Zagadnienie prawdy

Zagadnienie prawdy
Andrzej Łukasik
Zakład Ontologii i Teorii Poznania
Instytut Filozofii UMCS
http://bacon.umcs.lublin.pl/~lukasik
www.filozofia.umcs.lublin.pl
Epistemologia (teoria poznania)
Poznanie
- czynności poznawcze (spostrzeganie, sądzenie, rozumowanie…);
współcześnie dziedzina psychologii i kognitywistyki: faktyczny przebieg czynności
poznawczych i procesów decyzyjnych
- rezultaty poznawcze (np. twierdzenia naukowe); dziedzina epistemologii: ocena
rezultatów poznawczych (prawda / fałsz / prawdopodobieństwo…); ocena
uzasadnienia; kryteria prawomocności rezultatów poznawczych
Klasyczne zagadnienia epistemologii
- Zagadnienie istoty prawdy
- Zagadnienie źródła poznania
- Zagadnienie granic (przedmiotu) poznania
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Wiedza
Klasyczna definicja wiedzy:
„wiedza to mniemanie prawdziwe połączone ze zrozumieniem”
(Platon, Teajtet)
wiedza to uzasadnione i prawdziwe przekonanie (ujęcie współczesne)
przekonania zawierają moment asercji (stwierdzenia, uznania: „sądzę, że….”)
Problemy:
Czy możliwa jest wiedza bez umysłów?
Platon – sądy idealne, twierdzenia „same w sobie” (np. twierdzenie Pitagorasa)
K. R. Popper – wiedza bez podmiotu poznającego (świat nr 1 – fizyczny; świat nr 2
– wiedza subiektywna; świat nr 3 – świat obiektywnych treści myślenia)
Informacja przetwarzana komputerowo – czy komputery mają wiedzę?
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Czy zwierzęta mają wiedzę?
Czy komputery mają wiedzę?
Czy twierdzenie, że Ziemia jest płaska jest wiedzą?
Student zdał test z filozofii w sposób losowy zaznaczając odpowiedzi. Czy wykazał
się wiedzą?
Czy możliwa jest wiedza bez umysłów?
Grupa meteorologów na podstawie komputerowej analizy danych zebranych przez
satelity przewidziała nadejście tornada.
Szaman po spożyciu grzybów halucynogennych wpadł w trans i przewidział
nadejście tornada.
Czy zarówno uczeni jak i szaman dysponują wiedzą?
Jak odróżnić wiedzę od wróżenia z fusów? – problem uzasadnienia!
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Zagadnienie prawdy
Co to jest prawda?
Definicja klasyczna
(prawda jako zgodność
myśli z rzeczywistością)
koherencyjna
Definicje nieklasyczne
(prawda jako zgodność z
kryteriami)
ewidencyjna
pragmatyczna
powszechnej zgody
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Klasyczna definicja prawdy
prawda – łac. veritas, gr. aletheia (nieskrytość)
Prawda jest to zgodność myśli z rzeczywistością.
„Prawda albo fałsz z punktu widzenia rzeczy zależy od ich połączenia lub
rozdzielenia; kto więc myśli o rozdzielonym, że jest rozdzielone, a o połączonym, że
jest połączone, mówi prawdę, natomiast głosi się fałsz, jeśli się myśli przeciwnie o
tym stanie rzeczy. […] To nie dlatego jesteś biały, iż myślimy w sposób prawdziwy,
że jesteś biały, lecz ponieważ jesteś biały my, stwierdzając to mówimy prawdę”.
Arystoteles, Metafizyka 1051 b
Veritas est adaequatio intellectus et rei, secundum quod intellectus dicit esse, quod
est, et non esse, quod non est (prawda polega na zgodności myśli i rzeczy, o
istniejących orzekając, że są, a o nieistniejących, że nie są).
św. Tomasz z Akwinu
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Definicja klasyczna – współczesne sformułowania
„Myśl m jest prawdziwa – to znaczy: myśl m stwierdza, że jest tak a tak, i
rzeczywiście jest tak a tak” (Kazimierz Ajdukiewicz).
