Wybrane choroby cywilizacyjne i epidemie
advertisement
Wiedza o społeczeństwie Temat: Wybrane choroby cywilizacyjne i epidemie Plan lekcji 1. 2. 3. 4. Choroby cywilizacyjne Promieniowanie a zdrowie Choroby zakaźne Epidemie Choroby cywilizacyjne Ogromny postęp nauki oraz techniki przyniósł rozwój cywilizacyjny. W związku z tym warunki życia ludzi znacznie się poprawiły, lecz z drugiej strony pojawiło się wiele wcześniej nawet nie znanych zagrożeń. Należą do nich choroby cywilizacyjne, szeroko rozpowszechnione w krajach wysoko zurbanizowanych oraz w tych, w których nie ma wprowadzonej odpowiedniej profilaktyki ustrzegającej przed nimi. Mieszkańcy dużych aglomeracji miejskich najczęściej są narażeni na tego typu choroby. Choroby cywilizacyjne (zwane także chorobami XXI wieku) - globalnie szerzące się, powszechnie znane choroby, spowodowane rozwojem cywilizacji. Częstotliwość ich występowania zależy od stopnia rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa. Nie ma dokładnego podziału i nie można jednoznacznie powiedzieć czy dana choroba jest chorobą cywilizacyjną. Do ich głównych przyczyn zalicza się mechanizację, urbanizację, chemizację rolnictwa, zanieczyszczenie środowiska, siedzący tryb życia, stres oraz szybkie tempo życia codziennego. Wszystkie te czynniki są przyczyną m.in. chorób układu krążenia, alergii, nerwic, chorób psychicznych, nowotworów oraz uzależnień. Choroby cywilizacyjne - stres Stres jest jednym ze stanów naturalnych organizmów. Pojawia się w określonych sytuacjach, np. śmierci bliskiej osoby czy zagrożenia. Działa mobilizująco i pobudzająco (przyśpieszeniu ulegają procesy myślowe, tempo działań). Problem pojawia się wtedy, gdy stres towarzyszy człowiekowi zbyt często i zbyt długo, czemu sprzyja życie w wysokorozwiniętych społecznościach. Do głównych przyczyn stresu w społeczeństwach rozwiniętych zalicza się środowisko pracy (m.in. Wysoki poziom wymagań wobec jednostki), życie pod presją czasu, tłok czy hałas. Specjaliści zdrowia publicznego zwracają uwagę, że czynniki stresogenne potęgują zachorowalność na choroby układu krążenia i przyczyniają się do wzrostu śmiertelności, mimo coraz lepszej opieki zdrowotnej. Choroby cywilizacyjne - cukrzyca Cukrzyca (łac. diabetes mellitus) – grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią (podwyższonym poziomem cukru we krwi) wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny wydzielanej przez komórki beta trzustki. Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych. Zasadą współczesnej terapii cukrzycy jest leczenie wszystkich zaburzeń towarzyszących chorobie, a nie tylko kontrola gospodarki węglowodanowej. Dążenie do normalizacji masy ciała, zwiększenie aktywności fizycznej, właściwa dieta, leczenie częstych w cukrzycy zaburzeń lipidowych, nadciśnienia tętniczego i innych chorób układu krążenia oraz utrzymywanie glikemii w przedziale wartości możliwie najbardziej zbliżonym do nie cukrzycowych zmniejsza ryzyko rozwoju powikłań choroby. Niebieski pierścień został niedawno przyjęty za symbol cukrzycy. Choroby cywilizacyjne - pracoholizm Pracoholizm – stan uzależnienia od wykonywanej pracy, powodujący zaburzenie równowagi między istotnymi elementami życia codziennego. Pracoholikami są zwykle osoby