjnych i wydatków
rządowych była równa sumie zamierzonych oszczędności i podatków
Budżet państwa
Budżet państwa - plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z realizacją
przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej.
Jest sporządzany na okres jednego roku i zatwierdzany przez władzę ustawodawczą.
Funkcje budżetu państwa:
•
fiskalna,
•
redystrybucyjna,
•
stymulacyjna.
Funkcja fiskalna
Polega na gromadzeniu dochodów budżetowych (pochodzących głównie z podatków)
umożliwiających utrzymanie aparatu państwowego oraz realizację określonych zadań.
Funkcja redystrybucyjna
Umożliwia dokonywanie pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego (np. zmniejszenie
dysproporcji w poziomie rozwoju gospodarczego różnych regionów, niwelowanie nadmiernego
zróżnicowania dochodów różnych grup społecznych.
Realizację tej funkcji umożliwia system podatkowy oraz wydatki budżetowe realizowane głównie w
formie tzw. transferów.
Funkcja stymulacyjna
Polega na oddziaływaniu dochodów i wydatków budżetu państwa na życie gospodarcze i społeczne.
Za pomocą odpowiednio skonstruowanych systemów podatkowych oraz wydatków budżetowych
można np. wpływać na poziom dochodu narodowego, zmiany strukturalne w gospodarce, tempo
wzrostu gospodarczego, regulować poziom i kierunki konsumpcji.
Budżet państwa składa się z dochodów i wydatków centralnych władz państwowych, władz lokalnych
i ubezpieczeń społecznych.
Gdy wydatki budżetu państwa przekroczą dochody, występuje deficyt budżetowy.
Gdy mamy do czynienia z sytuacją odwrotną - nadwyżka budżetowa.
Zasady polityki budżetowej:
1. zasada rocznego budżetowania
Plan dochodów i wydatków budżetowych obejmuje okres jednego roku.
2. zasada zupełności
Budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa.
3. zasada jedności
Budżet powinien tworzyć jedną całość, tzn. wszystkie dochody i wydatki budżetu państwa
powinny być ujęte w jednym zestawieniu.
4. zasada jawności
Budżet powinien być podany do publicznej wiadomości (dotyczy to zarówno tworzenia i
uchwalania budżetu, jak i jego wykonania oraz kontroli).
5. zasada równowagi budżetowej
Polega na dążeniu do tego, żeby bieżące dochody budżetu centralnego były wystarczające do
pokrycia płatności za produkty i usługi finansowanych przez rząd, płatności transferowych i innych
wydatków budżetowych.
Źródłami dochodów budżetu państwa są:
•
podatki,
•
cła,
•
dochody ze sprzedaży prywatyzowanych przedsiębiorstw,
•
opłaty sądowe, skarbowe, notarialne i inne.
Podatki - przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo na
podstawie przepisów prawa w celu uzyskania dochodów na pokrycie wydatków państwowych.
Płatnika mi podatków mogą być zarówno osoby fizyczne, jak i prawne.
Podatki uzasadnione są m.in. następującą koniecznością:
•
zdobycia pieniędzy na finansowanie wydatków sektora publicznego,
•
dokonywania redystrybucji dochodów między różne sektory gospodarki i grupy ludności
dysponujące różnymi dochodami,
•
ograniczania konsumpcji niektórych produktów,
•
wykorzystania ich jako narzędzia polityki antyinflacyjnej.
Klasyfikacja podatków (według kryterium przedmiotu opodatkowania):
•
podatki dochodowe
Pobierana są od dochodów osobistych ludności oraz od dochodów osób prawnych.
•
podatki konsumpcyjne (od wydatków)
Nakładane są na produkty i usługi będące przedmiotem obrotu.
•
podatki majątkowe
Płacone są od posiadanego majątku (kapitału) oraz od przenoszenia praw do majątku.
Klasyfikacja podatków (według kryterium źródeł pokrycia podatków):
•
podatki bezpośrednie
Nakładane są na dochody i majątek.
Podmiot odpowiedzialny za płacenie podatku ponosi jego ciężar i bezpośrednio rozlicza się z
budżetem państwa.
•
podatki pośrednie
Zawarte są w cenie nabywanego produktu lub usługi.
Konsument płaci je „pośrednio”, za pośrednictwem sprzedawcy, który jest zobowiązany do
uiszczenia podatku.
Obciążenia podatkowe mogą być naliczane:
•
proporcjonalnie
Wszyscy podatnicy płacą ten sam procent swoich dochodów, czyli obowiązuje jedna stopa
podatkowa.
•
progresywnie
Osoby uzyskujące wyższe dochody obciążone są wyższą stopą podatkową.
•
degresywnie
Wraz ze wzrostem dochodu nakładane są coraz mniejsze procentowe stawki podatkowe.
Wydatki budżetu państwa (z punktu widzenia przeznaczenia):
•
wydatki związane z tradycyjnym pełnieniem przez państwo takich funkcji, jak: obrona
narodowa, administracja , wymiar sprawiedliwości,
•
wydatki związane z realizacją celów społecznych,
•
wydatki wynikające z pełnienia funkcji interwencyjnych w gospodarce.
bilansu płatniczego
Pojęcie bilansu płatniczego
•
Usystematyzowane zestawienie transakcji ekonomicznych dokonywanych w ściśle
określonym czasie między krajami i zagranicznymi podmiotami gospodarczymi.
•
Bilans może być sporządzany miesięcznie, kwartalnie, półrocznie i rocznie
•
Wyraża bezpośrednio poziom i strukturę obrotów płatniczych z zagranicą.
Zasady MFW
1997 rok MFW zlecił stosowanie jednolitych pojęć zasad i definicji takich transakcji „Balance of
Payments Manual”
Struktura bilansu płatniczego:
-
Bilans obrotów bieżących
-
Bilans obrotów kapitałowych
- Bilans obrotów wyrównawczych
•
Bilans obrotów bieżących (rachunek bieżący) – to zestawienie płatności danego kraju
wynikające z międzynarodowego obrotu towarami i usługami, dochodów z kapitału i
transferów jednostronnych. Nazwa tej części bilansu płatniczego wynika z faktu, że transakcje
księgowane w bilansie obrotów bieżących nie powodują powstania przyszłych zobowiązań.
