ETYKA A MORALNOŚĆ
advertisement
ETYKA A MORALNOŚĆ 1.) Etyka to tyle co nauka o moralności zajmująca się opisem, analizą i wyjaśnianiem rzeczywiście istniejącej moralności i ustalaniem dyrektyw moralnego postępowania. 2.) Etyka to ogół norm moralnych, zasad postępowania przyjętych i obowiązujących w danej epoce i zbiorowości społecznej 3.) Moralność to zespół ocen i norm, wzorów postępowania i ideałów osobowych mających regulować postępowanie jednostek oraz stosunki między jednostkami i grupami społecznymi. W drugim znaczeniu etyka odpowiada definicji moralności. Na co dzień używamy tych pojęć zamiennie. Aby zachować precyzję pojęciową należy jedno od drugiego oddzielać. Moralność to coś praktycznego. Etyka ma inne zadanie – jest po prostu nauką a moralność to fakt społeczny. Przedmiotem etyki jest moralność jako pewien fakt społeczny. ETYKA JAKO NAUKA W ramach etyki wyróżniamy 3 gałęzie: 1.) Etiologia moralności 2.) Etyka normatywna (normatywno-wyjaśniająca) 3.) Metaetyka (logika krytyczna, logika etyki, filozofia moralna) Pytania typowe dla etyki: - Jak jest? Jak być powinno? Dlaczego jest tak, a nie inaczej? Pytania te potwierdzają definicję ETYKI ZAWODOWEJ Zygmunta Ziembińskiego: Przez etykę zawodową jakiejś grupy zawodowej rozumie się najczęściej doktrynę moralną systematyzującą oceny i normy moralne związane z wykonywaniem określonego zawodu, względnie formułującą normy moralne postulowane do przyjęcia przez przedstawicieli danego zawodu. Etyka zawodowa nie jest wartością autonomiczną (co do treści i sposobu kształtowania). Treść i sposób są pochodną całokształtu warunków społecznych i politycznych i pozostają w związku z panującą w społeczeństwie moralnością (np. krytyka przekupności sędziów przez A.F. Modrzewskiego, co było powszechnie przyjętą regułą obyczajową). Etyka zawodowa jest konkretyzacją ogólnospołecznych zasad etycznych. Centralnym elementem każdej etyki zawodowej są dyrektywy ogólnoludzkie, powszechnie akceptowane. Na gruncie poszczególnych etyk zawodowych dokonuje się wtórna hierarchizacja wzorów zachowań. W ramach danej etyki modyfikuje się sens ogólnie uznanych dyrektyw. Czasami promuje się wzorce obce poszczególnym etykom, a nawet ogólnospołecznej moralności. Obcość ta polega nie tyle na sprzeczności co do zasady, a raczej na indyferencji (obojętności), np. sprzeczność: // pobrano z UMCS.net.pl 1 solidarność jest ogólnie przyjęta i obowiązującą dyrektywą postępowania, jednak nie ma zastosowania w przypadku korupcji w zawodzie sędziowskim – inni sędziowie nie powinni popierać sędziego biorącego łapówki. CO DECYDUJE O TREŚCI KONKRETNEJ ETYKI ZAWODOWEJ? Podział źródeł kreujących etos poszczególnych zawodów: Ze względu na sposób utrwalenia: - pisane niepisane Ze względu na moc wiążącą: - wiążące niewiążące Ze względu na sposób w jaki formułowane są wzorce etyczne: - bezpośrednie pośrednie Ze względu na płaszczyznę regulacji: - wewnętrzne (wewnętrzna płaszczyzna regulacji) zewnętrzne (zewnętrzna płaszczyzna regulacji) PISANE – utrwalone w publikatorach o charakterze oficjalnym i nieoficjalnym - publikacje prasowe - publikacje zawarte w wydawnictwach fachowych - publikatory o charakterze popularnym - Internet - Różnego rodzaju akty normatywne (akty o charakterze ustawowym oraz akty będące zbiorami zasad etycznych, kierowane do przedstawicieli poszczególnych profesji prawniczych) - Orzeczenia sądów dyscyplinarnych poszczególnych profesji NIEPISANE – - tradycja związana z wykonywaniem danej profesji prawniczej (etos przekazywany z pokolenia na pokolenie) - moralność ogólnospołeczna (etyczne normy obowiązujące wszystkich członków danego społeczeństwa) - zewnętrzne