praca magisterska - 0123194719

Typy gleb (od 1-9
występuj±ce w Polsce): 1 gleba inicjalna wytworzona z luĽnego piasku wydmowego;
2 rędzina wytworzona ze skał kredowych; 3 czarnoziem wytworzony z lessu; 4 gleba
brunatna wytworzona z gliny; 5 gleba płowa wytworzona z gliny; 6 bielica wytworzona
z piasku luĽnego; 7 gleba glejowa wytworzona z utworu pyłowego; 8 gleba torfowa
wytworzona z torfu; 9 mada rzeczna wytworzona z utworów aluwialnych; 10 gleba
laterytowa. Poziomy zróżnicowania profilów glebowych: A0 poziom ¶ciółki le¶nej, A1
poziom akumulacji (próchniczne), A2 poziom aluwialny (wymywanie), A3 poziom
przemywania, B Poziom iluwialny, BH poziom iluwialno - próchniczny, Bs poziom
iluwialny glinowo - żelazisty, C (C1, C2) skała macierzysta gleby, D podłoże, G
poziom glejowy, M (M1,M2) poziomy murszowe, T (T1,T2)poziomy torfowe.
Gleba stanowi jeden z ważniejszych czynników ¶rodowiska przyrodniczego, st±d też
jej jako¶ć ma bardzo duży wpływ na rozwój i geograficzne rozmieszczenie cywilizacji.
Polska należy do nielicznej grupy krajów, które dysponuj± szczegółowym
przestrzennym rozpoznaniem pokrywy glebowej. Posiadamy pełn± inwentaryzację
warto¶ci gleb oraz szczegółowe mapy glebowoprzyrodnicze i glebowo-rolnicze. Poza
opracowaniami kartograficznymi mamy także odpowiednie rejestry, zawieraj±ce
informacje o ilo¶ciowym i jako¶ciowym stanie pokrywy glebowej zarówno w skali
kraju, jak też jednostek administracyjnych niższego rzędu (województwa, gminy,
wsie). Systematycznie badany jest stan i zachodz±ce zmiany wła¶ciwo¶ci gleb.
Przeciętna jako¶ć gleb Polski jest do¶ć niska. W obrębie gruntów ornych tylko około
23% gleb uznać można za dobre lub bardzo dobre (klasy I - IIIb), natomiast
najsłabsze gleby (klasy V - VI) zajmuj± ponad 30% powierzchni. Jeszcze bardziej
niekorzystnie przedstawia się układ klas jako¶ci gleb użytków zielonych (ł±k,
pastwisk), gdzie grunty klas I - III zajmuj± niespełna 15%, natomiast klas V -VI aż
47%; klasa IV stanowi 38% powierzchni użytków zielonych. Ponad 65% powierzchni
le¶nej to ubogie, piaszczyste siedliska borowe. Warto¶ć i przydatno¶ć rolnicza (także
i le¶na) gleb wielu krajów Europy Zachodniej (Francja, Belgia, Holandia oraz
zachodnia czę¶ć RFN), położonych w strefie klimatu atlantyckiego jest o około 25%
wyższa od jako¶ci gleb Polski (przy korzystniejszych dla rolnictwa warunkach
klimatycznych). Pokrywa glebowa Polski charakteryzuje się duż± zmienno¶ci±
powierzchniow± i pionow±, w niektórych regionach wręcz mozaikowato¶ci±, gdzie
często na obszarze o powierzchni nie większej niż 1 hektar występuj± obok siebie
gleby dobre i bardzo słabe.Skałami macierzystymi gleb Polski s± utwory geologiczne
różnego wieku występuj±ce na powierzchni. Największe obszary (ponad 75%
powierzchni kraju) zajmuj± osady pleistoceńskie. S± to głównie gliny morenowe
(zwałowe) i piaski zwałowe. Pierwotny materiał glacjalny osadów pleistoceńskich
został jednak w dużym stopniu rozmyty i przesortowany przez wody lodowcowe.
Dalsza segregacja i przemieszanie utworów polodowcowych następowały pod
wpływem procesów geologicznych, zachodz±cych w okresie peryglacjalnym.
Efektem tego jest duże zróżnicowanie skał glebotwórczych a w konsekwencji i gleb.Z
poszczególnych rodzajów skał, pod wpływem procesów glebotwórczych, które z kolei
zachodziły pod wpływem takich czynników jak: klimat, rzeĽba terenu, warunki wodne,
szata ro¶linna , wykształciły się różne typy i podtypy genetyczne gleb. W
systematyce gleb Polski wyróżniono kilkadziesi±t jednostek genetycznych gleb. Te
genetyczno-typologiczne jednostki stanowi± z reguły główny element tre¶ci map
glebowych w małych skalach , w tym również na mapie wł±czonej do niniejszego.
Trzeba jednak podkre¶lić, że charakter dominuj±cego procesu lub procesów
kształtuj±cych oblicze typologiczne i wła¶ciwo¶ci gleb, uzależnione s± w dużym
stopniu od rodzaju skały macierzystej.
Skały macierzyste
Udział w stosunku do
gleb (rodzaje)
Udział w stosunku do
powierzchni całkowitej
powierzchni użytków rolnych
gleb
[%]
[%] 1
Żwiry
0,9
0,52 Piaski luĽne i słabo gliniaste
34,6
24,83 Piaski gliniaste głębokie i zalegaj±ce
na piaskach lużnych
10,2
12,44 Piaski gliniaste na zwięĽlejszym podłożu
7,3
8,65
Gliny spiaszczone
8,5
10,26 Gliny ¶rednio
zwięzłe i zwięzłe
9,6
13,27 Iły
0,8
1,08 Utwory pyłowe wodnego pochodzenia
4,2
4,69
Lessy i utwory lessowate
3,5
4,810 Utwory
aluwialne (mady)
4,7
5,811 Skały wapienne (rędziny)
1,1
1,612 Skały masywne różnej genezy
6,1
3,913
Osady organiczne
i mineralno-organiczne
8,5
9,2Należy przypomnieć, że Polska znajduje się w strefie
klimatu wilgotnego, gdzie opady przewyższaj± parowanie. Efektem tego jest stale
zachodz±cy proces przemywania gleb i przemieszczania składników mineralnych z
poziomów powierzchniowych w głębsze. W wyniku tego procesu, który w przeszło¶ci
zachodził głównie pod lasami iglastymi (borami), następowało tzw. bielicowanie gleb.
W warunkach le¶nych gleby bielicoziemne powstały głównie z ubogich utworów
piaszczystych. S± to gleby bardzo kwa¶ne, ubogie w składniki mineralne, próchnicę i
o małych wła¶ciwo¶ciach buforowych. Jako grunty orne, mimo zmiany niektórych
wła¶ciwo¶ci pod wpływem zabiegów agrotechnicznych, stanowi± one grunty
najsłabsze, a zajmuj± ponad 30% powierzchni użytków rolnych. Łatwo podlegaj± one
zniszczeniu. Drug± grupę pod względem ilo¶ciowym stanowi± gleby brunatnoziemne.
W obrębie tej grupy duże obszary zajmuj± gleby brunatne wyługowane oraz gleby
przemyte, nazywane glebami płowymi. Wspóln± cech± tych gleb jest znaczne
przemieszczenie składników mineralnych oraz iłu koloidalnego z poziomów
powierzchniowych w głębsze warstwy, co spowodowane jest naturalnymi procesami
glebotwórczymi. Wymycie nie jest tu tak silne jak w przypadku gleb bielicowych,
jednakże powierzchniowe warstwy s± wyługowane z niektórych składników
mineralnych i często do¶ć silnie zakwaszone. Mimo to stanowi± one dobre siedliska
le¶ne, a w uprawie polowej nabieraj± cech wysokiej kultury i stanowi± grunty orne
¶redniej, a niekiedy dobrej jako¶ci. Pozostałe typy gleb mineralnych, jak:
czarnoziemy, czarne ziemie, rędziny i mady stanowi± przeważnie bardzo dobre
gleby. Zajmuj± one jednak stosunkowo niewielkie powierzchnie. Gleby
czarnoziemneGLEBY CZARNOZIEMNE występuj± na terenach lessowych
południowo-wschodniej czę¶ci Wyżyny Lubelskiej, Pogórza Karpackiego, Wyżyny
Małopolskiej i Płaskowyżu Głubczyckiego; s± w Polsce reprezentowane głównie
przez czarnoziemy zdegradowane i charakterystyczne dla lasostepu szare gleby
le¶ne. Mimo znacznego stopnia degradacji i zagrożenia przez erozję gleby
czarnoziemne należ± do gleb o dużych możliwo¶ciach produkcyjnych, daj± wysokie
plony wszystkich ro¶lin uprawnych. Zajmuj± około 1% powierzchni. Rozróżniamy :szare gleby le¶ne -czarnoziemy le¶no-stepowe -czarnoziemy le¶no-ł±kowe Rodzaj
gleby Podział
Objęto¶ć w %strefowe
brunatnoziemne
37%strefowe
bielicowe
