PRZEWODNIK

PRZEWODNIK
GŁOWNO – DWUKULTUROWE
MIASTECZKO
„NA WSPÓLNEJ ZIEMI” – HISTORIA
I KULTURA ŻYDÓW POLSKICH
1
Historia głowieńskich Żydów
Lokalna tradycja utrwalona przez burmistrza Henryka Rynkowskiego datuje
początki osadnictwa żydowskiego w Głownie na lata 30. XVIII w. Inicjatywa ta
przypisana jest dziedzicowi Baltazarowi Ciecierskiemu. Żydzi byli osadzani na
opustoszałych placach a także w centrum miasteczka. Wspólnota żydowska
uzyskała możliwość wzniesienia bożnicy i szkoły – chederu. W spisach z lat
1764-1765 odnotowano
w Głownie
320
wyznawców judaizmu.
Materiały
źródłowe
spisane przez burmistrza
Henryka Rynkowskiego
wskazują, że w 1790r.
ludność żydowska liczyła
165 osób. W okresie
międzywojennym Żydzi
w Głownie stanowili 54%
całej populacji miasta. Społeczność żydowska w tym okresie była bardzo liczna.
Zwiększyła się z chwilą wybuchu II wojny światowej. Do miasta napłynęły setki
uciekinierów i wysiedleńców żydowskich z zachodniej Polski, która miała stać
się częścią Rzeszy. Wzorem innych miejscowości, w których znajdowały się
większe skupiska Żydów hitlerowcy założyli getto. Istniało ono od maja 1940r.
do marca 1941r. Wszyscy żydowscy mieszkańcy Głowna zostali zamordowani
w hitlerowskich obozach zagłady.
2
Getto w Głownie powstało 12 maja 1940 roku. Na początku władze miały
zamiar ulokować getto w dzielnicach Swoboda i Cichorajka ale z powodu oporu
mieszkańców wybrano dzielnicę letniskową Nowy Otwock, leżącą na obrzeżach
miasta, miedzy ulicami Cegielnianą, szosą Łódź - Warszawa, rzeką Brzuśnią
oraz ulicami Kościuszki i Spacerową. Obszar ten zajmował ok. 0,5 km2. Jedyne
wejście znajdowało się od strony
obecnej ul. Wojska Polskiego.
Historia głowieńskiego getta,
przez które przeszło około siedem
tysięcy osób zakończyła się
w marcu 1941 roku. Dalsze losy
rodowitych
żydowskich
mieszkańców Głowna
i tych,
którzy napłynęli tu w związku
z wojną stopiły się z losem tego
narodu. Ci co nie zginęli razem
z tysiącami
innych
Żydów
w getcie warszawskim zostali
zamordowani w obozach zagłady.
3
Dla uczczenia pamięci mojej matki
Reizl Górnickiej, lat 44 oraz siostry
Rutki Górnickiej, lat 13. Tu w 1940
roku w getcie widziałam je ostatni
raz. Opłakuję ich śmierć! Kochały
życie tak jak Ty, bądź czujny!
W
głębokim
smutku
Pola
Hinenberg z D. Górnicka ur.
11.07.1925 r. w Zgierzu, ocalała
z zagłady, zamieszkała w Izraelu.
12 V 2011
„Cierpienie na to jest, aby ku
pokrzepieniu wzbijało.” - G.
Berkley
Pamięci ofiar getta w Głownie
w latach 1940-1941. Utworzonego
w miejscu, gdzie obecnie znajduje
się Zespół Szkół Licealno Gimnazjalnych.
Nauczyciele i uczniowie szkoły
Głowno, 12 maja 2011r.
Do głowieńskiego getta w 1940r. została wywieziona
p. Pola Hinenberg (świadek tamtych okrutnych czasów).
Pani Pola gościła w murach naszej szkoły i opowiadała
o swoich wojennych losach. Obecnie mieszka w Izraelu
i cały czas utrzymuje z nami kontakt. W rocznicę
utworzenia getta 12 maja 2011r. w naszej szkole zostały
umieszczone
tablice
upamiętniające
Ofiary
głowieńskiego getta i najbliższych pani Poli (matki Reizl
Górnickiej oraz siostry Rutki).
4
Przy ul. Łowickiej, w miejscu obecnego Pomnika Ofiar II wojny światowej,
wybudowanego w 1965r. prawdopodobnie znajdowała się dzielnica żydowska.
Obejmowała obszar parku im. Armii Krajowej. Pożar z 1936 roku zniszczył 10
żydowskich domów, 28 rodzin zostało bez dachu nad głową. Legenda głosi, że
została ona spalona przez pewnego młodzieńca, który zakochał się w żydowskiej
dziewczynie bez wzajemności.