warunki wykonywania danego zawodu ( warunki życia społeczeństwa, techniczne warunki wykonywania zawodu, poziom świadomości prawnej) WIĄŻĄCE – akty o charakterze ustawowym NIEWIĄŻĄCE – // pobrano z UMCS.net.pl 2 BEZPOŚREDNIE – normy zawarte w aktach normatywnych POŚREDNIE – warunki zewnętrzne wpływające na kształtowanie danej profesji PŁASZCZYZNA WEWNĘTRZNA – reguły etyczne określające model zachowania wewnątrz danej grupy zawodowej PŁASZCZYZNA ZEWNĘTRZNA – reguły etyczne określające stosunek członków danej profesji do przedmiotu działania – do jednostki korzystającej z usług prawniczych, np. obowiązek lojalności wobec klienta KODEKSY ETYCZNE KODEKS ETYCZNY – definicja pochodzi z dzieła pt. „Etyka marksizmu i moralność socjalistyczna” – to zwerbalizowane, ujęte w postać dokumentu lub dokumentów zasady moralne danego zawodu. Definicja prof. Kołakowskiego: kodeks etyczny to zbiór materialnych nakazów etycznych o charakterze zhierarchizowanym, zmierzający do zupełności, precyzujący nakazy bezwarunkowe i ograniczone okolicznościami. „Idea kodeksu zawiera w sobie dążenie do ideału kompletności”. 1.) Kodeksy etyczne 2.) Kodeksy etyczne zachowań 3.) Kodeksy etyczne profesjonalistów 4.) Kodeksy etyczne pełnią funkcję wychowawczą konkretyzują ogólnie tylko zarysowane w przepisach ustrojowych wzory dostarczają laikom czytelnych kryteriów oceny zachowań danej grupy ograniczają korupcję Przeciwnicy kodeksów zwracają uwagę, że sfery etycznej nie da się normatyzować, jest ona bowiem czymś płynnym: wymaga konkretnych zachowań w zmiennych okolicznościach Kodeksy obniżają poziom wrażliwości etycznej ich adresatów (znoszą potrzebę podejmowania samodzielnych decyzji. Ogólne zasady etyczne określane są w aktach o charakterze ustrojowym (ustrojowopragmatycznym). Kodeksy tylko powtarzają te reguły bądź w drodze niepotrzebnej kazuistyki starają się dać odpowiedź na wszystkie dylematy moralne. Mogą też traktować o całkiem oczywistych rzeczach – obniżają ogólną ocenę co do poziomu etyki przedstawicieli danej profesji pełniąc funkcję destrukcyjną. ZBIORY ZASAD ETYKI ZAWODOWEJ: „Zbiór zasad postępowania sędziów” „Zbiór zasad etyki zawodowej sędziów stanowiący załącznik do uchwały nr 16/2003 KRS z dn. 19.02.2003r. w sprawie uchwalenia zbioru zasad etyki zawodowej sędziów” Ustawa: „Prawo o ustroju sądów powszechnych” z 27.07.2001r. NIEZAWISŁOŚĆ SĘDZIOWSKA // pobrano z UMCS.net.pl 3 Jest to obciążający sędziego obowiązek orzekania zgodnie z ustawą i sumieniem. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 9 XI 1993r.: niezawisłość sędziowska to niezależność sędziego zarówno od sporu jak i od organów państwa. Korelatem niezawisłości po stronie sędziego jest obowiązek bezstronności. Sędzia niezawisły to w konsekwencji sędzia i bezstronny i niezależny. W literaturze występuje także termin NIEZAWISŁOŚĆ WEWNĘTRZNA – bierze się on z przekonania, iż sędzia powinien odczuwać wewnętrzną potrzebę bycia niezawisłym. Natomiast NIEZAWISŁOŚĆ ZEWNĘTRZNA to niezależne od sędziego zewnętrzne regulacje wpływające na jego bycie niezależnym. Nadrzędnym celem regulacji jest uczynienie sędziego niezawisłym. Szczegółowe gwarancje o charakterze etycznym powinny pełnić rolę środka wiodącego do celu. PODSTAWOWE POWINNOŚCI ETYCZNE SĘDZIEGO 1. Prawo ustroju sądów powszechnych: art. 61 §1; art. 66; rozdział II – Prawa i obowiązki sędziów; art. 82 – 106; art. 107. 2. Zbiory zasad etycznych: Zbiór KRS Zbiór Iustitii Ad. 1 (Prawo ustroju sądów powszechnych): - Sędzia ma obowiązek postępować zgodnie ze ślubowaniem sędziowskim: 1.) 2.) 3.) 4.) 5.) 6.) 7.) 