Anatomia topograficzna jamy opłucnej

Anatomia jamy opłucnej i płuc
Wirginia Likus
Zakład Anatomii
Katedra Nauk Podstawowych
WNoZ w Katowicach
zmienione
1
KLATKA PIERSIOWA
JAMA KLATKI PIERSIOWEJ:
• lewa i prawa jama opłucnowa
- otacza płuca
• śródpiersie – zawiera:
serce
przełyk
tchawicę
naczynia krwionośne
(aorta piersiowa, żyła
główna górna)
nerwy
FUNKCJE:
1. ODDYCHANIE
2. OCHRONA NARZĄDÓW
3. TRANZYT
2
KLATKA PIERSIOWA
OTWÓR GÓRNY KLATKI PIERSIOWEJ:
• trzon kręgu Th I
• brzeg wewnętrzny I żebra
• rękojeść mostka
3
KLATKA PIERSIOWA
OTWÓR DOLNY KLATKI PIERSIOWEJ:
• trzon kręgu Th XII
• żebro XII i koniec dalszy żebra XI
• żebra VII- X tworzące łuk żebrowy
• wyrostek mieczykowaty
JEST ON ZAMKNIĘTY
PRZEZ
PRZEPONĘ
4
Przepona (diaphragma)
Struktura ścięgnisto-mięśniowa
Zamyka otwór dolny klatki piersiowej
Budowa:
• środek ścięgnisty
• części mięśniowe:
lędźwiowa
żebrowa
mostkowa
Na obwodzie przyczepia się do struktur:
 wyrostek mieczykowaty mostka
łuk żebrowy ściany klatki piersiowej
końce żeber XI i XII
więzadeł tylnej ściany brzucha
kręgów lędźwiowych
5
Przepona (diaphragma)
Struktury przechodzące przez przeponę:
1. Żyła główna dolna – środek ścięgnisty
(ThVIII) – OTWÓR ŻYŁY GŁÓWNEJ,
2. Przełyk – część mięśniowa przepony, na
lewo od płaszczyzny pośrodkowej (ThX) –
ROZWÓR PRZEŁYKOWY,
3. Nerwy błędne – przebieg wraz z przełykiem,
4. Aorta – (ThXII), ROZWÓR AORTOWY
5. Przewód piersiowy – przebieg za przeponą
wraz z aortą,
6. Żyła nieparzysta i żyła nieparzysta krótka –
przebieg przez rozwór aortowy lub odnogi
przepony
Pnie współczulne, nerwy trzewne piersiowe
większe i mniejsze
6
Przepona (diaphragma)
Unaczynienie tętnicze:
1. Tętnice osierdziowo-przeponowe
i mięśniowo-przeponowe
(gałęzie t. piersiowych wewnętrznych
2. Tętnice przeponowe górne (gałęzie od
dolnego odcinka aorty piersiowej)
3. Tętnice przeponowe dolne (gałęzie
od aorty brzusznej)
Unaczynienie żylne:
1. Żyły ramienno-głowowe, układ żył
nieparzystych, żyły jamy brzusznej
Unerwienie:
NERWY PRZEPONOWE (C3-C5)
7
MECHANIKA ODDYCHANIA
DWA TORY ODDYCHANIA:
1. PIERSIOWY ???– związany z czynnością mięśni głębokich
klatki piersiowej; w czasie wdechu zwiększenie wymiaru
poprzecznego i strzałkowego klatki piersiowej.
MIĘŚNIE GŁĘBOKIE KLATKI PIERSIOWEJ
2. BRZUSZNY ????– związany z czynnością przepony (skurcz),
która jest głównym mięśniem wdechowym; zwiększa się
wymiar podłużny klatki piersiowej . W czasie wydechu
rozkurczona przepona unosi się biernie ku górze pod
wpływem większego ciśnienia w jamie brzusznej
PRZEPONA
8
Ruchy ściany klatki
piersiowej podczas
oddychania
Ruch I żebra
Ruch II-V żebra
Ruch VI- X żebra
• zmiana wymiaru: kierunek pionowy,
poprzeczny, przednio-tylny
• Opadanie przepony – skurcz włókien
• Unoszenie przepony – rozluźnienie
przepony
9
Mięśnie oddechowe
1. MIĘŚNIE WDECHOWE
- przepona
- mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne
2. MIĘŚNIE WYDECHOWE
- mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne
- mięsień poprzeczny klatki piersiowej
11
POMOCNICZE MIĘŚNIE ODDECHOWE:
A. WDECHOWE
 powierzchowne mięśnie klatki piersiowej
(m. piersiowy większy i mniejszy , m. zębaty przedni)
 mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy
 mięśnie grzbietu prostujące tułów i zwiększające pojemność
klatki piersiowej (m. in.: m. dźwigacz łopatki, m. prostownik
kręgosłupa, m. czworoboczny)
B. WYDECHOWE
 mięśnie tłoczni brzusznej (m. prosty brzucha, m. poprzeczny)
 miesień najszerszy grzbietu
12
13
Faza wdechu
1.
