204_Wybrane_choroby_..

Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej
Portalu www.szkolnictwo.pl
Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie
w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie
i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania
w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.
Wiedza o społeczeństwie
Temat: Wybrane choroby cywilizacyjne i epidemie
Plan lekcji
1.
2.
3.
4.
Choroby cywilizacyjne
Promieniowanie a zdrowie
Choroby zakaźne
Epidemie
Choroby cywilizacyjne
Ogromny postęp nauki oraz techniki przyniósł rozwój cywilizacyjny. W związku z tym
warunki życia ludzi znacznie się poprawiły, lecz z drugiej strony pojawiło się wiele wcześniej
nawet nie znanych zagrożeń. Należą do nich choroby cywilizacyjne, szeroko
rozpowszechnione w krajach wysoko zurbanizowanych oraz w tych, w których nie ma
wprowadzonej odpowiedniej profilaktyki ustrzegającej przed nimi. Mieszkańcy dużych
aglomeracji miejskich najczęściej są narażeni na tego typu choroby.
Choroby cywilizacyjne (zwane także chorobami
XXI wieku) - globalnie szerzące się, powszechnie
znane choroby, spowodowane rozwojem
cywilizacji. Częstotliwość ich występowania zależy
od stopnia rozwoju cywilizacyjnego
społeczeństwa. Nie ma dokładnego podziału i nie
można jednoznacznie powiedzieć czy dana
choroba jest chorobą cywilizacyjną.
Do ich głównych przyczyn zalicza się mechanizację, urbanizację, chemizację rolnictwa,
zanieczyszczenie środowiska, siedzący tryb życia, stres oraz szybkie tempo życia
codziennego.
Wszystkie te czynniki są przyczyną m.in. chorób układu krążenia, alergii, nerwic, chorób
psychicznych, nowotworów oraz uzależnień.
Choroby cywilizacyjne - stres
Stres jest jednym ze stanów naturalnych organizmów. Pojawia się w określonych
sytuacjach, np. śmierci bliskiej osoby czy zagrożenia. Działa mobilizująco i pobudzająco
(przyśpieszeniu ulegają procesy myślowe, tempo działań).
Problem pojawia się wtedy, gdy stres towarzyszy człowiekowi zbyt często i zbyt długo,
czemu sprzyja życie w wysokorozwiniętych społecznościach.
Do głównych przyczyn stresu w
społeczeństwach rozwiniętych zalicza się
środowisko pracy (m.in. Wysoki poziom
wymagań wobec jednostki), życie pod presją
czasu, tłok czy hałas.
Specjaliści zdrowia publicznego zwracają
uwagę, że czynniki stresogenne potęgują
zachorowalność na choroby układu krążenia i
przyczyniają się do wzrostu śmiertelności,
mimo coraz lepszej opieki zdrowotnej.
Choroby cywilizacyjne - cukrzyca
Cukrzyca (łac. diabetes mellitus) – grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się
hiperglikemią (podwyższonym poziomem cukru we krwi) wynikającą z defektu
produkcji lub działania insuliny wydzielanej przez komórki beta trzustki. Przewlekła
hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością
różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych.
Zasadą współczesnej terapii cukrzycy jest leczenie
wszystkich zaburzeń towarzyszących chorobie, a nie
tylko kontrola gospodarki węglowodanowej. Dążenie
do normalizacji masy ciała, zwiększenie aktywności
fizycznej, właściwa dieta, leczenie częstych w cukrzycy
zaburzeń lipidowych, nadciśnienia tętniczego i innych
chorób układu krążenia oraz utrzymywanie glikemii w
przedziale wartości możliwie najbardziej zbliżonym do
nie cukrzycowych zmniejsza ryzyko rozwoju powikłań
choroby.
Niebieski pierścień został niedawno
przyjęty za symbol cukrzycy.
Choroby cywilizacyjne - pracoholizm
Pracoholizm – stan uzależnienia od wykonywanej pracy, powodujący zaburzenie
równowagi między istotnymi elementami życia codziennego.