8.) Obowiązek Obowiązek Obowiązek Obowiązek Obowiązek Obowiązek Obowiązek Obowiązek wiernej służby państwu (Rzeczpospolitej) stania na straży prawa sumienności w wypełnianiu obowiązków sędziego orzekania zgodnie z przepisami prawa bezstronności w wymierzaniu sprawiedliwości kierowania się własnym sumieniem w wymierzaniu sprawiedliwości dochowania tajemnicy państwowej i służbowej kierowania się zasadami godności i uczciwości - Obowiązek stałego podnoszenia kwalifikacji zawodowych - Art. 61 §1 pkt. 2 – Na stanowisko sędziego może być powołany jedynie ten, kto jest nieskazitelnego charakteru a fortiori sędzia (tym bardziej) ma „obowiązek” posiadania nieskazitelnego charakteru - Art. 82 §2 – Obowiązek stania na straży godności stanowiska Ad. 2 (Kodeksy etyczne): W kodeksach etycznych wyróżniamy 3 płaszczyzny: I Uniwersalne wzory postępowania sędziów // pobrano z UMCS.net.pl 4 - - Zakaz wykorzystywania statusu sędziego i prestiżu związanego ze sprawowanym urzędem w celu wspierania interesu prywatnego (Zbiór KRS: §3; Zbiór Iustitii: zasada 3 w cz. I) Obowiązek wyrażenia czynnego żalu w związku z naruszeniem zasad etycznych (Zbiór KRS: §5 pkt.3; Zbiór Iustitii: zasada 4 w cz. I) Obowiązek dbałości o poziom etyczny środowiska sędziowskiego (Zbiór KRS: §5 pkt.4; Zbiór Iustitii: zasada 5 w cz. I) II Zasady pełnienia służby - Obowiązek dbałości o interesy materialne stron postępowania oraz fiskusa (Zbiór KRS: §8; Zbiór Iustitii: zasada 1 w cz. II) III Powinności etyczne, które aktualizują się poza służbą - §21 Zbioru KRS: Zakaz świadczenia usług prawniczych zasada 7 w cz. III Zbioru Iustitii: Zakaz świadczenia odpłatnych porad prawnych CHARAKTERYSTYKA POSZCZEGÓLNYCH OBOWIĄZKÓW Wierność Rzeczpospolitej: prof. Gołąb zdefiniował ją jako stan psychiczny określający relacje między sędzią a państwem; lojalność, oddanie, bezinteresowne przywiązanie, skłonność do poświęceń Skoro wierność jest stanem wewnętrznym to z punktu widzenia prawnego, znaczenie ma tylko to co jest uchwytne zewnętrznie: zachowania dowodzące, że sędzia państwu służy (realizuje ciążące na nim obowiązki – również etyczne). Zasada ta jest obowiązkiem najogólniejszym i pochłania wszystkie inne obowiązki sędziego. Stanie na straży prawa: obowiązek ten swym zakresem pochłania i obejmuje obowiązek orzekania zgodnie z przepisami prawa „stać na straży” – obrona kogoś/czegoś przed kimś/czymś straż – postawa aktywna, inicjatywa, gotowość do obrony Czynienie wszystkiego tego by nie doszło do naruszenia prawa i obrona tego prawa. W obowiązku tym mieszczą się zarówno zachowania związane z procesem stosowania prawa jak też zachowania od tego procesu oderwane, z punktu widzenia tego procesu zewnętrzne. -związane z procesem stosowania prawa: orzekanie zgodnie z przepisami prawa przez sędziego; sędzia musi postępować w ramach procesu stosowania prawa tak aby prawo nie zostało naruszone przez strony czy uczestników postępowania. Postępowanie sędziego będzie obejmować czynności, które z założenia mają podnosić prestiż i szacunek dla prawa (gdy swym umiejętnym, godnym postępowaniem wzbudzi wśród podmiotów szacunek dla prawa). Policja sesyjna – grzywny, kary porządkowe - oderwane od procesu stosowania prawa: sędzią się jest tak w służbie jak i poza służbą; postawa sędziego, który służby w danym momencie nie pełni: powinien budzić szacunek swoją postawą, faktycznym przestrzeganiem prawa // pobrano z UMCS.net.pl 5 Orzekanie zgodnie z przepisami prawa: odkodowany z fragmentu roty sędziowskiego ślubowania. Ustawodawca nie obiektywizuję sędziowskiego sumienia: sprawiedliwość ma być wymierzana wg konkretnego sumienia konkretnego sędziego Jakimi instrumentami dysponuje sędzia by rozwiązać kolizję? - prawo cywilne: klauzule