„Przekonanie jest prawdziwe, gdy […] przedmioty są powiązane tak, jak
przekonanie stwierdza, że są” (Bertrand Russell)
„Przez ‚prawdziwość’ w ścisłym tego słowa znaczeniu rozumiemy pewien określony
stosunek między zdaniem pełniącym rolę sądu a wybranym przez sens tego zdania
obiektywnym stanem rzeczy (Roman Ingarden)
„Jan myśli prawdziwie zawsze i tylko, jeśli Jan myśli, że tak a tak rzeczy się mają, i
jeżeli przy tym, rzeczy mają się tak a tak właśnie” (Tadeusz Kotarbiński)
„Prawdziwość zdania polega na jego zgodności (lub korespondencji) z
rzeczywistością” (Alfred Tarski)
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Prawda i język
Sądy o rzeczywistości formułujemy zawsze w jakimś języku.
Prawdziwe (fałszywe) mogą być tylko zdania oznajmujące (zdania w sensie
logicznym)
S jest P
Zdania języka naturalnego typu „Dzień dobry”, „Wszystkiego najlepszego”, „Która
godzina?” nie są zdaniami w sensie logicznym
Zdania: „Śnieg jest biały”, „Snow is white” – różne języki, ten sam sąd.
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Teoria klasyczna – charakterystyka filozoficzna
Odzwierciedlenie potocznej, zdroworozsądkowej intuicji prawdy
Prawdziwość – cecha (relacyjna) naszych sądów (zdań w sensie logicznym)
Obiektywność – prawdziwość sądu zależy od zgodności z rzeczywistością
pozajęzykową i pozaumysłową (stanowisko realistyczne) [prawdziwe mogą być też
sądy o stanach umysłowych i o zdaniach]
Związek z istnieniem (czegoś) – treścią sądu prawdziwego musi być sąd
stwierdzający istnienie czegoś (sąd podmiotowo-orzecznikowy jako forma sądu
egzystencjalnego)
Absolutyzm – antyrelatywizm: prawdziwość sądu nie zależy od tego, „czy mi się
podoba”; „czy chcę”; „czy jest to pożyteczne”…
Prawda jest bezwzględna – zdanie jest prawdziwe albo fałszywe niezależnie od
tego, czy ktoś wie, że jest prawdziwe (albo fałszywe)
Prawda jako główna wartość poznawcza
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Klasyczna definicja prawdy – problemy
Czym są „nośniki” prawdy? – przekonania?, sądy?, zdania? […]
Jak rozumieć prawdziwość […] stwierdzającego, że coś nie istnieje?
Na czym polega „zgodność […] z rzeczywistością”?
Identyczność myśli z rzeczywistością?
Myśl jako „odbicie” (podobizna) rzeczywistości? – myśl nie ma wymiarów
przestrzennych, jak może być podobna do czegoś przestrzennego?
Uwaga: akt myślenia ≠ treść myśli: nie proces myślenia, ale treść myśli powinna być
zgodna z rzeczywistością
Ale: na czym miałoby polegać podobieństwo? (izomorfizm, homomorfizm)
W jaki sposób można stwierdzić, czy myśl jest zgodna z rzeczywistością?
Należałoby odwołać się do doświadczenia, stosować pewne kryteria… (sceptycy)
skąd wiadomo, że poznajemy niezniekształconą rzeczywistość? Należy poddać te
kryteria dalszej kontroli itd… ad infinitum
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Antynomia kłamcy
Logika klasyczna (tzw. najwyższe prawa myślenia):
∼ (𝑝 ∧∼ 𝑝) zasada (nie)sprzeczności
𝑝 ∨∼ 𝑝 zasada wyłączonego środka (tertium non datur)
𝑝 ≡ 𝑝 zasada tożsamości
[zasada racji dostatecznej]
Jeżeli kłamca mówi, że kłamie, to kłamie czy mówi prawdę?
To zdanie jest fałszywe.
Czy to znanie jest prawdziwe, czy fałszywe?