2.
3.
Wzrost wymiaru pionowego (górno-dolny)
Warunkowany przez skurcz przepony – przepona obniża się (zakres 1,5-8 (10) cm)
Odpowiada za wprowadzenie ok. 75% powietrza do płuc, 25% to ruchy żeber
Oddychanie przeponowe (brzuszne)
Wzrost wymiaru strzałkowego (przednio-tylny)
Warunkowany przez skurcz górnej partii mięśni międzyżebrowych zewnętrznych
(pierwsze sześć par górnych żeber)
unoszenie niżej leżących żeber, skośne położenie zmienia się na bardziej poziome.
Mostek przesuwa się ku przodowi od kręgosłupa
Oddychanie piersiowe
Wzrost wymiaru poprzecznego (boczny)
Warunkowany przez dolne partie mięśni międzyżebrowych zewnętrznych
(żebra od VII do X)
Żebra wędrują w górę i na zewnątrz
Oddychanie dolnożebrowe
Rola mięśni pomocniczych przy wdechu
• Główną rolę pomocniczą odgrywają mięśnie :
zębaty przedni, piersiowy większy i mniejszy, pochyłe szyi,
mostkowo obojczykowo sutkowy.
• Ich praca uaktywnia się podczas głębokich i silnych wdechów,
duszności.
• Konieczne jest unieruchomienie wówczas ich przyczepów
barkowych, tak aby przyczepy żebrowe powodowały wzrost
wymiarów klatki piersiowej.
• Najbardziej korzystna pozycja przy trudnościach z oddychaniem
to półsiedząca lub siedząca.
Powoduje to naturalne fizyczne obniżenie przepony.
15
Faza wydechu
Wydech jest aktem biernym (w pozycji leżącej).
Polega na zmniejszeniu wszystkich możliwych wymiarów klatki
piersiowej i usunięciu powietrza z płuc.
W tym celu uruchamiane są elementy sprężyste płuc i klatki
piersiowej.
Przy wysiłku fizycznym w pozycji stojącej lub gdy zmniejszenie
sprężystości płuc uaktywniają się mięśnie:
•międzyżebrowe wewnętrzne,
•oraz mięśnie poprzeczne klatki piersiowej
JAMY OPŁUCNEJ
OPŁUCNA (pleura) - błona surowicza
(pojedyncza warstwa płaskich komórek, nabłonek
surowiczy, tkanka łączna podporowa)
DWIE JAMY OPŁUCNEJ
Opłucna:
1. Opłucna płucna – zrośnięta z płucami
2. Opłucna ścienna - wyściela ścianę klatki
piersiowej
Jama opłucnej - przestrzeń potencjalna,
wypełniona płynem surowiczym
Umożliwia ślizganie się płuc w jamie opłucnej.
17
OPŁUCNA ŚCIENNA
1. OPŁUCNA ŻEBROWA
2. OPŁUCNA PRZEPONOWA
3. OPŁUCNA ŚRÓDPIERSIOWA
(w części przedniej wycisk sercowy)
4. OSKLEPEK (OPŁUCNA SZYJNA)
Więzadło płucne
Błona nadopłucnowa – powięź
pokrywająca górną powierzchnię
osklepka
Przyczep: brzeg wewnętrzny I żebra,
wyrostek poprzeczny CVII
otrzymuje włókna mięśniowe
od głębokich mięśni szyi
FUNKCJA: utrzymanie jamy opłucnej
na podstawie szyi
18
OPŁUCNA
OPŁUCNA ŻEBROWA – nerwy
międzyżebrowe
– BÓL ODCZUWALNY W OKOLICACH
ŚCIANY KLATKI PIERSIOWEJ
OPŁUCNA PRZEPONOWA I
ŚRÓDPIERSIOWA
– nerwy przeponowe wywodzące się
z nerwów C3-C5
– RZUTOWANIE BÓLU:
BOCZNA CZĘŚĆ SZYI I OKOLICA
NADOBOJCZYKOWA BARKU
19
GRANICE OPŁUCNEJ ŚCIENNEJ
20
OPŁUCNA PŁUCNA
• Pokrywa całą powierzchnię płuca z wyjątkiem
wnęki płuca.