generalne (Art. 5 K.C.) postępowanie karne: definicja przestępstwa – społeczna szkodliwość czynu reguły interpretacyjne (metoda teleologiczna – celowościowa – funkcjonalna) prof. Maria Szyszkowska twierdzi, że od sędziów nie można żądać czynów heroicznych, nie da się pozostawać w zgodzie z prawem nie łamiąc niektórych podstawowych zasad etycznych. Zasadę tę rozwija prof. Marek Safjan. Obowiązek bezstronności w wymierzaniu sprawiedliwości: bezstronność jest korelatem niezawisłości sędziowskiej – nie sprzyjanie żadnej ze stron (ujęcia wąskie). Sędzia powinien mieć wyrobiony sąd jak należy interpretować przepisy i stosować je tak by słuszne interesy stron postępowania nie zostały naruszone. - zasada prawdy materialnej (1996, art.3 KPC) Sędzia nie może wyręczać stron w gromadzeniu materiału dowodowego (art. 6 KC) – zasada prawdy obiektywnej. Obowiązek sumienności w wykonywaniu obowiązków sędziego: - pilność, rzetelność, dokładność, przykładanie się do czegoś, robienie czegoś najlepiej jak to możliwe. Wynika to z normy prawa o ustroju sądów powszechnych, stanowiącej że czas pracy sędziego określony jest wymiarem jego zadań. Czasami może to nawet negatywnie wpływać na jego życie osobiste, rodzinne. Sumienność to bardziej zasada techniczna o znikomym zabarwieniu emocjonalnym. Sumienność jest stosunkiem do uprawianej profesji. Sędzia musi stale podnosić swoje kwalifikacje zawodowe. Korelatem tego obowiązku są obowiązki ciążące na państwie ( w podnoszenie kwalifikacji trzeba inwestować). Sędzia powinien też dysponować wolnym czasem, a więc państwo powinno odpowiednio organizować pracę sędziego. Kierowanie się zasadami godności i uczciwości: - Obowiązek ten wynika z zasad etycznych - Zarówno w służbie jak i poza służbą. Sędzia musi bezwzględnie przestrzegać prawa i obowiązków wobec fiskusa. §16 i 18 zbioru KRS – sędzia nie może nawet stwarzać pozorów nieznajomości prawa, ma być rzetelny i skrupulatny. Nie może podejmować działań finansowych wskazujących na nadużycie stanowiska (np. nabywanie ruchomości i nieruchomości na licytacjach dokonywanych przez komorników; sędzia nie może niczego nikomu wręczać). // pobrano z UMCS.net.pl 6 Sędzia nie może nadużywać pozycji zawodowej, immunitetu sędziowskiego (materialny – pełny, w odniesieniu do wykroczeń) §3 zbioru KRS – sędziemu nie wolno wykorzystywać swego statusu i prestiżu sprawowanego urzędu – w szczególności nadużywania immunitetu Typ idealny ( Max Weber) Sędzia jest nieskazitelny: -wymiar formalny (zewnętrzny) – Stan, w którym nie można postawić sędziemu zarzutu, że zachował się niegodnie swojego stanowiska – zachowania zewnętrznie uchwytne. Ustawodawca bezwzględnie nieskazitelności od sędziów nie wymaga, na co wskazuje także odpowiedzialność dyscyplinarna. Od sędziów wymaga się pop prostu więcej niż od normalnego człowieka. -wymiar materialny (wewnętrzny) – Co sędzią kieruje i wpływa na jego zachowanie? Ten aspekt jest bardzo trudny do ustalenia. Sfera, która nie ujawni się na zewnątrz, nie podlega ocenie. • Obowiązek stania na straży godności stanowiska: wynika z art. 82 §2 pusp: 1. przedmiotowy zakres obowiązków 2. określa ogólne środki jego realizacji ad. 1 – sędzia powinien strzec powagi stanowiska tak w służbie jak i poza nią - zachowania polegające na unikaniu wszystkiego co mogłoby przynieść ujmę zawodowi sędziego lub osłabić zaufanie Odnosi się to do konsekwencji sędziowskich zachowań - sędziowski czynny żal – zmierza do realizacji obowiązku stania na straży godności stanowiska. Zachowania nieetyczne są dziełem wypadku. Sędzia ma budować prestiż urzędu poprzez zachowanie wartościowane na gruncie obyczajowości ( a niekoniecznie