Jeżeli jest prawdziwe, to jest tak, jak stwierdza, ale stwierdza, że jest fałszywe,
zatem jest fałszywe.
Jeżeli jest fałszywe, to nie jest tak, jak stwierdza, ale stwierdza, że jest fałszywe,
zatem jest prawdziwe.
Ale: zdanie nie może być jednocześnie prawdziwe i fałszywe…[ ∼ (𝑝 ∧∼ 𝑝)]
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Koncepcje nieklasyczne:
prawda jako zgodność z ostatecznymi kryteriami
„być prawdziwym” = „być dobrze uzasadnionym” – problematyka uzasadnienia
W jaki sposób faktycznie używamy terminu „prawda”?
1. Prawdziwe jest twierdzenie, które uznaję…
ale – są twierdzenia prawdziwe, w które nie wierzę, ponieważ np. ich nie znam
nikt nie jest nieomylny (mogę uznawać twierdzenia, które są fałszywe)
nie wszystkie przekonania zdobyliśmy na drodze dostatecznie starannych badań
2. Prawdziwe jest twierdzenie, do którego doszliśmy na podstawie ostatecznych i
nieodwołalnych kryteriów
Zatem: twierdzenie jest prawdziwe, jeśli jest zgodne z ostatecznymi i
nieodwoływalnymi kryteriami
Nie możemy wiedzieć, czy twierdzenie jest zgodne z rzeczywistością, przy
odróżnianiu prawdy od fałszu zawsze chodzi o zgodność z pewnymi kryteriami –
stąd nieklasyczne koncepcje prawdy
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Koncepcja koherencyjna
(łac. cohaerentia – związek)
Zdanie Z jest prawdziwe jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy jest zgodne z
innymi, już przyjętymi zdaniami (prawdziwość jako zgodność myśli między sobą)
Kryterium prawdy – niesprzeczność, spójność, logiczne powiązanie między
zdaniami (O. Neurath, R. Carnap – pozytywizm logiczny)
np. łyżeczka w szklance wody
– dlaczego wierzymy zmysłowi dotyku, a nie wzroku (koherencja)
zgodność twierdzenia z resztą naszej wiedzy, a nie świadectwo zmysłów
Problem: czy każda uporządkowana bajka jest prawdziwa, podobnie jak teoria
przyrodnicza (obserwacje, eksperymenty)?
Dodatkowe kryteria: prostota systemu, ekonomia…
Dobre kryterium w czystej matematyce – system musi być niesprzeczny
(𝑝 ∧∼ 𝑝) → 𝑞) z koniunkcji dwóch zdań sprzecznych wynika dowolne zdanie)
… jeżeli interpretuje się matematykę czysto formalnie (D. Hilbert) jako system
treściowo pustych symboli
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Koncepcja ewidencyjna (oczywistości)
(łac. evidentia – jasność, wyrazistość, oczywistość)
Zdanie Z jest prawdziwe jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy jest oczywiste.
Rene Descartes (Kartezjusz): „jasne i wyraźne” przedstawienie sobie stanu rzeczy;
każdy, kto dane twierdzenie zrozumie, musi je uznać za prawdziwe
kryterium prawdy – oczywistość
sąd oczywisty psychologicznie – wydaje się ludziom oczywisty (zależne od
naszej wiedzy i zmienne historycznie – np. za „oczywiste” uznawano, że Ziemia
spoczywa)
sąd oczywisty logicznie – nie można mu zaprzeczyć bez popadania w
sprzeczność (tylko sądy analityczne, np. kwadrat jest prostokątem równobocznym;
bardzo wąski obszar zastosowań – takie sądy nie powiększają naszej wiedzy o
świecie)
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Koncepcja pragmatyczna
(gr. pragma – czyn, dzieło, zajęcie)
W. James
J. Dewey
Zdanie Z jest prawdziwe jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy zastosowane w
praktyce prowadzi do zamierzonych skutków.