Pracoholikami są zwykle osoby pilne, perfekcyjne, ale i niepewne siebie, nieśmiałe,
niedowartościowane, bojące się otoczenia.
Często są to osoby ambitne, lubiące rywalizować i wygrywać, które wysoko stawiają
sobie poprzeczkę, za wszelką cenę dążą do osiągnięcia sukcesu i prestiżu społecznego.
Z drugiej zaś strony podchodzące niejednokrotnie z obawą do własnego talentu,
spontaniczności, czy fantazji.
Człowiek uciekając od konfliktowych sytuacji
powodowanych przez siebie lub innych, może
popaść w pracoholizm, którego etiologia jest
podobna do innych uzależnień.
Choroby cywilizacyjne - anoreksja
Jadłowstręt psychiczny (z grec. an – brak, pozbawienie, orexis – apetyt Anorexia nervosa) –
zaburzenie odżywiania się, polegające na celowej utracie wagi wywołanej i podtrzymywanej
przez osobę chorą. Obraz własnego ciała jest zaburzony. Dotyczy przeważnie dziewcząt i
kobiet w wieku 10–13 lat oraz 16-21. Po raz pierwszy opisał tę chorobę w połowie XIX wieku
E. Lasčgue i W. Gull.
Wyróżnia się dwie postaci anoreksji – jadłowstręt psychiczny
i jadłowstręt psychiczny atypowy. Najczęstszą formą
anoreksji jest anoreksja mentalna w wieku dorastania.
Anoreksję cechuje szybko postępujące wyniszczenie
organizmu, które pozostawia często już nieodwracalne
zmiany. Nieleczona prowadzi do śmierci w około 10%
przypadków.
Bulimia - etymologicznie nazwa bulimia pochodzi od bulimis, co dosłownie oznacza „byczy
głód” . Jako pierwszy użył tego określenia w II wieku n.e. Galen, do opisania choroby zwanej
inaczej "wilczym głodem". Choć współcześnie trudno stwierdzić, o jakiej chorobie pisał w
istocie Galen, obecną nazwę jednostki chorobowej niewątpliwie zaczerpnięto z jego opisu.
Choroby cywilizacyjne - otyłość
Otyłość (łac. obesitas) – patologiczne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie,
przekraczające jego fizjologiczne potrzeby i możliwości adaptacyjne, mogące prowadzić do
niekorzystnych skutków dla zdrowia.
Za otyłość uważa się, że jeżeli tkanka tłuszczowa stanowi więcej niż 20% całkowitej masy
ciała u mężczyzn i 25% u kobiet.
Nie tylko ilość, ale również rozmieszczenie
nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej ma
znaczenie. Zgromadzenie tkanki tłuszczowej w
jamie brzusznej nazywa się otyłością brzuszną
(otyłość androidalna) ma większe znaczenie
patologiczne niż równomierne rozłożenie lub
podskórne zgromadzenie tkanki tłuszczowej.
Stwierdzono, że otyłość zwiększa ryzyko
zapadalności na niektóre choroby, w tym
choroby układu krążenia czy cukrzycę typu 2.
Choroby cywilizacyjne - alkoholizm
Alkoholizm, inaczej uzależnienie od alkoholu, toksykomania alkoholowa lub choroba
alkoholowa (łac. alcoholismus habitualis, alcoholismus chronicus) – choroba polegająca
na utracie kontroli nad ilością spożywanego alkoholu.
Spożywanie zazwyczaj dużych ilości alkoholu przez alkoholika jest spowodowane
przymusem o charakterze psychicznym i somatycznym i nie podlega jego woli.
Mechanizm powstawania uzależnienia nie jest do końca wyjaśniony, ale ma
bezpośredni związek z nadużywaniem alkoholu.
Jednym z kluczowych objawów w diagnozowaniu choroby alkoholowej, obok utraty
kontroli nad ilością wypijanego alkoholu, są objawy abstynencyjne, zwane inaczej
zespołem abstynencyjnym, zespołem ostrej abstynencji, syndromem abstynencyjnym,
zespołem odstawienia alkoholu.