etyki) - zasada 4 cz. II zbioru Iustitii – kulturalne zachowanie podczas wykonywania obowiązków § 12 zbioru KRS – sędzia ma być cierpliwy i grzeczny Konsekwencja stania na straży godności stanowiska – obrona 3-ej władzy przed nieuzasadnionymi atakami z zewnątrz § 4 zbioru KRS – dbanie o autorytet sądu, dobro wymiaru sprawiedliwości • Zakaz udzielania porad prawnych przez sędziów: granice przedmiotowe – zakazy służą temu, aby sędziowie nie mogli być posądzeni o stronniczość, obowiązek stania na straży godności stanowiska i obrony prestiżu 3-ej władzy - zasada 7 cz. III zbioru Iustitii – zakaz udzielania odpłatnych porad prawnych // pobrano z UMCS.net.pl 7 - § 21 zbioru KRS – zakaz bezwzględny – sędzia nie może świadczyć usług prawniczych kolizja zasad porada a usługa: usługa jest pojęciem szerszym i oznacza działalność zorganizowaną i z założenie odpłatną • Obowiązek dochowania tajemnicy państwowej i służbowej: wynika to z roty sędziowskiego ślubowania - art. 85 pusp – określa zakres przedmiotowy i wskazuje na możliwość uchylenie stosowania przepisu 1. Odnosi się do wiadomości uzyskanych poza jawną rozprawą sądową 2. Wiadomości uzyskane ze względu na pełniony urząd Sędzia nie musi zachowywać w tajemnicy faktów, które są lub mogą być znane publicznie w związku z ich ujawnieniem w toku jawnej rozprawy sądowej. Obowiązek dochowania tajemnicy nie obejmuje wiadomości uzyskanych bez związku z faktem pełnienia urzędu choćby odnosiły się do jawnej rozprawy sądowej. Sędzia musi zdystansować się do dokonywania ocen pewnych faktów. Ma być bezstronny. § 13 zbioru KRS – sędzia nie powinien wyrażać publicznie opinii na temat toczącego lub mającego się toczyć postępowania. W odniesieniu do sędziów dezaktualizuje się zasada solidarności zawodowej. Może ona być zasadą szkodliwą. Źródło ocen: środki masowego przekazu, nasze własne doświadczenia - dziennikarstwo mało profesjonalne, brak kompetencji, pogoń za sensacją - przeciętny obywatel interesuje się tym, aby być sądzonym sprawiedliwie, tanio i szybko - często jednostkowe oceny przenosi się na cały wymiar sprawiedliwości: skłonność do generalizacji PROKURATORZY Stowarzyszenie prokuratorów RP uchwaliło zbiór zasad etycznych prokuratorów. Ustawa o prokuraturze: o sędziach mówi się, że są niezawiśli, prokuratorzy z założenia są niezależni – jest to podkreślenie przez ustawodawcę, że te dwa terminy mają nieco inne znaczenie. W odróżnieniu od sędziego, prokurator jest urzędnikiem i w inny sposób służy państwu. Istnieje tu hierarchia prokuratorska. Art. 8 – nie jest to całkowita niezależność (prokurator przy wykonywaniu czynności określonych w ustawach jest niezależny, z zastrzeżeniem przepisów ust. 2-5) // pobrano z UMCS.net.pl 8 Art. 2 – określa zadania prokuratora: - strzeżenie praworządności - ściganie przestępstw Art. 3 – kolejne zadania prokuratora Art. 45 – rota prokuratorskiego ślubowania: Ślubuję uroczyście na powierzonym mi stanowisku prokuratora służyć wiernie Rzeczypospolitej Polskiej, stać na straży prawa i strzec praworządności, obowiązki mojego urzędu wypełniać sumiennie, dochować tajemnicy państwowej i służbowej, a w postępowaniu kierować się zasadami godności i uczciwości; składający ślubowanie może dodać na końcu zwrot: <> Prokurator powołany na kolejne stanowisko prokuratorskie ślubowania nie składa. Powinności etyczne bezpośrednio wynikające z roty: - obowiązek obowiązek obowiązek obowiązek obowiązek wiernej służby państwu stania na straży prawa i praworządności sumiennego wypełniania obowiązków kierowania się zasadami godności i uczciwości zachowania tajemnicy państwowej i służbowej Art. 44 – obowiązek stałego podnoszenia