Bilans obrotów bieżących obejmuje:
Bilans handlowy – to zestawienie płatności z tytułu eksportu i importu dóbr.
Bilans usług – to zestawienie płatności z tytułu obrotów usługami między rezydentami krajowymi i
zagranicą.
Bilans procentów i dywidend (saldo dochodów) – to zestawienie wpływów i wydatków z tytułu
obsługi kapitału i pracy (krajowej za granicą i zagranicznej w kraju).
Bilans transferów jednostronnych (transfery bieżące) – to zestawienie transakcji stanowiących
jednostronny przepływ dóbr, usług i środków finansowych, którym nie towarzyszy przepływ płatności
dóbr i usług w drugą stronę.
Bilans obrotów kapitałowych (rachunek kapitałowy i finansowy) – zestawienie transakcji
zakupu i sprzedaży szeroko rozumianych aktywów dokonywanych zarówno przez sektor
prywatny, jak i bank centralny. W odróżnieniu od bilansu obrotów bieżących, jest to
zestawienie transakcji, które przewidują powstanie przyszłych zobowiązań.
Bilans obrotów kapitałowych można podzielić na dwie główne części:
•
Rachunek kapitałowy – obejmuje transfery kapitałowe o charakterze bezzwrotnym
przeznaczone na finansowanie środków trwałych, umorzenie długu oraz nabywanie i
zbywanie aktywów niefinansowych i nieprodukcyjnych (np. praw autorskich
•
Rachunek finansowy – obejmuje zestawienie trzech grup aktywów i pasywów finansowych:
inwestycji bezpośrednich, inwestycji portfelowych oraz pozostałych inwestycji
Bilans obrotów wyrównawczych – bilans ten zawiera przede wszystkim zmiany stanu danego
kraju w walutach wymienialnych, specjalnych prawach ciągnienia i złocie. Oprócz zmian
stanu rezerw oficjalnych ta część bilansu płatniczego obejmuje kredyty otrzymane z MFW
oraz transakcje finansowania wyjątkowego (tzw. exceptional finanacing), obejmującego
zmiany stanu zaległości i zrestrukturyzowane zobowiązania i należności zagraniczne.
•
Polska sporządza bilans według MFW od 1991
Równowaga bilansu
•
Bilans nie wykazuje w pewnym okresie ani deficytu ani nadwyżki
•
W krótkich okresach mogą występować okresowe deficyty lub nadwyżki tego bilansu
•
nadwyżki i deficyt mogą się kompensować w krótkim lub długim okresie
RYNEK WALUTOWY
RYNEK WALUTOWY
Pojecie rynku walutowego- garść informacji wstępnych
•
Rynek, na którym dokonuje się transakcji kupna-sprzedaży walut zagranicznych.
•
Rynek walutowy nie istnieje w sensie fizycznym, nie ma bowiem lokalizacji
geograficznej.
Pojęcie rynku walutowego- garść informacji wstępnych
•
Pod względem obrotów jest największym rynkiem na świecie.
•
Funkcjonuje przez 24 godziny na dobę, dzięki stopniowemu włączaniu się do
obrotów różnych światowych centrów finansowych – Tokio, Hongkong, Singapur,
Bejrut, Londyn, Nowy York, San Francisco, Sydney.
Uczestnicy rynku
1. Bankowi i niebankowi dealerzy,
2. Osoby fizyczne i firmy, prowadzące działalność inwestycyjną.
3. Spekulanci i arbitrażyści
4. Banki centralne i administracja skarbu państwa
5. Brokerzy walutowi.
Bankowi i niebankowi dealerzy
•
Główni uczestnicy rynku walutowego to duże banki komercyjne. Zawierają miedzy
sobą transakcje walutowe warte setek tysięcy dolarów.
•
Jednocześnie dokonują ze swoimi klientami detalicznych transakcji kupnasprzedaży walut.
•
Zarabiają kupując waluty po kursie nabycia (bid price) i sprzedając po wyższym
kursie sprzedaży (offer/ask price)
Osoby fizyczne i firmy, prowadzące działalność inwestycyjną.
•
Importerzy, eksporterzy, inwestorzy giełd międzynarodowych, firmy
międzynarodowe, turyści zagraniczni.
•
Wykorzystują rynek walutowy jako instrument ułatwiający wywiązanie się z
podjętych zobowiązań handlowych lub inwestycyjnych.
•
Transakcje dokonywane przez nich nie są systematyczne.
Spekulanci i arbitrażyści
 Czerpią korzyści wynikające z oczekiwanej zmiany kursu walut.
 Różnią się od dealerów tym, że nie świadczą usług kupna-sprzedaży swoim
klientom.
Banki centralne i administracja skarbu państwa
•
Wykorzystują rynek walutowy w celu nabycia potrzebnych walut zagranicznych lub
upłynnienia ich rezerw.
•
Próbują też wywrzeć wpływ na rynek walutowy i doprowadzić do pożądanej
zmiany kursu walutowego.
•
Motywem ich działania jest polityka rządowa a nie cele komercyjne.
Brokerzy walutowi.
•
Pośrednicy ułatwiający nawiązanie bezpośrednich kontaktów z dealerami.
•
Ułatwiają natychmiastowe znalezienie odpowiedniego dostawczy lub odbiorcy
waluty bez konieczności ujawniania tożsamości swych partnerów.
•
Pobierają za to prowizje.
•
Anonimowość jest ważna
Dwa obszary rynku walutowego
1. Rynek bieżący czyli kasowy (spot market)
2. Rynek terminowy (forward market)
Rynek bieżący czyli kasowy (spot market)
•
Dokonywane są tu transakcje zakupu i sprzedaży walut z natychmiastową dostawą
po aktualnie notowanym kursie walutowym.
•
Około 60% ogółu transakcji walutowych.
Rynek terminowy (forward market)
•
Oferuje możliwość kupna i sprzedaży walut, ale z dostawą późniejszą po kursie
wcześniej ustalonym.
•
Obejmuje tylko niektóre silniejsze waluty.
