Rekomdendacja strategii
advertisement
Umiejętności niezbędne w pracy wychowawczej z dziećmi Dr Błażej Karwat Centrum Zdrowia i Rozwoju Psychicznego www.stricte.org Prywatna Praktyka Psychologiczna E-mail: [email protected] Tel. 798-811-140 Przegląd wystąpienia Przypomnienie podstawowych umiejętności komunikacyjnych Wychowanie Zasada posiadania problemu Ogólne zasady rozwiązywania problemów Nazywanie uczuć Pomoc w budowaniu poczucia własnej wartości Pomoc w rozwiązywaniu konfliktu wewnętrznego Postępowania w przypadku agresji dziecka Postępowanie z oporem dziecka Zasady wymierzania kar, czy może coś zamiast karania? Skuteczna komunikacja – podstawowe umiejętności Parafrazowanie Klaryfikowanie Odzwierciedlanie uczuć Komunikaty „Ty” i „Ja” Akceptacja i zrozumienie Parafrazowanie Wiem dobrze, co chcesz mi powiedzieć Zanim Ci coś powiem, najpierw upewnię się czy dobrze rozumiem o co Ci chodzi Powiedziałeś, że... Z tego, co powiedziałeś, ja rozumiem, że... Inaczej mówiąc... Czy to oznacza że... JA to widzę w ten sposób, że... Klaryfikowanie Dziecko: Bo ja, ja... starałem się nauczyć na język polski, ale jednocześnie nie rozumiałem o co w tym wszystkim chodzi...; w domu byli goście, a tata był chory... nie miałem podręcznika, bo... Nauczyciel: Z tego, co powiedziałeś zrozumiałem, że nie przygotowałeś się do dzisiejszej lekcji z kilku powodów. Materiał z lekcji nie był dla Ciebie zrozumiały, nie miałeś podręcznika, ale też byłeś przejęty chorobą taty i odwiedzinami gości. Spróbujmy uporządkować Twoją wypowiedź... Jeśli dobrze Ciebie zrozumiałem... A zatem uważasz, że... Powiedziałeś, że... Odzwierciedlanie uczuć Dziecko: On ciągle mnie zaczepia. Na przerwie śmiał się ze mnie i krzyczał, wyzywał mnie. Jest głupi. Mam ochotę dać mu w twarz. Nauczyciel: Z tego, co mówisz zauważam, że złościsz się na Sebastiana, bo Ciebie zaczepia. Widzę, że ciężko Tobie o tym mówić... Kiedy opowiadasz o tym, masz łzy w oczach... Odzwierciedlanie uczuć Dziecko: On ciągle mnie zaczepia. Na przerwie śmiał się ze mnie i krzyczał, wyzywał mnie. Jest głupi. Mam ochotę dać mu w twarz. Nauczyciel: Z tego, co mówisz zauważam, że złościsz się na Sebastiana, bo Ciebie zaczepia. Widzę, że ciężko Tobie o tym mówić... Kiedy opowiadasz o tym, masz łzy w oczach... Komunikaty Ty nie są właściwe! Ty zawsze... Ty nigdy... Ty jesteś... – – sugerują, że ktoś inny ponosi winę / odpowiedzialność za zaistniałą sytuację nie opisujemy własnych uczuć Komunikaty Ja – – – przyznajemy się do pewnej odpowiedzialności / udziału w sytuacji informujemy i naszych emocjach / wyrażamy je komunikacja staje się bardziej otwarta / szczera DLACZEGO WARTO? 1. Dają drugiej osobie szansę na zmianę zachowania. 2. Nie zawierają negatywnej oceny. 3. Nie wpływają ujemnie na wzajemne relacje. W jaki sposób formułować komunikaty Ja? Kiedy przerywasz mi... Nie lubię kiedy... Kiedy na mnie krzyczysz, nie mam ochoty z Tobą rozmawiać. Nie lubię spotykać się z Jackiem, kiedy znajduje się pod wpływem alkoholu. Obawiam się osób nietrzeźwych. a) Kiedy – informuje, że dane zachowanie jest dla nas kłopotliwe b) Skutki zachowań bez osądu c) Uczucie Akceptacja i zrozumienie Próba wejścia w subiektywny świat przeżyć rozmówcy Bierzemy pod uwagę perspektywę rozmówcy