Wyprawy krzyżowe

Agata Rokita
Wyprawy krzyżowe
Wyprawami krzyżowymi nazwano szereg wypraw wojennych, których powodem
były próby rozszerzenia strefy wpływów papiestwa na wschodnią i południową część
wybrzeży Morza Śródziemnego.
Krucjaty zapoczątkował papież Urbana II, który na
synodzie w Clermont w 1095 roku wezwał rycerstwo do walki z niewiernymi.
Rys. 1 Synod w Clermont w 1095 r.
Miano odbić Jerozolimę i Ziemię Świętą z rąk Turków. Próbowano też ochronić
Cesarstwo Bizantyjskie przed Turkami seldżuckimi. Kolejni papieże chcieli też
zjednoczenia chrześcijaństwa zachodniego i bizantyjskiego oraz podporządkowania
Cesarstwa Bizantyjskiego Rzymowi. Krucjaty były też najprostszym sposobem
wzbogacenia rycerstwa i zdobycia ziemi. Jedną z przyczyn konfliktu była oczywiście
również religia. Obie religie, głoszące prawdę o jednym Bogu i mające wielu wspólnych
proroków od początku konkurowały ze sobą. Muzułmanie uznający Jezusa jako proroka,
odrzucali go jako syna bożego. Chrześcijanie jednocześnie odmawiali świętości
Koranowi. Trzy wieki przed pierwszymi krucjatami chrześcijanie islam zaczęli określać
jako herezję.
I krucjata 1096-1099
Organizatorem pierwszej krucjaty był papież Urban II. Uczestniczyli w niej
głównie Normanowie, Lotaryńczycy, Włosi. Dzięki trwającej na tych terenach wojnie
domowej krzyżowcom udało się odnieść szereg zwycięstw. W 1097 r. zdobyto Niceę i
Edessę, w 1098 r. Antiochię, a w 1099 Jerozolimę. W roku 1099 na zdobytych terytoriach
utworzono Królestwo Jerozolimskie, a także Księstwo Antiochii, hrabstwa Edessy oraz
Trypolisu. Pierwszym władcą Królestwa Jerozolimskiego był książę Godfryd de Boullion.
Jego brat Baldwin, używający tytułu króla jerozolimskiego, podporządkował sobie w
1100 roku władców hrabstwa Edessy i Trypolisu oraz księstwa Antiochii. Powstało
feudalne państwo, gdzie ludność chrześcijańska została klasą panującą.
Rys. 2 Oblężenie Jerozolimy w 1099 r.
II krucjata 1147-1149
Krucjatę zorganizował Ludwik VII, który wraz z królem Niemiec Konradem III
był też jednym z jej dowódców. Wyprawę zorganizowano po zdobyciu przez
muzułmanów w 1144 roku Edessę, twierdzy krzyżowców. Każdy z monarchów podjął
wyprawę na własną rękę i w efekcie rozdzielenia sił krzyżowców obydwie armie zostały
pokonane. Wyprawa zakończyła się całkowitą klęską krzyżowców. Druga krucjata
przyniosła jeszcze jeden efekt. Było nim pogorszenie stosunków między państwami
krzyżowców, Bizancjum i częścią przyjaźnie nastawionych władców muzułmańskich.
III krucjata 1189-1192
Początkiem nowej wyprawy była kolejna klęska chrześcijan. Po przegranej przez
Królestwo Jerozolimskie bitwie pod Hattin (1187) oraz wzięciu do niewoli króla
Gwidona sułtan egipski Saladyn opanował prawie całe terytorium Królestwa, włącznie ze
stolicą. Krzyżowców utrzymali Tyr, Trypolis i Antiochię. Trzecia krucjata składała się
z trzech dużych wypraw. W krucjacie tej wziął udział król francuski Filip August,
niemiecki cesarz Fryderyk I Rudobrody, oraz angielski król Ryszard Lwie Serce. Mimo
dezorganizacji armii cesarza Fryderyka I po jego śmierci (utonął w rzece Salef) udało się
doprowadzić do odzyskania Akki w 1191roku. Po tym sukcesie wojska Filipa Augusta
wycofały się z udziału w krucjacie. Dowództwo nad wojskami objął Ryszard Lwie Serce.
W 1192 roku zawarł on z Saladynem rozejm, na podstawie którego w rękach krzyżowców
pozostało wybrzeże od Tyru do Jafy. Król Saladyn zatrzymał resztę Królestwa
Jerozolimskiego, jednak zgodził się na dopuszczenie pielgrzymów do miejsc świętych dla
chrześcijan.
