6-cio latek w i-szej klasie w aspekcie rozwoju mowy
advertisement
„6-latek w I klasie w aspekcie rozwoju mowy” mgr Anna Gajewska – logopeda Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna Nr 7 w Warszawie mgr Anna Skoczylas – neurologopeda Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna Nr 8 w Warszawie Powszechnie podkreśla się, iż język jest najdoskonalszym środkiem porozumiewania się ludzi między sobą. Praktyczną i konkretną jego realizacją jest mowa. „Mowa nie jest umiejętnością wrodzoną. Człowiek nabywa ją w ciągu swego życia osobniczego w kontakcie z innymi ludźmi” [1] [1] Minczakiewicz E. (1997), Mowa, rozwój, zaburzenia, terapia. Kraków, Wydawnictwo Naukowe WSP, s. 64. 2 Charakterystyka rozwoju mowy dziecka Według Leona Kaczmarka w rozwoju mowy wyodrębnia się cztery okresy: Okres melodii (0-1 roku życia) Okres wyrazu (1-2 roku życia) Okres zdania (2-3 roku życia) Okres swoistej mowy dziecięcej (3-7 roku życia) 3 Rozwój mowy dziecka 6-letniego według Leona Karczmarka znajduje się w okresie swoistej mowy dziecka (= swoistych form językowych). Okres swoistej mowy dziecka trwa od 3 do 7 roku życia. 4 W okresie swoistej mowy- dziecko porozumiewa się swobodnie z otoczeniem, prowadząc rozmowy. Wypowiedzi dziecięce różnią się jednak pod pewnymi względami od mowy ludzi dorosłych sposobem artykułowania dźwięków, stosowanym słownictwem, sposobem budowania zdania, gramatyką - innymi niż w języku standardowym. Różnice te są największe na początku tego okresu rozwojowego i stopniowo zanikają, w różnym tempie u poszczególnych dzieci. 5 W wieku 5- 6 lat normalnie rozwijające się dziecko opanowuje w pełni technikę mówieniazdobywa umiejętność wymawiania pełnego zasobu głoskowego języka polskiego. Dość częste są jednak odstępstwa i opóźnienia. 6 Na ogół dziecko 5-cio i 6-letnie ma świadomość, jaki kształt brzmieniowy ma wyraz choćby miało trudności z jego artykulacją. U dzieci intensywnie w tym czasie działa autokorekcja wymawianiowa– jest to mechanizm pozwalający dziecku korygować własną wymowę niezależnie od ewentualnej ingerencji logopedycznej. 7 Dzieci 5-cio, 6-letnie mówią często w sposób bełkotliwy: opuszczają sylaby w długich sylabicznie słowach, redukują trudne do wymówienia grupy spółgłoskowe, zastępują trudną grupę spółgłoskową inną, uniwersalnie przez dziecko stosowaną dla wszystkich trudnych grup spółgłoskowych, mają trudności z wymówieniem wyrazów, w których sąsiadujące ze sobą sylaby zawierają głoski później nabyte oraz głoski będące wcześniej ich substytutami, przestawiają głoski i sylaby, opuszczają lub dodają głoski, zastępują głoski zbliżone fonetycznie, Sposób mówienia rzutować może potem na sposób pisania. 8 Słownik Osiągnięciem rozwojowym okresu swoistej mowy dziecka jest znajomość wszystkich części mowy, choć przy różnej częstotliwości ich stosowania. Następuje poszerzanie zakresu znaczeniowego wyrazów i ciągły wzrost zasobu słownikowego. 9 Neologizmy dziecięce Coraz już rzadziej u 6-latka pojawiają się neologizmy dziecięce– swoiste formy językowe. Już w pewnym stopniu orientuje się w regułach tworzenia wyrazów, jednak nie zna form wyjątkowych. Inne neologizmy powstają wskutek ciągle postępującego rozwoju słownictwa. Jeśli dziecko nie zna jakiegoś słowa, a potrzebuje użyć go w wypowiedzi, tworzy neologizm. 10 Dziecko, choć rozumie, prawie nie posługuje się niektórymi częściami mowy. Mówi stosując tylko wyrazy i fragmenty wyrazów niosące treść. Czasem określa się to okresem mowy telegraficznej. Ponadto dzieci skłonne są używać gwary rówieśniczej – mniej starannej odmiany mowy, w której opuszcza się formy nieistotne dla treści wg. dziecka, w tym: formy gramatyczne, przyimki, spójniki. 11 Budowanie zdań: W swych wypowiedziach dziecko 6-letnie buduje krótkie zdania stopniowo rozwijając je do 5-6 członów. Akcentuje pierwsze wyrazy – tam umieszcza najważniejsze słowo. Szyk składniowy takiego zdania jest dowolny. Dziecko stosuje liczne powtórzenia o tym samym znaczeniu, szeregowe określniki. 12 Dziecko nie panuje jeszcze nad składnią. W jego wypowiedziach mogą występować tzw. potoki składniowe– szereg zdań niejasno od siebie oddzielonych. 13 U dziecka 5-cio i 6letniego zaczyna funkcjonować świadomość językowa. Dziecko zauważa obecnie pomyłki językowe, czy jakieś odstępstwa otoczenia i coraz częściej słusznie, czy niesłusznie je poprawia. 