Powstrzymujemy się od oceny Koncentrujemy się na słuchaniu i sprawdzaniu czy dobrze rozumiemy wypowiedź Dążymy do zachowania jak najlepszego kontaktu Bariery komunikacji Twoja historia: Masz 10 lat. Pokłóciłeś się w szkole ze swoim najlepszym kolegą. Tydzień temu prosił Cię o pożyczenie 4 złotych na chipsy. Pożyczyłeś mu na dwa dni, a on do dzisiaj nie oddał pieniędzy. Gdy w szkole poprosiłeś go o zwrot pieniędzy – najpierw chciał wymusić na Tobie, aby mógł oddać pieniądze Ci innym razem, a potem rzucił na podłogę i powiedział, że już nie chce z Tobą by w tej samej ławce, bo jesteś samolubem. Bariery komunikacji Wracasz ze szkoły do domu i o wszystkim, co się wydarzyło próbujesz opowiedzieć mamie. Mama chce Tobie pomóc na różne sposoby: ZAPRZECZANIE UCZUCIOM Nie martw się, nic się nie stało, przecież w końcu oddał pieniądze. Na pewno znajdziesz sobie nowego kolegę. No, uśmiechnij się i już przestań o tym myśleć! FILOZOFOWANIE Wiesz dziecko, takie jest życie – nie raz jeszcze stracisz przyjaciela. Przyjaźń na całe życie nie istnieje, ludzie się ciągle kłócą, a już szczególnie dzieci. Bariery komunikacji RADA Wiesz co? To twój kolega jest samolubny i głupi. Powiedz mu, że ty też nie chcesz z nim siedzieć w jednej ławce i udawaj, że nie zwracasz na niego uwagi. Poszukaj sobie nowego przyjaciela i pokaż mu że wcale go nie potrzebujesz ŻALANIE SIĘ Ojej, ale ty jesteś biedny. Ciągle spotyka cię jakieś nieszczęście. Strasznie mi ciebie żal. OBRONA DRUGIEJ OSOBY Wiesz, może twój kolega miał racje. Może jemu mama nie daje pieniędzy na chipsy, tak, jak tobie. Jeżeli zależało ci na przyjaźni z nim, mogłeś mu odpuścić te kilka złotych. Zaproponuj mu jutro, że jeszcze raz mu pożyczysz. Bariery komunikacji PYTANIA A dlaczego w ogóle pożyczyłeś mu pieniądze skoro nie oddaje? Czy coś podobnego już się kiedyś zdarzyło? Co mu powiedziałeś, jak nie chciał ci oddać pieniędzy? Czy powiedziałeś o tym pani wychowawczyni? Bariery komunikacji ODPOWIEDŹ EMPATYCZNA Rozumiem, że ta sytuacja musiała być dla Ciebie nieprzyjemna. Zależało Ci na tym, aby z powrotem dostać pieniądze, które pożyczyłeś koledze. Pewnie poczułeś się zaskoczony kiedy nie chciał oddać Ci pieniędzy? WYCHOWANIE Świadome oddziaływanie przez wychowawcę na wychowanka, mające na celu wytworzenie pewnej zmiany w jego osobowości. Zmiany te powinny obejmować zarówno stronę poznawczą, jak i instrumentalną, a sam proces zachodzący między nimi jest uwarunkowany wieloma czynnikami. Najczęściej rozumiane jest jako przekształcanie, rozwijanie osoby. Odbywa się poprzez wspólne przeżywanie w trakcie zabawy, pracy, rozmowy, uroczystości (Peteresen). Wspieraj i wymagaj – dwie zasady procesu wychowawczego W relacji wychowawczej pojawiają się dwa aspekty: - wsparcie, akceptacja, szacunek dawane dziecku, - granice, normy, wymagania, które stawia przed dzieckiem wychowawca. Wspieraj i wymagaj – dwie zasady procesu wychowawczego Wychowawca wspiera dziecko poprzez: - akceptację potrzeb i uczuć dziecka - przekazywanie dziecku wiary w jego możliwości, zdolności, potencjał - obdarzanie zaufaniem - wzmacnianie jego osiągnięć i starań - pomoc dziecku w rozwiązywaniu problemów i konfliktów wewnętrznych. Wspieraj i wymagaj – dwie zasady procesu wychowawczego