pilne, perfekcyjne, ale i niepewne siebie, nieśmiałe, niedowartościowane, bojące się otoczenia. Często są to osoby ambitne, lubiące rywalizować i wygrywać, które wysoko stawiają sobie poprzeczkę, za wszelką cenę dążą do osiągnięcia sukcesu i prestiżu społecznego. Z drugiej zaś strony podchodzące niejednokrotnie z obawą do własnego talentu, spontaniczności, czy fantazji. Człowiek uciekając od konfliktowych sytuacji powodowanych przez siebie lub innych, może popaść w pracoholizm, którego etiologia jest podobna do innych uzależnień. Choroby cywilizacyjne - anoreksja Jadłowstręt psychiczny (z grec. an – brak, pozbawienie, orexis – apetyt Anorexia nervosa) – zaburzenie odżywiania się, polegające na celowej utracie wagi wywołanej i podtrzymywanej przez osobę chorą. Obraz własnego ciała jest zaburzony. Dotyczy przeważnie dziewcząt i kobiet w wieku 10–13 lat oraz 16-21. Po raz pierwszy opisał tę chorobę w połowie XIX wieku E. Lasčgue i W. Gull. Wyróżnia się dwie postaci anoreksji – jadłowstręt psychiczny i jadłowstręt psychiczny atypowy. Najczęstszą formą anoreksji jest anoreksja mentalna w wieku dorastania. Anoreksję cechuje szybko postępujące wyniszczenie organizmu, które pozostawia często już nieodwracalne zmiany. Nieleczona prowadzi do śmierci w około 10% przypadków. Bulimia - etymologicznie nazwa bulimia pochodzi od bulimis, co dosłownie oznacza „byczy głód” . Jako pierwszy użył tego określenia w II wieku n.e. Galen, do opisania choroby zwanej inaczej "wilczym głodem". Choć współcześnie trudno stwierdzić, o jakiej chorobie pisał w istocie Galen, obecną nazwę jednostki chorobowej niewątpliwie zaczerpnięto z jego opisu. Choroby cywilizacyjne - otyłość Otyłość (łac. obesitas) – patologiczne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie, przekraczające jego fizjologiczne potrzeby i możliwości adaptacyjne, mogące prowadzić do niekorzystnych skutków dla zdrowia. Za otyłość uważa się, że jeżeli tkanka tłuszczowa stanowi więcej niż 20% całkowitej masy ciała u mężczyzn i 25% u kobiet. Nie tylko ilość, ale również rozmieszczenie nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej ma znaczenie. Zgromadzenie tkanki tłuszczowej w jamie brzusznej nazywa się otyłością brzuszną (otyłość androidalna) ma większe znaczenie patologiczne niż równomierne rozłożenie lub podskórne zgromadzenie tkanki tłuszczowej. Stwierdzono, że otyłość zwiększa ryzyko zapadalności na niektóre choroby, w tym choroby układu krążenia czy cukrzycę typu 2. Choroby cywilizacyjne - alkoholizm Alkoholizm, inaczej uzależnienie od alkoholu, toksykomania alkoholowa lub choroba alkoholowa (łac. alcoholismus habitualis, alcoholismus chronicus) – choroba polegająca na utracie kontroli nad ilością spożywanego alkoholu. Spożywanie zazwyczaj dużych ilości alkoholu przez alkoholika jest spowodowane przymusem o charakterze psychicznym i somatycznym i nie podlega jego woli. Mechanizm powstawania uzależnienia nie jest do końca wyjaśniony, ale ma bezpośredni związek z nadużywaniem alkoholu. Jednym z kluczowych objawów w diagnozowaniu choroby alkoholowej, obok utraty kontroli nad ilością wypijanego alkoholu, są objawy abstynencyjne, zwane inaczej zespołem abstynencyjnym, zespołem ostrej abstynencji, syndromem abstynencyjnym, zespołem