Obraz edukacji w polskim dyskursie prasowym
advertisement
© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków Recenzenci: prof. zw. dr hab. Maria Czerepaniak-Walczak prof. zw. dr hab. Joanna Rutkowiak Redakcja wydawnicza: Aleksandra Bylica Opracowanie typograficzne: Katarzyna Kerschner Projekt okładki: Anna M. Damasiewicz Grafika na okładce: © Gualtiero Boffi | Depositphotos.com ISBN ---- Oficyna Wydawnicza „Impuls” - Kraków, ul. Turniejowa / tel./fax: () , , www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków Spis treci Wstęp .................................................................................................................................. . Społeczno-kulturowe konteksty prasowego dyskursu na temat edukacji ..... .. Neoliberalny przełom kulturowy ................................................................... ... Ekonomizacja edukacji ............................................................................ ... Konsumpcjonizm a edukacja ................................................................. ... Kult sukcesu ............................................................................................... .. Mediatyzacja współczesności .......................................................................... . Teoretyczno-metodologiczne problemy badań nad dyskursem ...................... .. Pojęcie dyskursu – trudności definicyjne ..................................................... .. Analiza dyskursu jako metoda poznawania rzeczywistości społecznej ................................................................................. . Założenia metodologiczne ........................................................................................ .. Uzasadnienie wyboru tematu .......................................................................... .. Przedmiot i cel badań ........................................................................................ .. Stanowisko badawcze ........................................................................................ ... Paradygmat interpretatywny ................................................................. ... Poststrukturalizm jako perspektywa badań własnych .................... .. Dobór i charakterystyka materiału badawczego ......................................... .. Krytyczna Analiza Dyskursu (KAD) jako metoda badań własnych ...... . Forma prasowego dyskursu na temat edukacji ..................................................... .. Gatunkowe zróżnicowanie wypowiedzi prasowych o edukacji .............. .. Lingwistyka dyskursu ........................................................................................ .. Neoliberalna nowomowa ................................................................................... Spis treci . Główne wątki prasowego dyskursu na temat edukacji ...................................... .. Ekonomizacja edukacji ...................................................................................... .. Efektywność edukacji ........................................................................................ .. Równość szans edukacyjnych .......................................................................... .. Problemy ucznia wychowanka ........................................................................ .. Problemy nauczyciela wychowawcy ............................................................... . Edukacja prywatna czy państwowa? Hegemonia ekonomicznego myślenia o edukacji ................................................ Zakończenie ....................................................................................................................... Aneks ................................................................................................................................... Wykaz analizowanych tekstów prasowych ......................................................... Tabele ............................................................................................................................ Spis fotografii ............................................................................................................. Bibliografia ......................................................................................................................... Spis skrótów G.N. N. P. Po. W. – – – – – „Gość Niedzielny” „Newsweek” „Przegląd” „Polityka” „Wprost” Numer czasopisma i rok wydania zaznaczone są w następujący sposób: NN/ RRRR, np. /, co oznacza numer wydany w roku. Pełen wykaz analizowanych tekstów prasowych znajduje się w aneksie. Wstp Kryzys polskiej edukacji stał się faktem. Od kilkunastu lat mówią o nim głośno zarówno naukowcy, jak i nauczyciele praktycy. Jednak dopiero wyniki egzaminu maturalnego z roku obnażyły stan polskiej edukacji i dostarczyły niezbitych dowodów na jego istnienie. Kryzys trwa mimo ciągłych prób ulepszenia edukacji i związanych z nimi reform oraz wbrew opinii Ministerstwa Edukacji Narodowej, które utrzymuje, że polska edukacja osiąga wielkie sukcesy. O sukcesach tych mają świadczyć wysokie wskaźniki skolaryzacji. Rzeczywiście od początku lat dziewięćdziesiątych drogi edukacyjne młodzieży uległy wyraźnej zmianie. Obecnie trzykrotnie mniej osób uczy się w szkołach zawodowych, za to na studiach jest pięciokrotnie więcej słuchaczy; tak więc wskaźniki ilościowe mówią o ogromnym sukcesie polskiej edukacji. Jednak analiza Raportu Komisji Europejskiej studzi wynikający stąd optymizm. Wyraźnie bowiem pokazuje, że choć Polacy kształcą się chętniej od innych Europejczyków, to jakość naszej edukacji jest słaba. Polska młodzież uczona jest odtwórczego myślenia i dlatego nie radzi sobie z rozwiązywaniem zadań otwartych, wymagających wyobraźni i intelektualnego wysiłku. Polska zajmuje ostatnie miejsce w Europie w dziedzinie nauki języków obcych i uczestnictwie najmłodszych dzieci w systemie edukacji. Choć wielu Polaków ma dyplom wyższej uczelni, to jeśli chodzi o innowacyjność i kreatywność, w badaniach najgorzej wypadły Polska, Turcja i Rumunia. Nauczyciele i wykładowcy wyższych uczelni zauważają, że choć polscy uczniowie stosunkowo nieźle radzą sobie z rozwiązywaniem zadań testowych, to są coraz gorzej przygotowani zarówno do podjęcia studiów wyższych, jak i do pracy zawodowej. W kontekście wysokich wskaźników skolaryzacji zaskakują wyniki badań nad stanem czytelnictwa w Polsce w roku, opublikowane w raporcie przygotowanym przez Bibliotekę Narodową. Z raportu wynika, że w ciągu roku aż Polaków nie przeczytało żadnej książki. Grupę tę tworzą przede wszystkim osoby W roku aż abiturientów nie zdało egzaminu maturalnego. R. Chymkowski, Wyłączeni z kultury pisma. Komentarz do badań społecznego zasięgu książki, raport z badań udostępniony jest przez Bibliotekę Narodową, http://www.bn.org.pl/download/ document/.pdf, dostęp: ... Wstp z wykształceniem podstawowym i zawodowym, mieszkańcy wsi, osoby starsze, rolnicy, emeryci, renciści oraz ubodzy. Jednak w roku ani jednej książki nie przeczytało także aż osób z wykształceniem wyższym, studentów i uczniów (powyżej . roku życia), kierowników i specjalistów oraz pracowników administracji i usług. Podważa to wiarygodność oficjalnych wskaźników wykształcenia, które mają świadczyć o sukcesie polskiej szkoły. Autor raportu pyta: jak można mieć wyższe