Dziecko, które doświadcza wsparcia i wymagań: - uczy się rozpoznawać własne uczucia i potrzeby - zyskuje szacunek do samego siebie - uczy się ufać innym ludziom i sobie samemu oraz korzystać ze wsparcia innych - buduje poczucie własnej wartości i kompetencji - uczy się rozwiązywać swoje problemy. Wspieraj i wymagaj – dwie zasady procesu wychowawczego Granice i wymagania stawianie dziecku wynikają z: - warunków pracy w świetlicy, szkole, zasad bezpieczeństwa - zadań jakie ma do zrealizowania osoba pracująca z dzieckiem - norm współżycia pomiędzy ludźmi - specyfiki relacji pomiędzy dorosłym a dzieckiem (celów wychowawczych) - osobistych granic osoby wspierającej dziecko (wartości, uczuć, potrzeb). Zadaniem osoby wspierającej jest pokazywanie dziecku granic i egzekwowanie wymagań, powstrzymywanie niewłaściwych postaw, konfrontowanie go z konsekwencjami zachowania - z szacunkiem i zdecydowaniem. Wspieraj i wymagaj – dwie zasady procesu wychowawczego Dzięki takim oddziaływaniom dziecko uczy się: - współżycia z ludźmi - poznaje zasady i reguły rządzące światem poza rodziną i uczy się ich przestrzegać - dowiaduje się, że jego zachowanie powoduje określone konsekwencje, uczy się odpowiedzialności za własne zachowania - czuje się bezpieczne. Oba aspekty relacji osoby wspierającej z dzieckiem są równie ważne - „Ile wsparcia - tyle wymagań”. Zasada posiadania problemu Problem ZASADA 1 Problem rozwiązuje ten, do kogo on należy. ZASADA 2 Kiedy dorosły zauważy problem w relacji z dzieckiem najpierw powinien siebie zapytać: Czyj to jest problem? Co mogę zrobić? – Towarzyszyć czy interweniować? Zasada posiadania problemu - Dziecko przeżywa przykre uczucia - Potrzeby dziecka nie są zaspokojone - Łamane są prawa dziecka - Zabawa - Nauka - Współpraca - Dziecko narusza granice / wartości / normy ważne dla dorosłego - Dorosły przeżywa przykre uczucia / nie może zaspokoić swoich potrzeb Dziecko posiada problem Zadaniem dorosłego jest towarzyszenie dziecku w rozwiązaniu problemu: – – – – uważnie słucha okazuje zrozumienie daje wsparcie oferuje pomoc. Dorosły ma problem z zachowaniem dziecka Zadaniem dorosłego jest interwencja w zachowanie dziecka: – – – informuje o swoich uczuciach / oczekiwaniach stawia granice pozwala dziecku ponieść konsekwencje niewłaściwego / niezgodnego z normami zachowania. W jaki sposób rozwiązywać trudności Wysłuchaj! - co dziecko czuje? czego potrzebuje? Streść punkt widzenia dziecka. Wyraź swoje uczucia oraz potrzeby. Zachęć dziecko do wspólnej „burzy mózgów”. Zapisz wszystkie pomysły, nie oceniając ich. Wspólnie oceńcie które spośród pomysłów nie podobają się wam, które zaś są dobre i w jaki sposób możecie wprowadzić je w życie. W jaki sposób rozwiązywać trudności - przykład 1. Wysłuchaj, co dziecko czuje i czego potrzebuje. DOROSŁY: Bardzo się martwisz, że oblałeś test z hiszpańskiego. DZIECKO: Tak! Napisałem dobrze tylko 12 słówek z 20, a uczyłem się wczoraj przez godzinę ! 2. Streść punkt widzenia dziecka. DOROSŁY: Jesteś naprawdę zniechęcony. Chociaż próbowałeś wbić sobie do głowy wszystkie nowe słówka, niektórych nie zapamiętałeś. 