Wskaźnik urbanizacji Z procesem urbanizacji związane są gatunki odporne na silną presję antropogeniczną i skrajnie trudne warunki siedliskowe, głównie termiczne (SudnikWójcikowska 1998, 2002). 1. urbanofoby – gatunki związane z terenami pozamiejskimi, 2. urbanofoby pośrednie – gatunki występujące głównie na terenach pozamiejskimi, 3. urbanofity neutralne – gatunki nie preferujące terenów miejskich, 4. urbanofile pośrednie – gatunki występujące głównie w miastach, 5. urbanofile – gatunki występujące wyłącznie w miastach. Wskaźniki hemerobii Ilościową ocenę przekształceń flory wyraża również koncepcja hemerobii (gr hemeros = oswojenie). Opiera się ona na kryteriach florystycznych i fitosocjologicznych i odnosi się do zachowania poszczególnych roślin i pośrednio całych fitocenoz wobec działań człowieka. Zakres tych zmian opisują cztery stopnie zaproponowane przez Jalasa (1955), a rozszerzone i ogólnie stosowane do sześciu przez Sukoppa (1972), rozwinięte do 9-ciu (tabela 14) na potrzeby bazy wskaźników PHANART (Lindacher i in. 1995). Tabela 1. Cechy siedlisk, roślinności (Lindacher i in. 1995), gatunków (Kühn, Klotz 1990), udział gatunków obcego pochodzenia – kenofitów (Kn) w % i udział gatunków jednorocznych – terofitów (T) w % (Sukopp, Kunick 1976) związanych z poszczególnymi stopniami hemerobii Typ hemerobii 0 ahemerob 1 oligohemerob 2 pośrednie 1 i 3 3 mezohemerob 4 5 pośrednie 3 i 5 b-euhemerob Siła oddziaływania człowieka i ogólne cechy roślinności (Lindacher i in. 1995) brak znikome oddziaływanie człowieka, zbliżona do potencjalnej, nie zanieczyszczone zbiorniki i cieki wodne, mało przekształcone torfowiska i naturalne kompleksy leśne cechy gatunków występujących w zbiorowisku (Kühn, Klotz 1990) Kn Gatunki naskalne, torfowiskowe, tundrowe. W Środkowej Europie tylko w wysokich partiach gór. Brak wpływu człowieka. Gatunki nieznacznie użytkowanych gospodarczo lasów, gdzie prowadzony jest jedynie nieduży wyrąb, pierwotnych wydm, torfowisk, szuwarów, jak i najbardziej naturalnych wrzosowisk oraz muraw. Gatunki związane z nieznacznym wypasem, minimalnymi zanieczyszczeniami powietrza, wody i gleby. 0 5 umiarkowane oddziaływanie człowieka, roślinność półnaturalna związana z bezpośrednim użytkowaniem pokrywy roślinnej, wykazuje względną stałość układu, zagospodarowane bory sosnowe i mieszane, zdegradowane lasy liściaste, pastwiska, murawy kserotermiczne i piaskowe, zbiorniki i cieki wodne w II i III klasie czystości gatunki umiarkowanie użytkowanych lasów z dobrze rozwiniętym warstwą runa i krzewów, gdzie prowadzone są rębnie, wrzosowisk, suchych i ubogich w składniki pokarmowe muraw, sporadycznie użytkowanych muraw i łąk. rzadko przeorywane, ekstensywnie koszone, sporadycznie nawożone 5-12 silne oddziaływanie człowieka, fitocenozy gatunki intensywnie użytkowanych łąk, pastwisk, lasów i bogatych 13-22 T Przykład gatunków (Lindacher i in. 1995) brak 20 Andromeda polifolia Dryopteris cristata Iris sibirica Asarum europaeum Dryopteris carthusiana, Anemone nemorosa Potamogeton crispus 21-40 Scirpus sylvaticus Lamium album ruderalne i segetalne muraw, gdzie prowadzone są zabiegi nawożenia, wapnowania, stosowane są pestycydy a siedliska są co najwyżej nieznaczne odwodnione silne oddziaływanie człowieka, fitocenozy ruderalne i segetalne gatunki pól uprawnych z przewagą gatunków jednorocznych, ewentualnie muraw z siewu, ubogich trawników ozdobnych, intensywnie użytkowanych lasów ze słabo wykształconą pokrywą runa. Prowadzone są zabiegi takie jak wałowanie, regularna orka, nawożenie mineralne, sztuczne nawadnianie, osuszanie siedliska. 6 7 pośrednie 5 i 7 a-euhemerob 8 pośrednie 7 i 9 9 polyhemerob bardzo silne oddziaływanie człowieka, silna koncentracja czynników antropogenicznych, wysoka specjalizacja i pionierski charakter zbiorowisk, fitocenozy na hałdach, wysypiskach śmieci, gruzowiskach - metahemerob brak Gatunki silnie wyspecjalizowanych upraw (np. sadów owocowych, winnic, płodozmianów z wyselekcjonowanymi gatunkami jednorocznymi), składowiska, gruzowiska, śmietniska (tylko ze wczesnymi fazami sukcesji, późniejsze przypisane są do aeuhemerobi), częściowo zasolone powierzchnie (np. brukowane drogi i torowiska kolejowe); zbiorowiska inicjalne siedlisk permanentnie modyfikowanych. Gatunki związane z głęboką orką, nieustannym i systematycznym odwadnianiem (lub nawadnianiem), intensywnym nawożeniem lub stosowaniem pestycydów, systematycznym niszczeniem wierzchniej warstwy podłoża lub pokryte obcym materiałem. Gatunki siedlisk całkowicie zniszczonych. Vicia tetrasperma Scleranthus annuus 22 40 Matricaria discoidea Oenothera depressa brak W liście gatunków podanej przez Kowarika (za Lindacher i in. 1995) każdy gatunek przypisany jest do jednego typu hemerobii. W bazie BiolFlor każdej roślinie został przypisany wskaźnik np. dla gorysza błotnego (Peucedanum palustre) przypisany został wskaźnik 2, a roślina określona została jako oligohemerob i zarazem mezohemerob, wiechlina roczna (Poa annua) – 7 – beuhemerob/a-euhemerob/polyhemerob. Pojęcie hemerobii uszczegółowione przez różnych autorów (Tabela 1) pozwala w praktyce klasyfikować w sposób dość jednoznaczny zbiorowiska roślin.