„Idea jest prawdziwa w tej mierze, w jakiej wiara w nią jest korzystna dla naszego
życia” (W. James, Pragmatyzm). Prawdziwe (dla mnie) = korzystne (dla mnie):
względność prawdy – relatywizm
Kryterium prawdy – użyteczność, nasze funkcje intelektualne są związane z
praktycznym działaniem, nasze przekonania wpływają na działanie, jeśli działania
są skuteczne, to przekonania można uznać za prawdziwe…
instrumentalistyczne pojmowanie wszelkiego myślenia, łącznie z naukowym
Problem: czy uznawanie zdań fałszywych może prowadzić do sukcesu (np. teoria
cieplika)?
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Konwencjonalizm
H. Poincare
K. Ajdukiewicz
Zdanie Z jest prawdziwe jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy jest akceptowane
przez ogół osób kompetentnych w danej kwestii (o prawdzie lub fałszu decyduje
konwencja – umowa).
Kryterium prawdy – opinia większości członków społeczeństwa posługujących się
tzw. zdrowym rozsądkiem lub opinia (większości) specjalistów w danej dziedzinie
Przykład: słyszę w nocnej ciszy śpiew, chcę się przekonać, czy nie ulegam
subiektywnemu złudzeniu – pytam innych. Jeśli się zgadzają, to uznaję to za
prawdę…
Np. Podejmowanie decyzji społecznych w demokratycznym społeczeństwie
(zabezpieczenie przed dyktaturą)
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Semantyczna teoria prawdy
Alfred Tarski
klasyczna koncepcja prawdy w sformułowaniu semantycznym
Zdanie jest prawdziwe, jeśli jest spełnione przez wszystkie obiekty, w innym razie
jest fałszywe.
[w dużym uproszczeniu]:
Zdanie „p” jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy p.
Zdanie „śnieg jest biały” jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy śnieg jest biały.
Prawdziwość zdania to „pozbawienie zdania cudzysłowu”
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Język przedmiotowy (J) – zawiera nazwy rzeczy (np. śnieg)
Metajęzyk (MJ) – zawiera również nazwy języka przedmiotowego (np. „śnieg”)
Zdanie sformułowane w języku przedmiotowym: Śnieg jest biały.
Wypowiadam zdanie o śniegu.
Zdanie sformułowane w metajęzyku: W szóstym wierszu od góry na tej stronie jest
napisane „Śnieg jest biały”.
Mowa tu nie o śniegu, ale o zdaniu.
Cudzysłów „p” odróżnia język od metajęzyka.
Pomieszanie języka z metajęzykiem prowadzi do paradoksów – np. Kot składa się z
trzech liter…
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Definicja a kryterium prawdy
Czym jest prawda? – pytanie o definicję
Co jest prawdą? – pytanie o kryterium odróżnienia prawdy od fałszu: jakie czynności
poznawcze prowadzą do rozpoznania prawdziwości sądów?
Oczywistość – akty intuicji dostarczają poznania bezpośredniego; uznanie sądu za
prawdziwy = „zobaczenie” istoty (E. Husserl)
Powszechna zgoda – odwołanie się do przekonań innych ludzi (np. specjalistów w
danej dziedzinie nauki)
Empiryczna weryfikowalność – pozytywizm logiczny
Koherencja – możliwa do stosowania jako cząstkowe kryterium + def. Klasyczna
Użyteczność
Praktyka
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Rozważ historyjkę, rodem ze starożytnej Grecji, o matce i krokodylu:
Krokodyl porwał dziecko matce. Na jej błagania, aby dziecko oddał, odpowiedział:
KROKODYL: odpowiedz, czy ci dziecko oddam. Jeśli odpowiesz prawdę, dziecko ci
oddam; jeśli odpowiesz nieprawdę, dziecka ci nie oddam.
MATKA: ty mi dziecka nie oddasz.
KROKODYL: dziecko straciłaś. Powiedziałaś prawdę albo nieprawdę. Jeśli
powiedziałaś prawdę, że ci dziecka nie oddam, to ci dziecka nie oddam, bo inaczej
nie byłoby prawdą, co powiedziałaś. Jeśli powiedziałaś nieprawdę, to zgodnie z
umową dziecka ci nie oddam.