Notowania kursów kasowych podawane są:
•
Parami, jako kurs kupna (bid) oraz jako kurs sprzedaży (ask)
•
Jako kurs średni
Notowania kursów na rynku spot
Notowania jako kurs średni
USD/PLN = 2,9108 – 2,9208
Kurs średni 1 PLN = (2,9108 USD/PLN + 2,9208 USD/PLN)/2 = 2,9158 USD/PLN
Notowania amerykańskie a notowania europejskie
•
Notowanie europejskie kursu dolara amerykańskiego: CHF 1,5820-1,5908
•
Notowania amerykańskie są odwrotnością notowań europejskich
•
Oferta kupna 1USD za 1,5820 CHF jest równa ofercie sprzedaży 1,5820 CHF za 1 USD
•
Amerykańskie notowania kursu kupna franka: 1/5908 = 0,6286 USD
•
Amerykańskie notowania kursu sprzedaży franka: 1/1,5820 = 0,6321 USD
Kursy krzyżowe
•
Kursy wzajemne walut zagranicznych
•
Większość kursów walut zagranicznych jest notowana w relacji do dolara
amerykańskiego.
•
Kursy krzyżowe - przykład notowań
EXCHANGE CROSS RATES
£
$
Yen
1
1,997
245,5
0,501
1
122,9
4,073
8,134
1000
£
$
Yen
Kursy krzyżowe obliczane z notowań średnich
•
Mamy CHF do USD i USD do PLN
•
Jaki jest kurs CHF do PLN?
PLN PLN PLN USD



CHF USD CHF PLN
Przykład 1.
•
Jeżeli korona czeska jest sprzedawana po kursie 1USD = 33,010CZK,
•
I złoty jest kupowany po kursie 1USD = 3,5110PLN,
•
To kurs krzyżowy CZK/PLN wyniesie:
•
(33,010CZK/1USD) : (3,5110PLN/1USD) = (33,010CZK/1USD) ∙ (1USD/3,5110PLN) =
(33,010CZK/USD)/(3,5110PLN/USD) = 9,428CZK/PLN
Przykład 2. - arbitraż
•
Funt brytyjski jest kupowany na giełdzie nowojorskiej po kursie 1,680 USD, podczas
gdy złoty jest sprzedawany na giełdzie we Frankfurcie po kursie 0,285 USD.
•
Z kolei na giełdzie londyńskiej kurs funta wynosi GBP/PLN = 5,60.
•
Opłaca się: wymienić walutę amerykańska na złote we Frankfurcie i za te złote
kupić funty brytyjskie na giełdzie w Londynie, a potem odsprzedać je na giełdzie
nowojorskiej.
•
Np. zamieniamy 100 000 USD na złote we Frankfurcie po kursie PLN/USD 0,285 otrzymujemy 350 877,2PLN
•
Zamieniamy w Londynie złotówki na funty brytyjskie – kupno 62656,64 GBP po
kursie GBP/PLN 5,60
•
Sprzedajemy w Nowym Yorku funty za dolary – sprzedaż 62 656,64 po kursie
GBP/USD 1,680 = 105 263,2 USD
•
Efekt – zysk 5263,2 USD w ciągu kilku minut
Koszty transakcyjne
•
Wynikają z marży kursowej, czyli różnicy między kursem sprzedaży a zakupy waluty
(bid-ask spread).
•
Im większa zmienność kursów i mniejszy rynek tym większa marża kursowa.
Kursy terminowe
•
Są to kursy przyszłe, (forward) po których można kupić lub sprzedać waluty
zagraniczne w ściśle ustalonym terminie w przyszłości.
•
Typowe notowania kursów terminowych dotyczą najczęściej okresów, które są
wielokrotnością 30 dni, a więc: 30, 60, 90 lub 180 dni.
Notowania kursów terminowych
Rodzaje notowań kursów terminowych
•
Notowanie pełne – polega na ustaleniu zmiennej liczny jednostek waluty krajowej
na jednostkę waluty zagranicznej (lub odwrotnie) np. 30-dniowy kurs terminowy
dolara:
•
1USD = PLN 4,0910 – 4,1675.
•
Podawane do czterech miejsc po przecinku.
•
Notowanie w formie tzw. punktów terminowych, które wyrażają zróżnicowanie
stóp procentowych miedzy dwoma walutami.
•
Punkty terminowe w wielkościach bezwzględnych – dyfercjał stóp procentowych –
premia lub dyskonto dla waluty zagranicznej lub krajowej
Formuły rachunku premii/dyskonta waluty zagranicznej
•
Wszystkie wartości liczone są jako roczny procent zmiany wartości terminowego
kursu waluty zagranicznej od wartości kursu kasowego:
kurs terminowy - kurs kasowy 360

100
kurs kasowy
n
Gdzie n oznacza liczbę dni w kontrakcie terminowym
Formuły rachunku premii/dyskonta waluty krajowej
•
Formuła premii/dyskonta waluty krajowej liczonej jako roczny procent zmiany
wartości kursu waluty krajowej od wartości kursu terminowego
kurs terminowy - kurs kasowy 360

100
kurs kasowy
n
Przykład
 Załóżmy, że 6-miesięczny złoty kosztuje 0,2662 USD, podczas, gdy kurs kasowy
złotego wynosi 0,2862 USD.
 Wartość wskaźnika premii/dyskonta dla dolara amerykańskiego wyniesie:
 Premia/dyskonto (PLN/USD) = ((0,2862 USD – 0,2662 USD)/0,2662 USD) • (12/6) •
100 = 15.03%
 Oznacza to, że 6-miesięczny dolar w stosunku do złotego był notowany z premią
15,03%.
 Jednocześnie wskaźnik dyskonta dla złotówki wynosi:
 ((0,2662 USD - 0,2862 USD)/0,2862 USD) • (12/6) • 100 = -13,98%
 6-miesięczny złoty w stosunku do dolara amerykańskiego był notowany z
dyskontem –13,98%.
 Różnica między obliczaną wartością premii i dyskonta wynosi1,05% i jest wynikiem
różnej wartości podstawy, względem której liczona jest zmiana kursu terminowego
i kasowego.
•
Podsumowując:
•
Premia terminowa jest oznaczana znakiem „+”, a dyskonto „-”.
•
Procentowe zmiany są sprowadzane do wartości rocznych.