• Pokrywa szczeliny płuca.
• Ściśle zrośnięta z płucem.
• Otacza wnękę płuca, przechodzi w więzadło
płucne (dwie blaszki opłucnej) = KREZKA
płuca.
Unaczynienie i unerwienie wspólne z płucami.
21
ZACHYŁKI OPŁUCNEJ
•
•
•
•
Zachyłek żebrowo-śródpiersiowy
Zachyłek żebrowo-przeponowy
Zachyłek przeponowo-śródpiersiowy
Zachyłek kręgowo-śródpiersiowy
Funkcja: płuca wsuwają się do nich w czasie głębokiego
wdechu (przestrzeń potencjalna).
22
ZACHYŁKI OPŁUCNEJ
23
Zachyłek żebrowo-śródpiersiowy
• Zachyłek przedni
• Jego przyśrodkowa granica stanowi przednią
granicę opłucnej ściennej i jamy opłucnej
• W rzucie na górną część trzonu mostka –
granice przednie opłucnej ściennej prawej
i lewej stykają się.
Trójkąt grasiczy (grasica lub ciało tłuszczowe)
Trójkąt osierdziowy ( osierdzie przylega do ściany klatki
piersiowej
24
Zachyłek żebrowo-przeponowy
• Dolna granica opłucnej ściennej
• Największy zachyłek jamy opłucnej
• Granice opłucnej (1-2 międzyżebrza niżej niż
płuc)
•
•
•
•
VII międzyżebrze (linia środkowoobojczykowa)
IX międzyżebrze (linia pachowa środkowa)
XI żebro ( linia łopatkowa)
Kręg XII (linia przykręgosłupowa)
„ Kąty przeponowo-żebrowe wolne…”
25
BUDOWA ZEWNĘTZNA
I WEWNĘTRZNA PŁUC
26
Płuca
• Powierzchnie płuca: przeponowa, żebrowa, śródpiersiowa,
szczyt płuca
• Brzegi płuca: dolny, przedni (w nim wcięcie sercowe), tylny –
słabo zaznaczone tzw. część kręgowa
• Płaty płuc: górny, dolny oraz środkowy w płucu prawym
• Szczeliny płuc: skośna i pozioma
27
BUDOWA ZEWNĘTRZNA PŁUC
Powierzchnie i brzegi płuca
28
BUDOWA ZEWNĘTRZNA PŁUC
Szczeliny i płaty płuc
29
BUDOWA ZEWNĘTRZNA PŁUC
Granice płuc
• OSOBNICZO ZMIENNE I ZALEŻNE OD FAZY ODDYCHANIA
• Granice przednie
• Granice dolne
30
Wnęka płuca
Wgłębienie znajdujące się
na powierzchni śródpiersiowej
każdego z płuc.
Zawiera:
1. Oskrzele główne
2. Tętnice i żyły płucne
3. Tętnice i żyły oskrzelowe
4. Naczynia i węzły chłonne
5. Sploty płucne (przedni i tylny) – włókna układu
autonomicznego
STRUKTURY POWYŻSZE TWORZĄ KORZEŃ PŁUCA
31
Płuco prawe
32
Płuco lewe
33
DRZEWO OSKRZELOWE
34
Drogi oddechowe wewnątrzpłucne
1.
a)
b)
c)
OSKRZELA (zawierają płytki chrzęstne)
Oskrzela płatowe
Oskrzela segmentowe
Oskrzela podsegmentowe
Zrazik płuca
2. OSKRZELIKI (brak płytek chrzęstnych)
a) Oskrzeliki końcowe
b) Oskrzeliki oddechowe
Gronko płucne – wszystkie rozgałęzienia jednego oskrzelika
końcowego
3. KOŃCOWE ODCINKI DRÓG ODDECHOWYCH
(mają pęcherzyki płucne)
Oskrzeliki oddechowe oraz przewodziki i woreczki pęcherzykowe
35
Różnice pomiędzy oskrzelem głównym
prawym i lewym
OSKRZELE PRAWE
OSKRZELE LEWE
KIERUNEK PRZEBIEGU
stromy (kąt 20-45˚)
poziomy (kąt 30-55˚)
DŁUGOŚĆ
krótsze (1,5-2,5 cm)
dłuższe (4-5 cm), biegnie
pod łukiem aorty
LICZBA CHRZĄSTEK
mniejsza
większa
ŚREDNICA
12-16 mm
10-14 mm
GAŁĘZIE OSKRZLOWE
3
2
STOSUNEK DO NARZĄDÓW SĄSIEDNICH
Gałęzie nad- i podtętnicze
przed wejściem do wnęki
oddaje gałąź nadtętniczą
do płata górnego
na gałęzie dzieli się we
wnęce (obie gałęzie
podtętnicze)
Tętnica płucna
oddziela oskrzela nadi podtętnicze
powyżej oskrzela głównego
Żyły płucne, górna i dolna
w części przednio-dolnej wnęki obu płuc,
ż. pg – z przodu, ż. pd- najniżej
36
SEGMENTY OSKRZELOWO-PŁUCNE
Najmniejsza, niezależna funkcjonalnie część
płuca i najmniejsze pole płucne, które może
być usunięte bez wpływu na sąsiednie
okolice.
