Sprawność motoryczna sędziego piłki nożnej a realizacja

Fudala Michał
Brzesko
4
Sprawność sędziego
Sprawność motoryczna sędziego piłki nożnej a realizacja zadań meczowych
Piłka nożna, analogicznie do organizmów żywych, ulega ciągłym procesom
rozwojowym (ewolucyjnym). Kierunki tych przemian wyznaczane są przez coraz wyższe
wymagania i potrzeby związane z tą działalnością człowieka. Gra toczona jest w szybszym
tempie, wysiłki stają się bardziej intensywne, a coraz mniej czasu pozostaje na wytchnienie.
Przepisy gry ulegają ciągłym zmianom. Bywało i tak, iż piłkarz w ciągu kariery rozgrywał
mecze wg różnych zasad. Wszystko to ma na celu utrzymanie piłki jak najdłużej w grze, a w
konsekwencji – do zdobywania większej ilości bramek.
Piłkarze są jednymi z najpopularniejszych osób w sportowym świecie. Sportowa
walka, zwycięzcy i wielcy pokonani, efektowne bramki i piękne stadiony – tak kręci się
futbolowa karuzela, którą oglądają miliardy widzów. Tak ogromna rzesza sympatyków
napędzająca całą piłkarską machinę jest także źródłem patologii. W jednym z artykułów
poruszającym socjologiczne oraz psychologiczne uwarunkowania zachowań kibiców
piłkarskich,
zwrócono
uwagę
na
akty
wandalizmu
oraz
działania
z użyciem przemocy fizycznej, które miały miejsce już w latach 1863 – 1915 (Sas –
Nowosielski 2001). Do głównych powodów pojawienia się takich reakcji na widowni
należało niezadowolenie z decyzji sędziego! „W wielkim sporcie do wielkich ról zalicza się
rolę zawodnika – realizatora wyników sportowych i rolę trenera – animatora tych wyników.
Pomijana natomiast jest najczęściej trzecia, wielka rola niezauważalnego współtwórcy
widowiska sportowego, jakim jest sędzia” (Pawlak 1987 s. 27). Ta wielka funkcja
„niedostrzeganego” pociąga za sobą – jak można zauważyć – różne i poważne implikacje; od
wpływu na przebieg rywalizacji i jej wynik, aż po nastroje na trybunach. Tak duża
odpowiedzialność ciążąca na sędziach nie przekłada się na ich własne odczucie poziomu
prestiżu jaki posiadają w środowisku sportowym. Jak wynika z badań, zdecydowana
większość arbitrów określa go jako niski (Pawlak 1987).
Rola sędziego obliguje go do posiadania i wykazania się wszechstronnymi
umiejętnościami arbitrażu oraz specyficznymi kompleksami predyspozycji motorycznych,
aby efektywnie realizować zadania związane z prowadzeniem zawodów. Znikoma liczba
publikacji poruszających problematykę wzorca sędziego piłki nożnej, w kontekście jego
sprawności motorycznej, stała się głównym motywem własnej działalności badawczej. W
opracowaniu tym zamieszczono efekty badań pragnąc wykazać, iż rozjemca piłkarski pełniąc
tę „wielką, trzecią rolę” nie jest osobą przypadkową. Odpowiednio ukształtowane zdolności
motoryczne muszą gwarantować sędziemu pełną gotowość do prawidłowego prowadzenia
meczy piłkarskich, a utrzymanie ich na wysokim poziomie stanowić ma fundamentalny
element w jego przygotowaniu sprawnościowym. Jak wynika z badań Pawlak (1987), dbałość
o sprawność fizyczną, traktowana jest przez sędziów jako nieodzowny warunek należytego
wywiązywania się z obowiązków.
Wszystkie predyspozycje i zdolności kondycyjne, a szczególnie wytrzymałość
biegowa, powinny prezentować wysoki poziom rozwoju w strukturze motoryczności sędziów
piłki nożnej (Wytyczne dla obserwatorów 2004). Analizując przebieg meczy na różnym
poziomie zaawansowania sportowego, pokonywany dystans piłkarza wysokiej klasy wynosi
średnio
10,8km
(Bangsbo
1999),
a sędziego od 6 do 12km, a w czasie turniejów kilkakrotnie razy więcej (Bialik 2003). Jak
wiadomo, wpływ wytrzymałości na efektywność sportową jest tym większy im dłuższy jest
czas trwania walki sportowej. Mecz piłki nożnej trwa 90 minut i należy do jednych z
najdłuższych w rywalizacji sportowej. W podłożu energetycznym tak wykonywanego
wysiłku o zmiennej intensywności, dominującą rolę pełnią przemiany tlenowe. Wydaje się
więc, że wysoki poziom rozwoju „superpredyspozycji” jaką jest VO2 max i szeroko
rozumianej wydolności aparatu krążeniowo – oddechowego, powinien charakteryzować
arbitra piłki nożnej.