MATKA: jeśli powiedziałam prawdę, to musisz mi dziecko oddać, zgodnie z umową.
Jeśli powiedziałam nieprawdę, to nieprawdą jest, że mi dziecka nie oddasz, zatem
musisz mi je oddać, inaczej nie byłoby nieprawdą, co powiedziałam.
Kto ma rację?
[analiza – K. Ajdukiewicz, Paradoksy starożytnych, w: Język i poznanie, t. 1]
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Sceptycyzm
Sceptycyzm starożytny – IV/III w. p.n.e.; Pirron, Arkezylaos, Karneades, Ainezydem,
Agrypa, Menodot, Sekstus Empiryk
Stanowisko zaprzeczające możliwości poznania prawdy
Pierwotnie: filozofia życia, później – epistemologia
Sądy o zjawiskach są niewątpliwe, ale nie znamy rzeczywistości, znając tylko
własny stan, nie wiemy, czy odpowiada on rzeczywistości
(np. znając tylko portret, nie wiemy, czy jest podobny)
Izostenia (równosilność sądów) – żaden sąd nie jest pewniejszy od innych
Nigdy nie można się dowiedzieć, czy jakieś twierdzenie jest zgodne z
rzeczywistością… trzeba wiedzę uzasadnić jakimś kryterium, trzeba wiedzieć, że
kryterium jest wiarygodne itd. – regressus ad infinitum
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Tropy
Przeciwko wiedzy bezpośredniej: nie ma pewności wobec rozbieżności i
względności poglądów
Przeciwko wiedzy pośredniej: brak pewnych twierdzeń, które mogłyby stanowić
przesłanki dowodu
Przeciwko wiedzy bezpośredniej przez postrzeżenia
Argumenty przeciw możliwości poznania przez zmysły (10 tropów Ajnezydema)
1. Te same rzeczy są różnie postrzegane przez różne gatunki istot (różna
organizacja zmysłów) – nie ma powodu, aby sądzić, że człowiek postrzega
właściwie
2. Te same rzeczy są różnie postrzegane przez różnych ludzi – nie ma powodu,
aby uznawać, że X, a nie Y postrzega właściwie
3. Te same rzeczy są postrzegane przez różne zmysły – nie ma powodu, aby
jednemu zmysłowi przyznać pierwszeństwo nad drugim
4. Te same rzeczy są różnie postrzegane w zależności od subiektywnych
warunków postrzegania (np. choremu na żółtaczkę miód wydaje się gorzki, gdy
wyzdrowieje – wydaje się słodki)
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Tropy cd.
5. Ta sama rzecz jest różnie postrzegana w zależności od położenia i odległości od
poznającego (np. wiosło widziane w powietrzu – proste; zanurzone częściowo w
wodzie – „złamane”)
6. Rzeczy nie są postrzegane bezpośrednio, ale zawsze przez środowisko
7. Te same rzeczy wywołują różne wrażenia w zależności od tego, w jakiej liczbie
występują (np. piasek w niewielkiej ilości wydaje się szorstki, w dużej – miękki)
8. Wszelkie postrzeżenia są zależne od natury postrzegającego i warunków
9. Rzeczy postrzegamy inaczej, w zależności od tego, czy już były i jak często
postrzegane
10. Sąd człowieka o rzeczach zależy od jego natury, wychowania, obyczjów, wiary i
przekonań
Względność postrzeżeń – nie można im ufać
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Tropy cd.
Przeciwko wiedzy bezpośredniej przez pojęcia
Dzięki pojęciom mamy znać nie poszczególne przedmioty, ale gatunek
Gatunek – obejmuje wszystkie podpadające pod niego jednostki, albo ich nie
obejmuje
Jeśli nie obejmuje – nie byłby gatunkiem
Jeśli obejmuje – wszystkie jednostki musiałyby posiadać własności wszystkich
innych (np. drzewo musiałoby być i dębem i klonem) – sprzeczność
Gatunek jest czymś sprzecznym i istnieć nie może
Żadem przedmiot nie odpowiada pojęciom i nic przez pojęcia nie poznajemy
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Tropy cd.