Objawy abstynencyjne w standardowym przypadku trwają ok. 14 dni. Nie należy ich
mylić z kacem. Przewlekły alkoholizm prowadzi do chorób psychicznych, ciężkich
schorzeń wątroby, nerek, żołądka, serca itd. Zwiększa przestępczość, sprzyja szerzeniu
się chorób wenerycznych i ujemnie wpływa na potomstwo.
Promieniowanie a zdrowie
Duże obawy o zdrowie populacji ludzkiej wiążą się z wykorzystaniem
energetyki jądrowej, szczególnie po wypadku w elektrowni w
Czarnobylu (1986). Awarie w elektrowniach jądrowych nie występują
często, jednak potencjalne zagrożenie dla zdrowia i życia jest
ogromne.
Znacznie częściej człowiek styka się z promieniowaniem
elektromagnetycznym wytwarzanym m.in. przez telewizory,
komputery. Jego szkodliwość jest uzależniona od stopnia natężenia.
Trzeba zdawać sobie jednak sprawę, że promieniowanie
elektromagnetyczne (w tym jonizujące) towarzyszy nam praktycznie
wszędzie. Ważne jest zatem umiejętne korzystanie z urządzeń je
emitujących (np. telefonów komórkowych).
Stacja bazowa telefonii komórkowej
Promieniowanie a zdrowie
Stale zwiększająca się ilość używanych telefonów
komórkowych na całym świecie spowodowała
wzrost zainteresowania tematem związanym z
wpływem promieniowania telefonów
komórkowych na zdrowie.
Powodem tego jest fakt, iż telefon komórkowy
wykorzystuje promieniowanie
elektromagnetyczne w zakresie fal
mikrofalowych.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), bazując na konsensusie
środowisk naukowych i medycznych, stwierdziła, że efekty
zdrowotne (takie jak bóle głowy) najprawdopodobniej nie są
wywołane przez telefony komórkowe lub stacje bazowe.
Ewolucja telefonów
komórkowych
(od lat 80 do roku 2005)
Choroby zakaźne
Po wyeliminowaniu ospy z listy groźnych dla populacji ludzkiej chorób nadal
niebezpieczna pozostaje cholera. Wciąż potrafi ona zdziesiątkować kilkaset, a nawet
kilkadziesiąt tysięcy ludzi w jednym ognisku choroby (Peru, Rwanda).
Groźna jest także dżuma (choć tu roczne żniwo jest
znacznie mniejsze – sięga 2 tys.) oraz choroba
wywołana wirusem Ebola. Okresowo pojawiają się
zagrożenia pandemią grypy, która może zagrażać życiu
wielu tysięcy osób.
Pandemia (gr. pan = wszyscy + gr. demos = lud) - epidemia
danej choroby zakaźnej, występująca w tym samym czasie
w różnych krajach i na różnych kontynentach.
wirus Ebola
Czynnik chorobotwórczy
Choroby zakaźne - AIDS
Zespół nabytego niedoboru odporności, AIDS (ang. Acquired Immunodeficiency Syndrome
lub Acquired Immune Deficiency Syndrome) – końcowe stadium zakażenia HIV
charakteryzujące się bardzo niskim poziomem limfocytów, a więc wyniszczeniem układu
immunologicznego (odpornościowego), co skutkuje zapadalnością na tzw. choroby
wskaźnikowe (niektóre formy nowotworów, grzybic, nietypowe zapalenia płuc) mogące
zakończyć się śmiercią pacjenta.
Wirus HIV przenosi się poprzez:
• kontakt zakażonej krwi z krwią lub błoną śluzową
osoby niezakażonej, np. używanie tej samej igły,
niewysterylizowanych narzędzi dentystycznych itp.,
• kontakt seksualny (sperma, śluz szyjkowy), dotyczy
także kontaktów oralnych,
• przeniesienie z matki na dziecko (krew kobiety i
dziecka nie miesza się, jednak może do tego dojść np.
podczas jakichś komplikacji porodowych).
