Praca socjalna i pomoc społeczna w Polsce: pomiędzy

PROJEKT SYSTEMOWY 1.18
TWORZENIE I ROZWIJANIE STANDARDÓW
USŁUG POMOCY
I INTEGRACJI SPOŁECZNEJ
Działania w zakresie wdrażania standardów pracy socjalnej
i funkcjonowania instytucji pomocy społecznej
Animator – mediator – lokalny polityk społeczny
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
1
Marek Rymsza
ISNS Uniwersytet Warszawski, ekspert ISP
„Praca socjalna i pomoc społeczna
w Polsce: pomiędzy profesjonalizacją
i instytucjonalizacją „
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wyjściowe założenia badań ISP
Na przedsięwzięcie badawcze złożyły się:
(1)badanie jakościowe pracowników socjalnych z OPS
(częściowo samodzielne, a częściowo o charakterze
wspierającym badanie „główne”)
(2)badanie ilościowe na próbie reprezentatywnej
pracowników socjalnych zatrudnionych w różnych
placówkach
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Publikacje:
 Raport: Magdalena Dudkiewicz (red.), Pracownicy
socjalni: pomiędzy instytucją pomocy społecznej a
środowiskiem lokalnym, ISP, Warszawa 2011
 Raport: Marek Rymsza (red.), Czy podejście
aktywizujące ma szansę? Pracownicy socjalni i praca
socjalna w Polsce 20 lat po reformie systemu pomocy
społecznej, ISP, Warszawa 2011
 Książka: Marek Rymsza (red.) – Pracownicy socjalni i
praca socjalna w Polsce – w przygotowaniu (po recenzji
wydawniczej)
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Eksperci
 Każde z badań realizował odrębny zespół
•
badanie ilościowe: 4 ekspertów + konsultant
(dr Mariola Bieńko, dr Marta Łuczyńska, dr Tomasz
Kaźmierczak, dr Marek Rymsza – kierownik Zespołu,
Marek Dudkiewicz – konsultant metodologiczny);
•
badanie jakościowe: 3 ekspertów
(dr Magda Dudkiewicz – kierownik Zespołu, dr Mariusz
Granosik, dr Mariola Racław)
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Koncepcja badania ilościowego
 Portret pracowników socjalnych ad 2010;
 Analiza postrzegania przez badanych pracy socjalnej;
 Analiza potencjału modernizacyjnego służb społecznych
w perspektywie upowszechniania podejścia
aktywizującego, w tym środowiskowej pracy socjalnej
(organizowania społeczności lokalnej);
 Weryfikacja tezy o wpływie instytucjonalizacji
pomocy społecznej na profesjonalizację
pracowników socjalnych
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Weryfikacja tezy głównej
• rozróżnienie (1) profesjonalizacji przez
instytucjonalizację oraz (2) profesjonalizacji przez
edukację
• rozróżnienie dwóch rodzajów tożsamości zawodowej:
(1) pracownik socjalny jako urzędnik systemu pomocy
społecznej oraz (2) pracownik socjalny jako
specjalista w zakresie pracy socjalnej
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Konstrukcja próby badawczej
Próba losowo-warstwowa 1210 pracowników
socjalnych
3 warstwy (wyniki przeważane):
•
600 pracowników socjalnych OPS
•
•
360 pracowników socjalnych PCPR
250 pracowników socjalnych innych placówek (placówki
wsparcia dla bezdomnych, Środowiskowe Domy Samopomocy,
CIS)
-
Realizacja badania : firma Quality Watch, wrzesień 2010
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Pierwsza warstwa (podstawowa):
pracownicy OPS zatrudnieni na stanowisku
pracownika socjalnego; w OPS ulokowany jest trzon
kadry pracowników socjalnych, równocześnie to
przede wszystkim pracownicy OPS zostali podani
„profesjonalizacji przez instytucjonalizację”
• (podwarstwy: pracownicy socjalni z GOPS, MGOPS,
MOPS, PMOPS)
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Druga warstwa (uzupełniająca):
pracownicy PCPR zatrudnieni na stanowisku
pracownika socjalnego; PCPR to drugi (mniej liczny i
młodszy) trzon kadry pracowników socjalnych,
poddany (ale w mniejszym zakresie niż kadry OPS)
„profesjonalizacji przez instytucjonalizację
• (podwarstwy: pracownicy socjalni zPCPR, PMOPS)
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Trzecia warstwa (sprawdzająca):
pracownicy socjalni placówek „pobrzeża” systemu
pomocy społecznej – rozproszeni, stanowiący
uzupełnienie kadr specjalistycznych placówek
wsparcia, w mniejszym stopniu poddani
profesjonalizacji przez instytucjonalizację
• (podwarstwy: pracownicy socjalni z (1) placówek dla
bezdomnych, (2) środowiskowych domów
samopomocy, (3) centrów integracji społecznej.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zalety badania
 Możliwość porównywania wyników w trzech
wyróżnionych warstwach przy równoczesnej możliwości
ekstrapolacji wyników dla całej próby na ogół
pracowników socjalnych (walor reprezentatywności);
 Możliwość porównania z badaniami wcześniejszymi
(część pytań powtórzonych);
 Uwzględnienie pracowników socjalnych zatrudnionych
„na obrzeżach” publicznej pomocy społecznej –
konstrukcja próby „oddziałuje” na rzeczywistość;
 Wykorzystanie wyników badania jakościowego.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podziękowania
