kierunki badań nad językiem dziecka

KIERUNKI BADAŃ NAD JĘZYKIEM DZIECKA
Począwszy od starożytności aż po dzień dzisiejszy badaczy interesuje
problem rozwoju mowy u dzieci. Istnieje wiele teorii wyjaśniających proces
nabywania języka przez dziecko. Szczególnie interesujące są teorie wyjaśniające
proces przyswajania języka jako:
- wytwarzanie nawyków,
- przejaw wrodzonych zdolności,
- odkrywanie w funkcji wypowiedzi.
Wśród wielu teorii, nie ma takiej, która
wyjaśniłaby
ten
problem.
Dla
podjętych
kompleksowo i wyczerpująco
badań
ważne
są
dwie teorie.
Pierwszą z nich jest teoria przyjęta przez natywistów, którzy mówią o
biologicznym
podłożu mowy. Uważają oni
bowiem, że tylko predyspozycje
biologiczne umożliwiają opanowanie mowy. Inne stanowisko zajmują behawioryści,
którzy środowisku przypisują decydujący wpływ na rozwój i opanowanie mowy.
B. Skinner mocno akcentował rolę otoczenia na rozwój języka dziecka. Skinner i inni
behawioryści uważali, że modelem wyjaśniającym opanowanie języka jest model
uczenia się instrumentalnego. Dziecko przypadkowo odkrywa pewne reakcje
werbalne, a dorośli te reakcje wzmacniają poprzez nagradzanie i powtarzanie
i sprawiają, że stają się one częścią stałych zachowań dziecka.
Skinner wyróżnił trzy drogi powstawania werbalnej reakcji dziecka:
- reakcję „echową”,
- reakcję przypadkową,
- reakcję na pojedyncze bodźce.
Uważał on, że dziecko przyswaja język dzięki nawykowi powtarzania oraz
wzmacniającym te nawyki reakcjom rodziców, w wyniku czego powstają u niego
stałe zachowania. Teorię tę podważył N. Chomsky. Jego zdaniem dziecko uczy się
języka swego otoczenia, gdyż posiada wrodzony mechanizm przyswajania języka,
dzięki któremu wykrywa w wypowiedziach dorosłych użytkowników abstrakcyjne
reguły językowe i może opanować dowolny język. Tezę Chomsky’ego popiera
koncepcja
E. H. Lenneberga, który uważał, że
język jest
zdeterminowany
biologicznie, jest cechą gatunku ludzkiego, a zdolność językowa wiąże się ze
specyficznym funkcjonowaniem mózgu. Początkowo nie zajmowano się znaczeniem
wypowiedzi dzieci, lecz jedynie ich formą gramatyczną.
Psycholingwiści podjęli się określenia kompetencji językowej, czyli wiedzy
dziecka
o
abstrakcyjnych
regułach
językowych
wyznaczających
i rozumienie mowy. L. Bloom badając mowę dziecka
znaczenie
wypowiedzi
wykrycie, w jaki
dzieci.
sposób
dziecko
Istotą
zwróciła
problemu badawczego
produkcję
uwagę
na
stało
się
realizuje intencje semantyczne
w
kolejnych etapach rozwoju językowego.
Współcześnie
uświadomiono sobie, że w celu adekwatnego opisania i
wyjaśnienia strukturalnych aspektów języka, konieczne jest prześledzenie aspektu
funkcjonalnego. Dlatego w badaniach znajdują zastosowanie różne koncepcje
teoretyczne dotyczące pragmatycznego znaczenia języka. Jedną z nich jest teoria
aktów mowy Austina. Głosi ona, że ludzie używają języka po to, aby przez swoje
wypowiedzi dokonać czegoś, by spowodować zaistnienie jakiegoś nowego stanu
rzeczy. Teoria Austina ma obecnie zastosowanie w badaniach nad wczesnymi
fazami rozwoju językowego. W badaniach tych analizuje się nie tylko wypowiedzi
dziecka, co całe „akty mowy”. Takie ujęcie wprowadzają również Bates, Camaioni,
Volterra (1975 ) i Bruner (1975 ).