Kolejnym przejawem sprawności motorycznej – istotnym dla prawidłowego
realizowania zadań związanych z sędziowaniem – jest szybkość. Bardzo często zmieniająca
się sytuacja na boisku zmusza sędziego do okresowych zmian rytmu biegowego. Jak już
wspomniano współczesny futbol staje się coraz szybszy, dynamika gry zbliża się do granic
ludzkich możliwości. Najczęściej sędzia wykorzystuje elastyczną, diagonalną pola gry, aby
jego ustawienie podczas meczu było jak najefektywniejsze w celu prawidłowej obserwacji
grających. Ponadto, w zależności od poziomu rywalizujących drużyn i rangi spotkania,
wykonuje także liczne przyspieszenia na krótkich odcinkach. Te sprinty – kilku oraz
kilkudziesięciometrowe – mają już charakter wysiłków o energetycznym podłożu
beztlenowym. Także krótki czas pojedynczego ruchu w różnych nieprzewidzianych
sytuacjach na boisku pozwala sędziemu zachować dystans i nie przeszkadzać zawodnikom w
grze. Bardzo często dochodzi do sytuacji, gdy tor poruszania się piłki nakłada się z punktem
położenia sędziego. Kontakt arbitra z piłką wg „Wytycznych dla obserwatorów” (2004) jest
niepożądany, a czasem kwalifikowany jako błąd ustawienia. Uniknięcie kontaktu z piłką
wiąże się zatem bardzo często z wykonaniem dość nietypowych aktów ruchowych takich jak:
podskoki jednonóż, obunóż, dynamiczne przysiady lub uniki całym ciałem. Czynności
ruchowe tego typu zapewniają sędziemu – w każdej minucie meczu – przebywanie w pobliżu
rozgrywanej akcji. Tym samym na podejmowanie prawidłowych decyzji.
Istotną dla sędziego, ale nie tak bardzo jak wcześniej scharakteryzowane możliwości
motoryczne, jest siła. W pełnieniu roli sędziego ma ona raczej znaczenie podrzędne, lecz nie
można powiedzieć, że jest nieistotna. Zdolność ta umożliwia sędziemu pokonywanie takich
oporów środowiska jak wiatr, zaśnieżone podłoże lub zwiększone współczynniki tarcia na
bardzo twardych nawierzchniach. Natomiast na boiskach bardzo śliskich i grząskich, sędzia
poprzez skurcze mięśni posturalnych oraz przeciwdziałanie siłom bezwładności, wykonuje
wysiłek pozwalający utrzymać równowagę podczas biegu, zmienić jego kierunek lub
zatrzymać się w tak trudnych warunkach.
Oceniając szczegółowo sferę sprawności motorycznej wydaję się, iż bardzo istotnym
jest
w niej obszar koordynacyjny. Analizując potencjał koordynacyjny mamy na myśli
możliwości organizmu w zakresie wykonywania dokładnych i precyzyjnych ruchów w
zmieniających się warunkach zewnętrznych (Szopa i wsp. 2000). Te predyspozycje i
zdolności, choć bardzo skomplikowane w swej strukturze, odgrywają znaczącą rolę w
większości dyscyplin sportu – szczególnie w grach zespołowych –oraz niewątpliwie w trakcie
prowadzenia meczu piłkarskiego. Widzowie zgromadzeni na trybunach czy przed
telewizorami, zwracają uwagę przede wszystkim na obszar pola gry, gdzie właśnie znajduje
się piłka. Sędzia realizując zadania podczas meczu, nie tylko kontroluje obszar pola gry, gdzie
aktualnie jest piłka, ale jednocześnie musi utrzymywać kontakt wzrokowy z sędziami
asystentami, przewidywać gdzie akcja może się dalej potoczyć, po to, aby swoim
ustawieniem efektywnie obserwować zachowania zawodników oraz ewentualnie stosować
prawo korzyści. Ponadto sędzia musi kontrolować strefy techniczne przy ławkach
rezerwowych, mieć na uwadze najbliższe otoczenie pola gry dla zachowania należytego
bezpieczeństwa zawodników. Notując fakty związane z przebiegiem gry na bieżąco dobierać
odpowiednie formy działania. W związku z powyższym, wysoki poziom predyspozycji
i zdolności koordynacyjnych ma bardzo istotny wpływ na dokładne prowadzenie zawodów.
W większości zdarzeń na podjęcie odpowiedniej decyzji sędzia ma zaledwie kilka sekund, a
często nawet ułamki sekund. Mamy więc do czynienia z bardzo rozbudowanym schematem
działań. Uzasadnionym wydaje się dołączenie do egzaminów kontrolnych sędziów – oprócz
testu Cooper’a i sprintów – także testu badającego kinetykę tych jakże ważnych
predyspozycji i zdolności.
Stanie na straży przepisów gry oraz orzekanie zgodne z ich duchem, wydaje się więc
nie lada wysiłkiem. Potwierdza to tezę, iż wszechstronne i optymalne przygotowanie
motoryczne sędziego staje się nieodzowne w koordynowaniu współczesnych zmagań
piłkarskich. Być sędzią, czyli realizować zadania związane z prowadzeniem meczy
piłkarskich, nie jest uwarunkowane wyłącznie zaliczonym kursem i doskonałą wiedzą
teoretyczną w zakresie przepisów gry w piłkę nożną, ale także wysokim poziomem
sprawności motorycznej.
Literatura:
1. Bangsbo J. 1999. Sprawność fizyczna piłkarzy – naukowe podstawy treningu. Biblioteka Trenera, Warszawa, s. 47-65.
2. Bialik A. 2003. Podczas meczu arbiter pokonuje nawet… 12km!. Rozmowa z Jackiem Pocięglem, Tygodnik Młodzieży
Katolickiej „DROGA” nr 20/2003.
3. Pawlak A. 1987. Autoportret polskich sędziów sportowych. Warszawa.
4. Sas – Nowosielski K. 2001. Piłka nożna przed sądem. Sport Wyczynowy nr 7-8/2001, s. 30-37.
5. Szopa J., Mleczko E., Żak S. 2000. Podstawy antropomotoryki. Wyd. Naukowe Warszawa – Kraków.
6. Wytyczne dla obserwatorów do przeprowadzenia egzaminu praktycznego sędziów piłki nożnej. 2004. www. kszzpn.pl.