wychowania zdrowotnego Zasada motywowania
advertisement
Wychowanie zdrowotne jako element kształtowania stylu życia Wychowanie zdrowotne musi być kierowane do całego społeczeństwa, któremu niezbędny jest określony poziom kultury zdrowotnej. Szerzona za pomocą różnych form wiedza o zdrowiu to tylko część działalności mającej na celu wychowanie w kulturze zdrowotnej. Druga strefa oddziaływania to oswajanie pacjenta z gabinetem zabiegowym, przybliżanie go do pracowników służby zdrowia, jak gdyby premedykacja do zabiegów. Oddziaływanie takie przeważnie nie jest zamierzone, lecz powinno wynikać z ogólnego zachowania się, z wyrazu twarzy, a nawet z najbardziej przypadkowo wypowiedzianych słów. Każdy pracownik służby zdrowia, który styka się z pacjentem, może na niego wpływać, przede wszystkim swym estetycznym wyglądem oraz spokojnym i przyjemnym zachowaniem. Techniki stosowane w edukacji zdrowotnej mają na celu: •dostarczenie adekwatnych informacji, •perswazja używana w celu motywowania, •uczenie umiejętności praktycznych, • interakcja ze środowiskiem w celu uzyskania wsparcia społecznego i tworzenia warunków dla zmiany. Metody przydatne w kształtowaniu stylu życia 1. Metody organizowania środowiska wychowującego. Marzeniem wychowawcy jest mieć wzór do pokazywania, jak powinno się żyć higienicznie i w jakim środowisku. Wskazanie takiego środowiska, a więc stworzenie środowiska – wzoru pomoże skuteczniej oddziaływać na wychowanków jak np.: wzory środowiska materialnego (świetlica, pokój higieniczny, gabinet lekarski), wzorowa organizacja życia (kluby, towarzystwa, organizacje młodzieżowe, dziecięce), wzory określonych osób (sam wychowawca, przedstawiciele służby zdrowia, autorytety). 2. Metody oddziaływania przez świadomość Zdobyta wiedza o zdrowiu ma przez dotarcie do świadomości wywołać motywację do korzystnych zachowań dla zdrowia. W wyniku takiego oddziaływania powinno dojść do logicznych przeobrażeń w zachowaniach zdrowotnych. 3. Metody pobudzania zachowań korzystnych dla zdrowia. Celem wychowania zdrowotnego jest m.in. wdrażanie korzystnych dla zdrowia nawyków higienicznych. Chodzi o stosowanie na co dzień uznanych przez świadomość (rozum) czynności sprzyjających zachowaniu zdrowia. Do tej grupy metod zaliczamy : - stawianie wymagań, - inspirowanie do podejmowania zadań, - oddziaływanie na ambicje, - współzawodnictwo, - wzmacnianie zachowań pożądanych, - samowychowanie. 4. Metody utrwalania pożądanych zachowań zdrowotnych. Jeśli wychowanek uznał określone zachowanie za właściwe i korzystne dla jego zdrowia, to należy dążyć do przyswojenia mu takiego zachowania na co dzień. Stanie się ono wtedy jego nawykiem. Wdrożenie zaś nawyku może nastąpić wskutek powtarzania, zarówno w życiu codziennym, jak i w ograniczonych ćwiczeniach klinicznych. 