doc 1

1. Zasada nadrzędności konstytucji w systemie źródeł prawa.
Zasada nadrzędności Konstytucji w systemie źródeł prawa oznacza zakaz stanowienia aktów
prawnych z nią sprzecznych a także nakłada obowiązek realizowania jej postanowień.
Najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa oznacza, że żadna norma prawna pochodząca z
aktu niższego rangą od Konstytucji, nie może być z nią sprzeczna.
Konstytucja jest nadrzędna w stosunku do (całego porządku prawnego, jaki ukształtował się po
akcesji Polski do Unii Europejskiej. Nadrzędność ta przejawia się w sposób następujący:
• proces integracji europejskiej, polegający na „przekazywaniu kompetencji", ma bezpośrednią
legitymację w Konstytucji. Jego ważność (i skuteczność) zależy od spełnienia wymagań
dotyczących „procedury integracyjnej", w tym — procedury „przekazywania kompetencji",
które są zdefiniowane w Konstytucji;
• istnieje mechanizm kontroli Traktatu Akcesyjnego (oraz aktów stanowiących jego składniki) co
do zgodności z Konstytucją (jest on określony właśnie w Konstytucji);
• przepisy Konstytucji —jako aktu nadrzędnego i stanowiącego wyraz suwerennej woli narodu
— nie mogą utracić mocy obowiązującej bądź ulec zmianie przez sam fakt powstania
nieusuwalnej sprzeczności między określonymi przepisami a Konstytucją. To ustrojodawca
konstytucyjny jest suwerenny. Zachowuje zawsze prawo do samodzielne go decydowania o
sposobie rozwiązania tej sprzeczności, w tym o celowości lub niecelowości zmiany
Konstytucji. Tego rodzaju kolizja nie może być rozwiązana w polskim systemie prawnym przez
uznanie nadrzędności normy wspólnotowej w relacji do normy konstytucyjnej.
2. Prawo międzynarodowe i wspólnotowe w polskim porządku prawnym
Najwyższą pozycję w systemie aktów prawnych zajmuje Konstytucja RP. Nie ma
więc wątpliwości, iż ratyfikowane przez Polskę umowy muszę być z nią zgodne. Umowy
ratyfikowane przez prezydenta RP (na podstawie zgody wyrażonej w ustawie) mają moc
prawną równą ustawie. W przypadku kolizji między nimi, pierwszeństwo ma umowa
ratyfikowana.
Natomiast umowa ratyfikowana przez głowę państwa bez upoważnienia Sejmu – w razie
kolizji z przepisami ustawy – ustąpi w swym stosowaniu pierwszeństwa przepisom ustawy
(art. 91 ust. 2).
Umowy ratyfikowane - bez względu na tryb dokonania tej czynności – zachowują
wyższą moc prawną aniżeli wszelkie akty prawne podstawowe.
Wyróżniamy stosowanie umowy:
 Samoistne – umowa, jeśli jest konkretna i nie potrzebuje rozwinięcia w akcie prawa
wewnętrznego, może być podstawą wydawania orzeczeń i decyzji.
Niesamoistne – przepisy umowy do swej realizacji w porządku krajowym wymagają
konkretyzacji i rozwinięcia w prawie wewnętrznym państwa.
Prawo wspólnotowe nie jest jednorodnym zespołem przepisów. Dzieli się ono na: prawo
pierwotne (założycielskie) i prawo pochodne (wtórne). Do prawa pierwotnego należą przede
wszystkim umowy międzynarodowe (zwane traktatami), na mocy których powstały i kształtują
się wspólnoty europejskie i Unia Europejska. Warto pamiętać, iż należą do niego także zasady
prawne uznane przez orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości.
Prawo wtórne nie jest także jednorodnym zbiorem przepisów. Wyróżniamy w nim
rozporządzenia i dyrektywy (a w tzw. trzecim filarze jeszcze decyzje ramowe).
Porządek prawny wspólnotowy ma swoje własne zasady:

bezpośredniej skuteczności,

pierwszeństwa,

jednolitości.
Przepisy prawa wspólnotowego — zarówno pierwotnego, jak i wtórnego — mają co do zasady
moc prawną równą przepisom ustawowym. W przypadku kolizji Z przepisami ustaw pierwszeństwo mają przepisy wspólnotowe. Mają one także pierwszeństwo wobec innych —
podstawowych aktów prawnych.
