Mapa ówczesnego centrum Białegostoku

Białostockie Getto
Hubert Zub
Początek
Dnia 26 lipca 1941 w Białymstoku zostało utworzone getto dla ponad 40 tys. Żydów z
miasta i okolic. Mieściło się na terenie między obecnymi ulicami Lipową i Jurowiecką
po stronie ulicy Sienkiewicza.
Podporządkowane było niemieckim władzom cywilnym okręgu białostockiego.
Mapa ówczesnego centrum Białegostoku - czerwoną linią zakreślono granice getta.
Czarne budynki oznaczają kolejno siedzibę Gestapo oraz siedzibę Judenratu
Życie w getcie
Mieszkający tam Żydzi mieli obowiązek nosić białe opaski z sześcioramienna
gwiazdą Dawida. Później do tego obowiązku dołączono przymus noszenia żółtej
gwiazdy na lewej stronie piersi i na plecach. 3 sierpnia 1941 r. weszło w życie
rozporządzenie o zakazie opuszczania getta pod groźbą śmierci. Zabroniono również
wszelkiego rodzaju zgromadzeń na ulicach. Zakazem który najbardziej dotknął
mieszkańców był zakaz dokonywania zakupów w aryjskiej części miasta, wprowadzony
15 sierpnia 1941r. Za nabywanie żywności poza murami getta odpowiedzialność miała
ponosić cała gmina żydowska. Było to o tyle dotkliwe, że rozpoczęto racjonowanie
żywności. Dostawała ją jedynie ludność pracująca. Początkowo było to 0,5 kg chleba
dziennie. Później zmniejszono racje do 30 dag. Głód zmuszał mieszkańców getta do
handlu, który był nielegalny. Został on zakazany zarządzeniem nr 133 z 20 października
1941 r. Żywność zdobywano dzięki przemytowi z pobliskich wsi i pomocy ludności
zamieszkującą aryjską część miasta. Wiązało się to z dużym ryzykiem, ponieważ groziło
to zazwyczaj zesłaniem do obozu koncentracyjnego.
“Praca” jako białostocki Żyd
Żydzi byli wykorzystywani do pracy w zakładach niemieckich w Białymstoku.
Wykorzystywano ich również do prac porządkowych, przeładunku transportów.
Część z nich pracowała w Wołkowysku. Również jedna grupa robotników żydowskich
pracowała we wsi Markowszczyzna. Na terenie getta istniały również zakłady
rzemieślnicze, pracujące głównie na potrzeby niemieckiego wojska.
Wysiedlenie do Prużan
Niedługo po utworzeniu getta,
16 września 1941 r. niemieckie władze
wydały zarządzenie o ewakuacji części
Żydów do Prużan. W teorii miały być
wysiedlone osoby które nie pracowały.
W rzeczywistości na listy osób
przeznaczonych
do
przesiedlenia
trafiały osoby wg alfabetycznego spisu
ludności. Na początku były to osoby
których nazwiska rozpoczynały się na
literę "A" itd. W sumie wysiedlono
około 4 000 osób. Część z nich
nielegalnie powróciła do Białegostoku.
Pozostali zginęli podczas likwidacji
getta w Prużanach.
Wysiedlani Żydzi
Początek powstania w getcie
W 1942 w getcie białostockim powstała Antyfaszystowska Organizacja Bojowa.
W 1943 Niemcy przystąpili do likwidacji getta, 5–12 lutego zamordowali na miejscu 800
osób i do obozu zagłady w Treblince wywieźli 10 tys. 15-16 sierpnia 1943, podczas
ostatecznej likwidacji getta białostockiego, wybuchło powstanie.
Do masowego zrywu doszło
na
wieść
o
niemieckich
przygotowaniach do likwidacji getta,
związanych z uruchomieniem komór
gazowych
w
obozie
zagłady
Auschwitz. Było ono z góry skazane
na niepowodzenie. Samo powstanie
trwało niewiele ponad dobę, przez
kolejne kilka dni broniło się już tylko
kilka punktów. Przywódcy powstania
Mordechaj Tenenbaum-Tamarof i
Daniel
Moszkowicz,
wobec
beznadziejności sytuacji popełnili
samobójstwo.
Członkowie SS stacjonujący w białostockim
getcie
Przebieg i zakończenie powstania, rozwiązanie getta
Plan strategiczny obrony opracował Daniel Moszkowicz. Zakładał on następujące
działania: „ Grupy bojowe wystąpią zbrojnie po raz pierwszy o godzinie 10-ej rano. W każdej
fabryce winna znajdować się grupa samoobrony w ostrym pogotowiu. Główne jednak siły
bojowców winny napaść na faszystów przy najsłabszym odcinku parkanu, otaczającego
getto, na Smolnej. W tym miejscu należy przerwać pierścień wroga i oczyścić drogę do
ucieczki masie pędzonej przez zbirów hitlerowskich. Z tego właśnie punktu, położonego przy
Smolnej, prowadzi najkrótsza droga do lasu. Dla odciągnięcia stąd sił nieprzyjaciela należy
jednocześnie zaatakować Niemców w 4 innych miejscach, a mianowicie: na Fabrycznej,
Nowogródzkiej, Chmielnej i Ciepłej, tzn. wzdłuż całego terenu zbornego, na który spędzani
są Żydzi z getta. Długość tego obszaru wynosi około kilkuset metrów”. Plan ten nie został
wykonany. Silny ostrzał, szczególnie w miejscu utworzenia wyłomu w parkanie, oraz brak
amunicji, zmusiły powstańców do wycofania się
Walki trwały jeszcze w niewielkich punktach oporu. W tym czasie mieszkańcy getta
zostali przepędzeni do dzielnicy Białostoczek gdzie zostali załadowani do wagonów.
Transporty wysłano do Treblinki i innych obozów. Walka w getcie trwała jeszcze kilka dni.
Akcja likwidacyjna zakończyła się 20 sierpnia 1943 r. Mienie pozostawione przez
mieszkańców getta zostało przejęte przez niemieckie władze. Mieszkania zaś posłużyły do
zakwaterowania osób wysiedlanych z rejonu Białowieży.
Masowy grób Żydów w Białymstoku
Autor:
Hubert Zub
Zdjęcia:
http://commons.wikimedia.org/
Bibliografia:
http://pl.wikipedia.org/
B. Mark, „Ruch oporu w getcie białostockim. Samoobrona-zagłada-powstanie”, Warszawa 1952.
„Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939 – 1945. Informator encyklopedyczny.”, Warszawa 1979 r.