Synagoga (tzw. bożnica lub bóżnica) to
budynek sakralny, miejsce zebrań
religijnych i społecznych. Wybudowana
w 1881r. przy ulicy Łowickiej 8 synagoga
(Dom Rabina) należała do gminy
żydowskiej. Do 1 września 1939r. funkcjonowała jako tzw. „Mała Synagoga”.
Podczas II wojny światowej została zdewastowana przez Niemców i całkowicie
utraciła religijny charakter. W czasach PRL-u przez pewien czas, w tym miejscu
znajdował się dom kultury. W pobliżu synagogi, zachował się również budynek
rytualnej łaźni żydowskiej. W języku jidysz – Mykwa.
5
Pod koniec XIX wieku istniało
w Głownie
kilka
szkół
religijnych dla żydowskich
chłopców w wieku od 3 do 11
lat. Jeden z tzw. Chederów
został wybudowany w 1939 roku
przy ulicy Młynarskiej 15, gdzie
obecnie mieści się Urząd Miasta.
Kirkut w Głownie został założony
w połowie XVIII wieku. Po deportacji
ludności żydowskiej z getta hitlerowcy
zlikwidowali
cmentarz
żydowski
położony przy ulicy Swoboda 4.
Wycięto
rosnące
tam
drzewa,
zniszczono
groby
i ogrodzenie,
a połamane macewy – czyli płyty
nagrobne wykorzystano do wykładania
rowów melioracyjnych. Obecnie na
terenie kirkutu mieści się plac zabaw i zakład szwalniczy. W Muzeum
Regionalnym w Głownie, przy ul. Łowickiej, znajduje się kilka fragmentów
macew pochodzących ze zniszczonego cmentarza.
6
W 1740r. przy ul. Łowickiej
w Głownie została wybudowana
karczma „Ostatni Grosz”,
która prawdopodobnie należała
do żydowskich mieszkańców
miasta. Karczma jest uznawana
za
najstarszy
budynek
w mieście.
Drzewo „wolności”
11 listopada 1928r. w X rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości na
miejscu zniszczonego w 1914r. ratusza zasadzono dąb. Dla mieszkańców
Głowna stał się on symbolem wolności. W uroczystościach wzięli udział
proboszcz ks. Franciszek Gwoździcki, burmistrz Henryk Rynkowski i rabin
żydowskiej gminy głowieńskiej Jcchak Pacanowski. Świadczy to o dobrych
relacjach proboszcza z rabinem jak również z mieszkańcami Głowna
pochodzenia
żydowskiego. Burmistrz
miasta
Henryk
Rynkowski powiedział
wówczas: „Niech to
drzewo – które dziś
sadzimy – przypomina
nam
o odzyskaniu
niepodległości,
niech
będzie symbolem narodu
polskiego. Pień to naród,
jego konary to różne
warstwy społeczne. Jak
konary czerpią siły żywotne przez korzenie z ziemi, tak nam wszystkim daje życie
matka nasza, ziemia polska, która jest naszą ojczyzną najdroższą, za którą życie
oddali i oddać gotowi synowie tej ziemi.”
7
1. Getto
2. Dzielnica żydowska
3. Synagoga i Mykwa
4. Cheder
5. Kirkut
6. Karczma „Ostatni Grosz”
7. Dąb „wolności”
8
BIBLIOGRAFIA
Opracowania ogólne:
Głowno – dzieje miasta, Red. Maria Nartonowicz-Kot, Łódź 2010.
Banach Stanisław, Historia parafii św. Jakuba Apostoła w Głownie
pontyfikatami proboszczów pisana, Łódź - Głowno 2007.
Trudne pytania w dialogu polsko-żydowskim, Red. Michał Bilewicz,
Andrzej Folwarczny, Maciej Kozłowski, Warszawa 2006.
Praca niepublikowana:
Rynkowski Henryk, Z dziejów miasta Głowna 1427-1980, Głowno 1980,
(Maszynopis w Muzeum przy Towarzystwie Przyjaciół Miasta Głowna).
Strony internetowe:
http://www.glowno.pl
http://glowno.friko.pl
9
Organizator konkursu Fundacja SHALOM pod honorowym patronatem
Ministerstwa Edukacji Narodowej.
Opracowanie projektu:
Zuzanna Kowalczyk
Zuzanna Kaczmarska
Olga Chamera
Kinga Kuśmierek
Łukasz Wawrzyn
pod kierunkiem nauczyciela
historii p. Magdaleny Łysio
10