1
3. Zasada hierarchicznej budowy systemu źródeł prawa
Hierarchia norm prawnych jest konsekwencją założenia, że jedynym źródłem prawa w
znaczeniu generalnym jest wola Narodu Polskiego wyrażona w Konstytucji RP. Wszystkie
inne źródła prawa bezpośrednio lub pośrednio od niej pochodzą, służą jej urzeczywistnieniu,
w niej mają swoje oparcie i tylko z niej czerpią moc prawną. Normy niższe nie pełnią więc
żadnej samoistnej roli, ale służą jedynie jak najwierniejszemu wykonaniu norm wyższych, a
ostatecznie - wykonaniu Konstytucji.
Zasada, że norma niższa jest pochodną normy wyższej powoduje, iż w razie
sprzeczności między tymi normami norma niższa traci swoją moc - lex superior derogat legi
inferiori.
Niesprzeczność systemu prawa nie jest oczywiście faktem, lecz postulatem. Ze
względu bowiem na jego rozmiary i wielkie zróżnicowanie wielu poszczególnych aktów
normatywnych prawdopodobieństwo występowania w nim sprzeczności jest spore. Cecha ta
wymaga bezwzględnie usuwania tych sprzeczności za pomocą reguł kolizyjnych,
akcentowania zasad prawa, wykładni prawa, a wreszcie ingerencji prawotwórczej właściwych
organów.
Charakteryzuje się on przede wszystkim trzema cechami: 1 -hierarchiczną strukturą norm
prawnych, 2- niesprzecznością tych norm, 3- zupełnością systemu.
W systemie aktów powszechnie wiążących — biorąc pod uwagę kryterium mocy prawnej
przepisów — wyróżniamy:
• konstytucje, ustawy konstytucyjne,
• ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, prawo wspólnotowe,
• rozporządzenia (zwykłe, inaczej: wykonawcze),
• akty prawa miejscowego (są one aktami powszechnie obowiązującymi, ale na obszarze
działania organów, które je ustanowiły).
Do owego zbioru aktów Konstytucja w art. 234 dodaje jeszcze rozporządzenie
Prezydenta RP o mocy ustawy. Należy jednak podkreślić, że jest to akt, który może dojść do
skutku wyłącznie w sytuacji nadzwyczajnej, a mianowicie tylko w czasie stanu wojennego.
Zasada hierarchicznej budowy systemu prawa jest istotnym elementem zasady
państwa prawnego → problemy ustrojowe:
• zapewnienie konstytucji miejsca najwyższego aktu – sądowa kontrola
konstytucyjności aktów;
• zapewnienie ustawie nadrzędnej roli, tj. prymat ustawy (wyższa moc niż innych
aktów) i wyłączność ustawy;
• problem zakresu przedmiotowego i podmiotowego aktów organów wykonawczych;
4. Zasada zamkniętego systemu źródeł prawa.
Konstytucja przyjęła hierarchiczną budowę zamkniętego i zupełnego systemu źródeł prawa.
Podstawowymi źródłami prawa stanowionego (zwanych inaczej aktami prawotwórczymi) w
Polsce są, enumeratywnie wymienione w Konstytucji, następujące akty normatywne:





Konstytucja
Ratyfikowane umowy międzynarodowe
Ustawy
Rozporządzenia
Akty prawa miejscowego na obszarze działania organów, które je wydały
 rozporządzenia z mocą ustawy wydawane przez Prezydenta w czasie stanu wojennego
mają charakter źródeł powszechnie obowiązującego prawa.
2
5. Zasada suwerenności – pojęcie i cechy władzy suwerennej
Zasada suwerenności narodu- zgodnie z Konstytucją władza zwierzchnia RP należy do
narodu. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.
Twórca suwerenności narodu był Rousseau, twierdził, że władza ludu jest władzą
nieograniczoną. Twierdził on, że wola powszechna (władzą suwerenną) jest:
 jest niepozbywalna. Władza ta nie podlega odstąpieniu. Suweren musi być wyrażany
(by nie użyć słowu reprezentowany) przez siebie samego;
 jest niepodzielna (władza ta jest jednolita i stanowi całość);
 jest nieprzenoszalna (samoistna). Suweren musi sprawować swoją władzę sam
bezpośrednio. Naród nie jest w stanie nikomu przekazać swojej woli. W konsekwencji
sprawowanie władzy przez przedstawicieli jest niemożliwe. (w późniejszym okresie
dopuszczał możliwość władzy zwierzchniej przez przedstawicieli z zastrzeżeniem
jednak tzw. mandatu imperatywnego i przeprowadzenia referendum).
Znaczenie prawne zasady suwerenności narodu wyraża się więc w tym, że:
 zapewnia narodowi prawo do współdecydowania przez referendum w rządzeniu
państwem,
 przedstawiciele do parlamentu są reprezentantami narodu (nie wiążą ich instrukcje
wyborców),
 jest punktem wyjścia innych demokratycznych zasad i instytucji ustrojowych.