Interesująca jest funkcjonalno - pragmatyczna koncepcja Hollidaya (1975 ).
Jego zdaniem, rozwój werbalny dziecka przebiega w trzech fazach.
Faza I polega na opanowaniu podstawowych funkcji języka. W fazie tej
dziecko opanowuje następujące funkcje:
- instrumentalną (chcę ),
- regulacyjną ( rób, co ci każę ),
- interakcyjną ( ty i ja, mnie i tobie ),
- osobistą ( to ja ),
- heurystyczną ( powiedz mi, dlaczego ),
- imaginacyjną ( wyobraźmy sobie, że ),
- informacyjną ( mam ci coś do powiedzenia ).
Faza II przypada na drugie półrocze drugiego roku życia dziecka. Sygnałem
tej fazy jest pojawienie się dialogu.
Pojawiają się tu dwie funkcje:
- pragmatyczna,
- matetyczna.
W fazie III dziecko zna wiele sposobów używania języka, opanowuje reguły
gramatyczne. W tej fazie zauważa się rozwój funkcji imaginacyjnej (używanie języka
do zabaw ) i funkcji informacyjnej ( traktowanie języka jako środka do przekazywania
informacji ).
System ten zakłada że:
1. Funkcje pojawiają się w wymienionej kolejności ( wyraźnie ostatnia
pojawia się funkcja informacyjna ).
2. Funkcje pojawiają się kolejno, niezależnie od siebie.
3. Opanowanie tych funkcji jest koniecznym warunkiem przejścia na
system dojrzały.
Analizowanie procesu opanowywania języka z punktu widzenia odkrywania
funkcji wypowiedzi doprowadziło do wyeksponowania w badaniach problemów
kompetencji komunikacyjnej. D. H. Hymes ( 1971 ) uważa, iż „jest to zdolność
spostrzegania i kategoryzowania sytuacji społecznej i dostosowywania do niej
sposobu mówienia”. I. Kurcz ( 1976 ) uważa, że „na kompetencje komunikacyjną
składa się kompetencja językowa oraz nabyta wiedza na temat sposobów użycia
języka w
kontekście społecznym”. Hymes zaproponował schemat
kategorii
używanych między aktami mówienia a sytuacjami, w których się one odbywają.
Wyróżnił on następujące kategorie:
1. Bezpośrednie otoczenie ( fizyczne warunki porozumiewania się ).
2. Uczestnicy ( nadawca, słuchacz, adresat ).
3. Funkcja ( wyniki zamierzone i niezamierzone, cele indywidualne i
ogólne ).
4. Sekwencja aktów ( forma treść kolejnych przekazów ).
5. Sposób przekazywania komunikatu.
6. Środki, tj. kanał ( np. mówienie, pisanie ) i forma mowy ( np. potoczna
lub standardowa, rejestr, kod, ).
7. Reguły interakcji werbalnej ( normy zachowania, normy interpretacji ).
8. Styl ( kategorie formy językowej, np. wiersz, dowcip, list ).
Interesująca dla badaczy okazała się pierwsza kategoria, tj. sytuacja
rozumiana jako bezpośrednie otoczenie. Językowym aspektem procesu socjalizacji
zajmował się B. Bernstein. Według niego regulacja i kontrola zachowania dokonuje
się za pośrednictwem „kodów”, czyli ustalonych w danym środowisku „systemów
mówienia”. Opanowanie „ kodu”
danej
społeczności
jest
równoznaczne z
nabywaniem kompetencji komunikacyjnej.
Wyżej wymienione badania dokonywane były na przestrzeni wielu lat.
Wynikały
one
z
potrzeb
spowodowanymi nierównymi
rozwiązywania
problemów
edukacji
szkolnej,
możliwościami dzieci w zakresie posługiwania się
językiem. Uważam, że wszystkie te badania o zmiennym kierunku poszukiwań
rozszerzyły nasze myślenie o wielu aspektach procesu, jakim jest przyswajanie
języka przez dziecko.