5. Metody kontroli. Utrwalenie zdobytych nawyków będzie przebiegać pomyślnie, jeśli nadal będziemy kontrolować naszych wychowanków (pacjentów). Jest to szczególnie ważne w początkowym okresie wychowawczym. Egzekwowanie ćwiczeń higienicznych i demonstrowanie prawidłowych zachowań pobudza bowiem do precyzyjnego stosowania zaleceń. Rzetelna ocena postępów wychowanka na poszczególnych etapach rozwoju wzmacnia jego postawę i zmusza do samokontroli, a tym samym do samowychowania. Siła oddziaływania wychowawczego będzie większa, a skutki lepsze, jeśli jednocześnie zastosuje się różne metody. Zasady kształtowania kultury zdrowotnej – wychowania zdrowotnego 1) Zasada motywowania : Motywacja wynika z uświadomionej potrzeby. Poinformowanie kogoś cierpiącego o możliwości uniknięcia bólu wyzwala w nim ciekawość, zainteresowanie tematem i motywację do zastosowania się do wskazań. Jeśli będzie dbał o zęby, to może nie dopuścić do ich utraty, zachowa zdrowie i urodę oraz uniknie bólu. 2) Zasada aktywności: Jest to zasada działania w wychowaniu, wskazująca nie tylko na celowość opowiadania o tym, że trzeba np. czyścić zęby, ale i na celowość uczenia, jak to robić. 3) Zasada doboru treści w wychowaniu zdrowotnym i popularyzacji wiedzy o zdrowiu : Mówi o tym że nie można przekazywać od razu zbyt dużo wiedzy medycznej. Przekazana wiedza nie może zawierać informacji o diagnozowaniu, rokowaniu czy też leczeniu. Treść musi dotyczyć profilaktyki, i to tej na którą sami się godzimy i sami jesteśmy w stanie wykonać. Higienistka powinna nauczyć sposobów ochrony zdrowia i radzenia sobie w prostych przypadkach przedlekarskich. Zbyt dużo fachowej wiedzy dla nieprzygotowanego słuchacza działa na niego albo nużąco albo przerażająco, a już na pewno nie zrozumie on jej prawidłowo. 4) Zasada systematyczności i systemowości: Jeśli chce się osiągnąć zmianę wychowawczą lub konkretny skutek, to należy oddziaływać w ciągu dłuższego czasu, przekazując wiedzę systematycznie. Dawkuje się ją systemowo, a więc logicznie poukładaną, zaplanowaną i składającą się z kolejnych elementów, dających określoną całość i dopiero wtedy spełniającą swoją funkcję. Wiedza przekazana w logicznym ciągu małymi dawkami, poparta doświadczeniami, stanie się własnością słuchacza, a zmiany w jego zachowaniu będzie można uznać za osiągnięty cel. 5) Zasada oddziaływania zespołowego: Przewagę nad oddziaływaniem indywidualnym ma oddziaływanie zespołowe. Ma ono wiele zalet. Jest przede wszystkim mniej czasochłonne, gdyż odbierane jest przez większe zbiorowisko ( grupę ). Ponadto, jeśli nadawca jest akceptowany, lubiany, to może wywołać głębsze przeżycia emocjonalne. Ważne jest wtedy zespołowe podejmowanie decyzji. 6) Zasada stopniowania trudności i etapowości: Nawiązuje ona do pracy wychowawczej systematycznej i przebiegającej w czasie. Należy bowiem zaczynać od tego, co dane środowisko uzna za łatwe, a więc trochę znane a po zainteresowaniu przedmiotem należy powoli przechodzić do spraw trudniejszych. Cały czas trzeba jednak uważać aby to co mówimy było ciekawe i zrozumiałe. 7) Zasada receptywności: Rozszerza ona zasadę stopniowania trudności. Należy pamiętać o tym że podstawowym warunkiem skuteczności wychowania zdrowotnego jest zrozumienie przez odbiorcę stawianych mu wymagań. Nie należy więc rzucać wezwań, haseł żądań bez uzasadnienia ich słuszności. 8) Zasada trwałości i elastyczności: Z jednej strony w wychowaniu zdrowotnym potrzebne jest utrwalenie pewnych korzystnych zachowań, z drugiej strony należy słuchaczowi przekazać , że istnieje postęp wiedzy, że mogą się zmienić warunki, związane np. ze starzeniem się organizmu czy przebyciem pewnych chorób, które zmuszają nas do zmiany postępowania. W ciągu całego życia należy więc uelastycznić swoje poglądy lub zachowania. Inaczej bowiem może szczotkować zęby dziecko a inaczej powinien to robić dorosły, cierpiący na chorobę przyzębia, aby uzyskać ten sam efekt dobrej higieny jamy ustnej. 