6. Instytucje demokracji bezpośredniej w Konstytucji RP
Demokracja bezpośrednia - bezpośredni udział członków ogółu wyborców bez
pośrednictwa jakichkolwiek organów państwowych.
Instytucje demokracji bezpośredniej:
Inicjatywa ludowa (ustawodawcza) - wniosek skierowany przez lud do ludzi. Istota jej
polega na przyznaniu kompetencji wyraźnie określonej liczbie członków zbiorowego
podmiotu suwerenności do wszczęcia procedury ustawodawczej (100 tys. obywateli). Może
mieć charakter inicjatywy konstytutywnej lub prawodawczej. Wyróżnia się inicjatywę
sformułowaną (wnioskodawcy przedstawiają dokładny projekt ustawy) i niesformułowaną
(wnioskodawcy przedstawiają tylko problem, który powinien zostać rozpatrzony).
Współcześnie w praktyce znają ją: Szwajcaria, Włochy, Hiszpania. Polska konstytucja
przewiduje także dopuszczalność inicjatywy ludowej, ale sformułowanej.
Referendum - sposób bezpośredniego decydowania przez podmioty uprawnione(lud,
naród)w drodze głosowania o najważniejszych sprawach życia państwowego albo
określonego terytorium. Podmiotami uprawnionymi do wszczęcia referendum
ogólnokrajowego są Sejm i Prezydent RP za zgodą Senatu. Ref. musi być przewidziane w
konstytucji(Polska, Węgry, Słowacja). Jeżeli w referendum ogólnokrajowym wzięło udział
więcej niż połowa uprawnionych do głosowania to wynik referendum jest wiążący.
Elementami demokracji bezpośredniej w Polsce są głównie referenda lokalne w sprawie
odwołania organów samorządu terytorialnego oraz ogólnopolskie w najważniejszych
sprawach ustrojowych (4 rodzaje referendum):
1. Referendum ogólnokrajowe
2. ref. szczególne o wyrażenie zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej może
być uchwalone w referendum ogólnokrajowym.
3. ref. szczególne -dotyczące zmiany konstytucji (może być przeprowadzone na
wniosek 1/5 ustawowej liczby osób, senatu lub Prezydenta; wniosek kierowany
jest do Marszałka Sejmu.
4. Referendum lokalne – dotyczy spraw danej wspólnoty samorządowej, odwołania
organów sam. terytorialnego pochodzącego z wyborów bezpośrednich.
3
7. Zasady przewodnie statusu jednostki w Konstytucji RP
Konstytucja jest nie tylko zbiorem norm i zasad, lecz również zbiorem wartości.
Uwidocznione jest to w rozdz. 2 Konstytucji, który dotyczy praw wolności człowieka i
obywatela. Wartości te przysługują jednostkom niezależnie od woli pracodawcy. Mają one
charakter pierwotny.
3 podstawowe zasady:
1. ZASADA GODNOŚCI CZŁOWIEKA
2. ZASADA WOLNOŚCI CZŁOWIEKA
3. ZASADA RÓWNOŚCI WOBEC PRAWA
KONSTYTUCYJNE OBOWIĄZKI JEDNOSTKI
podstawowe obowiązki jednostki art. 82 – 86
 obowiązek wierność RP oraz troski o wspólne dobro
 obowiązek przestrzegania prawa
 obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych w tym podatków
 obrona Ojczyzny obejmująca także obowiązek służby wojskowej
 obowiązek dbałości o stan środowiska. W zdecydowanej większości egzekwowanie
tych obowiązków wymaga dodatkowej regulacji ustawowej
8. Zasada godności człowieka (koncepcje godności, ujęcie w art. 30
Konstytucji RP)
ZASADA GODNOŚCI (preambuła i art. 30):
 źródłem godności nie jest prawo stanowione lecz prawo naturalne – stad określenia
godności jako przyrodzonej każdemu człowiekowi , niezależnie od istnienia prawa
pozytywnego,
 jest to zasada nienaruszalna , co oznacza że jeżeli sam zainteresowany nie może
się jej zrzec, to tym bardziej nie może ograniczyć itp. jej prawodawca; funkcja
państwa w tej kwestii ogranicza się do ochrony godności,
 przysługuje każdemu człowiekowi w równym stopniu, więc: niedopuszczalne są
jej stopniowania oraz staje się ona podstawą m.in. zasady równości,
 jest to fundament, podstawa całego konstytucyjnego porządku, a nie jedno z
wielu praw czy wolności- jest to norma podstawowa
 istota godności jest podmiotowość człowieka czyli jego autonomia (tzn. swoboda
postępowania w zgodzie z własną wolą ), jednakże należy pamiętać o
nienaruszaniu autonomii osób trzecich , stąd pojawiają się pewne ograniczenia,
 powyższa cecha jest ujęciem godności w aspekcie pozytywnym, natomiast ta 6 –
w aspekcie negatywnym, co równa się z tym że godność oznacza zakaz
poddawania człowieka takim bodźcom, traktowaniu, które mogą tę godność
przekreślić, złamać ( np. zakazy ingerowania w swobodę myśli , dyskryminacji )
4
9. Zasada równości (równość w prawie, równość wobec prawa)
Równość wobec prawa, zasada konstytucyjna nakazująca, aby prawo traktowało w podobny
sposób osoby znajdujące się w podobnej sytuacji. Konstytucja RP zakazuje w szczególności
naruszania równości (dyskryminowania lub uprzywilejowania) ze względu na płeć, urodzenie,
wykształcenie, zawód, narodowość, rasę, wyznanie i pochodzenie społeczne.