Stylizowany obraz wirusa HIV
Choroby zakaźne - AIDS
Do organizmu wirus może dostać się podczas stosunku płciowego. Możliwe jest także
zakażenie przez transfuzję krwi, podczas dializ, przeszczepów, zabiegów chirurgicznych
i przyjmowanie preparatów krwiopochodnych (zdarza się to obecnie bardzo rzadko, ze
względu na badania dawców). Bardzo duże ryzyko stanowi używanie wspólnych
żyletek, igieł i strzykawek (np. tatuaże).
Światowy Dzień (Walki z) AIDS obchodzony jest 1 grudnia
z inicjatywy Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) od 1988
roku.
W tym dniu na całym świecie, jak również w Polsce,
odbywają się m.in. konferencje, happeningi oraz akcje
edukacyjne dotyczące profilaktyki HIV/AIDS. Krajowe
Centrum ds. AIDS (Polska) w ramach Światowego Dnia
Walki z AIDS od 2001 roku prowadzi kampanie
multimedialne.
Czerwona wstążka - symbol
solidarności z zakażonymi HIV i
chorymi na AIDS
Choroby zakaźne – świńska grypa
Świńska grypa (lub grypa świń) – zakaźna choroba układu oddechowego świń, którą
powodują wirusy grypy typu A lub (rzadziej) wirusy grypy typu C.
U świń wirusy grypy wywołują liczne zachorowania, jednak śmiertelność na skutek
zakażenia jest niska. Wirus grypy świń typu A/H1N1 został wyizolowany po raz
pierwszy u świń w 1930 roku.
Do marca 2009 znane były jedynie rzadkie przypadki zakażeń ludzi tym wirusem –
głównie wskutek bezpośredniego kontaktu ze świniami. W okresie od grudnia 2005 r.
do lutego 2009 r. w USA (w 10 stanach) stwierdzono razem jedynie 12 przypadków
zakażeń. Jednakże została stwierdzona możliwość ich przenoszenia z człowieka na
człowieka.
Od marca 2009 roku potwierdzono przypadki zakażeń nowym szczepem wirusa typu
A/H1N1 w Kalifornii i Teksasie.
Od maja 2009 roku potwierdzono pierwszy przypadek zakażenia w Polsce.
Choroby zakaźne – świńska grypa
Objawy przypominają tradycyjną grypę.
Są nimi:
• wysoka gorączka,
• dreszcze,
• bóle mięśniowe, oraz kostno-stawowe,
• ból głowy,
• ból gardła, oraz suchy kaszel,
• uczucie wyczerpania i ogólnego rozbicia,
• brak apetytu,
• ból w okolicy ucha.
Mogą wystąpić również:
• katar,
• nudności,
• biegunka lub wymioty.
Objawy kliniczne "świńskiej" grypy
Epidemie
Epidemia – występowanie zachorowań w istotnie większej liczbie w określonym czasie
i na określonym terenie.
Masowe epidemie chorób zakaźnych :
 165-180 – epidemia ospy prawdziwej
w Imperium Rzymskim,
 1347-1352 epidemia dżumy w Europie (tzw.
"Czarna śmierć") zabiła 1/3 ludności Kontynentu,
 1665 – epidemia dżumy w Londynie,
 1800 – Wielka epidemia żółtej febry w Hiszpanii
i Afryce Północnej,
 1831 – epidemia cholery na Śląsku,
 1918 – epidemia grypy zabija 50 milionów ludzi
(tzw. grypa "hiszpanka"),
 1963 – epidemia ospy prawdziwej
we Wrocławiu,
 2009 - epidemia grypy H1N1 w Meksyku.
Demonstracja postępowania z pacjentami.
Epidemie
Zaraza – to słowo budzi lęk. Nieuchronna zguba dziesiątkująca armie i mieszkańców
miast i wsi. Choroby zakaźne nie są niczym nowym. Jednak odkąd ludzie zaczęli
budować gęsto zaludnione osady, gromadzić żywność przyciągającą zapchlone gryzonie,
na wielką skale udamawiać zwierzęta, a potem także podróżować po całym globie
epidemie chorób zakaźnych nabrały nowego charakteru. Plagi zmieniały bieg historii.
