Zarządzanie ryzykiem w Fortis Bank Polska SA w
advertisement
Zarządzanie ryzykiem w Fortis Bank Polska SA w latach 2001 – 2005 1 Charakterystyka Fortis Bank Polska SA 2 Fortis Bank jest częścią grupy Fortis, powstałej w 1990 roku, w wyniku połączenia największej belgijskiej firmy ubezpieczeniowej AG 1824 z holenderską grupą AMEV/VSB. Działalność grupy na całym świecie obejmuje głównie dwa piony: bankowy i ubezpieczeniowy. W Polsce grupa Fortis funkcjonuje głównie poprzez Fortis Bank Polska SA, ale także poprzez Fortis Securities Polska SA i Fortis Lease Sp. z o. o. Fortis Bank Polska SA to bank uniwersalny, kierujący swoją ofertę do klientów indywidualnych i instytucjonalnych, specjalizujący się w obsłudze małych i średnich przedsiębiorstw, oraz zamożnych klientów indywidualnych . 3 Struktura zatrudnienia w Fortis Bank Polska SA według wykształcenia. Źródło: Opracowanie własne na podstawie dodatkowych noty objaśniających do Sprawozdania Zarządu Fortis Bank Polska SA z lat 2001 – 2005 4 Najważniejszym źródłem finansowania działalności kredytowej Banku są depozyty klientów. Bank przyjmuje środki zarówno od podmiotów gospodarczych, jak i osób fizycznych. Dominują przy tym klienci instytucjonalni - zgodnie z misją Banku, zakładającą koncentrację w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw. Fortis Bank Polska SA korzysta obecnie z 2 linii kredytowych uzyskanych z Fortis Bank (Nederland) N.V. – jednej z limitem 200 mln EUR na okres 101 miesięcy celem finansowania bieżącej działalności operacyjnej Banku, a drugiej z limitem 200 mln EUR na okres 27 miesięcy z możliwością przedłużenia. Celem tych umów jest zapewnienie finansowania kredytów inwestycyjnych i obrotowych udzielanych przez Bank działającym w Polsce klientom rekomendowanym przez Fortis Bank SA z siedzibą w Brukseli, oraz Fortis Bank Nederland N.V. z siedzibą w Rotterdamie. Na 31 grudnia 2005 r saldo zadłużenia z tytułu linii kredytowych w Fortis Bank Nederland N.V wynosiło 1 038 mln zł. Bank finansuje swoją działalność także ze źródeł wewnętrznych. W roku 2005 jak w latach poprzednich akcjonariusze akceptowali proponowaną przez Radę i Zarząd Banku politykę niewypłacania dywidendy, co pozwalało na systematyczne uzupełnianie środków własnych. 5 Zarządzanie stopami procentowymi 6 Podstawowe zmienne stopy procentowe stosowane w Banku dla kredytów oparte są na stopie procentowej LIBOR lub EURIBOR dla kredytów walutowych oraz WIBOR dla kredytów złotówkowych. Jako zmienne stopy procentowe dla kredytów w PLN, Bank stosuje również tzw. stopy dostosowawcze, tj. stopę kredytu lombardowego i stopę redyskontową. Wysokość oprocentowania kredytu w danym dniu jest równa sumie marży Banku ustalonej w umowie i stopy bazowej ustalanej według zasad określonych w zarządzeniu Prezesa Zarządu. Aktualizacja stóp dostosowawczych następuje z dniem wejścia w życie decyzji Rady Polityki Pieniężnej NBP o zmianie odpowiednich stóp oficjalnych. Stosowane są również stopy stałe, które nie podlegają zmianie w okresie obowiązywania umowy. 7 W latach 2001 – 2005, w ślad za obniżkami oficjalnych stóp NBP, wprowadzanymi przez Radę Polityki Pieniężnej, Fortis Bank Polska SA obniżał oprocentowania lokat i kredytów złotowych. Reagując na sytuację na rynku pieniężnym, Bank modyfikował również odpowiednio oprocentowanie lokat i kredytów prowadzonych w walucie euro i dolarach amerykańskich. Jednocześnie Bank uatrakcyjnił swoją ofertę, wprowadzając wśród standardowych produktów depozytowych zróżnicowanie oprocentowania ze względu na ilość zgromadzonych środków. 