Cechy zasady równości:
 równość wobec prawa ( nakaz równego traktowania przez organy władzy
publicznej w procesie stosowania prawa) oznacza to samo co równość w prawie(
nakaz uwzględniania równości przy tworzeniu prawa)
 zawiera w sobie niejako założenie różnego traktowania podmiotów i sytuacji
podmiotów, które nie są do siebie podobne (identyczne);kryterium, cechą
przesadzającą o podobieństwie jest tzw. cecha relewantna (przez TK zwana tez cechą
istotną);
 odnosi się do sytuacji prawnej adresata ( więc dopuszcza nierówności społeczne ,
stąd może stwarzać pewne przywileje np. dla kobiet );
 nie ma charakteru bezwzględnego, absolutnego, więc w pewnych ale tylko
racjonalnie uzasadnionych sytuacjach można różnicować sytuację prawną
podmiotów podobnych;
 musi być rozpatrywana w kontekście zasady sprawiedliwości społecznej , aby nie
doprowadzić do dyskryminacji;
 ma charakter uniwersalny 2 odnosi się „życia politycznego, społecznego lub
gospodarczego” czyli do wszelkich dziedzin życia; pojawia się tu tez bardzo
szeroka klauzula wprowadzająca zakaz dyskryminacji z „jakiejkolwiek przyczyny”;
Prawne zróżnicowanie sytuacji obywateli jest niedopuszczalne, zwłaszcza gdy sprzeciwia się
temu zasada niesprawiedliwości społecznej. Od równości wobec prawa należy odróżnić
równość w prawie, nakazującą ukształtowanie treści prawa w sposób wykluczający
nieuzasadnioną dyskryminację lub uprzywilejowanie.
10.Zasady dotyczące ograniczeń praw i wolności w Konstytucji RP
Zasady demokratycznego państwa prawa dotyczą również ograniczenia wolności praw
człowieka i obywatela. Żadne z praw określone w Konstytucji nie ma charakteru absolutnego,
tzn. mogą podlegać różnorodnym ograniczeniom.
 Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być
ustanawiane tylko w formie ustawy ( zasada wyłączności ustawowej)
 Ograniczenia te mogą być wprowadzone wówczas gdy są niezbędnie konieczne w
demokratycznym państwie dla jego
-bezpieczeństwa
-porządku publicznego,
-bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw
innych osób.
Przesłanka konieczności uwarunkowana jest udzieleniem odpowiedzi na n/w pytania:
1. ZASADA PRZYDATNOŚCI- czy te ograniczenia są przydatne do realizacji
założonego celu
2. ZASADA KONIECZNOŚCI- tzn. należy wybierać te środki, które są najmniej
uciążliwe dla podmiotu prawa
3. ZASADA PROPORCJONALNOŚCI- tzn. czy zamierzony cel przedstawia wyższą
wartość niż te dobra które mają być ograniczone.
5
11. Zasada demokratycznego państwa prawnego.
Państwo demokratyczne – jest to państwo konstytucyjne, państwo prawa, które realizuje
zasady: suwerenności narodu, pluralizmu, oraz trójpodziału władz.
Zasady państwa demokratycznego (podstawowe zasady demokracji):
1.Zasada suwerenności narodu - źródłem władzy jest naród, który jest uprawniony do
decydowania i rozstrzygania w sprawach najważniejszych dla państwa (sprawowanie władzy
pośredniej- wybierając parlament, prezydenta itp., bezpośredniej- uczestnicząc w referendum
lub korzystając z prawa weta i inicjatywy ludowej). W warunkach demokracji możliwe jest
prawo do obywatelskiego nieposłuszeństwa.