14 Funkcja konwersacyjna mowy W konwersacjach dorosłych z dziećmi 5-cio i 6letnimi przeważają pytania. Pełnią one ważną rolę w rozwoju języka dziecka. Dziecko 6-letnie już od dwóch lat ma opanowaną umiejętność słuchania odpowiedzi na zadane przez siebie pytanie oraz potrafi replikować. W jego wypowiedziach występują komentarze, potwierdzenia, powtórzenia, polecenia. W rozmowach najpierw dorosły dostosowuje się do dziecka, a 6-letnie dziecko wykazuje już umiejętność dostosowania się do partnera rozmowy – dziecięcego lub dorosłego. U dziecka rozwijają się funkcje dialogowe mowy. 15 Rozwój mowy wewnętrznej Funkcją mowy jest też udział w procesie myślenia. Do wieku 4-5 lat powinna się dokonać tzw. interioryzacja mowy. Mowa wewnętrzna to odmiana mowy, którą posługujemy się komunikując się ze sobą samym. U młodszego dziecka nie ma mowy wewnętrznej– dziecko wypowiada to, co myśli. 16 Proces przejścia od myślenia (mowy wewnętrznej) do mowy zewnętrznej u dziecka jest słabo kontrolowany. Wiążą się z tym tzw. falstarty, kiedy wypowiadanie się wyprzedza myślenie. Stąd często wynika niepłynność w wypowiedziach dzieci. Dziecko poszukuje formy dla swojej wypowiedzi. Tu też są źródła zaburzeń w wypowiedziach dzieci 6-letnich. 17 Trudności związane ze stanem rozwoju mowy dziecka 6-letniego idącego do kl. I „Wśród czynników decydujących o dojrzałości szkolnej poczesne miejsce zajmują problemy mowy i jej rozwoju. Dziecko z nie ukształtowaną mową skazane jest na niepowodzenia w nauce szkolnej, o ile wcześniej braki w tym zakresie nie zostaną wyrównane w specjalnej grupie przygotowawczej” /Józef Kania „Szkice logopedyczne” / 18 Trudności związane ze stanem rozwoju mowy dziecka 6-letniego idącego do kl. I „Trudności w pisaniu i czytaniu …. występują u osób z pewnymi wadami mowy; zazwyczaj piszą tak, jak wymawiają” /Irena Styczek „Logopedia”/ osoby te 19 Trudności związane ze stanem rozwoju mowy dziecka 6-letniego idącego do kl. I „Zaburzenia funkcji językowych znajdują swoje miejsce w patomechanizmie dysleksji” /Marta Bogdanowicz „O dysleksji”/ 20 Niepowodzenia szkolne dzieci rozpoczynających naukę szkolną z nie w pełni ukształtowaną mową Według badań dotyczących błędów pisma u uczniów kl. I Spirowej (1957): uczniowie z poprawną wymową stosunkowo rzadko oddzielnie zapisują poszczególne części wyrazu lub łączą dwa wyrazy. Dla dzieci z zaburzeniami artykulacyjnymi ten rodzaj błędów jest specyficzny. Ponadto dzieci te opuszczają pojedyncze litery w wyrazach, całe sylaby, niekiedy wyrazy w zdaniach. Często przestawiają i dodają litery. 21 Niepowodzenia szkolne dzieci rozpoczynających naukę szkolną z nie w pełni ukształtowaną mową R. Bytnar-Hys (1991): istnieje zależność między fonetycznymi błędami w pisaniu a opóźnionym rozwojem mowy i zaburzeniami słuchu fonematycznego, a także między zniekształceniami sylabowej struktury wyrazów w pisaniu a opóźnionym rozwojem mowy i poziomem rozwoju leksykalnego. 22 Przeciwdziałanie trudnościom Są dzieci, które potrzebują terapii logopedycznej „Jedynie skuteczną metodą reedukacji błędów pisma powstałych w rezultacie wad wymowy jest nauka poprawnej artykulacji”. – Józef Kania Błędy w piśmie dziecka mogą zostać przezwyciężone, gdy praca nad techniką wymawianiową wiąże się z pracą nad słuchem fonemowym i analizą fonologiczną wyrazów. Dźwięk wywołany, lecz nie zautomatyzowany, nie powoduje zmian w analizie. Dzieci, u których w pracy korekcyjnej dźwięki nie zostały zautomatyzowane mają również trudności w analizie wyrazów wymawianych poprawnie. 23 Przeciwdziałanie trudnościom Należy zwrócić uwagę: praca logopedyczna powinna dotyczyć dziecka 5-letniego, które jako 6-latek wybierze się do kl. I. Jest to jeden z aspektów pracy nad gotowością szkolną. 24 Kilka rad dla rodziców dzieci 5-letnich Do dziecka należy mówić wolno. Wymowa powinna być dokładna i wyraźna – staje się bowiem wzorcem dla dziecka. Dzięki takim zjawiskom, jak autokorekcja wymawianiowa i echolalie, odrębności wymowy dziecka stopniowo zanikają. Nie wolno dzieci leworęcznych zmuszać do posługiwania się w okresie kształtowania się mowy ręką prawą. Przeszkadza to normalnemu wykształceniu, umiejscowieniu i funkcjonowaniu nieustalonego jeszcze mechanizmu mowy. 25 Kilka rad dla rodziców dzieci 5-letnich Odstępstwa od normy w wypowiedziach dzieci, wprowadzane przez dziecko korekty, nadmiar pytań mogą wydać się nużące. Jedynie cierpliwość, takt i zręczność otoczenia mogą sprawić, że rozmowy dziecka z dorosłym staną się cennym ćwiczeniem językowym dla dziecka. 26 DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ!!!