odstawienia alkoholu. Objawy abstynencyjne w standardowym przypadku trwają ok. 14 dni. Nie należy ich mylić z kacem. Przewlekły alkoholizm prowadzi do chorób psychicznych, ciężkich schorzeń wątroby, nerek, żołądka, serca itd. Zwiększa przestępczość, sprzyja szerzeniu się chorób wenerycznych i ujemnie wpływa na potomstwo. Promieniowanie a zdrowie Duże obawy o zdrowie populacji ludzkiej wiążą się z wykorzystaniem energetyki jądrowej, szczególnie po wypadku w elektrowni w Czarnobylu (1986). Awarie w elektrowniach jądrowych nie występują często, jednak potencjalne zagrożenie dla zdrowia i życia jest ogromne. Znacznie częściej człowiek styka się z promieniowaniem elektromagnetycznym wytwarzanym m.in. przez telewizory, komputery. Jego szkodliwość jest uzależniona od stopnia natężenia. Trzeba zdawać sobie jednak sprawę, że promieniowanie elektromagnetyczne (w tym jonizujące) towarzyszy nam praktycznie wszędzie. Ważne jest zatem umiejętne korzystanie z urządzeń je emitujących (np. telefonów komórkowych). Stacja bazowa telefonii komórkowej Promieniowanie a zdrowie Stale zwiększająca się ilość używanych telefonów komórkowych na całym świecie spowodowała wzrost zainteresowania tematem związanym z wpływem promieniowania telefonów komórkowych na zdrowie. Powodem tego jest fakt, iż telefon komórkowy wykorzystuje promieniowanie elektromagnetyczne w zakresie fal mikrofalowych. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), bazując na konsensusie środowisk naukowych i medycznych, stwierdziła, że efekty zdrowotne (takie jak bóle głowy) najprawdopodobniej nie są wywołane przez telefony komórkowe lub stacje bazowe. Ewolucja telefonów komórkowych (od lat 80 do roku 2005) Choroby zakaźne Po wyeliminowaniu ospy z listy groźnych dla populacji ludzkiej chorób nadal niebezpieczna pozostaje cholera. Wciąż potrafi ona zdziesiątkować kilkaset, a nawet kilkadziesiąt tysięcy ludzi w jednym ognisku choroby (Peru, Rwanda). Groźna jest także dżuma (choć tu roczne żniwo jest znacznie mniejsze – sięga 2 tys.) oraz choroba wywołana wirusem Ebola. Okresowo pojawiają się zagrożenia pandemią grypy, która może zagrażać życiu wielu tysięcy osób. Pandemia (gr. pan = wszyscy + gr. demos = lud) - epidemia danej choroby zakaźnej, występująca w tym samym czasie w różnych krajach i na różnych kontynentach. wirus Ebola Czynnik chorobotwórczy Choroby zakaźne - AIDS Zespół nabytego niedoboru odporności, AIDS (ang. Acquired Immunodeficiency Syndrome lub Acquired Immune Deficiency Syndrome) – końcowe stadium zakażenia HIV charakteryzujące się bardzo niskim poziomem limfocytów, a więc wyniszczeniem układu immunologicznego (odpornościowego), co skutkuje zapadalnością na tzw. choroby wskaźnikowe (niektóre formy nowotworów, grzybic, nietypowe zapalenia płuc) mogące zakończyć się śmiercią pacjenta. Wirus HIV przenosi się poprzez: • kontakt zakażonej krwi z krwią lub błoną śluzową osoby niezakażonej, np. używanie tej samej igły, niewysterylizowanych narzędzi dentystycznych itp., • kontakt seksualny (sperma, śluz szyjkowy), dotyczy także kontaktów oralnych, • przeniesienie z matki na dziecko (krew kobiety i dziecka nie miesza się, jednak może do tego dojść np. podczas jakichś komplikacji porodowych). Stylizowany obraz wirusa