2.Zasada pluralizmu - realizowana w płaszczyźnie politycznej, społecznej, ideowej i
ekonomicznej. Pluralizm polityczny polega na tym, że w państwie możliwe jest istnienie
wielu partii i innych organizacji politycznych, które są niezależne od władz państwowych ani
od siebie wzajemnie. Mogą tworzyć programy i strukturę organizacyjną, maja różną
tożsamość ideową. Mogą też swobodnie ze sobą rywalizować(w ramach prawa i ustalonych
reguł)o poparcie wyborców, dzięki któremu niektóre z nich będą rządzić państwem, a inne
będą tworzyć opozycję lub zabiegać o wpływ na politykę państwa.
3.Zasada podziału władz - władza państwowa dzieli się na ustawodawczą (odpowiedzialną za
stanowienie prawa), wykonawczą (mającą je realizować w praktyce) i sądowniczą
(rozstrzygająca spory na podstawie obowiązujących norm prawnych).
4.Zasada państwa prawa - Państwo prawa istnieje wtedy, gdy organizacja i działanie władzy
publicznej oparte są na prawie. Prawo określa wzajemne stosunki między władzami, władzą i
jednostkami jako podmiotami prawa i między jednostkami. W takim państwie
zagwarantowana jest równość obywateli. Dozwolone jest wszystko, czego nie zabrania
prawo. Prawa jednych ograniczone są prawami drugich. Prawem związane jest społeczeństwo
i władza. Prawo stoi ponad władzą. Podstawą rozstrzygania praw publicznych jest zasada
większości.
5.Konstytucjonalizm i praworządność - Konstytucjonalizm współcześnie rozumiany jest jako
ustrój oparty na konstytucji, a także jako określenie sprawowania władzy zgodnie z ustawą
zasadniczą. Jest on również związany z praworządnością, czyli rządzeniem zgodnie z
obowiązującym prawem.
6. Zasada przedstawicielstwa (reprezentacji) - władza pośrednia, przedstawiciele są
wybierani w cyklicznych, wolnych i tajnych wyborach. Lud nie sprawuje swojej władzy
bezpośrednio, a wybiera do jej sprawowania swoich przedstawicieli przed nim
odpowiedzialnych.
6
12. Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego.
TK funkcjonuje na podstawie konstytucji oraz ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 roku o
TK. Jest organem władzy sądowniczej, powołanym do badania zgodności z Konstytucją
aktów normatywnych i umów międzynarodowych, zgodności ustaw z ratyfikowanymi
umowami międzynarodowymi, której ratyfikacja wymaga zgody w ustawie, zgodności
przepisów prawa, wydawane przez centralne organy państwowe z Konstytucją i
ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami, skargi konstytucyjnej wniesionej
po wyczerpaniu drogi prawnej, sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi
konstytucyjnymi organami państwa, zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii
politycznych,
Kompetencje TK:
- kontrola konstytucyjności norm prawnych
- rozpatruje skargi konstytucyjnej
- rozpatruje spory kompetencyjne między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa
- orzeka o zgodności z Konstytucją celów partii politycznych
- uznawanie przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta
Rzeczypospolitej na wniosek Marszałka Sejmu
TK sprawuje tzw. następczą (represyjną) kontrolę konstytucyjności prawa, tzn. że
przedmiotem kontroli są tylko takie przepisy, które zostały już uchwalone i uzyskały moc
obowiązującą lub znajdują się jeszcze w okresie vacatio legis.
Wyjątkiem od zakresu wykonywania kontroli następczej jest kontrola uprzednia
(prewencyjna). Jest ona dokonywana przed wejściem aktu prawnego w życie.
W skład TK wchodzi 15 sędziów wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat. Sędzią TK
może być osoba posiadająca kwalifikacje sędziego SN lub NSA i wyróżniająca się wiedza
prawniczą. Kandydatów przedstawia, co najmniej 50 posłów lub Prezydium Sejmu. Uchwała
zapada bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy posłów. Prezesa i
wice powołuje Prezydent spośród 2 kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie
Ogólne.
13.Zasady prawidłowej legislacji.
Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Oznacza to, iż organy
władzy publicznej nie mogą podejmować działań bez podania podstawy prawnej. Mogą
czynić tylko to, co im prawo nakazuje lub pozwala.
 Prawo nie dział wstecz
 ZASADA określoności przepisów prawa- powinny być JASNE i KONKRETNE oraz
ZROZUMIAŁE dla adresatów przepisy, nie powinny budzić wątpliwości co do
charakteru. Państwo nie może zastawiać na obywatela 'PUŁAPKI” w postaci nie
jasnego i nie precyzyjnego prawa.
 ZAKAZ zmian przepisów podatkowych w trakcie roku podatkowego.
 ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWA- zakłada stworzenie
gwarancji proceduralnej kontroli przestrzegania prawa. Realizacja prawa do sądu
powinna obejmować także stworzenie odpowiedniej struktury sądów.