Jednostka morfologiczna i fizjologiczna.
PŁUCO PRAWE – 10 segmentów
PŁUCO LEWE – 9 lub 8 segmentów
ŻRÓDŁO: Narkiewicz O, Moryś J, Anatomia człowieka , PZWL
Oskrzele segmentowe
Tętnica segmentowa
Naczynia żylne
37
UNACZYNIENIE PŁUC
•
DWA UKŁADY NACZYŃ KRWIONOŚNYCH:
CZYNNOŚCIOWY
– tętnice (t. płucna prawa i lewa od pnia płucnego) i żyły płucne górna i dolna –
(wchodzą do lewego przedsionka)
(WYMIANA GAZOWA)
ODŻYWCZY
– tętnice ( od aorty piersiowej lub jej gałęzi):
• tętnica oskrzelowa prawa - pojedyncza, odchodzi od III tętnicy międzyżebrowej
tylnej lub tętnicy oskrzelowej lewej górnej
• tętnice oskrzelowe lewe (lewa górna i lewa dolna) – odchodzi od aorty piersiowej
– żyły oskrzelowe (gałęzie oskrzelowe) - uchodzą do żył płucnych lub lewego
przedsionka; po stronie prawej do żyły nieparzystej lub międzyżebrowej górnej,
po stronie lewej do żyły nieparzystej krótkiej
(UNACZYNIENIE TKANKI ŁĄCZNEJ PŁUC Z PRZEGRODAMI I OPŁUCNEJ)
38
39
UNERWIENIE PŁUC
Splot płucny przedni i tylny
Do korzenia płuca dochodzą włókna :
 przywspółczulne (od nerwu błędnego) –
skurcz oskrzeli i oskrzelików, wydzielanie
gruczołów
• współczulne (od zwojów piersiowych oraz
zwoju szyjno- piersiowego pnia
współczulnego) - hamowanie skurczu,
rozszerzenie oskrzeli
• dośrodkowe – z receptorów rozciągania
Czy płuca mogą boleć?
40
Uwagi kliniczne
Procesy patologiczne związane z jamą opłucnej:
1. ODMA OPŁUCNOWA (pneumothorax)
2. ROZEDMA - nieprawidłowe powiększenie przestrzeni powietrznych położonych obwodowo
od oskrzelików końcowych i destrukcja ścianek tych struktur. Skutkiem tego jest nadmierne
upowietrznienie płuc, przy zmniejszeniu ilości pęcherzyków płucnych. Zatracenie elastyczności
płuca. Zwiększenie ilości powietrza zalegającego. Krótkie oddechy na wysokim wdechu.
3 NIEDODMA - bezpowietrzność miąższu płucnego spowodowana zamknięciem oskrzela
doprowadzającego powietrze do określonego obszaru miąższu płucnego lub uciskiem (niedodma
z ucisku) będącym skutkiem obecności płynu w jamie opłucnowej lub innej zmiany uciskającej
na miąższ płucny.
41
Uwagi kliniczne
Procesy patologiczne związane z jamą opłucnej:
2. Gromadzenie płynów w jamie opłucnowej:
 Krew (haemothorax)
 Ropa (pyothorax)
 Chłonka (chylothorax)
 Płyn przesiękowy (hydrothorax)
Płyny gromadzą się najczęściej w zachyłku żebrowo –przeponowym.
NAKŁUCIE JAMY OPŁUCNEJ (celem drenażu) – nie przekraczając IX międzyżebrza
- II przestrzeń miedzyżebrowa w linii srodkowo-obojczykowej
- V przestrzeń międzyżebrowa w linii pachowej środkowej
- II przestrzeń międzyżebrowa w linii środkowo-obojczykowej
3. Ciężki uraz klatki piersiowej – krew i powietrze w jamie opłucnej (hemopneumothorax)
42
Miejsca odsłuchiwania płatów płuc
43
44