3. Wyraź swoje uczucia i potrzeby. DOROSŁY Martwię się, bo jeśli nie zapamiętasz podstawowego słownictwa, będziesz miał coraz większe braki. W jaki sposób rozwiązywać trudności - przykład 4. Zachęć dziecko do wspólnej "burzy mózgów". DOROSŁY Zastanawiam się, czy gdybyśmy wspólnie pomyśleli, przyszłyby nam do głowy jakieś nowe i bardziej skuteczne sposoby uczenia się? 5. Zapisz wszystkie pomysły, nie oceniając ich. DZIECKO: Rzucić hiszpański. DOROSŁY: (zapisuje): Zapisałem to. Co jeszcze? DZIECKO Może mógłbym. . . W jaki sposób rozwiązywać trudności - przykład 6. Wspólnie zadecydujcie, które pomysły wam się nie podobają. Które są dobre i jak wprowadzić je w życie. DOROSŁY: Co sądzisz o zrobieniu kart ze słówkami i uczeniu się codziennie tylko czterech nowych słów ? DZIECKO Podoba mi się to. Ale wolę nagrać nowe słowa na magnetofon i puszczać tak długo, aż zapamiętam. Nazywanie uczuć Dziecko przeżywa silne uczucia, ale nie rozumie ich i nie potrafi wyrazić. W komunikatach kierowanych do dorosłego „zaszyfrowuje” swoje uczucia: Kierowca autobusu wrzasnął na mnie i wszyscy się śmiali. Dorosły może „odszyfrować” komunikat dziecka i odczytać zawarte w nim uczucia: Wstyd Następnie może sformułować komunikat, w którym okaże dziecku, że zrozumiał jego uczucia: Pewnie było ci wstyd. Nazywanie uczuć 1. KOMUNIKAT DZIECKA 2. UCZUCIE 3. KOMUNIKAT DOROSŁEGO NAZYWAJĄCY UCZUCIE Taki komunikat może się zaczynać od słów: rozumiem, że ... wyobrażam sobie, że... pewnie... musiałeś... wygląda na to, że... Dlaczego w rozmowie z dzieckiem warto nazywać uczucia? - Dziecko czuje się rozumiane i akceptowane, chętniej mówi o sobie. - Uczy się rozpoznawać i wyrażać uczucia. - Rozwija inteligencję emocjonalną. Poczucie własnej wartości Samoocena Ogólna postawa względem siebie samego, która wywiera wpływ na nastrój, zachowania względem samego siebie, otoczenia społecznego. Podstawę samooceny stanowi wiedza o samym sobie – zgromadzone informacje, sądy, opinie dotyczące wyglądu zewnętrznego, właściwości psychicznych. relacji interpersonalnych. W jaki sposób pomóc dziecku w budowaniu poczucia własnej wartości Dorośli odgrywają ważną rolę w budowaniu poczucia wartości u dziecka. Komunikaty werbalne i niewerbalne ze strony dorosłego utwierdzają dziecko w przekonaniu, że jest wartościowe, ważne i kompetentne. Poczucie własnej wartości dziecka decyduje o gotowości stawiania czoła wyzwaniom i rodzaju stawianych sobie celów. Pochwała ogólna, zawierająca ocenę, może budzić mieszane uczucia. Pochwała opisowa wg A. Faber, E. Mazlish Dorosły mówi z uznaniem co widzi i czuje, a dziecko w środku chwali się samo. 1. Opisz co widzisz Widzę posprzątany pokój, poukładane książki na półkach, czysty dywan. 2. Opisz co czujesz Przyjemnie wejść do takiego pokoju! 3. Podsumuj godne pochwały zachowanie dziecka słowami To się nazywa porządek! Konflikt wewnętrzny Sytuacja w której osoba zmuszona jest dokonać wyboru pomiędzy dwoma celami / postawami / zachowaniami. Sytuacja taka może prowadzić do powstawania stanów wewnętrznego napięcia, frustracji. Są elementem pozytywnym / korzystnym z punktu widzenia tworzenia hierarchii wartości – konflikty są warunkiem niezbędnym do rozwoju. Pomoc w rozwiązywaniu konfliktu wewnętrznego Konflikty wewnętrzne u dziecka mogą się pojawiać gdy: 1. Dziecko przeżywa sprzeczne pragnienia, tendencje, motywy (np. jednocześnie czegoś pragnie i boi