 ZASADA FUNKCJONOWANIA USTROJU oraz FUNKCJI WŁADZY
PUBLICZNEJ- dot. w szczególnym stopniu realizacji podziału władzy zgodnie z
którą ustrój RP opiera się na podziale i równowadze ustawodawczej, sądowniczej i
wykonawczej.
 ZASADA PODZIAŁU WŁADZYRdzeniem państwa prawnego jest zasada
praworządności. Aby państwo mgło zostać uznane za praworządne, wystarczy , że
przestrzegają w nim organy władzy państwowej i lokalnej. Z istotą państwa prawnego
wiąże się także:
 zasada pewności prawa (której elementami są : jawność, stabilność i jasność prawa)
 i zasada ochrony praw słusznie nabytych (uzyskane raz prawo nie może być
odebrane lub w niekorzystny sposób zmodyfikowane ).
7
14.Zasada podziału władzy w świetle Konstytucji RP

Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy
ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej.
 Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat,
 władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów,
 władzę sądowniczą sądy i trybunały.
Konstytucja z 1997r. tylko organy władzy ustawodawczej uznaje jako reprezentantów narodu
(art. 104 i 108). Prezydenta traktuje jako ,,najwyższego przedstawiciela RP…”
(art. 126), Radę Ministrów jako organ prowadzący ,,politykę wewnętrzną i zagraniczną RP” i
kierujący ,,administracją rządową” (art. 146). Konstytucja z 1997r. utrzymała w Polsce
parlamentarny system rządów. Organizacja władzy wykonawczej oparta jest na zasadzie
dualizmu (prezydent oraz rząd z premierem na czele), rząd i poszczególni ministrowie
ponoszą polityczna odpowiedzialność przed sejmem, prezydentowi nie przysługują
kompetencje, które pozwalałyby mu przejąć kierowanie sprawami rządowymi. Centralne
miejsce w systemie organów państwowych przysługuje sejmowi, wiele jednak decyzji musi
być podejmowanych bezwzględna lub kwalifikowana większością głosów, a jeśli tej
większości zabraknie, Sejm musi pogodzić się z wolą Senatu czy Prezydenta. Zasada podziału
władz nie ma charakteru absolutnego, bo odrzuca możliwość skumulowania całej władzy w
rękach jednego podmiotu. Rząd ponosi polityczną odpowiedzialność przed parlamentem,
prezydent nie ma kompetencji do kierowania bieżącymi pracami rządu-cechy systemu
parlamentarnego. Pozycja sądownictwa opiera się na zasadzie separacji lub nawet izolacji
władzy sądowniczej, ponieważ jedną z podstawowych zasad demokratycznego państwa
prawnego jest to, ze tylko sądy mogą wymierzać sprawiedliwość.
15. Formy realizacji zwierzchnictwa narodu.
Formy realizacji zwierzchnictwa narodu:
a) bezpośredni
1. ogólnokrajowe referendum fakultatywne
2. ludowa inicjatywa ustawodawcza
3. ogólnokrajowe referendum w sprawie zmiany konstytucji
4. referendum lokalne, może być przeprowadzone we wszystkich sprawach dotyczących
wspólnoty samorządowej, powszechność jego stosowania?
5. referendum wiążące a referendum opiniodawcze –
b) pośredni:
 reprezentacja jako zasada konstytucyjna
 zasady prawa wyborczego, zwłaszcza zasady powszechności głosowania
 rodzaje wyborów, system wyborczy
 frekwencja wyborcza
 stosunek społeczeństwa do polityki, polityków a szerzej spraw
publicznych
 socjologiczne przyczyny niskiej frekwencji i małego stopnia
zainteresowania obywateli sprawami publicznymi
 stopień powszechności angażowania się w działalność partii
politycznych, organizacji społecznych, stowarzyszeń o innym charakterze
(m. in. Związki zawodowe, organizacje pracodawców) tak rządowych jak i
pozarządowych
8
16.Zasada pluralizmu politycznego w Konstytucji RP

Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych.
Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich
w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa.
 Finansowanie partii politycznych jest jawne.
 Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w
swych programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i
komunizmu, a także tych, których program zakłada nienawiść rasową i
narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na
politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.
Pluralizm polityczny można by krótko opisać jako wolność do zrzeszania się i tworzenia
partii politycznych.
17.Pojęcie i rola partii politycznych.