8 Wskaźniki finansowe 9 Źródło: Opracowanie własne na podstawie dodatkowych noty objaśniających do Sprawozdania Zarządu Fortis Bank Polska SA z lat 2001 – 2005 10 Źródło: Opracowanie własne na podstawie dodatkowych noty objaśniających do Sprawozdania Zarządu Fortis Bank Polska SA z lat 2001 – 2005 11 Zarządzanie ryzykiem 12 Ryzyko płynności 13 Bank definiuje ryzyko płynności jako ryzyko utraty jego zdolności do: • terminowego regulowania zobowiązań płatniczych, • pozyskiwania alternatywnych do aktualnie posiadanych funduszy, • generowania pozytywnego salda przepływów gotówkowych w określonym horyzoncie czasowym. Jednym z głównych czynników generujących powstawanie ryzyka płynności są wady procesów zarządzania płynnością. Negatywne konsekwencje wad tych procesów mogą być bardzo różnorodne, co czyni je trudnymi do przewidzenia i opanowania w przypadku zaistnienia. Strategia Banku polega na zapewnieniu wysokiej jakości standardów procesów dotyczących zarządzania płynnością. Strategia stanowi, iż działania zmierzające do poprawy jakości procesów dotyczących zarządzania płynności maja w Banku najwyższy priorytet. 14 Bank działa w środowisku rynkowym i gospodarczym opartym na regułach wolnorynkowych. Takie usytuowanie, gwarantuje duże spektrum możliwości regulowania poziomu płynności, ale jednocześnie czyni go wrażliwym na występowanie kryzysów w tym środowisku. Strategia Banku polega na dążeniu do zapewnienia, iż zależność Banku od warunków rynkowych jest na tyle ograniczona, iż w sytuacji kryzysu rynkowego, Bank będzie w stanie utrzymać swoja płynność przez okres trzech miesięcy, bez jednoczesnego ograniczania spektrum świadczonych usług i bez inicjowania zmian w zakresie podstawowego profilu działalności. W przypadku kryzysu rynkowego trwającego przez dłuższy czas strategia Banku zakłada utrzymanie płynności, jednakże Bank nie zakłada w takiej sytuacji, iż kontynuował będzie wcześniej obrany kierunek rozwoju i dopuszcza wprowadzenie kosztownych procesów zmiany profilu działalności 15 Osobne ryzyko stanowią niekorzystne zdarzenia dotyczące Banku, które nagłośnione przez media spowodować mogą negatywna reakcje środowiska rynkowego. Bezpośrednim następstwem takich zdarzeń może być drastyczne ograniczenie przez inne banki dostępu do linii kredytowych w stosunku do Banku oraz panika wśród klientów i masowy odpływ depozytów. Strategia Banku polega na aktywnym minimalizowaniu prawdopodobieństwa wystąpienia niekorzystnych zdarzeń dotyczących Banku. Ponieważ jednak, wystąpienia takich zdarzeń, nie można w całości wykluczyć, strategia Banku polega również na zapewnieniu, iż w przypadku zaistnienia takich zdarzeń, Bank zachowa płynność finansowa przy możliwie minimalnych kosztach własnych (wymiernych i niewymiernych) i podejmie skuteczne działania w celu jak najszybszego przywrócenia zaufania klientów i instytucji finansowych. 16 Bank monitoruje ryzyko płynności za pomocą wielowymiarowego systemu limitów i raportów. W zarządzaniu płynnością Bank wykorzystuje analizę luki płynności. Wyniki tej analizy są wykorzystywane zarówno do celów poznawczych, jak i mają bezpośrednie przełożenie na decyzje zarządcze poprzez system limitów płynności odnoszących się do wielkości luki płynności. Limity płynności skonstruowane są w ten sposób, aby w żadnym z przedziałów jednodniowych, skumulowana luka płynności nie przekraczała wyznaczonego limitem poziomu. Limity podlegają weryfikacji, co najmniej raz