się tego) KONFLIKT DĄŻENIE-UNIKANIE - gdy znajdzie się w sytuacji z której nie ma dobrego wyjścia, (np. dziecko ma do wyboru: pójść na życzenie ojca po alkohol, wiedząc, że on się upije, albo nie zrobić tego i ściągnąć na siebie gniew ojca). KONFLIKT UNIKANIE-UNIKANIE - gdy ma do wyboru dwie równie atrakcyjne możliwości i wie, że wybierając jedną - straci drugą (np. gra w piłkę z kolegami lub obejrzenie ulubionego filmu) KONFLIKT DĄŻENIE- DĄŻENIE Pomoc w rozwiązywaniu konfliktu wewnętrznego Dzieci z rodzin alkoholowych są szczególnie narażone na przeżywanie konfliktów wewnętrznych: - realizując swoje prawdziwe pragnienia lub wyrażając uczucia – narażają się na brak akceptacji i kary ze strony rodziców np. dziewczyna chce się spotykać z chłopcem, którego nie akceptuje jej mama, - świat zewnętrzny, a w szczególności świetlica jest dla nich jednocześnie ważny (bo mogą tam zaspokajać potrzeby) i przerażający (bo rządzi się innymi regułami niż w rodzinie), - są narażone na sprzeczne wpływy w rodzinie i w świecie zewnętrznym (w szczególności w świetlicy (np. rodzice każą dziecku oszukiwać lub ukrywać prawdę w imię dobra rodziny, a w świetlicy obowiązuje szczerość i prawdomówność, - często znajdują się w sytuacjach, z których nie ma dobrego wyjścia. Pomoc w rozwiązywaniu konfliktu wewnętrznego Tak więc dzieci z rodzin alkoholowych muszą wybierać: - pomiędzy własnymi uczuciami i potrzebami a oczekiwaniami rodziny, - pomiędzy nakazami obowiązującymi w rodzinie a wartościami i normami świata zewnętrznego (w szczególności tymi, które są przekazywane w świetlicy), - pomiędzy zachowaniami, których wyuczyło się w rodzinie i które nieraz ratowały je z opresji a tymi, których oczekują od niego nauczyciele, wychowawcy, - pomiędzy większym lub mniejszym złem, ryzykiem, zagrożeniem, cierpieniem. Nierozwiązane konflikty paraliżują działanie dziecka, powodują zablokowanie energii, silne przykre emocje, stan ogólnego napięcia. Pojawia się tendencja do rozwiązania konfliktu, ale dziecko potrzebuje w tym wsparcia. W jaki sposób pomóc dziecku przeżywającemu konflikt wewnętrzny 1. Słuchaj dziecka spokojnie i z uwagą, akceptując i odzwierciedlając uczucia: „Widzę, że się martwisz”. 2. Sprawdź, czy nie ma jakiejś „drugiej strony” problemu o którym opowiada dziecko: „Mówisz, że chcesz jechać na wycieczkę. Czy jest coś, co ci w tym przeszkadza, czego się obawiasz?” Możesz odzwierciedlić sprzeczności , jakie pojawiły się w zachowaniu dziecka „Mówisz, że nienawidzisz szkoły, nie obchodzą cię oceny, ale wyglądasz , jakbyś się tym wszystkim martwił”. 3. Nazwij konflikt: „Więc chcesz jechać na wycieczkę, ale jednocześnie boisz się o mamę, przeżywasz w środku konflikt.” W jaki sposób pomóc dziecku przeżywającemu konflikt wewnętrzny 4. Zachęć dziecko do pełniejszego wyrażenia obu stron konfliktu. „Napisz, opowiedz co jest za tym, żeby jechać na wycieczkę na jednej kartce, a na drugiej czego się boisz, dlaczego wolisz zostać w domu”. Warto proponować dziecku różne formy wyrażania konfliktu – rysunek, wiersz, opowiadanie, odegranie scenki, bajka, metafora itp. 5. Odzwierciedlaj i zaakceptuj wszystkie uczucia, potrzeby i wartości, które wyrazi dziecko. Jeżeli to konieczne, pomóż mu zrozumieć sytuację (dostarczając