HIV Choroby zakaźne - AIDS Do organizmu wirus może dostać się podczas stosunku płciowego. Możliwe jest także zakażenie przez transfuzję krwi, podczas dializ, przeszczepów, zabiegów chirurgicznych i przyjmowanie preparatów krwiopochodnych (zdarza się to obecnie bardzo rzadko, ze względu na badania dawców). Bardzo duże ryzyko stanowi używanie wspólnych żyletek, igieł i strzykawek (np. tatuaże). Światowy Dzień (Walki z) AIDS obchodzony jest 1 grudnia z inicjatywy Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) od 1988 roku. W tym dniu na całym świecie, jak również w Polsce, odbywają się m.in. konferencje, happeningi oraz akcje edukacyjne dotyczące profilaktyki HIV/AIDS. Krajowe Centrum ds. AIDS (Polska) w ramach Światowego Dnia Walki z AIDS od 2001 roku prowadzi kampanie multimedialne. Czerwona wstążka - symbol solidarności z zakażonymi HIV i chorymi na AIDS Choroby zakaźne – świńska grypa Świńska grypa (lub grypa świń) – zakaźna choroba układu oddechowego świń, którą powodują wirusy grypy typu A lub (rzadziej) wirusy grypy typu C. U świń wirusy grypy wywołują liczne zachorowania, jednak śmiertelność na skutek zakażenia jest niska. Wirus grypy świń typu A/H1N1 został wyizolowany po raz pierwszy u świń w 1930 roku. Do marca 2009 znane były jedynie rzadkie przypadki zakażeń ludzi tym wirusem – głównie wskutek bezpośredniego kontaktu ze świniami. W okresie od grudnia 2005 r. do lutego 2009 r. w USA (w 10 stanach) stwierdzono razem jedynie 12 przypadków zakażeń. Jednakże została stwierdzona możliwość ich przenoszenia z człowieka na człowieka. Od marca 2009 roku potwierdzono przypadki zakażeń nowym szczepem wirusa typu A/H1N1 w Kalifornii i Teksasie. Od maja 2009 roku potwierdzono pierwszy przypadek zakażenia w Polsce. Choroby zakaźne – świńska grypa Objawy przypominają tradycyjną grypę. Są nimi: • wysoka gorączka, • dreszcze, • bóle mięśniowe, oraz kostno-stawowe, • ból głowy, • ból gardła, oraz suchy kaszel, • uczucie wyczerpania i ogólnego rozbicia, • brak apetytu, • ból w okolicy ucha. Mogą wystąpić również: • katar, • nudności, • biegunka lub wymioty. Objawy kliniczne "świńskiej" grypy Epidemie Epidemia – występowanie zachorowań w istotnie większej liczbie w określonym czasie i na określonym terenie. Masowe epidemie chorób zakaźnych : 165-180 – epidemia ospy prawdziwej w Imperium Rzymskim, 1347-1352 epidemia dżumy w Europie (tzw. "Czarna śmierć") zabiła 1/3 ludności Kontynentu, 1665 – epidemia dżumy w Londynie, 1800 – Wielka epidemia żółtej febry w Hiszpanii i Afryce Północnej, 1831 – epidemia cholery na Śląsku, 1918 – epidemia grypy zabija 50 milionów ludzi (tzw. grypa "hiszpanka"), 1963 – epidemia ospy prawdziwej we Wrocławiu, 2009 - epidemia grypy H1N1 w Meksyku. Demonstracja postępowania z pacjentami. Epidemie Zaraza – to słowo budzi lęk. Nieuchronna zguba dziesiątkująca armie i mieszkańców miast i wsi. Choroby zakaźne nie są niczym nowym. Jednak odkąd ludzie zaczęli budować gęsto zaludnione osady, gromadzić żywność przyciągającą zapchlone gryzonie, na wielką skale udamawiać zwierzęta, a potem także podróżować po całym globie epidemie chorób zakaźnych nabrały nowego charakteru. Plagi zmieniały bieg historii. Ospa – zanim biali odkrywcy ruszyli na podbój Nowego Świata