Partia polityczna- jest to organizacja społeczna zrzeszająca członków na zasadzie
dobrowolności i równości, której celem jest zdobycie metodami demokratycznymi władzę w
państwie lub wpływu na politykę państwa. Rola partii politycznych:
System partyjny (ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup
społecznych – formalnych i nieformalnych – uczestniczących w działaniach politycznych w
ramach danego państwa} stanowiąc podsystem w systemie politycznym wypełnia następujące
funkcje:
 jest płaszczyzną konfrontacji partii politycznych w ich przedsięwzięciach
zmierzających do realizacji założonych celów politycznych, a w szczególności walki o
zdobycie lub utrzymanie władzy;
 jest forum kształtowania opinii publicznej i rozwijania kultury politycznej;
 stanowi mechanizm wyłaniania i zmiany ekip rządzących oraz potwierdzenia
legitymizacji władzy państwowej.
Inny podział:
Wypełnianie luki miedzy narodem a państwem
Selekcja kandydatów do urzędów publicznych
Formułowanie opinii publicznej
Socjalizacja społeczeństwa
Kierowanie rządem lub konstruktywna jego krytyka
18.Ograniczenia zasady pluralizmu politycznego w Konstytucji RP
Art. 13 Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w
swych programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i
komunizmu, a także tych, których program zakłada nienawiść rasową i narodowościową,
stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo
przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa. Pojęcie pluralizmu oznacza respektowanie
odmienności i różnorodności wszystkich ludzi. Znaczenie prawne tak rozumianej zasady
determinuje system wielopartyjny – wyklucza jakąkolwiek jednopartyjność.
9
19.Mandat przedstawicielski.
Mandat przedstawicielski, upoważnienie do sprawowania funkcji w organach
przedstawicielskich (np. posła, senatora, radnego). Mandat upoważnia do reprezentowania
wyborców, przedstawiania opinii i poglądów oraz podejmowania decyzji w drodze
głosowania.
Mandat przedstawicielski ma charakter:
1. GENERALNY poseł jest przedstawicielem całego narodu
2. NIEZALEŻNY posłowie nie są związani instrukcjami wyborców
3. NIEODWOŁYWANY nie może zostać odwołany w czasie kadencji
Wyróżnia się dwa typy mandatu przedstawicielskiego:
1)
wolny mandat przedstawicielski – przedstawiciel jako reprezentant całego narodu
ma prawo podejmować działania zgodne z własnymi przekonaniami, nie może też być przez
wyborców odwołany przed upływem kadencji. W praktyce jednak musi się on liczyć z wolą
wyborców,
by
zostać
wybranym
w
następnych
wyborach;
2) imperatywny (związany) mandat przedstawicielski – nakłada na przedstawiciela
obowiązek uwzględniania opinii i woli elektoratu, wyborcy mogą go odwołać przed upływem
kadencji.
W Polsce, obowiązuje typ mandatu przedstawicielskiego wolnego. Zgodnie z
konstytucją poseł (senator) jest przedstawicielem narodu, nie jest związany instrukcjami
wyborców i nie może być przez nich odwołany. Złożenie mandatu przedstawicielskiego
następuje wyłącznie w przypadku odmowy ślubowania.
20.Immunitet parlamentarny.
Immunitet -to forma ochrony, prawo do nietykalności przysługuje określonym osobom
pełniącym ważne funkcje w państwie.
Immunitet formalny- wobec posła nie może być wszczęte postępowanie karne, a
postępowanie wszczęte przed dniem wyboru ulega zawieszeniu do czasu wygaśnięcia
mandatu. W takim przypadku ulega również zawieszeniu bieg przedawnienia w postępowaniu
karnym. Oznacza to że od dnia ogłoszenia wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu poseł nie
może być pociągnięty bez zgody Sejmu do odpowiedzialności karnej, chyba że wyrazi zgodę.
Immunitet ma charakter nie trwały.
Immunitet materialny- ozn. że poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za
swoją dział. wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego, ani w czasie jego
trwania ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność odpowiada wyłącznie przed Sejmem, a
w przypadku naruszenia praw osób 3 , może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej
tylko za zgodą Sejmu.
Przywilej nietykalności osobistej- polega na tym, że poseł nie może być aresztowany, ani
zatrzymany bez zgody Sejmu, za wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i
jeżeli zatrzymanie jest niezbędne dla zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O
zatrzymani zawiadamia się niezwłocznie Marszałka Sejmu, który może nakazać
natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
10
21.Zasada społecznej gospodarki rynkowej w świetle Konstytucji RP
Przez społeczną gospodarkę rynkową rozumie się ustrój gospodarczy określający z
jednej strony zasadę liberalizmu gospodarczego z gospodarką rynkową, z drugiej zaś
zapewniający realizację celów społecznych. Dopuszcza się w nim interwencję państwa, choć
nie sprowadza go do roli opiekuńczej. Państwo musi jednak dążyć do wyrównywania szans
życiowych poszczególnych osób, działać łagodząco wobec pewnych grup osłabiając
negatywne skutki przemian gospodarczych.