do roku. Obowiązują one na dzień sporządzenia bilansu i podlegają zmianom. Komitet Zarządzania Aktywami i Pasywami (ALCO) dokonuje przeglądu limitów i technik raportowania przynajmniej raz do roku. 17 Ryzyko walutowe 18 Na ryzyko walutowe Banku składa się: rynkowe ryzyko walutowe i transakcyjne ryzyko walutowe. Rynkowe ryzyko walutowe to ryzyko niekorzystnej zmiany wyniku finansowego Banku powstałej na skutek zmian rynkowych kursów wymiany walut SPOT. Transakcyjne ryzyko walutowe to ryzyko niekorzystnej zmiany wyniku finansowego Banku powstałej na skutek zawarcia przez Bank transakcji walutowej, na niekorzystnych dla banku warunkach, odbiegających od warunków rynkowych. Bank uznaje, że istotnym czynnikiem generującym powstawanie ryzyka walutowego są wady i niedoskonałości procesów zarządzania tym ryzykiem. Mogą one skutkować: • opóźnionym lub błędnym rozeznaniem przez Bank wielkości aktualnej pozycji walutowej i w rezultacie ekspozycja na niekontrolowane rynkowe ryzyko walutowe, • brakiem adekwatnej reakcji banku na występujący, wysoki poziom ryzyka walutowego i w rezultacie ekspozycja na ryzyko przekraczające dopuszczalny profil, • brakiem adekwatnej reakcji banku na rosnące straty zagrażające realizacji przez Bank swojego celu finansowego lub wręcz bezpieczeństwu jego kapitału i funduszy własnych, • zawieraniem transakcji walutowych, na niekorzystnych dla banku warunkach, odbiegających od warunków rynkowych (transakcyjne ryzyko walutowe). 19 Strategia Banku w odniesieniu do ekspozycji na rynkowe ryzyko walutowe stanowi, iż Bank przeprowadza operacje skutkujące przyjmowaniem pozycji walutowych wrażliwych na zmiany kursów rynkowych, w celu osiągnięcia pozytywnego wyniku finansowego. Ponadto, stopień ekspozycji Banku na rynkowe ryzyko walutowe jest stale ograniczony od góry w taki sposób, aby zapewnić z wysokim prawdopodobieństwem, iż: • w sytuacji zwykłej (nie kryzysowej) zmienności rynku, w żadnym dniu roku kalendarzowego: roczny skumulowany wynik finansowy (osiągnięty z tytuły ekspozycji Banku na ryzyko walutowe), nie osiągnie poziomu straty, przekraczającej dwukrotność planowanego do osiągnięcia w danym roku zysku (z tytułu ekspozycji Banku na ryzyko walutowe), • w sytuacji wystąpienia kryzysu rynkowego, w żadnym dniu roku kalendarzowego: roczny skumulowany wynik finansowy (osiągnięty z tytuły ekspozycji Banku na ryzyko walutowe), nie osiągnie poziomu straty przekraczającej 10% kapitału. Sposób monitorowania ryzyka walutowego jest zgodny z rekomendacjami Komisji Nadzoru Bankowego i oprócz sprawdzania standardowych parametrów ryzyka, bank przeprowadza także symulacje scenariuszy szokowych zmian kursów wymiany walut. Sposób monitorowania ryzyka walutowego jest zgodny z zasadami istniejącymi w grupie Fortis. 20 Ryzyko stopy procentowej 21 Na ryzyko stopy procentowej Banku składa się: transakcyjne ryzyko stopy procentowej i rynkowe ryzyko stopy procentowej. Transakcyjne ryzyko stopy procentowej to ryzyko zawarcia przez Bank transakcji walutowej, na niekorzystnych dla banku warunkach, odbiegających od warunków rynkowych. Rynkowe ryzyko stopy procentowej to ryzyko niekorzystnej zmiany wyniku finansowego Banku lub wielkości kapitału Banku, która powstałej na skutek: • ryzyko niedopasowania • ryzyko zmienności stóp procentowych • ryzyko opcji klienta Bank uznaje, że istotnym czynnikiem powstawania ryzyka stopy procentowej są wady i niedoskonałości procesów zarządzania tym ryzykiem. Mogą one skutkować: • opóźnionym lub błędnym rozeznaniem przez Bank wielkości aktualnej pozycji ryzyka stopy procentowej i w rezultacie, ekspozycja na niekontrolowane rynkowe ryzyko stopy procentowej, • brakiem adekwatnej reakcji banku na występujący, wysoki poziom rynkowego ryzyka stopy procentowej i w rezultacie ekspozycja na ryzyko przekraczające dopuszczalny profil, 22 • brakiem adekwatnej reakcji banku na rosnące straty finansowe i kapitałowe, będące skutkiem posiadanej przez Bank pozycji ryzyka stopy procentowej i niekorzystnych zmian rynkowych stóp procentowych - rezultatem może być wygenerowanie strat zagrażających realizacji przez Bank swojego celu finansowego lub wręcz zagrażających jego stabilności finansowej, • zawieraniem transakcji wrażliwych na zmiany rynkowych stóp procentowych, na niekorzystnych dla Banku warunkach, odbiegających od warunków rynkowych. Strategia Banku polega na zapewnieniu wysokiej jakości standardów procesów zarządzania ryzykiem stopy procentowej. Strategia stanowi, iż działania zmierzające do poprawy jakości procesów dotyczących zarządzania ryzykiem stopy procentowej maja w Banku wysoki priorytet. Strategia Banku w odniesieniu do ekspozycji na rynkowe ryzyko stopy procentowej stanowi, iż bank przeprowadza operacje skutkujące przyjmowaniem otwartych pozycji ryzyka stopy procentowej, w celu osiągnięcia pozytywnego wyniku finansowego. Ponadto, stopień ekspozycji Banku na rynkowe ryzyko stopy procentowej jest stale ograniczony od góry w taki sposób, aby zapewnić z wysokim prawdopodobieństwem, iż: 23 • w sytuacji zwykłej (nie kryzysowej) zmienności rynku, w żadnym dniu roku kalendarzowego: roczny skumulowany wynik finansowy (osiągnięty z tytuły ekspozycji Banku na ryzyko walutowe), nie osiągnie poziomu straty, przekraczającej dwukrotność planowanego do osiągnięcia w danym roku zysku (z tytułu ekspozycji Banku na ryzyko walutowe), • w sytuacji wystąpienia kryzysu rynkowego, w żadnym dniu roku kalendarzowego: roczny skumulowany wynik finansowy (osiągnięty z tytuły ekspozycji Banku na ryzyko walutowe), nie osiągnie poziomu straty przekraczającej 10% kapitału. Sposób monitorowania ryzyka stopy procentowej jest zgodny zarówno z rekomendacjami Komisji Nadzoru Bankowego jak i z zasadami istniejącymi w grupie Fortis. 24 W ramach operacji wykonywanych przez Bank zawierane są transakcje pochodne. Transakcje te zawierane są w celach handlowych oraz w celu zarządzania ryzykiem walutowym oraz ryzykiem stóp procentowych. Transakcje pochodne znajdują się także w ofercie dla klientów. Instrumenty pochodne stosowane w banku: • kontrakty IRS • FX forward • FX swap • kontrakty futures • opcje na stopę procentowa • FX Opcje • FRA • terminowe operacje papierami wartościowymi 25 Ryzyko kredytowe 26 Działalność kredytowa Banku skupia się na obsłudze małych i średnich przedsiębiorstw. Najwięcej udzielonych kredytów przypada na branże zajmujące się handlem i usługami. Poniższa tabela prezentuje ryzyko kredytowe w sektorach, w których zaangażowanie Banku przekracza 5% ogółu udzielonych przez Bank kredytów. W pozycji kredyty nieregularne wykazane zostały należności klasyfikowane przez Bank jako: • pod obserwacją, • poniżej standardu, • wątpliwe, • stracone, z wyszczególnieniem pozycji stracone. 27 Źródło: Opracowanie własne na podstawie dodatkowych noty objaśniających do Sprawozdania Zarządu Fortis Bank Polska SA z lat 2001 – 2005 28 Źródło: Opracowanie własne na podstawie dodatkowych noty objaśniających do Sprawozdania Zarządu Fortis Bank Polska SA z lat 2001 – 2005 29 Źródło: Opracowanie własne na podstawie dodatkowych noty objaśniających do Sprawozdania Zarządu Fortis Bank Polska SA z lat 2001 – 2005 30 Ocena ryzyka kredytowego dokonywana jest na podstawie wewnętrznych standardów Banku, z uwzględnieniem krajowych regulacji kredytowych oraz zasad obowiązujących w grupie Fortis Bank. Zarządzanie ryzykiem kredytowym jest podstawowym zadaniem Departamentu Ryzyka Kredytowego. Analiza ryzyka dokonywana jest na podstawie obowiązującej w Banku standardowej metodologii oceny. Analizie podlega zarówno ryzyko związane z danym produktem kredytowym jak i ryzyko łącznego zaangażowania kredytowego Banku wobec podmiotu, obejmującego wszystkie udzielone kredyty i produkty finansowe obciążone ryzykiem kredytowym. W Banku funkcjonuje kilkupoziomowy system analizy wniosków kredytowych i podejmowania decyzji kredytowych, który ma na celu zapewnienie maksymalnej obiektywności w procesie oceny wniosku i minimalizację ryzyka związanego z zaangażowaniem kredytowym Banku. Poziom analizy i podejmowania decyzji zależy od pułapu łącznego zaangażowania kredytowego Banku wobec podmiotu gospodarczego lub grupy podmiotów powiązanych organizacyjnie lub kapitałowo. Przyjęty przez Bank system ma na celu zapewnienie maksymalnej obiektywności w procesie oceny wniosku i minimalizację ryzyka związanego z zaangażowaniem kredytowym Banku. 31 W procesie kredytowym Banku funkcje: pozyskiwania klientów i sprzedaży produktów kredytowych oraz oceny ryzyka kredytowego są rozdzielone organizacyjnie. Pozyskiwanie klientów i sprzedaż produktów należy do głównych zadań linii biznesowych: Retail Banking i Commercial Banking, zaś ocena ryzyka do zadań Pionu Kredytów. W odniesieniu do podmiotów kwalifikujących się lub zakwalifikowanych do grupy podwyższonego ryzyka według klasyfikacji obowiązujących w Banku, stosowane są obok ogólnie obowiązujących - dodatkowe procedury mające na celu ograniczenie ryzyka Banku. W celu ograniczenia ryzyka kredytowego, Bank stosuje wewnętrzne procedury przyznawania i monitorowania kredytów. W 2005 roku Bank wprowadził nowy regulamin podejmowania decyzji kredytowych dostosowany do zasad obowiązujących w Fortis Bank. Nowy model decyzji uwzględnia następujące kryteria: • łączne zaangażowanie finansowe wobec klienta; • przynależność do linii biznesowej; • rating wewnętrzny; • kategorie ryzyka kredytowego. 32 W ramach przygotowań dostosowawczych grupy Fortis bank do wymogów Nowej Bazylejskiej Umowy Kapitałowej, Bank uczestniczy aktywnie w pracach mających na celu wprowadzenie metod oceny ryzyka kredytowego dla celów ustalania wymaganego kapitału regulacyjnego. Bank jest uczestnikiem systemu Międzybankowej Informacji Gospodarczej – Bankowy Rejestr administrowany przez Związek banków Polskich oraz systemu biura Informacji Kredytowej. Uczestnictwo w w/w systemach wymiany informacji o klientach kredytowych banków pozwala na pełniejszą ocenę ryzyka kredytowego oraz przyśpiesza proces analizy wniosków i podejmowania decyzji kredytowych. 33 34 Źródło: Opracowanie własne na podstawie dodatkowych noty objaśniających do Sprawozdania Zarządu Fortis Bank Polska SA z lat 2001 – 2005 35 Źródło: Opracowanie własne na podstawie dodatkowych noty objaśniających do Sprawozdania Zarządu Fortis Bank Polska SA z lat 2001 – 2005 36 Źródło: Opracowanie własne na podstawie dodatkowych noty objaśniających do Sprawozdania Zarządu Fortis Bank Polska SA z lat 2001 – 2005 37 Źródło: Opracowanie własne na podstawie dodatkowych noty objaśniających do Sprawozdania Zarządu Fortis Bank Polska SA z lat 2001 – 2005 38 39 Źródło: Opracowanie własne na podstawie dodatkowych noty objaśniających do Sprawozdania Zarządu Fortis Bank Polska SA z lat 2001 – 2005 40 Ryzyko operacyjne 41 Fortis Bank Polska SA przyjął dla potrzeb zarządzania ryzykiem operacyjnym definicje ryzyka zaproponowana przez Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego: „Ryzyko operacyjne jest to ryzyko wystąpienia bezpośredniej lub pośredniej straty, wynikającej z niewłaściwych lub zawodnych procesów wewnętrznych, ludzi i systemów lub też ze zdarzeń zewnętrznych”. Dla potrzeb monitorowania ryzyka operacyjnego oraz określania w przyszłości wymogu kapitałowego z tytułu tego rodzaju ryzyka, ryzyko operacyjne obejmuje swoim zakresem również ryzyko prawne. Fortis Bank Polska SA posiada odpowiednia komórkę organizacyjna zajmująca się bieżącym badaniem ryzyka operacyjnego oraz rozwojem i udoskonalaniem adekwatnych technik kontroli tego rodzaju ryzyka w Banku, stanowiąca integralna cześć Departamentu Ryzyka. 42 Zarząd Banku dokonuje okresowej realizacji założeń strategii w zakresie zasad zarządzania ryzykiem operacyjnym banku. W tym celu Zarząd Banku jest regularnie informowany na temat skali i rodzajów ryzyka operacyjnego, na które narażony jest Bank, jego skutków i metod zarządzania ryzykiem operacyjnym. Fortis Bank Polska SA w 2002 r. stworzył system monitorowania ryzyka operacyjnego i zarządzania ryzykiem operacyjnym. Systemy monitorowania ryzyka operacyjnego w Banku oparte są na bazach danych zawierających informacje odnośnie występujących strat operacyjnych. Tworzone bazy rejestrujące straty operacyjne zostały wykorzystane w analizie oraz ograniczaniu ryzyka operacyjnego w Banku. Szczególne znaczenie Bank przywiązuje do zmniejszania ryzyka operacyjnego poprzez udoskonalanie procesów wewnętrznych, a także do ograniczania ryzyka operacyjnego towarzyszącego wprowadzaniu nowych produktów i usług. 43 Fortis Bank Polska SA posiada również specjalny plan dotyczący zachowania ciągłości działania Banku w sytuacjach krytycznych (Business Continuity Plan), obejmujący wszystkie podstawowe funkcje biznesowe Banku. W Fortis bank Polska SA obowiązuje „Program przeciwdziałania procederowi ‘prania pieniędzy’ oraz przeciwdziałania finansowaniu terroryzmu”, a także „Program Poznaj Swojego Klienta”. Za realizacje zadań i obowiązków określonych w Programie przeciwdziałania praniu pieniędzy odpowiada Koordynator Programu powołany przez Zarząd Banku. Ponadto w każdym Oddziale oraz jednostkach centrali Banku zostali wyznaczeni Koordynatorzy odpowiedzialni za realizację Programu na szczeblu swojej jednostki. 44 Bank przyjmując dyspozycje lub zlecenie klienta do przeprowadzenia transakcji, której okoliczności wskazują, że wartości majątkowe mogą pochodzić z nieujawnionych źródeł, rejestruje taką transakcję w rejestrze bankowym oraz niezwłocznie powiadamia pisemnie Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (GIIF) o takiej transakcji. Przyjmując natomiast dyspozycję lub zlecenie klienta do przeprowadzenia transakcji, której równowartość przekracza 15 000 EUR, pracownik Banku identyfikuje zleceniodawcę transakcji oraz rejestruje ją w bankowym rejestrze. Od 1 lipca Fortis bank Polska raportuje do Generalnego Inspektora Informacji Finansowej dane o transakcjach zarejestrowanych w bankowym rejestrze. Fortis bank Polska nie współpracuje z wirtualnymi bankami, które nie posiadają fizycznej siedziby. 45 Dziękujemy za uwagę 46
