Getta w Polsce

Getta w Polsce
„Ludzie ludziom zgotowali ten los…”
Getto warszawskie
Warszawskie getto zostało utworzone w październiku
1940 jako zamknięta dzielnica dla żydowskiej ludności
Warszawy oraz dla Żydów przesiedlanych z okolic.
Powstanie getta miało ułatwić późniejsze tzw. akcje
likwidacyjne, czyli zbiorowe wywózki do obozów
zagłady. Była to część "Akcji Reinhardt", mającej na
celu koncentrację europejskich Żydów na zamkniętych
obszarach gett, a następnie wywiezienie ich do obozów
zagłady i eksterminację.

Warunki życia w getcie były tak trudne, że
jego mieszkańców dziesiątkował głód,
choroby (zwłaszcza zakaźne) oraz terror
hitlerowski. Obszar getta, zajmujący
około 2,6 km kw., zamieszkiwało
początkowo blisko 400 000 osób, później
ta liczba jeszcze wzrosła. Regularne akcje
likwidacyjne rozpoczęły się w marcu
1942 roku, do końca września wywieziono
ponad 300 000 osób, wiele osób
rozstrzeliwano na miejscu. Liczba
mieszkańców getta w 1943 roku zmalała
do około 60 tys.
Żydowski ruch oporu

W getcie działały dwie znaczące organizacje
zbrojne: Żydowski Związek
Wojskowy i Żydowska Organizacja
Bojowa. Żydowski Związek Wojskowy,
utworzony w 1939 roku, składał się z
około 250 osób, w tym byłych żołnierzy Wojska
Polskiego, a dowodził nim Paweł Frenkel.
Członkowie ŻZW byli dość dobrze wyszkoleni i
uzbrojeni, w broń zaopatrywali się samodzielnie
lub we współpracy z polską konspiracją.

Żydowska Organizacja Bojowa powstała w lipcu
1942 roku, w chwili wybuchu powstania liczyła
około 500 członków pod dowództwem Mordechaja
Anielewicza, podzielonych na 22 grupy operacyjne.
Działacze ŻOB byli gorzej wyszkoleni i dysponowali
mniejszą ilością broni, pozyskiwanej głównie od AK.
Obie organizacje zajmowały się propagowaniem idei
zbrojnego oporu, przygotowywaniem schronów,
szkoleniem ochotników do walki, zdobywaniem broni i
likwidacją kolaborantów.
Wybuch powstania w getcie

Na wieść o planowanej przez Niemców kolejnej,
tym razem ostatecznej, akcji
likwidacyjnej w getcie, przywódcy
żydowskiego ruchu oporu podjęli decyzję o
rozpoczęciu powstania. Oddziały niemieckie
wkraczające do getta 19 kwietnia
1943 napotkały zbrojny opór ze strony
uzbrojonych powstańców, zostały zmuszone do
wycofania się. Dowództwo przejął generał SS
Jurgen Stroop, który na czele około2000
żołnierzy, wspieranych przez artylerię i czołgi
ponownie wkroczył do getta.
Przebieg powstania

Przez pierwsze dni walki powstańcy bronili się dość skutecznie, lecz
wobec znacznej przewagi sił niemieckich wkrótce przeszli od
ofensywy do walki obronnej. Kilka akcji zbrojnych polskiego
podziemia (m. in. próba wysadzenia muru getta, zdobycie
niemieckiego czołgu przez AK) przyniosło niewielki skutek.
Oddziały SS paliły, burzyły i wysadzały w powietrze cale kwartały
budynków w miarę zdobywania kolejnych rejonów getta. Powstańcy
wycofali się do podziemnych bunkrów, skąd dokonywali zbrojnych
napadów na oddziały niemieckie. W jednym z bunkrów przy ulicy
Miłej, 8 maja 1943 zostali otoczeni przywódcy ŻOB, wraz
z Mordechajem Anielewiczem. Nie chcąc poddać się Niemcom,
popełnili samobójstwo. Przywództwo ŻOB przejął Marek Edelman.
Jurgen Stroop już 16 maja ogłosił koniec powstania i aby to
potwierdzić, rozkazał wysadzić w powietrze budynek Wielkiej
Synagogi na ulicy Tłomackie. Jednak walki w ruinach getta trwały
aż do końca czerwca.
Bilans walki w getcie warszawskim

Podczas walk w getcie warszawskim
zginęło kilkuset Niemców i
około 7000 Żydów (około tysiąca
powstańców i 6 000 cywilów w pożarach i
pod gruzami), 50 000 wywieziono do
obozu zagłady w Treblince. Cały teren
getta został zniszczony, wszystkie budynki
spalono.
Getto w Częstochowie