Zgodnie z ustawą zasadniczą społ. Gospodarka rynkowa stanowi podstawę ustroju RP:
Składa się z 3 filarów:
 wolności działalności gospodarczej
 własności prywatnej
 solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych
Dla kształtowania społecznego aspektu gospodarki rynkowej istotne znaczenie mają takie
treści Konstytucji, jak:
• wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społecznozawodowych rolników oraz organizacjach pracodawców,
• prawo obywateli do informacji gospodarczej,
• prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia,
• wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy,
• zapewnienie minimalnej wysokości wynagrodzenia,
• obowiązek państwa prowadzenia polityki pełnego produktywnego
• zatrudnienia i zwalczania bezrobocia,
• prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,
• prawo do zabezpieczenia społecznego,
Konstytucja deklaruje, że państwo:
• w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny,
• prowadzi politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i
przyszłym pokoleniom,
• sprzyja zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, chroni konsumentów,
użytkowników i najemców przed nieuczciwymi praktykami rynkowym
22. Dopuszczalne ograniczenia praw i wolności jednostki w świetle
Konstytucji RP.
Ograniczenie wolności może odbyć się w 3 wypadkach:
 może je wprowadzić ustawa
 gdy konieczne jest zabezpieczenie państwa
 ograniczenia nie mogą naruszać istoty wolności
Ingerencja może być dokonana jedynie ze wzgl na n/w kryteria:
1. bezp. Państwa
2. porządek publ.
3. Zdrowie publiczne
4. moralność publiczna
5. ochrona środowiska
6. prawa i wolność innych osób
23. Środki ochrony praw i wolności jednostki w świetle Konstytucji RP.
Podstawowym środkiem ochrony wolności i praw w RP jest droga sądowa, bo tylko w tej
procedurze możliwe jest ich dochodzenie przez jednostkę.
Skargę konstytucyjną może wnieść każdy bezpośrednio do Trybunału
Konstytucyjnego w razie naruszenia jego Konstytucyjnych praw i wolności, ostatecznym
orzeczeniem wydanym przez sąd lub organ administracji publicznej. W Polsce przyjęto wąską
wersję skargi konstytucyjnej bo kierować ją można tylko przeciwko normie prawnej, która
była podstawą takiego orzeczenia. III-wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich, z którym
każdy może wystąpić o pomoc w ochronie swych wolności i praw naruszonych przez organy
władzy publicznej
11
24.Prawo do skargi konstytucyjnej.
Prawo do wystąpienia ze skargą konstytucyjną przysługuje każdemu, czyje
konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone.
 Skargę konstytucyjną może dla skarżącego sporządzić wyłącznie adwokat lub radca
prawny. (Skargę konstytucyjną samodzielnie we własnej sprawie może sporządzić
sędzia, prokurator, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych).
 Jeżeli skarżący, ze względu na sytuację majątkową, nie jest w stanie opłacić kosztów
sporządzenia skargi konstytucyjnej przez adwokata lub radcę prawnego, ma prawo
zwrócić się do sądu o ustanowienie dla niego adwokata lub radcy prawnego z
urzędu tzw. przymusu adwokacki . Skarga konstytucyjna jest wolna od opłaty
sądowej.
 Przedmiotem skargi konstytucyjnej może być wyłącznie akt normatywny (ustawa,
rozporządzenie, zarządzenie itd
 TKrozpoznaje tylko takie skargi konstytucyjne, które związane są z naruszeniem
praw lub wolności określonych w Konstytucji RP, z wyłączeniem spraw dot.
uzyskanie przez cudzoziemców prawa azylu lub statusu uchodźcy.
 TKmoże rozpoznawać skargę konstytucyjną wyłącznie wówczas, gdy skarżący
wykorzystał już wszystkie, przysługujące mu w ramach postępowania sądowego lub
administracyjnego, środki zaskarżenia lub środki odwoławcze
 Skargę konstytucyjną należy złożyć do TK po wyczerpaniu drogi prawnej, w ciągu 3
miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji
lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia .TK nie rozpoznaje skarg wniesionych po
upływie wymienionego wyżej terminu.
25.Konstytucyjne prawa i wolności człowieka i obywatela.
Państwo zapewnia wolność i prawa człowieka i obywatela, a ochrona godności jest
obowiązkiem władz publicznych. Nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie
ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby, nikt nie może być obowiązany
przez organy władzy publicznej do ujawniania swojego światopoglądu, przekonań religijnych
lub wyznania.
Władze publiczne chronią przed działaniami zagrażającymi zdrowiu, prywatności,
bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi (zasady Konstytucji RP).
Władze dla realizacji tego celu stanowią środki ochrony prawa.
12