wykształcenie i wykonywać związany z nim zawód, będąc praktycznie wtórnym analfabetą? Te obserwacje i wyniki badań są zgodne z opinią Zbigniewa Kwiecińskiego, sformułowaną ponad dwadzieścia lat temu: [...] niewydolność instytucji dotyczy przede wszystkim ich funkcji elementarnych. Szkoła nie czyni tego, co przede wszystkim do niej należy, nie uczy rozumienia znaczeń własnej i uniwersalnej kultury i nie daje elementarnej orientacji w świecie tym, którzy nie mogą tego pozyskać bez szkoły. Próby zreformowania szkoły powszechnej powzięte na masową skalę w latach – okazały się bezowocne. Opinia ta nadal, niestety, jest aktualna. Nie poprawiły funkcjonowania szkoły również bardzo radykalne reformy edukacji podejmowane w latach –. Zarzuca się im brak spójności, brak wytyczonego kierunku, który wyznaczałby działania kolejnych ministrów. W rezultacie każda kolejna ekipa rządząca wprowadzała swoje zmiany, nazywane „bezładnym działaniem kilkunastu ministrów”. Skąd zatem bierze się ta rozbieżność opinii i ocen? Dlaczego ministerialni urzędnicy nie dostrzegają sygnalizowanych w dyskursie publicznym problemów? Dlaczego nie udaje się zrealizować pięknych haseł tkwiących w założeniach każdej reformy? Na pytania te trudno odpowiedzieć, zwłaszcza że problem nie dotyczy wyłącznie Polski. Rozczarowanie efektami pozorowanych reform systemu edukacji sprowokowało niemieckich pracodawców do powołania inicjatywy „Wymyślić szkołę na nowo”, której celem jest zmuszenie urzędników zarządzających edukacją do wprowadzenia radykalnych zmian. Mimo tych trudności, spróbuję wskazać najważniejsze, moim zdaniem, przyczyny niewydolności systemu edukacji. Podstawowym powodem nieudanych reform oświatowych są neoliberalne uwikłania edukacji, wyczerpująco omówione w książce Eugenii Potulickiej i Joanny Rutkowiak, przede wszystkim zaś – zawłaszczenie społecznego obszaru edukacji przez ekonomię. Neoliberalizm stanowi tło zmieniającej się edukacji, narzuca jej jakość, sprzyjającą interesom gospodarki. Aspekt prorozwojowy edukacji jest zastępowany przez eksponowanie kontroli i podporządkowania ucznia. Proces kształcenia zostaje zredukowany do przygotowania wydajnych i sprawnych Z. Kwieciński, Pedagogika i edukacja wobec wyzwania kryzysu i gwałtownej zmiany społecznej [w:] Ku pedagogii pogranicza, red. Z. Kwieciński, L. Witkowski, Toruń , s. –. Z. Kwieciński, Dryfować i łudzić. Polska „strategia edukacyjna”, „Nauka” , nr , s. . E. Potulicka, J. Rutkowiak, Neoliberalne uwikłania edukacji, Kraków . Wstp producentów oraz dobrych, czyli nienasyconych, konsumentów. Modelowy absolwent współczesnej edukacji to wyspecjalizowany pragmatyk, posłuszny „żołnierz” korporacji. Inną przyczynę słabości polskiego systemu szkolnego wskazuje Tomasz Szkudlarek, który pisze, że [...] bez zmiany świadomości nowe struktury wypełniają się starą treścią. Zmiana struktur bez zmiany świadomości prowadzi do powstawania sfery pozoru, do konstruowania bytów funkcjonujących w nierozpoznany i nieprzewidziany sposób. Założenia wszystkich reform w oświacie, choć zwykle rozsądne i konieczne, są nauczycielom narzucone z góry. Reformatorzy nie dbają o to, by zaangażować ich w przygotowanie reformy, wsłuchać się w ich opinie. Nauczyciele otrzymują gotowe założenia, opracowane w najdrobniejszych szczegółach, ich obowiązkiem zaś jest tylko (a może aż) wierna ich realizacja. Takie traktowanie nauczycieli, będących przecież najważniejszym ogniwem reformy, jest przejawem instrumentalnego ich traktowania, sprowadzenia do roli bezrefleksyjnych wykonawców czyichś pomysłów, pozbawionych samodzielności i niezależności. W konsekwencji nie są oni sojusznikami reformatorów, raczej ich