informacji) lub wyraź swoje stanowisko: „Więc ty myślisz, że powinnaś jechać na wycieczkę, bo jedzie cała grupa i gdybyś została - zdradziłabyś nas? Wiesz, chcę Ci powiedzieć, że jesteś w bardzo trudnej sytuacji i rozumiem Twój lęk o mamę a także to, że zależy Ci na grupie. Jeżeli zostaniesz, to nie znaczy, że zdradzisz grupę. Każda decyzja jaka podejmiesz będzie w porządku”. Możesz w tym celu posłużyć się bajką lub metaforą, która pokaże dziecku jego konflikt w innej perspektywie. W jaki sposób pomóc dziecku przeżywającemu konflikt wewnętrzny 6. Zaproponuj wspólne poszukiwanie rozwiązań: „Możemy wspólnie zastanowić się jak znaleźć najlepsze wyjście z tej sytuacji” Jeżeli to konieczne, zaproponuj swoją pomoc: „Mógłbym porozmawiać z twoją mamą”. 7. Zapisz wszystkie pomysły dziecka i swoje, bez oceniania ich. 8. Zaproponuj dziecku rozważenie rozwiązań i wybór jednego z nich. Jeżeli dziecko nie będzie gotowe do podjęcia decyzji - uszanuj to. Twoje towarzyszenie dziecku w rozwiązywaniu konfliktu było dla niego ważną pomocą. Dziecko, które dobrze rozumie swoje uczucia i potrzeby oraz sytuację, jest w stanie uporać się z konfliktem. W jaki sposób pomóc dziecku przeżywającemu konflikt wewnętrzny 9. Są sytuacje, w których powinieneś przejąć inicjatywę: - gdy rozwiązanie, które wybiera dziecko jest destrukcyjne: dla samego dziecka, (np. samobójstwo), dla innych ludzi (dziecko chce pobić kolegę), ze względu na prawa, normy lub wartości (np. ucieczka z domu, wagary, kradzież, itp.) - gdy rozwiązanie problemu przerasta możliwości dziecka i decyzję powinni podjąć jego rodzice lub opiekunowie (np. dziecko jest chore, lub zagraża mu jakieś niebezpieczeństwo). 10. Ważne jest rozróżnienie tych sytuacji w których można i warto zostawić dziecku przestrzeń na rozwiązanie problemu samodzielnie, od tych w których dorosły musi podjąć interwencję. Postępowanie w przypadku agresji dziecka 1. Mów do dziecka spokojnym, ale zdecydowanym głosem. 2. Staraj się nawiązać z dzieckiem kontakt wzrokowy. 3. Wydawaj krótkie, proste polecenia, które mają na celu ograniczenie niebezpiecznych zachowań: Trzymaj stopy na podłodze. Opuść ręce. Odłóż to na stół. 4. Powtarzaj komunikaty słowne wielokrotnie - „zdarta płyta”. Unikaj tonu rozkazującego. 5. Jeżeli to możliwe, poproś inne dzieci o opuszczenie pomieszczenia - łatwiej będzie zapanować nad zachowaniem dziecka, gdy zostaniesz z nim sam. Jeżeli nie możecie zostać sami, poproś dzieci, aby odsunęły się. 6. Jeżeli dziecko nie reaguje na komunikaty słowne, możesz próbować ograniczyć je fizycznie np. przyciskając ręce do tułowia. Jednak, jest to interwencja ryzykowna i lepiej jej nie podejmować, jeżeli nie czujesz się wystarczająco pewnie. Zjawisko oporu - Według Z. Freuda to siła, która doprowadza do wyparcia i utrzymuje je; jest on wyczuwany w trakcie pracy analitycznej. - Są to wszelkie działania, które są podejmowanie świadomie lub nieświadomie przez klienta i mają zapobiec, unieważnić lub w inny sposób nie dopuścić do postępu w terapii. Podstawowe kategorie oporu (Otani, 1989) Manipulowanie (lekceważenie, uwodzenie, przypisywanie swoich problemów innym, zapominanie). Łamanie reguł (opuszczanie umówionych spotkań, niedotrzymywanie terminów płatności, formułowanie