KURSY WALUTOWE
Kurs walutowy – cena pieniądza kraju A wyrażona w pieniądzu kraju B. Kształtuje
się on w miejscu spotkania podaży i popytu na zagraniczne środki płatnicze. Podaż
dewiz na rynku danego kraju reprezentują eksporterzy i ci wszyscy, którzy mają
odpowiednio zabezpieczone należności zagraniczne (np. czeki obywateli innych
krajów). Popyt na dewizy reprezentują głównie importerzy oraz pozostali, którzy
muszą dokonać płatności zagranicznych
RODZAJE KURSÓW WALUTOWYCH
•
Kurs arbitralny – cena pieniądza danego kraju wobec pieniądza innego kraju
ustalona przez odpowiednie władze i nie ulegająca zmianom w dłuższym okresie.
•
Kurs stały – cena pieniądza danego kraju wobec pieniądza innego kraju, przy czym
odpowiednia władza monetarna (najczęściej bank centralny) jest zobowiązana
utrzymywać wahania kursu w pewnych granicach (np. +/-1%).
•
Kurs zmienny - cena pieniądza danego kraju wobec pieniądza innego kraju, przy
czym odpowiednia władza monetarna kontroluje wahania tego kursu (brudny kurs
zmienny – dirty floating) lub też pozostawia mu pełną swobodę (czysty kurs
zmienny – clear floating).
•
Kurs sztywny – ustalony przez organ państwa, nie podlega wahaniom
•
Kurs płynny – kształtowany jedynie poprzez popyt i podaż
Zmiany kursów
Kursy stałe
•
dewaluacja – skokowe, administracyjne zmniejszenie międzynarodowej wartości
waluty
•
rewaluacja – skokowe, administracyjne zwiększenie międzynarodowej wartości
waluty
Kursy płynne
•
deprecjacja – spadek międzynarodowej wartości waluty
•
aprecjacja – wzrost międzynarodowej wartości waluty
Główne funkcje kursu walutowego
•
Funkcja informacyjna – informuje o cenie walut obcych
•
Funkcja cenotwórcza – kurs przenosi zagraniczne układy cen na układ krajowy wraz
ze wszystkimi wynikającymi stąd ekonomicznymi konsekwencjami dla gospodarki
światowej
RYZYKO WALUTOWE
RYZYKO KURSU WALUTOWEGO
•
Ryzyko – możliwość wystąpienia zdarzeń lub okoliczności niezależnych od
działającego podmiotu, których nie można przewidzieć, a więc nie można im
zapobiec.
•
Ryzyko kursowe to szczególny rodzaj ryzyka, polegający na tym, że w związku z
niekorzystnymi zmianami kursów walutowych może nastąpić należności lub wzrost
zobowiązań w transakcjach zagranicznych w przeliczeniu na walutę krajową.
POSTAWA WOBEC RYZYKA KURSOWEGO
•
Postawa pasywna – bierne ponoszenie ryzyka bez podejmowania działań mogących
to ryzyko wyeliminować bądź przynajmniej w znacznym stopniu ograniczyć. Jeżeli
taka postawa wynika z dogłębnej analizy, z której wynika, że koszty jakie
należałoby ponieść, żeby zabezpieczyć się przed ryzykiem są zbyt wysokie, to jest to
wówczas podejście uzasadnione.
•
Postawa aktywna – działania, które mają doprowadzić do całkowitego
wyeliminowania skutków ryzyka lub ich ograniczenia.
W ramach aktywnej postawy wobec ryzyka kursowego wyróżnia się:
•
metody wewnętrzne (stosowanie ich zależy od podmiotu zabezpieczającego się)
•
metody zewnętrzne (polegają na transferze ryzyka na inny podmiot)
Metody wewnętrzne
•
wybór waluty krajowej w rozliczeniach (najprostsza i najpewniejsza metoda, ale
tylko dla jednej strony),
•
klauzule waloryzacyjne (umowa o zmianie ceny towaru w sytuacji, gdy zmieni się
kurs walutowy),
•
przyspieszenia i opóźnienia – leads and lags (np. importerzy krajowi mając
określone zobowiązania w walucie obcej, a przewidując dewaluację kursu waluty
swego kraju przyspieszają zapłatę za import. W sytuacji odwrotnej (rewaluacji)
waluty krajowej starają się opóźnić zapłatę),
•
kompensata wewnętrzna (w sytuacja, gdy firma ma zarówno należności jak i
zobowiązania w walucie obcej, stara się je równoważyć);
Metody zewnętrzne
•
ubezpieczenie ryzyka w towarzystwie ubezpieczeniowym,
•
hedging finansowy (kompensowanie już powstałego ryzyka przez przejęcie innego.
Np. zaciągnięcie kredytu i lokata),
•
faktoring eksportowy (polega na świadczeniu przez dany podmiot pakietu usług.
Np. zakup wierzytelności, finansowanie cyklu rozliczeniowego transakcji,
prowadzenie księgowości dla klientów, doradztwo itd.),
•
forfaiting (polega na zakupie średnio- i długookresowych należności za
eksportowane dobra z wyłączeniem prawa regresu w stosunku do odstępującego
wierzytelność),
walutowe transakcje futures (transakcje giełdowe na standaryzowane kontrakty.
Zobowiązują one sprzedawcę do dostarczenia, a nabywcę do odebrania ściśle
określonej ilości waluty w umówionym terminie przyszłym i po z góry określonym
kursie. Po raz pierwszy trafiły one do obrotu giełdowego w maju 1972 r. na giełdzie
International Monetary Market w Chicago),
•
walutowe transakcje opcyjne (przywilej do kupna lub sprzedaży w określonym
czasie w przyszłości pewnej ilości danej waluty. Nabywca opcji może odstąpić od
transakcji, a sprzedawca nie).
Banki międzynarodowe i MFW
•
Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW, ang. International Monetary Fund,
IMF) - niezależna międzynarodowa organizacja w ramach ONZ, zajmująca się
kwestiami stabilizacji ekonomicznej na świecie. Powołana 1-22 lipca 1944 roku, na
konferencji w Bretton Woods (New Hampshire) w USA. Działalność rozpoczęła dwa
lata później, pierwszych operacji finansowych dokonała w marcu 1947 r. Dostarcza
pomocy finansowej zadłużonym krajom członkowskim, które w zamian są
zobowiązane do dokonywania reform ekonomicznych i innych działań
stabilizujących. Obecnie zrzesza 187 państw.
