Żydzi radomscy podczas II wojny światowej (2392384)
advertisement
Po raz pierwszy obecność Żydów w Radomiu potwierdza inwentarz miejski z 1567 roku, informując o opustoszałych placach przy ulicy Żydowskiej. Dokument nie podaje żadnych precyzyjniejszych danych na temat społeczności mojżeszowej w mieście. W zachowanej dokumentacji kolejne informacje o Żydach pojawiają się dopiero w roku 1724, kiedy to August II Mocny wydał dla miasta przywilej de non tolerandis Judaeis, zgodnie z którym Żydom zabroniono zarobkowania w obrębie murów miejskich. Przywilej ten był zapewne skutkiem rywalizacji, jaką toczyli radomscy mieszczańscy handlarze z żydowską konkurencją. Handel był intratnym zajęciem, zwłaszcza podczas odbywającego się w mieście Trybunału Skarbowego Koronnego. Liczby starozakonnych w tym okresie nie da się dokładnie określić, szacuje się ją na około 120 osób. Jurydyka starościńska stała się zalążkiem przyszłej dzielnicy żydowskiej w mieście. Wkraczający do Radomia żołnierze niemieccy obcinali Żydom brody i gwałcili kobiety. W Radomiu po zajęciu miasta przez wojska niemieckie znajdowała się ekspozytura Einsatzkommando 6/II z Radomska, której funkcjonariusze dokonywali rabunków i prześladowali ludność polską i żydowską. 23 września 1939 grupę Żydów uwięziono w synagodze, potem przewieziono do piwnic Fabryki Broni, gdzie długie godziny bito i znęcano się nad nimi. 10 i 11 listopada 1939 Niemcy aresztowali przedstawicieli polskiej i żydowskiej inteligencji, w tym wielu lekarzy, nad którymi znęcali się w areszcie. Od samego początku okupacji Niemcy zaczęli wykorzystywać Polaków i Żydów do prac przymusowych, co miało z ich punktu widzenia uzasadnienie zarówno gospodarcze jak i ideologiczne, ponieważ służyło wyzyskaniu siły roboczej i jej eksterminacji przez pracę. Po zajęciu miasta przez Niemców zmuszali oni Żydów do nieodpłatnej pracy przy porządkowaniu miasta i usuwaniu niewybuchów, nie wyposażając ich w niezbędne narzędzia czy zabezpieczenia. Niekiedy prace nakazywane Żydom były pozbawione sensu, przekraczały ich fizyczne możliwości i służyły jedynie szykanowaniu. 26 października 1939 wprowadzono przymus pracy dla Polaków i Żydów, który obejmował osoby liczące od 14 do 60 lat. Od 20 czerwca 1940 wydłużono dopuszczalny czas pracy do 10 godzin dziennie, a w tzw. pogotowiu pracy nawet powyżej tego limitu. Żydzi pracowali przez siedem dni w tygodniu, a więc także w niedziele i święta. Pracowali oni często bez niezbędnych narzędzi i ubioru ochronnego. Praca nie była opłacana, a robotnicy otrzymywali głodowe racje żywnościowe. W 1940 z Radomia wywożono Żydów do obozów pracy przymusowej na Lubelszczyźnie, gdzie pracowali przy budowie dróg. Z Radomia wywieziono do tych prac około 800 osób. Pierwsze nieoficjalne informacje o planach utworzenia getta pojawiły się w Radomiu już w styczniu 1940. Jednak rozporządzenie o powstaniu zamkniętych dzielnic mieszkaniowych wydane przez starostę radomskiego Kujatha zostało wydane 3 kwietnia 1941. Ludność polska miała opuścić wyznaczony na getto obszar do 10 kwietnia. Termin przenosin dla Żydów wyznaczono na 12 kwietnia. Żydowskim mieszkańcom pozwolono zabrać do 25 kilogramów dobytku na osobę. W skład getta wchodziły dwie odrębne części – śródmiejska i w dzielnicy Glinice. Granice tzw. dużego getta w Śródmieściu obejmowały tradycyjną dzielnicę żydowską W dużym getcie mieszkało około 25 tys. ludzi. Jedyna brama do getta znajdowała się przy ulicy Wałowej Tzw. małe getto na Glinicach powstało na terenach zamieszkanych przez ludność zarówno polską jak i żydowską. Mieszkało tu około 8 tys. ludzi. Koszty wzniesienia ogrodzenia oraz ustawienia tablic informacyjnych obciążały Żydów. Granice wytyczonego na Glinicach getta biegły: Na koniec listopada 1941 w obu częściach radomskiego getta znajdowało się 3989 mieszkań (6529 izb), w których było zameldowanych 25658 osób. Getto przestało istnieć po akcji likwidacyjnej przeprowadzonej przez Niemców w dwóch etapach 4-5 sierpnia i 16-18 sierpnia 1942. Blisko 30 tys. mieszkańców getta, którzy dożyli do akcji likwidacyjnej, wywieziono do Treblinki i tam wymordowano. Ostatecznie to tzw. szczątkowe getto w Radomiu zostało zlikwidowane w lipcu 1944. Podczas II wojny światowej zniszczono jakąkolwiek pamiątkę po Żydach. Zostały tylko tablicę pamiątkowe i pomniki W którym roku po raz pierwszy zanotowano obecność Żydów w Radomiu? Jak nazywał się król Polski ,który wydał przywilej no tolerandis Judaeis ? Przy jakiej ulicy mieściła się Synagoga? Które getto było bogatsze? Kiedy zlikwidowano getta Radomskie? Ile tysięcy Żydów Niemcy wywieźli do Treblinki? Ile tysięcy Żydów mieszkało w getcie dużym? Przed jaką chorobą Niemcy nakazali chodzenia Żydom do łaźni? Co nosili Żydzi na ramieniu? Czy dzisiaj są Żydzi w Radomiu? W których dniach Niemcy zorganizowali wywóz Żydów z gett? Na jakich dzielnicach znajdowały się getta?