oponentami. Już w pierwszych latach reformowania edukacji Maria Czerepaniak-Walczak pisała, że warunkiem skutecznych zmian w szkole jest samodzielność nauczyciela jako podstawowego sprawcy zmiany. Tymczasem trwająca od ponad dwudziestu lat reforma edukacji ma charakter odgórny i polega na dyrektywnym, autorytarnym kierowaniu instytucjami oświatowymi i pracującymi w nich nauczycielami. Utrzymywanie pionowego zarządzania oświatą prowadzi do dysfunkcjonalności szkolnictwa, [...] rozwoju biurokratyzmu, bałaganu organizacyjnego, rodzi konflikty kompetencyjne, problemy współpracy z samorządem, a przy tym sprawia, że jest ograniczona kontrola społeczna złego zarządzania. Poza tym reformy edukacji formułują zalecenia i wskazania, których ani nauczyciele, ani uczniowie nie umieją zrealizować. Kwiecista ornamentyka oświadczeń twórców reformy na temat „wizji” i „misji” szkoły w zestawieniu z jej zgrzebnymi realiami i społeczno-ekonomicznymi kontekstami (szczególnie w warunkach silnych ograniczeń finansowych) pogłębiała nieufność środowisk nauczycielskich. T. Szkudlarek, Radykalna krytyka, pragmatyczna zmiana [w:] Alternatywy myślenia o/dla edukacji, red. Z. Kwieciński, Warszawa . M. Czerepaniak-Walczak, Reformowanie edukacji w perspektywie emancypacji i dystansu władzy, „Forum Oświatowe” , nr . B. Śliwerski, Czy oświata potrzebuje przewrotu kopernikańskiego? [w:] Rozwój i edukacja. Wielkie przewartościowanie, red. J. Szomburg, Gdańsk , s. . Doświadczenia szkolne pierwszego rocznika reformy edukacji. Studium teoretyczno-empiryczne, red. M. Dudzikowa, R. Wawrzyniak-Beszterda, Kraków , s. . Wstp Do debaty o edukacji wzywali w roku uczestnicy VI Ogólnopolskiego Zjazdu Pedagogicznego PTP: Niezbędne staje się zatem podejmowanie wysiłku budowania merytorycznej debaty wokół kwestii edukacji, która mogłaby stać się podstawą dla podejmowania decyzji, wpisujących się w wynegocjowaną społecznie, spójną strategię oświatową. Reformowanie edukacji przyniesie zamierzone cele pod warunkiem odpowiedzi na pytania, które trafnie sformułowała Wanda Dróżka: Jak sprawić, aby – z jednej strony, w nowych warunkach: wysokich technologii, dostępności informacji, globalnej ekonomii, z drugiej zaś: relatywizmu, indywidualizmu, ryzyka, kryzysu poczucia zaufania i bezpieczeństwa ontologicznego, rozwarstwienia, niepotrzebności – przywrócić zagubioną przestrzeń publiczną oraz społeczną wrażliwość, nie naruszając praw jednostki do indywidualnego stylu życia i samorealizacji. Jak uchronić szkołę przed mentalnością rynkową, jak zagwarantować ludziom prawo do zdobycia podstawowych kompetencji kulturowych i obywatelskich, do świadomego swej wolności wyboru w kulturowej różnorodności oraz w coraz bardziej indywidualizującym się społeczeństwie? Bez odpowiedzi na te pytania, które powinny być wstępem do radykalnych reform, nie uda się zbudować systemu edukacyjnego, który przygotuje uczniów do prawidłowego funkcjonowania w zupełnie zmienionej rzeczywistości. O tym, jak bardzo debata o edukacji nadal jest potrzebna, świadczy olbrzymie zainteresowanie II sekcją tematyczną VII Kongresu Obywatelskiego, który odbył się w Warszawie listopada roku. Jej przewodnim tematem było hasło: „Przyszłość polskiej edukacji – scenariusze rozwoju”, a obrady zgromadziły liczne grono słuchaczy. Mam nadzieję, że prezentowane w tej książce analizy staną się istotnym przyczynkiem do rzeczowej debaty. Skoro współczesna rzeczywistość społeczna w dużej mierze kreowana jest przez media, będące źródłem wartości i wzorów postępowania, dostarczających rytuałów i symboli niezbędnych do kształtowania tożsamości, koniecznością staje się badanie treści przekazów