Rys. 3 Krzyżowcy pod Konstantynopolem w czasie II krucjaty
IV krucjata 1202-1204
Kompromisowy rozejm zawarty przez Ryszarda Lwie Serce i Saladyna nie został
dobrze przyjęty przez papiestwo. Papierz Innocenty III i Wenecja byli organizatorami
kolejnego konfliktu. Początkowo planowano zaatakowanie przez krzyżowców Egiptu
jako głównej siedziby Saladyna. Udział Wenecji i innych miast włoskich jak: Genua, Piza
miał zapewnić transport morski. Pomoc Wenecji nagrodzono poprzez zdobycie w 1202
roku chrześcijańskiego miasto Zara, które konkurowało z wenecjanami w handlu
z Wenecją w Dalmacji. W 1203 krzyżowcy pomogli odzyskać tron w Konstantynopolu
zdetronizowanemu cesarzowi Izaakowi II Angelosowi. Jednak już w kolejnym roku
krzyżowcy obalili cesarza, zdobyli miasto i ograbili je. Zlikwidowano Cesarstwo
Bizantyjskie i powołano w jego miejsce Cesarstwo Łacińskie. Wenecja zyskała
dodatkowo Kretę. Cesarstwo Łacińskie (Nicejskie) istniało do 1261. Wtedy to
Konstantynopol odzyskał Michał VIII Paleolog.
Rys.4 Bitwa z muzułmanami
Krucjata dziecięca 1212
Krucjata ta była przejawem wyjątkowej głupoty i barbarzyństwa chrześcijan. Zło
i zbrodnie popełnione przez IV krucjatę miały zmyć dzieci wysłane na pewną śmierć.
W Europie spopularyzowano pogląd, że wyzwolenia Grobu Chrystusowego mogą
dokonać
jedynie
niewinne
dzieci.
W
1212
roku
wysłano
je
do
portów
śródziemnomorskich. Wiele z nich zmarło w drodze z chorób i wyczerpania. Pozostałe,
które dotarły do miast portowych, zostały sprzedane przez kupców do niewoli
muzułmańskiej.
V krucjata 1217-1221
Podczas V krucjaty spróbowano w końcu zdobyć Egipt. W krucjacie wzięli udział
królowie Węgier i Austrii. W 1217 król jerozolimski Jan z Brienne opanował egipską
Damiettę. Sukces w delcie Nilu zaprzepaściła jednak wyprawa na Kair. Krzyżowcy
zostali otoczeni przez Turków. Musieli oddać Damiettę i wycofać się z Egiptu.
W latach 1228-29 doszło do wyprawy cesarza Fryderyka II. Wykorzystał on
sprzyjającą sytuację wewnątrz Egiptu. Bez walk i za pomocą układów zyskał Jerozolimę
od sułtana egipskiego. Udało się też wynegocjować Nazaret, Jafę oraz Betlejem
i odbudować Królestwo Jerozolimskie.
Rys. 5 Król Ludwik IX podczas krucjaty
VI krucjata 1244-1254
W 1244 Jerozolima ponownie znalazła się pod panowaniem muzułmanów. Kolejną
wyprawą dowodził król Francji Ludwik IX zwany Świętym. Podczas wyprawy ponownie
zaatakowano Egipt i zdobyto Damiettę. Krzyżowcy podczas kampanii cierpieli z powodu
licznych chorób, ponieśli duże straty. Do niewoli dostał się też francuski król. W efekcie
krzyżowcy musieli zapłacić okup i opuścić zajęte tereny.
VII krucjata 1270
Król francuski Ludwik IX ponownie zorganizował wyprawę. Dotarł do Tunisu,
żeby wciągnąć miejscowego władcę do walki z Turkami. Kolejna epidemia dosięgła
również króla Francji. PO jego śmierci doszło do zakończenia krucjaty.
Okres wypraw krzyżowych zakończył upadek Akki (rok 1291), ostatniej twierdzy
chrześcijańskiej w Ziemi Świętej w 1291 roku. Efektem wypraw krzyżowych był wzrost
znaczenia włoskich miast portowych, które żyły z handlu ze wschodem i przewozu
wojsk. Współorganizowały one często krucjaty, widząc w nich korzyści handlowe
i możliwość wzmocnienia swojej pozycji. Wzmożone kontakty ze wschodem wpłynęły na
rozwój kultury europejskiej. W Europie jednocześnie zwiększyła się niechęć do obcych,
do wyznawców obcej wiary. Dotyczyło to, oprócz muzułmanów, również Żydów. Toczące
się wojny i splądrowanie Konstantynopola doprowadziło do osłabienia Cesarstwa
Bizantyjskiego. Wzrosło natomiast znaczenie papiestwa, będącego organizatorem wielu
wypraw. W innych częściach Europy doszło do konfliktów
o podobnym charakterze. Były to np. walki z Arabami W Hiszpanii i wyprawy przeciw
Słowianom (Połabianie) oraz innym narodom (Prusowie) nad Bałtykiem.
W późniejszych wiekach ideologia walki z niewiernymi, poganami była wytłumaczeniem
wypraw Zakonu Krzyżackiego na sąsiadów. Wypraw przeciw Litwie, czy w celu
opanowania Żmudzi.
Bibliografia:
Bernard Hamilton, Wyprawy krzyżowe, Warszawa 2000.
James Harpur, Krucjaty. Wojna dwustuletnia: starcie między Krzyżem a Półksiężycem na
Bliskim Wschodzie 1096-1291, Warszawa 2005.
Thomas F. Madden, Krucjaty, Bellona 2012.
Jonathan Riley-Smith, Historia krucjat, Warszawa 2007.
Redakcja:
Jarosław M. Gruzla