Od 1941 roku w getcie w Częstochowie przebywało około 48
tysięcy Żydów. W październiku 1942 roku nastąpiła wielka
deportacja ponad 40 tysięcy osób do ośrodka zagłady w Treblince.
W styczniu 1943 roku pozostali w getcie Żydzi stawili zbrojny
opór pod dowództwem Mendla Fiszelewicza, lecz szybko ponieśli
klęskę. W czerwcu tego roku Niemcy ostatecznie zlikwidowali getto
w Częstochowie, a do września zamordowano tam jeszcze 2,5 tys.
osób. Pozostałych przy życiu skierowano do pięciu obozów pracy
przy zakładach zbrojeniowych HASAG w Częstochowie. Ogółem
zgromadzono tam 20 tys. osób. Nagłe wejście armii sowieckiej
uratowało życie około 5,2 tys. Żydom z obozu pracy w tych
zakładach.
Pamięć pomordowanych Żydów z getta częstochowskiego
uwiecznia pomnik na cmentarzu żydowskim oraz tablica pamiątkowa
przy ul. Kawiej.
Getto w Białymstoku

Getto w Białymstoku zostało utworzone 26 lipca 1941 roku. Niemcy
zamknęli w tym getcie ponad 40 tysięcy Żydów z Białegostoku i okolic,
zmuszając ich do pracy w niemieckich fabrykach. Getto było
podporządkowane niemieckim władzom cywilnym okręgu białostockiego
(Bezirk Bialystok).
W listopadzie 1942 roku przybył tu z Warszawy Mordechaj Tenenbaum,
by zorganizować ruch oporu (Organizacja Antyfaszystowska). Trzy grupy
Żydów opuściło getto, kierując się do partyzantki w lasach.
Na początku 1943 roku Niemcy przystąpili do likwidacji getta w
Białymstoku. W dniach 5-12 lutego 1943 roku zamordowali na miejscu
ponad 800 Żydów, a do ośrodka zagłady w Treblince deportowali 10 tysięcy.
Podczas akcji ostatecznej likwidacji getta (16 lipca 1943 r.) wybuchło
powstanie zbrojne, po klęsce którego przywódcy popełnili samobójstwo.
Około 40 tysięcy Żydów wywieziono do ośrodków zagłady w Treblince i na
Majdanek. Getto w Białymstoku zostało ostatecznie zlikwidowane 20
sierpnia 1943 roku.
Po likwidacji getta białostockiego jego teren był miejscem koncentracji
ludności polskiej wysiedlonej z Białowieży.
Getto w Lublinie

Getto w Lublinie powstało 24 marca 1941
roku i istniało do kwietnia 1942 roku na
Podzamczu, a do września 1942 roku na
Majdanie Tatarskim. Więziono w nim około 30
tysięcy Żydów, z których większość zginęła w
ośrodku zagłady w Bełżcu (10 tys. osób), prawie
20 tysięcy zginęło na miejscu. Ostatnich Żydów
przewieziono do obozu na Majdanku (3 tys.
osób).
Obecnie na Placu Ofiar Getta stoi Pomnik
Pomordowanych Żydów, zaś przy ul. Unickiej
Mauzoleum Pamięci.
Getto w Tarnowie

W marcu 1941 roku utworzono w Tarnowie
getto, w którym do połowy 1942 roku Niemcy
stłoczyli około 40 tysięcy Żydów z innych miast
okupowanej południowej Polski (a nawet z
Austrii, Czech i Niemiec).
W czerwcu 1942 roku nastąpiła deportacja 12
tysięcy Żydów osób do ośrodka zagłady w
Bełżcu, we wrześniu 5 tysięcy do obozu
koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau i 3,3
tysiąca do obozu koncentracyjnego w Płaszowie.
Około 10 tysięcy Żydów zginęło na miejscu.
Getto w Tarnowie zostało ostatecznie
zlikwidowane w 1943 roku.

Zostały wymienione tu tylko największe spośród kilkuset gett polskich. Duże getta
znajdowały się również w: Radomiu (przebywało w nim 32 tys. osób), Rzeszowie (25
tys. osób), Przemyślu (22 tys. osób), Kielcach (27 tys. osób), Nowym Sączu (20 tys.
osób), Tomaszowie Mazowieckim (20 tys. osób), Bochni (15 tys. osób), Sosnowcu (12
tys. osób).
Kartoteka więźnia pochodzenia
żydowskiego, skazanego za brak
opaski
Kartoteka więźnia pochodzenia polskiego, skazanego na
karę śmierci za udzielanie pomocy Żydom
Nielegalna gazetka „Rasta”
wydawana w getcie
Dziękujemy za uwagę!