niestosownych próśb, manifestowanie niewłaściwych zachowań). Podstawowe kategorie oporu (Otani, 1989) Powstrzymywanie się od komunikowania (milczenie, sporadyczne i skąpe treściowo wypowiedzi, podejmowanie tematów niezwiązanych z terapią). Unikanie istotnych treści (wdawanie się w rozmowy na błahe tematy, skłonność do nadmiernego intelektualizowania, zadawanie pytań retorycznych, obsesyjne uciekanie od tematu) Podstawowe kategorie oporu (Otani, 1989) Powstrzymywanie się od komunikowania (milczenie, sporadyczne i skąpe treściowo wypowiedzi, podejmowanie tematów niezwiązanych z terapią). Unikanie istotnych treści (wdawanie się w rozmowy na błahe tematy, skłonność do nadmiernego intelektualizowania, zadawanie pytań retorycznych, obsesyjne uciekanie od tematu) Opór 1. W psychice każdego człowieka tworzą się mechanizmy obronne, polegające na pewnych zniekształceniach w odbiorze rzeczywistości. 2. Funkcją tych mechanizmów jest utrzymanie równowagi psychicznej poprzez ochronę obrazu świata i obrazu siebie. Mechanizmy obronne nie dopuszczają do uświadomienia sobie tych aspektów rzeczywistości, które są zagrażające dla psychiki człowieka. 3. Im trudniejsza jest sytuacja emocjonalna,, tym silniejsze mechanizmy muszą działać, aby ochronić równowagę psychiczną. 4. Dzieci z rodzin dysfunkcjonalnych żyją w szczególnie trudnej sytuacji, dlatego wykształcają silne mechanizmy obronne. Dopóki sytuacja dziecka nie ulegnie zmianie - nie wolno naruszać tych mechanizmów. 5. Działanie mechanizmów obronnych przejawia się w zachowaniach dziecka – w formie oporu. Dziecko może się opierać przed tymi oddziaływaniami terapeutycznymi, które są dla niego zbyt zagrażające. Opór 1. W psychice każdego człowieka tworzą się mechanizmy obronne, polegające na pewnych zniekształceniach w odbiorze rzeczywistości. 2. Funkcją tych mechanizmów jest utrzymanie równowagi psychicznej poprzez ochronę obrazu świata i obrazu siebie. Mechanizmy obronne nie dopuszczają do uświadomienia sobie tych aspektów rzeczywistości, które są zagrażające dla psychiki człowieka. 3. Im trudniejsza jest sytuacja emocjonalna,, tym silniejsze mechanizmy muszą działać, aby ochronić równowagę psychiczną. 4. Dzieci z rodzin dysfunkcjonalnych żyją w szczególnie trudnej sytuacji, dlatego wykształcają silne mechanizmy obronne. Dopóki sytuacja dziecka nie ulegnie zmianie - nie wolno naruszać tych mechanizmów. 5. Działanie mechanizmów obronnych przejawia się w zachowaniach dziecka – w formie oporu. Dziecko może się opierać przed tymi oddziaływaniami terapeutycznymi, które są dla niego zbyt zagrażające. Postępowanie z oporem dziecka 1. Bądź czujny na przejawy oporu u dziecka. 2. Nie bierz zachowania dziecka do siebie, pamiętaj, że ono próbuje chronić coś ważnego. 3. Nie próbuj walczyć z oporem, ani go przełamywać. 4. Okaż dziecku, że zauważyłeś jego opór, Widzę, że nie masz ochoty odpowiedzieć na to pytanie 5. Zaakceptuj opór dziecka i nadaj mu pozytywne znaczenia: Nie musisz mówić o tym, co jest dla Ciebie zbyt trudne. Cieszę się, że potrafisz zadbać o siebie. Powiedzenie, że nie podoba ci się ta zabawa wymagało dużo odwagi. 