Ospa – zanim biali odkrywcy ruszyli na podbój Nowego Świata kontynent amerykański
zamieszkiwany był przez około 100 milionów rdzennej ludności. W ciągu kilku
następnych stuleci epidemie chorób zawleczonych tam przez konkwistadorów zabiły
ponad 95% autochtonów. Okazało się, że rdzenne ludność Ameryki jest całkowicie
pozbawiona odporności na choroby, które w Europie nie sieją takiego spustoszenia.
Najważniejszą z nich była ospa. Objawia się ona gorączką, bólem całego ciała i swędzącą
wysypką. Rozdrapanie pęcherzy prowadzi do powstania blizn. W 1796 roku stworzono
szczepionkę, jednak dopiero akcja masowego szczepienia przeprowadzona przez
Światową Organizacje Zdrowia w 1967 roku doprowadziła do całkowitego
wyeliminowania tej groźnej choroby. Obecnie wirus ospy przechowywany jest w
laboratoriach pod ścisłym nadzorem.
Epidemie
Grypa hiszpanka – pandemia z roku 1918 zabiła od 50 do 100 milionów ludzi na całym
świecie. Nie była to typowa grypa występująca masowo na przełomie jesieni i zimy.
Spowodował ją wirus powodujący wcześniej grypę tylko u ptaków.
Naukowcy są zdania, że choroba przeniosła się ze zwierząt na ludzi na amerykańskim
Środkowym Zachodzie i w krótkim czasie rozprzestrzeniła się na ogromne połacie globu.
Ludzki system immunologiczny był absolutnie nie przygotowany do walki z nowym
wirusem.
Migracje wygłodzonej ludności wyniszczonej pierwszą wojną światową umożliwiły grypie
opanowanie coraz to nowych terenów.
Hiszpanka miała symptomy podobne do klasycznej
grypy, jednak miała o wiele cięższy przebieg. Kiedy
płuca chorej osoby wypełniały się płynem, umierała
ona z braku tlenu. Praktycznie rzecz biorąc, tonęła we
własnym łóżku.
Zdjęcie mikroskopowe wirusa grypy (szczep H3N2 odpowiedzialny za
epidemię w roku 1968).
Epidemie
Dżuma – zwana czarną śmiercią, siała szczególny postrach w Europie w XIV wieku.
W 1348 roku zabiła połowę mieszkańców kontynentu. Występuje ona w trzech
odmianach:
 dymieniczej,
 posocznicowej,
 płucnej.
Powodowana jest przez bakterie Yersinia
pestis, a roznoszona przez pchły pasożytujące
na szczurach. Nie udało jej się całkowicie
wyeliminować, jednak obecnie medycyna jest
w stanie ją wyleczyć, zwłaszcza jeśli zostanie
wykryta we wczesnym stadium.
Yersinia pestis
Pełno postaciowa nieleczona dżuma objawia się wysoką gorączką, powiększeniem
węzłów chłonnych, w których może dochodzić do martwicy, bólem głowy, zapaleniem
płuc.
Epidemie
Żółta gorączka – wraz z afrykańskimi niewolnikami w Nowym Świecie pojawiły się nowe
choroby.
Kiedy cesarz Napoleon wysłał armię liczącą 33 tysiące żołnierzy do francuskich
posiadłości w Ameryce Północnej, 29 tysięcy z nich zostało zabitych przez żółtą febrę.
Napoleon był tak zaskoczony skalą katastrofy, że uznał zamorskie terytoria za niewarte
kolejnych strat. W 1803 roku Francja sprzedała swoje kolonie Stanom Zjednoczonym.
Żółta febra, podobnie jak malaria, przenoszona jest
przez komary. Typowe symptomy to gorączka,
dreszcze, ból głowy, bóle mięśni, wymioty. Przebieg
może być łagodny lub bardzo ciężki. W szczególnych
przypadkach może prowadzić do krwotoków i
zatrzymania pracy nerek i wątroby. Zaburzenia pracy
wątroby prowadzą do żółtawego zabarwienia skóry,
któremu choroba zawdzięcza swoją nazwę.
Wirus żółtej febry na zdjęciu mikroskopowym