26%astrefowe
czarnoziemy 1%¶ródstrefowe
mady
rzeczne
5%¶ródstrefowe
hydrogeniczne
5%¶ródstrefowe
czarne
ziemie 2%¶ródstrefowe
rędziny
25Gleby zabagniane (glejowe)GLEBY
ZABAGNIANE (gruntowo-glejowe i opadowo-glejowe) nie tworz± w Polsce zwartych
kompleksów. Gleby grunyowo-glejowe, zabagniane przez wodę gruntow±, można
spotkać na obrzeżach gleb bagiennych, w podmokłych dolinach cieków stałych lub
czasowych, w warunkach uniemożliwiaj±cych tworzenie się torfu; s± to typowe gleby
użytków zielonych; poprawienie ich warto¶ci rolniczej wymaga przeprowadzenia
melioracji wodnych. Gleby opadowo-glejowe, zabagniane przez zatrzymuj±c± się na
dłużej w profilu glebowym wodę opadow±, spotyka się najczę¶ciej na obszarach
zalegania skał macierzystych o lżejszym składzie mechanicznym w warstwie
powierzchniowej, pod¶cielonych materiałem zwięĽlejszym; gdy s± uprawiane, ich
warto¶ć rolnicz± można zwiększyć zabiegami agrotechnicznymi reguluj±cymi
wła¶ciwo¶ci wodno-powietrzne. Gleby zabagniane występuj± głównie na Niżu
Polskim, a także często na Pogórzu Karpackim. Zajmuj± około 16% powierzchni.
Gleby brunatnoziemneGLEBY BRUNATNOZIEMNE (brunatne i płowe) tworz± się na
różnych luĽnych i litych skałach macierzystych zasobnych w składniki zasadowe,
st±d też w bardziej zwartych kompleksach można je spotkać na obszarze nie
przemytych i nie odwapnionych glin zwałowych, głównie ostatniego zlodowacenia
(Pojezierze Mazurskie, Pomorskie), oraz na terenach lessowych Wyżyny Lubelskiej,
Wyżyny Małopolskiej, Pogórza Karpackiego i Płaskowyżu Głubczyckiego. Na
wymienionych obszarach spotykamy gleby brunatne wła¶ciwe i wyługowane, w
których nie występuje przemieszczanie produktów wietrzenia minerałów, oraz gleby
płowe, w których przesi±kaj±ca woda mechanicznie przemieszcza głównie czę¶ci
ilaste. Znaczny procent gleb brunatnoziemnych występuje w kompleksach z glebami
bielicoziemnymi, jak również zabagnianymi. Warto¶ć rolnicza gleb brunatnoziemnych
zależy od składu mechanicznego, stopnia wyługowania i zakwaszenia; najżyĽniejsze
s± gleby brunatne i słabo przemyte gleby płowe wytworzone z lessów i glin ¶rednich.
Gleby brunatne lekkie kwa¶ne i górskie gleby brunatnoziemne kwa¶ne s±
wła¶ciwo¶ciami zbliżone do gleb bielicoziemnych o analogicznym składzie
mechanicznym. Zajmuj± około 37% powierzchni. Gleby bielicoziemneGLEBY
BIELICOZIEMNE (bielicowe , rdzawe i bielice) w naszych warunkach klimatycznych
powstaj± głównie z piasków i żwirów różnego pochodzenia, rzadko je można spotkać
na cięższych skałach macierzystych. Typowe gleby bielicoziemne występuj± w
zwartych kompleksach le¶nych i powstaj± w następstwie wymywania z wierzchnich
warstw produktów wietrzenia minerałów (zwi±zków zasadowych oraz żelaza i glinu),
tzw. bielicowania; znajduj±ce się pod upraw±, najczę¶ciej zatracaj± swój zewnętrzny
wygl±d i wówczas jedynie ich wła¶ciwo¶ci, a przede wszystkim silne zakwaszenie
pozwalaj± je wi±zać z glebami bielicoziemnymi. Ubogie jako warsztat rolniczy, s±
typowymi glebami żytnio - ziemniaczanymi, a nawet żytnio łubinowymi. Podniesienie
kultury rolniczej na glebach bielicoziemnych jest wyj±tkowo trudne i wymaga
skomplikowanych zabiegów agrotechnicznych, zwłaszcza nawożenia.