6. Ustal reguły, które pozwolą dziecku na wycofanie się z sytuacji zagrażających, lub zbyt trudnych. Zawsze można powiedzieć - nie chcę. Postępowanie z oporem dziecka Pomóż dziecku zrozumieć źródła jego oporu: Zastanówmy się, czego tak naprawdę się boisz... Co się stanie, jeżeli mi o tym powiesz... Porozmawiaj z dzieckiem o korzyściach, jakie może odnieść, jeżeli się przełamie: Pomyśl, jakie możesz mieć korzyści, jeżeli o tym porozmawiamy... Daj dziecku czas i przestrzeń do dokonania wyboru: Zrobisz to, gdy będziesz się czuł gotowy. Odwołaj się do kontraktu, kiedy dziecko przekracza normy: Możesz nie brać udziału w zabawie, ale nie wolno ci przeszkadzać innym. Nagrody i kary Warto stosować nagrody, a unikać kar. Pomimo tego kary od zarania dziejów cieszą się popularnością. Stwarzaj sytuacje wychowawcze poprzez które rozwiniesz empatię swojego dziecka. Stosuj pochwały – dobre słowa, uśmiech, duma, drobne upominki. Wyrażaj uznanie dla tych zachowań dziecka, które uznajesz za pożądane. Pochwała ma większą moc jeśli została wyrażona publicznie. Nagroda ma być tylko środkiem do celu. Nagradzanie warto rozpoczynać od nagrody o mniejszej wartości. Nagroda pełni funkcję motywacyjną. Wskazuj za jakie zachowania dziecko może zostać nagrodzone. Nagrody i kary Kieruj się intuicją wychowawczą, rozpoznawaj potrzeby dziecka, rozmawiaj z nim, pytaj o zdanie, opinię. Zwolennicy karana zwykle koncentrują się na skutkach zachowania dziecka, nie zaś na jego przyczynach. Jedynym celem karania powinno być uzyskanie poprawy zachowania. Ustalaj normy i zasady wspólnie z dzieckiem, dowiedz się czy je rozumie. Konsekwentnie stosuj ustalone wcześniej normy i zasady. Utrzymuj kontakt wzrokowy z dzieckiem. Wczuj się w sytuację dziecka, wysłuchaj jego wyjaśnień. Nagrody i kary Niektórzy wychowawcy zamiast karania stosują rozmowę wychowawczą – odwołują się do mocnych stron dziecka, zachęcają do prezentowania ich. Skuteczniejsze są kary naturalne – konsekwencje określonego zachowania, przed którymi rodzic nie chroni, a dziecko je ponosi. Kara naturalna sprawia, że dziecko nie ma pretensji do rodziców, nauczycieli, lecz do samego siebie. Warunki wymierzania kar - z życzliwością, z zachowaniem godności dziecka - lepiej aby robiła to osoba ciesząca się autorytetem lub sympatią dziecka - kara wymazuje winę dziecka, nie należy więc powracać do tego tematu, ciągle przypominać o przewinieniu - zanim ukarzemy warto zorientować się czy dziecko akceptuje wyznawane przez nas normy - sprawdź czy dziecko rozumie stawiane mu wymagania, jeśli zajdzie taka potrzeba wyjaśnij, odpowiedz na pytania - na przewinienia małego dziecka reaguj natychmiast Czego unikasz podczas stosowania kar? - Wymierzania kar w gniewie, pod wpływem emocji - kar cielesnych - stosowania zbyt surowych i zbyt długich kar - braku konsekwencji w postępowaniu wychowawczym - wyzwisk, obrażania, poniżania - krzyku, podniesionego tonu głosu - straszenia czymś lub kimś. Warunki wymierzania kar - Stosowanie tych samych kar, częste karanie powszednieje i staje się nieskuteczne - wyjaśnij za co i dlaczego karzesz - stwórz możliwość alternatywnego wyboru w stosunku do zachowania, za które karzesz (inny sposób osiągnięcia celu) - nagradzaj dzieci za zachowania sprzeczne z tymi, które chcesz wyeliminować - kara powinna być sprawiedliwa i dostosowana do właściwości psychofizycznych dziecka.