Przeciwko wiedzy pośredniej przez dedukcję (Agrypa)
1.
2.
3.
4.
5.
Rozbieżność poglądów
Nieskończoność dowodu
Względność postrzeżeń
Posługiwanie się niedowiedzionymi przesłankami
Błędne koło w dowodzeniu
(2) I (4): szukając racji dla następstw albo przerywam uzasadnienie (opieram się na
niedowiedzionej przesłance), albo nie przerywam (dowodzę w nieskończoność)
W każdym dowodzie popełniamy błędne koło (np. z twierdzenia, że wszyscy ludzie
są śmiertelni wynika logicznie, że Jan jest śmiertelny, ale w przesłance „wszyscy
ludzie są śmiertelni” zawarte jest to, że „Jan jest śmiertelny”)
Zarzuty dotyczą nie stosunku wynikania, ale samych przesłanek
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Tropy cd.
Przeciwko wiedzy pośredniej przez indukcję (Agrypa)
1. Indukcja jest zupełna, albo niezupełna
2. Zupełna jest niewykonalna (proces nieskończony)
3. Niezupełna jest bezwartościowa (każdy nieuwzględniony przypadek może obalić
twierdzenie)
Nie możemy zdobyć wiedzy ani bezpośrednio (przez zmysły lub pojęcia) ani
pośrednio (przez dedukcję lub indukcję) – żadne twierdzenie nie jest pewne,
żadne bardziej wiarygodne niż twierdzenie z nim sprzeczne
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Tropy cd.
Przeciwko kryterium
1. Dla kryterium musi być przeprowadzony dowód, że jest ono prawdziwe
Posługujemy się tym samym kryterium (wówczas mamy błędne koło – circulus
vitiosus), albo innym kryterium (którego prawdziwości trzeba dowieść za pomocą
jeszcze innego kryterium – błąd dowodzenia w nieskończoność (regressus ad
infinitum)
2. Istnieje rozbieżność poglądów w sprawie kryterium – w jaki sposób rozstrzygnąć,
które jest właściwe?
Należy zatem powstrzymać się od sądu.
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Relatywizm
Protagoras i sofiści (V. w. p.n.e.): człowiek jest miarą wszechrzeczy – prawdziwość
wypowiedzi zależy od człowieka, które ją formułuje
Prawda jest względna
Np. choroba jest zła dla tego, który choruje, ale dobra dla lekarza
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Prawda a realizm i antyrealizm w filozofii nauki
Czy teorie naukowe można wartościować jako prawdziwe lub fałszywe?
realizm – teorie naukowe opisują świat takim,
jakim jest w rzeczywistości (przynajmniej
aproksymacyjnie), są (przynajmniej w
przybliżeniu) prawdziwe; terminy teoretyczne
odnoszą się do rzeczywistych przedmiotów i
własności
antyrealizm – teoria powinna być
empirycznie adekwatna (zgodna ze
zjawiskami)
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Pytania kontrolne
Sformułuj klasyczną definicję prawdy.
Co to jest antynomia kłamcy?
Sformułuj koherencyjną koncepcję prawdy.
Sformułuj ewidencyjną koncepcję prawdy.
Sformułuj pragmatyczna koncepcję prawdy.
Sformułuj konwencjonalistyczną koncepcję prawdy.
Przedstaw argumenty sceptyków przeciwko możliwości poznania bezpośredniego i
pośredniego.
Co to jest relatywizm?
Czym się różni język od metajęzyka?
Jaki jest pogląd na prawdziwość teorii naukowych według realizmu i antyrealizmu?
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Literatura
K. Ajdukiewicz, Zagadnienia i kierunki filozofii. Teoria poznania. Metafizyka
A. Chalmers, Czym jest to, co zwiemy nauką?
W. Tatarkiewicz, Historia filozofii t. 1 (Protagoras i sofiści, Sceptycyzm)
M. Hempoliński, Filozofia współczesna, (Wartości poznawcze. Teoria prawdy)
www.umcs.filozofia.lublin.pl