kwalifikacji zawodowych - obowiązek stania na straży godności stanowiska – jego formalną gwarancją jest zakaz przynależności prokuratora do partii politycznej oraz brania udziału w działalności politycznej - obowiązek posiadania nieskazitelnego charakteru - obowiązek bezstronności (art. 7) i równego traktowania obywateli Prokurator przestrzega zasad etyki prokuratora dobrowolnie – nie ma mocy wiążącej bo nie jest to akt prawny. Prokurator działa niezależnie, ale odpowiedzialnie. Prokurator ma działać w sposób obiektywny i jasno wyrażać swoją troskę o sprawiedliwość - rzetelność, konsekwencja, sprawność, unikanie dyskryminacji bezstronność, obiektywność, uwzględnianie okoliczności sprawy działanie zgodnie z sumieniem i honorem zawodowym dążenie do ustalenia prawdy wiarygodność, autorytet, znajomość sprawy takt i stanowczość w stosunku do oskarżonego prawa nie należy interpretować i stosować z nadmierną surowością odmówienie użycia dowodów uzyskanych niezgodnie z prawem nie może dążyć do uzyskania korzyści majątkowych w czasie wykonywania pracy ma zachować trzeźwość i nie używać środków odurzających // pobrano z UMCS.net.pl 9 RADCOWIE PRAWNI 1982 – Ustawa o radcach prawnych ZERP – Zasady etyki radcy prawnego: wynikają z ogólnych norm moralnych W zależności od charakteru – powtórzenie normy moralnej, wykorzystanie jej części, jej uszczegółowienie. Normy etyczne nie mogą pozostawać w kolizji z normami moralnymi. Art. 2 ZERP – hierarchizacja wzorców moralnego zachowania - kierowanie się przepisami prawa, postanowieniami zawartymi w ZERP, postanowieniami zawartymi w uchwałach samorządowych, dobrymi obyczajami Art. 3 2 zasady: - 1. zasada odpowiedzialności dyscyplinarnej za naruszenie zasad etycznych radcy lub uchybienie godności zawodu przy prowadzeniu działalności publicznej i prywatnej. 2. zasada nieretroaktywności działalności radcy za zachowania podjęte przed dokonaniem wpisu na listę radców prawnych dopuszczono osoby, które ze względu na utratę innych posad, mogą kontynuować działalność zawodową; dla oceny radcy prawnego nie powinno mieć znaczenia jego wcześniejsze zachowanie Nakaz zachowania uczciwego i rzetelnego – radca musi: - 1. obowiązki realizować zgodnie z przepisami prawa i zasadami etyki zawodowej 2. musi postępować wg najlepszej woli i wiedzy, z należytą starannością 3. musi działać w interesie klienta: dbałość o poprawność i jasność sformułowań przy udzielaniu porad, wyjaśnień i opinii dbałość o wysoki poziom profesjonalizmu świadczonych usług (art. 4 ust. 4) obowiązek budowania wspólnego zaufania obowiązek skrupulatności w rozliczeniach obowiązek niezawisłości Dbałość o godność zawodu: art. 1 ust.2 + Tytuł II: art. 5-10 Radca prawny nie może brać udziału w czynnościach uwłaczających godności zawodu bądź podważających zaufanie do niego 1. Pomoc świadczona przez radcę nie może ułatwiać popełnienia przestępstwa ani uniknięcia odpowiedzialności karnej (art. 6) 2. Art. 7 – niepołączalność z zajęciami mogącymi obniżyć prestiż działalności zawodowej radcy prawnego 3. Radcę obowiązuje zakaz publicznego okazywania osobistego stosunku do pracowników wymiaru sprawiedliwości, klientów i osób, których dotyczy jego działalność // pobrano z UMCS.net.pl 10 Obowiązek chronienia niezależności – art. 11. Niezależność powinna określać zachowanie radcy prawnego w każdej sytuacji – art. 12. Art.24, 27 – rozwinięcie zasady niezależności - obowiązek kierowania się prawdą rzetelne i uczciwe wykonywanie działalności zawodowej nie może być uzależniony od klienta (pożyczki, nieodpłatne usługi) nie może prowadzić spraw osoby bliskiej, bądź takiej, z którą ma zatarg // pobrano z UMCS.net.pl 11