9) Zasada intencjonalizowania niezamierzonych wpływów wychowawczych: Proces wychowania zdrowotnego powinien zachodzić także w sytuacjach naturalnych i niezamierzonych, wręcz przypadkowych. Życie stwarza niejednokrotnie takie sytuacje , w których następują spotkania z przypadkowymi osobami lub grupami. Mogą one też być związane ze zmianą środowiska, a także warunków bytowania. 10) Zasada poszanowania odbiorcy: Należy pamiętać o tym, że nigdy nie zdobędziemy zaufania osób, którym będziemy się starali udowodnić, że są głupi lub tkwią w niewiedzy. Wskazane byłoby natomiast wyjaśnić im, skąd się wzięły ich nie bardzo aktualne poglądy i gdzie tkwi błąd ich postępowania. Po zdobyciu zaufania i sympatii można przystąpić do przebudowy sposobu myślenia i zmiany nawyków. Założenia edukacji zdrowotnej w stomatologii Higienistka stomatologiczna ucząc pacjenta, np. zasad higieny, będzie oddziaływała na niego ujemnie, jeśli sama okaże się zaprzeczeniem głoszonych przez siebie zasad, nosząc brudny fartuch lub pokazując w czasie rozmowy zniszczone próchnicą zęby. Nie można stosować wszystkich form wychowania zdrowotnego. Do najbardziej przydatnych należą: słowo żywe, metody wizualne i audiowizualne. Założenia edukacji zdrowotnej w stomatologii w zależności od kategorii wiekowej: Kobieta w ciąży Szerzenie wiadomości potrzebnych kobiecie ciężarnej i wychowującej małe dziecko możliwe jest tylko przez materiały drukowane, ulotki, gazetki i plakaty. Gazetki adresowane do młodych kobiet powinny zawierać te informacje jak gdyby z wyprzedzeniem, gdyż praktycznie każda młoda kobieta może je w bliższej lub dalszej przyszłości wykorzystać. Każda wizyta kobiety ciężarnej w gabinecie stomatologicznym powinna być wykorzystana do indywidualnego, bezpośredniego przekazywania potrzebnych wiadomości o zdrowiu jej i przyszłego dziecka. Tematy, z którymi należy zapoznać kobiety w ciąży i młode matki : 1) celowość i nieszkodliwość leczenia i usuwania zębów w czasie ciąży, z wyjątkiem określonych przez lekarza przypadków, 2) traktowanie płodu jako „pasożyta’’ dla organizmu matki, nieprawdziwe twierdzenie, iż „ każda ciąża kosztuje matkę jeden ząb”, 3) konieczność uporządkowania jamy ustnej przed urodzeniem dziecka (zmniejszenie ryzyka zakażenia noworodka i niemowlęcia), 4) troska o uzębienie dziecka już w okresie płodowym, czyli omówienie czynników warunkujących zdrowe uzębienie dziecka, 5) konieczność higienicznego trybu życia, łącznie z unikaniem chorób zakaźnych, 6) wpływ odżywiania w okresie ciąży na zdrowie matki i dziecka, przykładowe diety w zależności od pory roku. Dzieci w okresie niemowlęcym i poniemomwlęcym Higienistka stomatologiczna powinna skoncentrować się na matkach i osobach wychowujących małe dzieci. Uświadomienie ich powinno dotyczyć zwłaszcza : a) szkodliwych nawyków u dzieci (ssanie palca, smoczka itp.) b) prawidłowego odżywiania, ze zwróceniem uwagi na jakość i konsystencje pokarmów (wczesne podawanie pokarmów twardych, owoców, jarzyn, umiejętne podawanie słodyczy), c) wczesnego wdrażania nawyku higieny jamy ustnej u dzieci, d) dostosowania związków fluoru