 Pracownikom socjalnym za udział w badaniu i życzliwy
stosunek do naszego przedsięwzięcia; to nie my
oceniamy pracowników socjalnych, ale prezentujemy
zestawienia ich ocen, deklaracji, spostrzeżeń
 MPiPS za umożliwienie przeprowadzenia kompleksowej
diagnozy pracowników socjalnych i pracy socjalnej
wykraczającej poza zadania przypisane nam w dalszych
działaniach projektowych w ramach LIS
 Fimie Quality Watch za profesjonalną realizację
badania w terenie i pozostałe działania wspierające
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Charakterystyka badanej populacji
• 94,2% - kobiety
• 99,6% zatrudnienie „kodeksowe” (97,7% - pełnoetatowe)
• Średni wiek: 40 lat (OPS - 40,1; placówki specj. - 37,9; PCPR - 35,7);
• Średni staż pracy: 13,3 lat (OPS 13,8; placówki specj. – 9,8; PCPR – 8,8)
• 73,3% - wychowuje dzieci (28,7 - 1; 34,0% - 2; 26,7% - 3 i więcej)
• 71,5% - w związku małżeńskim
• 74,9% - uczestniczy w realizacji projektów unijnych (w tym 44,3% było
lub jest zatrudnionych przy takich projektach)
• 42,7% - wykształcenie wyższe „kierunkowe” + 4,7% - inne wyższe; 45,8%
posiada którąś ze specjalizacji
• 90,6% – nie jest członkiem żadnej organizacji społecznej
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Pracownicy socjalni placówek specjalistycznych w
porównaniu z pracownikami socjalnymi OPS mają:
 Wyższy poziom samooceny i zadowolenia z
wykonywanej pracy
 Większe poczucie sprawstwa
 Są bardziej otwarci na praktykowanie pracy socjalnej na
co dzień
 Częściej deklarują świadomy a nie przypadkowy wybór
zawodu i częściej wybraliby tez zawód raz jeszcze;
(pracownicy socjalni PCPR lokują się po środku continuum)
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Pracownicy socjalni wszystkich warstw wskazują
na niski prestiż wykonywanego zawodu
ale
 Najbardziej pesymistyczni są pracownicy socjalni
OPS;
 Pracownicy socjalni OPS są najbardziej
niezadowoleni z otrzymywanego wynagrodzenia,
choć deklarują najwyższe zarobki (o 300 zł wyższe
niż zatrudnieni w placówkach specjalistycznych i o
200 zł wyższe – niż zatrudnieni w PCPR.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Syndrom wypalenia zawodowego
jest wyższy wśród pracowników socjalnych z OPS i PCPR
niż z placówek specjalistycznych
Przy czym ważnym źródłem stresu dla pracowników
socjalnych PCPR (i w nieco mniejszym stopniu OPS) są
sprawy typowo urzędnicze powstające na linii pracownik
– zatrudniająca podczas gdy dla pracowników socjalnych
placówek specjalistycznych sprawy na linii pracownik
socjalny – klient , a więc charakterystycznie dla helping
profession.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wnioski (1)
Profesjonalizacja przez instytucjonalizację zdominowała
w Polsce profesjonalizację przez edukację.
Jeżeli chcemy rozwijać służby społeczne w nurcie
helping professions niezbędne jest:
 stworzenie warunków do codziennego praktykowania
pracy socjalnej we wszystkich typach placówek
wsparcia;
 integracja programów kształcenia i praktyki zawodowej.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wnioski (2)
 Tworzenie zrębów korporacji zawodowej powinno
obejmować ogół czynnych zawodowo pracowników
socjalnych, także kwalifikowanych specjalistów od
pomagania zatrudnionych w placówkach z pobrzeża
pomocy społecznej: publicznych i niepublicznych;
 AD 2010 pracownicy socjalni „peryferiów” SPS to
rozproszona, ale najbardziej prorozwojowa część
środowiska zawodowego, których doświadczenia mogą
pomóc w przezwyciężeniu dominacji „urzędniczej” orientacji
pracy socjalnej; doświadczenia te należy szerzej
uwzględniać w programach kształcenia.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wnioski (3)
 Warto tworzyć stanowiska pracy dla pracowników
socjalnych w różnych placówkach wsparcia, także
funkcjonujących w ramach trzeciego sektora;
 W OPS warto instytucjonalnie rozdzielić (w sposób
uwzględniający wielkość poszczególnych placówek)
pracę socjalną (dając przestrzeń do praktykowania jej
różnymi metodami: case work, metoda grupowa, metoda
środowiskowa) i wypłacanie zasiłków.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wnioski (4)
 Pracownicy socjalni chcą być zatrudnieni na etatach w
placówkach wsparcia, ale pracować z ludźmi w
środowisku; warto to uwzględnić w projektowaniu
rozwoju służb społecznych;
 Praca środowiskowa to potencjał rozwojowy pracy
socjalnej w Polsce, odwołujący się do polskich tradycji
pracy socjalnej;
 Pracownicy socjalni są zainteresowani działaniami
ukierunkowanymi na usamodzielnienie i wzmacnianie
klientów; nie należy jednak tej orientacji wciskać w
„gorset urzędniczo-kontrolny”.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Dziękuję za uwagę
Marek Rymsza
Warszawa, 25 maja 2011
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego