Czy agresja i przemoc znaczą to samo?
advertisement
Czy agresja i przemoc znaczą to samo? W języku potocznym często zamiennie używa się pojęć przemoc i agresja. Mówi się np. o konieczności przeciwdziałania agresji w szkołach, gdzie indziej eksponuje się przemoc jako zagrożenie współczesnej młodzieży. Choć raczej wszyscy wiedzą, jakim zjawiskom chcemy przeciwdziałać, to jednak z naukowego punktu widzenia zrównywanie tych pojęć jest nieuprawnione. Według dr Ireneusza Siudema AGRESJA – to cecha osobowości każdego człowieka niezbędna do prawidłowego funkcjonowania społecznego. Dzięki odpowiedniemu poziomowi agresji możemy : •tworzyć relacje z innymi ludźmi, •ustalać swoje granice, •pokazywać co komu wolno, a czego nie wolno wobec nas. Agresja, a dokładnie mówiąc jej nasilenie, jest konieczna do kształtowania zachowań asertywnych i obronnych. Ludzie mający wyższy poziom agresji są: • często bardziej przebojowi • pewni siebie • śmielsi w towarzystwie • bardziej waleczni Człowiek o wysokim poziomie agresji musi najpierw podjąć decyzję, w jaki sposób ją wykorzystać , jak rozładować napięcie. Agresja nie tylko nie jest przemocą , ale również nie musi jej warunkować. Wystarczy wyobrazić sobie sytuację, w której uczeń agresję rozładowuje podczas rywalizacji sportowej, pisząc wiersz czy krzycząc i tańcząc na koncercie rokowym. Można przyjąć, że jeżeli chcemy czemuś przeciwdziałać, to na pewno nie jest to agresja, lecz przemoc. Czym jest więc przemoc? To zjawisko typowe dla wszystkich społeczności ludzkich. Współczesne definicje tego pojęcia można podzielić na dwie grupy: Pierwszą grupę tworzą koncepcje, w których określa się przemoc w kategoriach działania jednostek, ich wzajemnych relacji i doznawanych wskutek przemocy krzywd. Druga grupa to koncepcje analizujące przemoc jako wynik specyficznej kultury społecznej oraz jej szeroko rozumianych wpływów – systemu norm, kultury, tradycji, a nawet architektury czy wystroju wnętrz. My zdecydowanie zajmiemy się pierwsza grupą. Józef Górniewicz ( 1995 ) opisuje przemoc jako bezpośrednie oddziaływanie jednego człowieka na drugiego w celu zmuszenia go do zmiany zachowania, systemu wartości lub poglądu w jakiejś sprawie. Wymuszeniem nazywa stwarzanie sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa psychicznego i fizycznego. Autor wyróżnia przemoc polityczną, militarną, ekonomiczną, kulturalną, naukową i artystyczną Joachim Kądziela ( 1974 ) określa przemoc jako wywieranie wpływu na ludzi, w wyniku którego ich aktualny poziom rozwoju somatycznego i duchowego jest niższy od potencjalnego. Rozróżnia przemoc fizyczną, psychiczną, jawną, ukrytą, personalną i strukturalną. W badaniach socjologicznych odnoszących się sytuacji szkolnych przyjęto robocza definicję, w której określa się przemoc ( prof. J. Szurzykiewicz 1997) jako całokształt aktów i działań wywołujących fizyczny i psychiczny ból, okaleczenie osób albo prowadzących do uszkodzenia przedmiotów na terenie szkoły. Cztery przyczyny agresji: 1. Agresja jako instynkt - powstała na drodze ewolucji, jest potrzebna do utrzymania gatunku – jako napęd działania. Człowiek rodzi się z gotowym instynktem matki, niezbędnym do życia, podobnie jak instynkt pragnienia. Jest to agresja naturalna – konieczna w walce o byt, również uwarunkowana hormonalnie. 2. Agresja jako reakcja na frustracje – czyli stan charakteryzujący się napięciem emocjonalnym, niepokojem, przygnębieniem, jest skutkiem niemożności zrealizowania nakreślonego sobie uprzednio celu oraz niezaspokojenia jakiś potrzeb. Może doprowadzić do zaburzeń nerwicowych, a w konsekwencji staje się niebezpieczna dla zdrowia człowieka. 3. Agresja jako nabyty popęd – przejawiający się w emocjonalnej reakcji gniewu. Stopnie przejawu gniewu są bardzo zróżnicowane: od niezadowolenia poprzez oburzenie aż do złości. 4. Agresja jako nawyk – rodzi się z częstości, intensywności doznawanych napaści, frustracji, przykrości. Duży wpływ na utrwalenie tego typu agresji ma wzajemne oddziaływanie np. członków grup nieformalnych, a także temperament człowieka oraz brak tolerancji. Szczegółowymi przyczynami agresji mogą być: • • • • • • • • • • • • • • niska samoocena ( cech bardzo powszechna wśród agresywnej młodzieży – 90% sprawców przemocy to ludzie z niska samooceną) przeżywanie różnego rodzaju niepowodzeń obwinianie innych za swój gniew, życie w przekonaniu, że smutek i gniew są czyś wstydliwym nuda, brak umiejętności wartościowego wypełniania wolnego czasu brak kontaktu z rodzicami, ciepła domowego wzorce zachowań agresywnych oglądane w telewizji i grach komputerowych ubogie słownictwo, nieumiejętność wypowiedzenia się, brak ogólnych wiadomości trudna sytuacja życiowa rozstanie, rozwód rodziców, śmierć osób bliskich dysleksja brak tolerancji dla samego siebie i ze strony innych niesatysfakcjonujący wygląd fizyczny błędna ocena nastawienia otoczenia do własnej osoby lęk przed kompromitacją, krytyką, wyśmianiem, posądzaniem o niezręczność, niezgrabność. Jakie czynniki wpływają na rozwój agresji ? Najbardziej niezawodną metodą wywołania agresji jest prowokacja, zniewaga czy to słowna, czy w formie fizycznej. Prowokacja wywołuje agresję z trzech powodów: • wzbudza gniew, cierpienie, którego sprowokowana osoba chce się pozbyć i reaguje agresywnie bądź ucieka • wzbudza pragnienie rewanżu, demonstracji siły • wzbudza chęć ukarania za niezgodne z normami zachowanie Prowokacja nasila szansę zwrotnej agresji, przy czym agresor zwalnia się najczęściej z odpowiedzialności za swoje zachowania tłumacząc je poprzednią agresją. Jakie czynniki wpływają na rozwój agresji: •ludzie zachowują się agresywnie w wyniku swoich tłumionych emocji, czy nawet zmęczenia pogodą, przeciążenia fizycznego •szczególne rodzaje przemocy, takie, gdzie zło zwycięża, mogą powodować występowanie zachowań agresywnych u widzów •życie w trudnych warunkach powoduje frustrację i niepewność •pomijając zaburzenia osobowości w przypadku: dezindywidualizacji, kiedy to obniżają się zahamowania normalnie zakazanych działań ( w tym i agresji) i poprzez naszą anonimowość, rozproszenie odpowiedzialności za skutki naszych działań na grupę w wyniku niecodzienności sytuacji, wysokiego pobudzenia emocjonalnego, czy zmienionego stanu świadomości ( alkohol, narkotyki) •kłopoty i niepowodzenia w życiu osobistym ( szkoła, rodzina, praca) •środki „pomocnicze” – alkohol, narkotyki Główne rodzaje agresji: • • • • • • • agresja fizyczna agresja psychiczna ( w tym słowna) agresja seksualna agresja instrumentalna agresja emocjonalna mobbing inne: frustracja, symboliczna, naśladowcza, gniewna, zadaniowa Motywy decydujące o agresji: • agresja skierowana na innych i na samego siebie – autoagresja ( samookaleczenie – często występuje u dziewczynek – anoreksja – dążenie do zniszczenia siebie, agresja prospołeczna np. kurator) • agresja społeczna ( przeciw członkom społeczeństwa) i prospołeczna ( w obronie), gdy przesłanką jest troska o zdrowy rozwój osobowości. Przykładem może być kara stosowana przez wychowawców, która ma na celu dobro młodego człowieka) • afektywna ( z wewnętrznych pobudek ) i instrumentalna ( dla wyższych celów) • atakująca i obronna • wroga ( dla zniszczenia wroga ) i destruktywna ( dla samego zniszczenia) • bezpośrednia i pośrednia • reaktywna – impulsywna • - sadystyczna – dla przyjemności Wpływ procesu dorastania na zachowania patologiczne młodzieży: • dojrzewanie fizjologiczne – dawniej wysuwało się na plan pierwszy i przysparzało najwięcej kłopotów, obecnie nie jest uważane za szczególnie trudny okres • rozwój intelektualny – jest drugą dziedziną, w szczególny sposób dotkniętą przez przyspieszony rozwój. Stąd krytycyzm dorastających dziewcząt i chłopców obejmuje większość dziedzin życia i większość osób, z którymi maja okazję się spotykać. Jego obiektem są dorośli, a także ustalone przez nich prawa, stworzone instytucje, dotyczy jednak zwłaszcza rodziców. Młody człowiek odkrywa, że dorośli nie zawsze postępują zgodnie z zasadami. Krytyczna postawa młodzieży wobec otoczenia wypływa nie tylko z jej rozwoju intelektualnego ale też zainteresowania światem i ludźmi. Ponadto stwierdzenie, że ja sam, że rzeczywistość, że ludzie są niedoskonali również stanowi źródło frustracji i wielu doznań oraz negatywnych przeżyć. Dążenie do samodzielności stanowi kolejną przyczynę konfliktów młodzieży z dorosłymi. Główne przyczyny agresji w wieku dorastania: • brak umiejętności komunikowania się – młodzież nie umie rozmawiać, brak tematów do rozmów, nieumiejętność komunikowania potrzeb, uczuć • trudności w radzeniu sobie w sposób dojrzały i racjonalny – reakcje występują od razu po wystąpieniu trudności – przekleństwa, użycie siły • niechęć do podporządkowania się dorosłym ( rozwojowa) – częste formy niekontrolowanej złości. Reakcja dorosłych może tę złość podsycić. • samostymulacja do agresji – agresja dostarcza bodźców, zabija nudę, powoduje, że „coś się dzieje” • potrzeba satysfakcji za krzywdę – pragnienie natychmiastowej interwencji jako ukaranie krzywdy, samosądy, agresja, pobicie • rozbieżność pomiędzy realnym obrazem siebie a marzeniami o sobie – często pogłębienie następuje przez nieustanne uwagi w szkole, brak przeżycia sukcesu. Przejawy agresywności w wieku dojrzewania: • • • • • • • • • • agresja fizyczna słowna tłumienie agresji – często przed eskalacją autoagresja agresja adekwatna – w afekcie pośrednia – plotkowanie, złośliwość, obrażanie się negatywizm podejrzliwość poczucie winy drażliwość Co kryje się za agresją adaptacyjno – obronną ? • redukcja leku, pewność siebie – szpanowanie dla zapełnienia pustki emocjonalnej • krzyk o pomoc – wymuszenie zainteresowania się, opieki • walka o zaspokojenie potrzeb – walka o dobra materialne, dominację, akceptację, przy braku umiejętności wyboru prawidłowych postaw • zapewnienie sobie bezpieczeństwa – „ możecie mnie nie kochać, ale musicie się mnie bać” • odgrywanie roli kozła ofiarnego w rodzinie – skierowanie agresji ojca z matki na siebie w celu ratowania matki Podstawowe uwarunkowania międzypokoleniowych reakcji agresywnych: • brak zrozumienia i tolerancji dorosłych dla inności młodzieży, dla jaj reakcji na własne problemy i zastana rzeczywistość • osłabienie lub brak pozytywnych uczuć do młodzieży • krytyka młodzieży i agresywne traktowanie młodych Prelekcję CZY ŻYCIE TWOJEGO DZIECKA przygotowała: JEST ŻYCIEM BEZ PRZEMOCY? Ewa Durska Opracowanie multimedialne: Alina Łuczak