•
Polska należała do MFW od chwili jego założenia do 1950, kiedy to wystąpiła z
niego, by następnie, po złożeniu w 1981 wniosku o ponowne przyjęcie, zostać w
1986 jego członkiem.
Wytyczne polityki MFW
•
popieranie międzynarodowej współpracy walutowej dzięki powołaniu stałej
instytucji konsultacji i współpracy w dziedzinie międzynarodowych problemów
walutowych;
•
ułatwienie ekspansji i wzrostu handlu międzynarodowego, wzrostu zatrudnienia,
utrzymywania realnych dochodów i zasobów produkcyjnych krajów członkowskich;
•
popieranie stabilizacji kursów, utrzymywanie uporządkowanej wymiany między
krajami członkowskimi, unikanie deprecjacji walut inspirowanej przez rywalizację;
•
dążenie do stworzenia wielostronnego systemu płatności i rozliczeń transakcji
bieżących oraz do eliminowania ograniczeń wymiany walutowej, hamujących
rozwój handlu;
•
dostarczanie członkom środków finansowych na określony okres i na odpowiednich
warunkach, w celu wyrównania przejściowej nierównowagi bilansów płatniczych
bez środków wywołujących zaburzenia w rozwoju tych krajów i gospodarki
światowej;
•
działanie w celu zmniejszenia czasu i wielkości nierównowagi bilansów płatniczych.
W celu realizacji wymienionych zadań MFW pełni cztery istotne funkcje:
•
regulacyjną – polegającą na ustanawianiu norm i wzorców działania w sferze
międzynarodowych stosunków finansowych
•
kredytową – przez dostarczenie krajom członkowskim dodatkowych źródeł
finansowania w postaci różnych kredytów;
Funkcje MFW
•
konsultacyjną – przez usługi konsultacyjne i współpracę krajów członkowskich oraz
jako forum wymiany doświadczeń między krajami w radzeniu sobie z problemami
natury gospodarczej, m.in. plan Balcerowaicza był konsultowany z ekspertem MFW
prof. Jeffreyem Sachsem
•
kontrolną – polegającą na nadzorowaniu przez MFW uzgodnionych programów
dostosowawczych i weryfikacji celów, na jakie przeznaczane są środki kredytowe
Krytyka MFW
Laureat ekonomicznej Nagrody Nobla, Joseph Stiglitz:
•
MFW postrzega światową gospodarkę tylko i wyłącznie z punktu widzenia
specyficznego środowiska finansjery.
•
Najlepiej rozwijają się kraje, które potrafiły się przeciwstawić naciskom MFW
(Malezja, Chiny, Indie), a te, które ślepo go słuchały, zapłaciły za to katastrofą
gospodarczą (Indonezja, Tajlandia, Argentyna i inne).
•
Nieprzejrzystość i brak procedur demokratycznych w podejmowaniu decyzji przez
MFW.
•
Stosowanie podwójnych standardów - słabe państwa dostają bardzo rygorystyczne
warunki do spełnienia, a np. Rosja nie wywiązuje się z niczego, przejada całą pomoc
w procesach korupcyjnych, i nadal tę pomoc otrzymuje.
•
We Niemczech Fundusz uzyskał przydomek "Inflation Maximizing Fund" i był
kojarzony z instytucją, która podkopuje wiarygodność Europejskiego Banku
Centralnego.
•
Obecnie jednak MFW kontynuuje swoją politykę. Udało jej się nawet wymusić na
Berlinie wydłużenie o dwa lata terminu, w jakim Grecy mają zredukować deficyt
budżetowy.
Bank Światowy
•
Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (ang.: The International Bank for
Reconstruction and Development, IBRD), powszechnie znany jako Bank Światowy
(ang.: World Bank) rozpoczął działalność 25 czerwca 1946, jako efekt postanowień
konferencji w Bretton Woods z lipca 1944 roku (wtedy też został założony). Główną
przesłanką dla jego stworzenia była przede wszystkim chęć odbudowy zniszczonych
II wojną światową Europy i Japonii. Istotnym celem statutowym było również
wsparcie dla rozwijających się krajów Azji, Ameryki Łacińskiej i Afryki. Obecnie
zrzesza on 187 krajów członkowskich.
•
Siedzibą Banku jest Waszyngton
INNE BANKI MIĘDZYNARODOWE:
•
Międzyamerykański Bank Rozwoju,
•
Centralny Amerykański Bank Integracji Gospodarczej,
•
Azjatycki Bank Rozwoju,
•
Afrykański Bank Rozwoju,
•
Bank Arabski Rozwoju Gospodarczego Afryki,
•
Bank Rozwoju Państw Afryki Centralnej,
•
Zachodnioafrykański Bank Rozwoju,
•
Bank Centralny Krajów Afryki Zachodniej,
•
Karaibski Bank Rozwoju,
•
Bank Rozrachunków Międzynarodowych
•
Chiński Bank Centralny .
Europejskie Instytucje Finansowe
Europejski Bank Centralny - najważniejsza instytucja UGW
EBC jest odpowiedzialny za realizację zadań ESBC, czyli za:
•
prowadzenie dla obszaru UGW jednolitej polityki pieniężnej, której głównym celem
jest stabilizacja cen,
•
prowadzenie operacji walutowych,
•
utrzymanie oficjalnych rezerw walutowych i zarządzanie nimi,
•
zapewnienie właściwego funkcjonowania systemów płatniczych,
•
sprawowanie nadzoru bankowego.
•
EBC ma wyłączne prawo do wyrażania zgody na emisję banknotów w obszarze
UGW. Banknoty może emitować sam EBC lub narodowe banki centralne krajów
członkowskich UGW.
Europejski System Banków Centralnych (ESBC)
•
Skład: EBC oraz 27 narodowych banków centralnych krajów członkowskich.
•
Celem działalności ESBC – utrzymanie stabilnego poziomu cen i związana z tym
kontrola emisji pieniądza.
Eurosystem
•
stanowi tzw. twardy rdzeń ESBC
•
skład Eurosystemu: Europejski Bank Centralny (jako jednostka centralna) oraz 17
banków centralnych krajów UGW (jako jednostki uczestniczące).
•
Z uwagi na fakt, że Eurosystem obejmuje państwa strefy euro, to właśnie on de
facto prowadzi jednolitą politykę pieniężną obszaru UGW.
Aby wejść do strefy euro, należy spełnić kryteria konwergencji takie jak:
•
inflacja nie wyższa niż o 1,5 pkt proc. od średniej stopy inflacji w trzech państwach
UE, gdzie inflacja jest najniższa
•
dług publiczny nieprzekraczający 60% PKB
•
deficyt budżetowy nie wyższy niż 3% PKB
•
długoterminowe stopy procentowe nieprzekraczające o więcej niż o 2 punktów
procentowych średniej stóp procentowych w 3 państwach UE o najniższej inflacji
•
stabilny kurs wymiany waluty w ciągu ostatnich 2 lat – wahania kursów walut nie
mogą przekroczyć ±15% do ustalonej początkowo wartości
Architektura międzynarodowego systemu finansowego a przyszłość unii
walutowych
Istniejące na świecie ugrupowania walutowe są w większości związane z USD lub z
EUR.
Można zatem stwierdzić, że procesy regionalnej integracji walutowej zmierzają do
utworzenia dwubiegunowego światowego systemu walutowego opartego na tych
walutach
Regionalny popyt na banknoty euro na świecie
•
W 2010 r. popyt na banknoty euro został zdominowany przez kraje zaliczane do
grupy: „Pozostała część Europy” (głównie Szwajcaria) – 37% oraz do grupy „Kraje
UE nie należące do strefy euro” (głównie Wielka Brytania) – 28%. „Wschodnia
Europa” – 22% (głównie Rosja i Turcja).
•
Azja i Australia – 6%
•
Afryka – 4%
•
Inne części świata – 3% (w USA – 1%)
•
Jednostronne przyjęcie waluty międzynarodowej
•
Andora – 70 tys mieszkańców – FRF (od 1278r.), od 1999r. EUR
•
San Marino – 27 tys mieszkańców – ITL od 1897r., od 1999 EUR
•
Watykan – 1 tys mieszk. – ITL od 1929r., od 1999 EUR
•
Kosowo – 2,1 mln mieszk – DEM, potem EUR
•
Czarnogóra – 0,7 mln mieszk – DEM, od 2006 – EUR
Jednostronne przyjęcie waluty międzynarodowej
•
Niezbędne jest pełne polityczne poparcie (akceptacja społeczna)
•
Konieczne zmiany legislacyjne (zmiana zadań banku centralnego), rezygnacja z
atrybutu narodowego – własnej waluty, poprawne określenie kursu wymiany
Zwolennicy:
-przyśpieszenie stabilizacji ekonomicznej (kraj stabilności walutowej, nie grożą
kryzysy walutowe, gdyż nie ma przedmiotu spekulacji)
- szybkie obniżenie inflacji – eliminacja oczekiwań inflacyjnych
-
Szybkie obniżenie stóp procentowych – czyli niższy koszt obsługi długu publicznego,
niższy deficyt budżetowy i wyższe inwestycje zagraniczne
-
Spadek kosztów dla przedsiębiorstw (niższe stopy, eliminacja ryzyka kursowego i
kosztów transakcyjnych, dostęp do oszczędności zagranicznych)
Przeciwnicy:
- brak niezależnej polityki monetarnej
- konieczność zakupu banknotów i monet (de facto dofinansowanie gospodarki
emitenta)
- możliwość różnic w inflacji
- tzw. cykl wzrostu i upadku (najpierw przegrzanie koniunktury, a potem bank
centralny ma wpływu na gospodarkę )
•
Zwolennicy w Polsce – w roku 1999r. – Prof. J. Rostowski i dr A. Bratkowski =
wprowadzić Polskę do strefy euro przed wejściem do Unii Europejskiej
•
Wyraźny protest Unii
•
Korekta kryteriów z Maastricht
•
Przejaw niepowodzenia transformacji
•
Ciekawy projekt, ale w niewłaściwym miejscu i czasie
•
Jednostronna dolaryzacja
•
- Puerto Rico (3,5 mln) – 1899r.
•
- Panama (2,5 mln) – 1904r.
•
- Mikronezja (0,12 mln) – 1944r.
•
- Ekwador (13 mln) – 2000r.
•
- Salwador (6mln) – 2001r.
•
- Timor (1,1mln) – 2002r.
•
BARIERY ROZWOJU GOSPODARCZEGO
1. bariery polityczno - ekonomiczne (np. w socjalizmie. Były one przyczyną
ogromnych opóźnień. Obecnie są one stopniowo likwidowane):
•
- bariery ustrojowo - ideologiczne,
•
- bariera braku stabilizacji wewnętrznych stosunków politycznych,
•
- bariery politycznego podziału świata,
•
- bariera instytucjonalno - organizacyjna;
2. bariery społeczno - ekonomiczne (zachwianie właściwych proporcji między
wzrostem gospodarczym a postępem społecznym):
•
- b. demograficzna (niedostateczne lub nadmierne zaludnienie, struktura ludności
według wieku, miejsce zamieszkania),
•
- b. konsumpcyjna (obniżenie poziomu konsumpcji wywołuje napięcia społeczne,
frustracje, a przez to spadek wydajności),
•
- b. infrastruktury społecznej (zwłaszcza gospodarka mieszkaniowa, oświata,
wychowanie, ochrona zdrowia, kultura, rekreacja);
3. bariery techniczno - ekonomiczne (powodują, że za pomocą posiadanego aparatu
wytwórczego nie można wyprodukować dostatecznej ilości dóbr o odpowiedniej
jakości):
•
- b. rzeczowej struktury aparatu wytwórczego (przestarzałość, nieefektywność w
krajach post socjalistycznych),
•
- b. surowcowo - materiałowa (w krajach, w których jest mało bogactw prowadzi
się często rozrzutną politykę gospodarczą),
•
- b. infrastruktury technicznej (część urządzeń jest droga i nieprzenośna);
4. bariery przyrodniczo - ekonomiczne:
•
- b. ekologiczna,
•
- b. zasobów naturalnych (deficyt lub całkowity brak, a także problem
wyczerpywania się surowców),
•
- b. żywnościowa (struktura produkcji rolnej, transport żywności, przetwórstwo).