Najracjonalniejszym sposobem zagospodarowania bardzo lekkich gleb
bielicoziemnych jest ich zalesienie. Gleby bielicoziemne zajmuj± około 26%
powierzchni i można je spotkać na Niżu Polskim i w Kotlinie
Sandomierskiej.RędzinyRĘDZINY do których należ± rędziny wytworzone na
wapieniach i prarędziny wytworzone na innych skałach wapniowcowych litych (np.
piaskowce zawieraj±ce węglany) oraz luĽnych, występuj± głównie na Wyżynie
Lubelskiej, w Górach ¦więtokrzyskich i na ich obrzeżeniu zbudowanym z utworów
mezozoicznych, na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, na Wyżynie ¦l±skiej, w
Tatrach, Pieninach, Beskidach; w Niecce Nidziańskiej występuje swoisty rodzaj
rędzin siarczanowych. Rędziny s± to gleby potencjalnie żyzne, choć trudne do
uprawy szczególnie w stanie zbyt wilgotnym lub gdy s± za suche; ich warto¶ć
rolnicza zależy od mi±ższo¶ci profilu i składu mechanicznego, co jest zwi±zane z
wiekiem i rodzajem skały macierzystej; najlepsze s± głębokie rędziny wytworzone z
miękkich utworów kredowych, zwane borowinami; typowymi ro¶linami uprawianymi
na rędzinach s± pszenica i ro¶liny motylkowate, a na głębszych - buraki cukrowe.
Gleby wapniowcowe zajmuj± około 1% powierzchni. Wyróżniamy:-rędziny inicjalne,
wła¶ciwe, czarnoziemne oraz brunatneBardzo ważnym elementem w opisie gleb jest
ilo¶ć próchnicy w nich zawarta. Zawarto¶ć próchnicy w glebach waha się w szerokich
granicach.Na zawarto¶ć próchnicy maj± wpływ następuj±ce czynniki:·
jako¶ć i ilo¶ć zwi±zków organicznych, które dostaj± się do gleb w danej strefie
bioekologicznej, · tempo humifikacji zwi±zków organicznych, o którym
decyduje aktywno¶ć biologiczna gleb uwarunkowana działalno¶ci±
mikroorganizmów, ·
tempo mineralizacji próchnicy zawartej w glebach,
·
wła¶ciwo¶ci fizyczne, fizykochemiczne i chemiczne gleby, ·
ilo¶ć i jako¶ć zawartych w glebie zwi±zków mineralnych. Zawarto¶ć próchnicy
w poziomach akumulacyjnych ważniejszych gleb Polski Rz±d
Typ, rodzaj,
gatunek
Zawarto¶ć próchnicy%Gleby wapniowcowe Rędziny kredowe 3.4*
2.1 - 6.3** Rędziny jurajskie 4.4 1.5 - 7.0Gleby czarnoziemne Czarnoziemy
2.8 1.8 - 4.0Gleby brunatnoziemne
Brunatne wytworzone z piasków 1.5
0.9 - 2.2
Brunatne wytworzone z gliny lekkiej i ¶redniej 1.8 1.1 - 3.0 Brunatne
wytworzone z gliny ciężkiej
2.5 1.6 - 3.7 Brunatne wytworzone z utworów
pyłowych
1.7 1.3 - 1.9 Brunatne wytworzone z lessów i utworów lessowatych
1.9 1.4 - 2.6Gleby brunatnoziemne
Płowe wytworzone z utworów
pyłowych
1.9 1.4 - 2.4 Płowe wytworzone z lessów i utworów lessowatych 1.8
1.0 - 2.5
Płowe wytworzone z gliny lekkiej 1.6 1.0 - 2.6Gleby bielicoziemne
Bielicowe wytworzone z piasków 1.5 1.1 - 2.0Gleby zabagniane Opadowoglejowe wytworzone z pyłów
1.6 1.2 - 2.1Czarne ziemie
Czarne ziemie
wytworzone z piasków
2.8 1.2 - 4.1 Czarne ziemie wytworzone z glin lekkich i
¶rednich
2.6 1.2 - 5.7 Czarne ziemie wytworzone z glin ciężkich i iłów
4.9
2.5 - 5.6Gleby aluwialne Mady rzeczne i deluwialne wytworzone z piasków
2.9
1.5 - 5.2
Mady rzeczne i deluwialne wytworzone z pyłów
3.5 1.7 - 5.8
Mady rzeczne wytworzone z iłów
4.2 2.4 - 6.8
* - warto¶ci
¶rednie** - zakres warto¶cix60