kontynent amerykański zamieszkiwany był przez około 100 milionów rdzennej ludności. W ciągu kilku następnych stuleci epidemie chorób zawleczonych tam przez konkwistadorów zabiły ponad 95% autochtonów. Okazało się, że rdzenne ludność Ameryki jest całkowicie pozbawiona odporności na choroby, które w Europie nie sieją takiego spustoszenia. Najważniejszą z nich była ospa. Objawia się ona gorączką, bólem całego ciała i swędzącą wysypką. Rozdrapanie pęcherzy prowadzi do powstania blizn. W 1796 roku stworzono szczepionkę, jednak dopiero akcja masowego szczepienia przeprowadzona przez Światową Organizacje Zdrowia w 1967 roku doprowadziła do całkowitego wyeliminowania tej groźnej choroby. Obecnie wirus ospy przechowywany jest w laboratoriach pod ścisłym nadzorem. Epidemie Grypa hiszpanka – pandemia z roku 1918 zabiła od 50 do 100 milionów ludzi na całym świecie. Nie była to typowa grypa występująca masowo na przełomie jesieni i zimy. Spowodował ją wirus powodujący wcześniej grypę tylko u ptaków. Naukowcy są zdania, że choroba przeniosła się ze zwierząt na ludzi na amerykańskim Środkowym Zachodzie i w krótkim czasie rozprzestrzeniła się na ogromne połacie globu. Ludzki system immunologiczny był absolutnie nie przygotowany do walki z nowym wirusem. Migracje wygłodzonej ludności wyniszczonej pierwszą wojną światową umożliwiły grypie opanowanie coraz to nowych terenów. Hiszpanka miała symptomy podobne do klasycznej grypy, jednak miała o wiele cięższy przebieg. Kiedy płuca chorej osoby wypełniały się płynem, umierała ona z braku tlenu. Praktycznie rzecz biorąc, tonęła we własnym łóżku. Zdjęcie mikroskopowe wirusa grypy (szczep H3N2 odpowiedzialny za epidemię w roku 1968). Epidemie Dżuma – zwana czarną śmiercią, siała szczególny postrach w Europie w XIV wieku. W 1348 roku zabiła połowę mieszkańców kontynentu. Występuje ona w trzech odmianach: dymieniczej, posocznicowej, płucnej. Powodowana jest przez bakterie Yersinia pestis, a roznoszona przez pchły pasożytujące na szczurach. Nie udało jej się całkowicie wyeliminować, jednak obecnie medycyna jest w stanie ją wyleczyć, zwłaszcza jeśli zostanie wykryta we wczesnym stadium. Yersinia pestis Pełno postaciowa nieleczona dżuma objawia się wysoką gorączką, powiększeniem węzłów chłonnych, w których może dochodzić do martwicy, bólem głowy, zapaleniem płuc. Epidemie Żółta gorączka – wraz z afrykańskimi niewolnikami w Nowym Świecie pojawiły się nowe choroby. Kiedy cesarz Napoleon wysłał armię liczącą 33 tysiące żołnierzy do francuskich posiadłości w Ameryce Północnej, 29 tysięcy z nich zostało zabitych przez żółtą febrę. Napoleon był tak zaskoczony skalą katastrofy, że uznał zamorskie terytoria za niewarte kolejnych strat. W 1803 roku Francja sprzedała swoje kolonie Stanom Zjednoczonym. Żółta febra, podobnie jak malaria, przenoszona jest przez komary. Typowe symptomy to gorączka, dreszcze, ból głowy, bóle mięśni, wymioty. Przebieg może być łagodny lub bardzo ciężki. W szczególnych przypadkach może prowadzić do krwotoków i zatrzymania pracy nerek i wątroby. Zaburzenia pracy wątroby prowadzą do żółtawego zabarwienia skóry, któremu choroba zawdzięcza swoją nazwę. Wirus żółtej febry na zdjęciu mikroskopowym Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.