Inne klasyfikacje barier:
* wg zasięgu przestrzennego:
•
- lokalne,
•
- regionalne,
•
- krajowe,
•
- międzynarodowe,
•
- światowe ;
* wg kryterium czasowego:
- krótkookresowe,
- długookresowe.
•
Uniwersalną metodą przezwyciężania barier rozwoju może być współpraca
międzynarodowa (np. handel zagraniczny - import pozwala zlikwidować „wąskie
gardła”, ale żeby on istniał kraj musi posiadać dewizy, musi więc eksportować)
RYNEK PIENIĘŻNY
Pieniądz i podaż pieniądza
 Pieniądz:
Powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności
za dostarczone dobra lub wywiązujemy się z zobowiązań (np. spłata długu). Inaczej
mówiąc, jest to środek wymiany
 Podaż pieniądza:
Podaż pieniądza ustalana jest przez bank centralny (w Polsce przez Radę
Polityki Pieniężnej i NBP).
Rodzaje pieniądza
 Pieniądz towarowy (np. złoto, muszelki, skóry itp.)
 Pieniądz symboliczny (banknoty, monety).
 Pieniądz bezgotówkowy
Funkcje pieniądza
 Środek wymiany
 Jednostka rozrachunkowa
 Środek przechowywania wartości (tezauryzacji)
 Płynność pieniądza to łatwość z jaką dane aktywo można zamienić na gotówkę
(przez łatwość rozumiemy szybkość i pewność takiej zamiany).
Miary pieniądza
 M0 = gotówka w obiegu pozabankowym (C) + rezerwy gotówkowe banków (R) =
baza monetarna (H)
 M1= gotówka w obiegu pozabankowym (C) + depozyty na żądanie (D) = C + D
 M2 = M1+ depozyty terminowe z terminem pierwotnym od 2 lat włącznie +
depozyty z terminem wypowiedzenia do 3 miesięcy włącznie
 M3 = M2+ operacje z przyrzeczeniem odkupu + dłużne papiery wartościowe z
terminem pierwotnym do 2 lat włącznie
Aktywa
Pasywa
Aktywa zagraniczne
netto
NFA
Pieniądz rezerwowy
RM
Aktywa krajowe
netto
NDA
Gotówka w obiegu
pozabankowym
C
Kredyt krajowy netto
NDC
Rezerwy gotówkowe
w bankach
komercyjnych
R
Kredyt udzielony
sektorowi
rządowemu
NCG
Kredyt udzielony
sektorowi
bankowemu
CDMB
Kredyt udzielony
pozostałym sektorom
CPS
Pozostałe aktywa
OIN
Razem aktywa
NFA+NDA+OIN
Razem pasywa
RM
Przykładowy bilans banku centralnego
Bilans banku centralnego
 Ograniczenie budżetowe banku centralnego to:
RM ≡ NFA + NDA + OIN =
NFA + NCG + CDMB + CPS + OIN
 lub:
ΔRM ≡ ΔNFA + ΔNCG + ΔCDMB + ΔCPS + ΔOIN
Mnożnik kreacji pieniądza
 Zmiana którejkolwiek wielkości po stronie pasywów wiąże się z taką samą zmianą
po stronie aktywów. Podaż wąskiego pieniądza (czyli M1) to C+D. Czyli:
M=C+D
gdzie: C to gotówka w obiegu pozabankowym, zaś D to depozyty na żądanie.
Aby mieć pieniądze na pokrycie depozytów banki komercyjne utrzymują pewną
ilość rezerw gotówkowych R:
R = cB∙D
Gdzie: 0<cB<1.
Mnożnik kreacji pieniądza
 Oznaczając stosunek gotówki w obiegu do depozytów przez:
cP= C/D
oraz dzieląc zasób wąskiego pieniądza przez bazę monetarną (czyli pieniądz
rezerwowy) otrzymamy:
 Gdzie: M = m∙H
 Mnożnik kreacji pieniądza:
 H = RM = C + R = baza monetarna (zasób pieniądza wielkiej mocy)
Narzędzia polityki monetarnej
 Bank centralny może regulować podaż pieniądza zmieniając bazę monetarną lub
mnożnik.
 Zmiana bazy monetarnej dokonywana jest poprzez operacje otwartego rynku
(skup/sprzedaż obligacji skarbowych, aktywów zagranicznych).
 Zmiana mnożnika dokonywana jest poprzez wpływ na parametry cB oraz cP.
Parametr cP można zmienić wpływając np. na zaufanie obywateli do sektora
bankowego (np. poprzez gwarancje depozytów itp.). Parametr cB można zmienić
ustalając:
 stopę rezerw obowiązkowych
 stopę dyskontową
Popyt na pieniądz
 Motywy trzymania pieniądza
 Motyw transakcyjny (wymiana)
 Motyw przezornościowy
 Motyw portfelowy (unikanie ryzyka)
Popyt na pieniądz
 Popyt na pieniądz zależy dodatnio od dochodu (Y) oraz ujemnie od stopy
procentowej (R). Stopa procentowa to koszt alternatywny trzymania pieniędzy. Pod
pojęciem popytu na pieniądz będziemy rozumieli popyt na gotówkę oraz depozyty
na żądanie (czyli popyt na M1). Tak więc całkowity popyt na pieniądz składa się z
popytu na gotówkę (C) oraz wkłady na żądanie (D).
AGREGATYPIENIĘŻNE
•
Agregaty pieniężne są miarą podaży pieniądza.
Oznaczamy je literą M od angielskiego słowa money. Ilość agregatów pieniężnych
stosowanych w poszczególnych krajach waha się od 3 do 5 , przy czym agregaty o
takim samym oznaczeniu cyfrowym mogą zawierać inne rodzaje aktywów
finansowych.
Agregaty pieniężne są uszeregowane od najbardziej płynnych do aktywów najmniej
płynnych. Kolejne agregaty obejmują coraz szerszy zakres aktywów finansowych
zaliczanych do pieniądza.
W gospodarce rynkowej wykorzystywane są do celów analitycznych w sektorze
bankowym i do celów formułowania zadań polityki pieniężnej jako instrumenty
kontroli zasobów pieniężnych.