oraz wczesnego leczenia zębów mlecznych i wad narządu żucia. Dziecko W utrzymaniu higieny jamy ustnej u dziecka mają znaczenie: a) szczotkowanie zębów, b) płukanie jamy ustnej, c) spożywanie pokarmów oczyszczających. Temat ten powinien być szczególnie często powtarzany i uwypuklany. Należy przekonywać o tym , że najlepszym sposobem utrzymania higieny jamy ustnej jest szczotkowanie zębów po każdym posiłku. Jeśli nie jest to możliwe, to przynajmniej dwa razy dziennie ( rano i wieczorem) przez 2-3 minuty każdorazowo. Poranne oczyszczanie zębów należy zalecać zawsze po śniadaniu, a wieczorne bezpośrednio po kolacji, a przed snem nic już nie jeść. Wychowanie w wieku przedszkolnym powinno polegać na : • zbadaniu uzębienia dzieci oraz powiadomieniu rodziców i personelu opiekuńczego o ewentualnej konieczności leczenia uzębienia, • skierowaniu w razie potrzeby do poradni profilaktyki ortodontycznej, wyjaśnieniu rodzicom skutków zaniedbania tego postępowania, • zorganizowaniu codziennego, nadzorowanego przez nauczycielki przedszkolne, szczotkowania zębów dzieci w przedszkolu, • zorganizowania podawania w razie potrzeby tabletek fluorkowych przez personel przedszkola, • przeprowadzeniu akcji profilaktyki kontaktowej (u dzieci 5-6 letnich) • pouczeniu kierownictwa przedszkola i rodziców o szkodliwości słodyczy i umiejętnym ich podawaniu zarówno w przedszkolu jak i w domu. Powinno się namawiać rodziców, aby nie oszczędzali zębów dziecka przez podawanie mu rozdrobnionych pokarmów. Zęby i szczęki dziecka muszą pracować, aby mogły się prawidłowo rozwinąć. Podczas pokazów szczotkowania zębów dla dzieci przedszkolnych najlepiej jest posługiwać się dużymi modelami szczęk i szczotek do zębów. Praca w zakresie wychowania zdrowotnego w szkole powinna przebiegać planowo i równolegle z planowanym leczeniem i planową profilaktyką. Najbardziej ekonomiczne i skuteczne jest powiązanie wychowania zdrowotnego z profilaktyką kontaktową fluorkową. Przed seansami fluorkowania zębów metodą szczoteczkową (6 lub 10 seansów rocznie) przeprowadza się 10 minutowe pogadanki, przede wszystkim na temat : • szczotek do zębów i prawidłowego szczotkowania, • warunków tworzenia się płytki bakteryjnej i zachodzących w niej przemian, • szkodliwej roli cukrów w pożywieniu, • roli profilaktyki fluorkowej i leczenia zębów, • możliwości zapobiegania wadom zgryzu i konieczności leczenia już istniejących. Wychowanie zdrowotne dla młodzieży akademickiej powinno dotyczyć merytorycznie tych samych problemów, które były poruszane wyżej, z dostosowaniem do poziomu studentów. Ze względu na bardzo rozpowszechniony wśród studentów , a obecnie szczególnie wśród studentek, nałóg palenia tytoniu, należy podkreślić jego szkodliwe skutki, łącznie z nowotworami jamy ustnej i innych narządów. Nie należy zapominać o przekazaniu studentom (a zwłaszcza studentkom) informacji, które powinny uzyskać jako przyszli rodzice. Osoby starsze powinny być pouczane o konieczności szczególnej troski o czystość przestrzeni międzyzębowych i okolic przyszyjkowych zębów, zwłaszcza z obnażonymi korzeniami, z powodu wzmożonego gromadzenia się tam resztek pokarmowych i płytki bakteryjnej. Konieczne jest też zwrócenie uwagi na higienę uzupełnień protetycznych, częstszych w wieku starszym. Dziękuje za uwagę.