•
AGREGAT PIENIĘŻNY MO
Agregat pieniężny MO , czyli pieniądz banku centralnego. Określany jako zasób pieniądza
wielkiej mocy oznacza szeroką bazę monetarną , która obejmuje gotówkę (banknoty i
monety) w obiegu oraz środki pieniężne na rachunkach banków komercyjnych w banku
centralnym( tzw. Pieniądz rezerwowy lub rezerwy pieniężne banków , w skład których
wchodzą zarówno rezerwy obowiązkowe , jak i rezerwy dobrowolne ) .
Cechą agregatu MO jest to , iż bank centralny może w sposób bezpośredni kształtować jego
wielkość
Do wąskiej kategorii pieniądza zalicza się:
•
Agregat pieniężny M 1 obejmuje pieniądz gotówkowy w obiegu poza kasami banku ,
wartość depozytów na żądanie w bankach komercyjnych osób prywatnych,
podmiotów gospodarczych i instytucji finansowych nie będących bankami.
Jest to agregat pieniężny odznaczający się najwyższym stopniem płynności wśród
stosowanych agregatów pieniężnych .
•
Agregat pieniężny M 2 , na który składają się aktywa agregatu M1 a także wszystkie
depozyty w bankach komercyjnych o terminie zwrotu do 2 lat włącznie , oraz
depozyty z terminem wypowiedzenia do trzech miesięcy np. weksle bony pieniężne o
charakterze krótkoterminowym . Płynność środków finansowych obejmowanych tą
kategorią pieniądza jest mniejsza aniżeli w odniesieniu do M1.
Do szerokiej kategorii pieniądza zalicza się :
Agregat pieniężny M 3- sumujący M1 i M2 oraz pieniądz oszczędnościowy o
umownym okresie wypowiedzenia do 3 miesięcy , a także inne aktywa rynku
pieniężnego oraz papiery dłużne o terminie zwrotu do 2 lat np..obligacje. papiery
wartościowe średnio i długoterminowe .
Jest to najmniej płynna kategoria pieniądza .
Agregat M3 jest uznawany za najlepszą miarę pieniądza krajowego w szerokim ujęciu
. Od marca 2003 r został uznany przez NBP za główną miarę ilości pieniądza .
•
Agregat pieniężny M4 – M3 oraz oprocentowane krótkoterminowe depozyty w
bankach , depozyty terminowe w bankach oraz bankowe i prywatne depozyty w
walutach obcych
•
Agregat pieniężny M5 – M4 + zasoby prywatnego sektora dotyczące certyfikatów
depozytowych , obligacji skarbowych i bankowych , depozytów władz lokalnych oraz
krajowych oszczędności w formie depozytów i papierów wartościowych .
AGREGAT M3 W STREFIE EURO
Dla strefy euro agregat M3 jest najważniejszym agregatem . Analiza monetarna EBC
obejmuje regularną ocenę dynamiki szerokiego agregatu M3 oraz szeregu innych
zmiennych monetarnych i finansowych. Zmiany czynników kreacji M3 (takich jak
gotówka w obiegu czy depozyty terminowe) uwzględnia się dlatego, że
odzwierciedlają dynamikę całego agregatu. Z kolei agregaty węższe, np. M1,
dostarczają pewnych informacji o sferze realnej gospodarki. Instrumenty wchodzące
w skład M3 są bliskimi substytutami depozytów
płynnością i stabilną ceną. Włączenie ich do
szerokiego agregatu zapewnia jego większą niezależność od efektu
substytucji różnych kategorii płynnych aktywów niż to ma miejsce
w przypadku wąskich miar pieniądza, a także większą stabilność Na tej podstawie
ustalana jest wielkość podaży pieniądza w strefie. Jest to ważny element polityki
pieniężnej Europejskiego Banku Centralnego.
Funkcje pieniądza w agregatach pieniężnych
•
Ilość pieniądza w agregacie M1, to pieniądz dzięki któremu są realizowane operacje
płatnicze , czyli w tym przypadku na pierwszy plan wysuwa się funkcja pieniądza jako
środka płatniczego .
•
Agregat ilości pieniądza M2 ze względu na zawarte w nim dodatkowe wkłady
terminowe podmiotów gospodarczych , które z racji wyższego oprocentowania są
ulokowane w bankach , a których terminy są dostosowane do terminów przyszłych
zobowiązań płatniczych , można również przyporządkować owej funkcji pieniądza
jako środka płatniczego .
•
Agregat M3 natomiast , ze względu na fakt uwzględnienia w nim także wkładów
oszczędnościowych z ustawowym terminem wypowiedzenia w większym stopniu
akcentuje funkcję pieniądza jako środka przechowywania wartości.
Stosowanie agragatów
•
Wraz z rozwojem instrumentów i rynków finansowych następuje stały rozwój definicji
pieniądza , co nie ułatwia ani pomiaru zjawisk pieniężnych , ani nawet pełnej ich
identyfikacji . Okoliczność ta rzutuje również na skuteczność polityki pieniężnej . Od
niedawna banki centralne posługują się w swej działalności kilkoma kategoriami
pieniądza uznając , że badania każdej kategorii M1 ,M2 , M3 dostarcza informacji na
temat istotnych , szczególnych aspektów rozwoju sytuacji gospodarczej kraju .
Natomiast do celów prezentacyjnych z reguły stosowane jest M2 ( poza Wielką
Brytanią i Polską , gdzie wykorzystuje się M3 ), jako najbardziej „ komunikatywne „ w
anonsowaniu społeczeństwu ilościowych celów polityki pieniężnej .
Mnożnik pieniężny
•
Stosunek podaży pieniądza do bazy monetarnej; wyraża zmiany podaże globalnej
wywołane zmianami bazy monetarnej gdzie: M – podaż pieniądza, Bm – baza
M
monetarna
mm 
Bm
Mnożnik kreacji pieniądz
•
Informuje jak zmienia się podaż pieniądza wywołana zmianą bazy monetarnej o
jednostkę
cp 1
mm 
c p  cb
Cp –stosunek gotówki do wkładów w sektorze bankowym (stopa ubytku gotówki z
obiegu)
Cb- stosunek gotówki do wkładów w bankach (stopa całkowitych rezerw w bankach)