medialnych. Rozwiązanie sformułowanych w niniejszej pracy problemów wymaga zastosowania interdyscyplinarnego podejścia badawczego. Interdyscyplinarność rozumiem jako połączenie wysiłków badawczych różnych nauk w celu rozwiązania ważnych problemów społecznych. Problemy te dotyczą zwykle zjawisk tak złożonych, że ich poznanie wymaga dialogu i współpracy ponad dyscyplinami. Edukacja, moralność, sfera publiczna. Materiały z VI Ogólnopolskiego Zjazdu Pedagogicznego PTP, red. J. Rutkowiak, D. Kubinowski, M. Nowak, Lublin , s. . W. Dróżka, Generacja wielkiej zmiany. Studium autobiografii średniego pokolenia nauczycieli polskich , Kielce , s. . M. Dudzikowa, Wokół interdyscyplinarności w nauce. Esej krytyczny, „Rocznik Pedagogiczny” , nr , s. –. Wstp Biorąc pod uwagę powyższe ustalenia, stwierdzam, że odpowiedź na pytanie o to, jaki obraz edukacji jest kreowany w opiniotwórczej prasie i jakie są konsekwencje tej kreacji, nie jest możliwa przy zastosowaniu wyłącznie metodologii badań pedagogicznych. Koniecznością jest współpraca z innymi dyscyplinami wiedzy – językoznawstwem, fi lozofią, medioznawstwem, socjologią. Dla rozważenia tematu zasadniczo pedagogicznego zastosowana została wywodząca się z językoznawstwa metoda analizy dyskursu. Upowszechniła się ona dziś w wielu dziedzinach nauk humanistycznych i społecznych: antropologii, historii, socjologii, psychologii, kulturoznawstwie. Możliwościom, jakie stwarza, towarzyszy jednak zamęt teoretyczny i metodologiczny, który tak określił Jerzy Szacki: [...] słowo dyskurs zrobiło we współczesnej humanistyce oszałamiającą karierę i coraz trudniej o pewność, czy w ogóle jeszcze cokolwiek znaczy, używa się go bowiem na wiele różnych sposobów, a całkiem nierzadko po prostu jako „uczonego” określenia dowolnej dłuższej wypowiedzi lub dowolnego tekstu. Skoro pojęcie dyskursu jest wieloznaczne, pozwala eksponować te jego aspekty, które w danej nauce są najistotniejsze. Dla pedagoga ważne są nie tyle lingwistyczne aspekty dyskursu, co raczej jego oddziaływanie na sposoby myślenia człowieka o sobie samym i o rzeczywistości, w której funkcjonuje. Dyskurs to nie tylko mówienie o rzeczywistości, lecz także sposoby jej rozumienia, nadawania jej sensu. Rozumiejąc teksty, ludzie budują stopniowo nie tylko reprezentacje tekstu i kontekstu, ale też – w ramach tzw. modeli mentalnych – reprezentacje zdarzeń albo działań, o których dyskurs opowiada. To, co zwykle zapamiętujemy z danego przekazu, nie zawiera się w konkretnych słowach, ani nawet ich znaczeniach lub funkcjach, ale raczej w modelach, które stanowią schematyczne reprezentacje naszych (subiektywnych) wyobrażeń o danym zdarzeniu lub sytuacji. Kiedy więc opowiadamy innym, co przeczytaliśmy rano w gazecie – nie tyle odtwarzamy sam tekst wiadomości, co raczej przekazujemy nasze (często stronnicze) modele, skonstruowane na jej podstawie. Na potrzeby prowadzonych analiz przyjmuję, że dyskurs to działanie komunikacyjne, w wyniku którego uczymy się w pewien sposób myśleć o świecie, w związku z czym rozumienie rzeczywistości społecznej nie zależy bezpośrednio od działania naszego indywidualnego umysłu, ale od defi nicji, jakie w procesie socjalizacji uznajemy za oczywiste. Szczególną rolę w tym, jak rozumiemy rzeczywistość, pełnią język i sposoby jego użycia. Przez nazywanie tego, co nas otacza, nadajemy rzeczywistości znaczenia i poprzez te znaczenia interpretujemy świat. J. Szacki, Historia myśli socjologicznej, Warszawa , s. . T.A. van Dijk, Badania nad dyskursem [w:] Dyskurs jako struktura i proces, red. T.A. van Dijk, tłum. A. Grochowski, Warszawa , s. . Wstp W obrębie przyjętych znaczeń rzeczywistość jawi się nam jako oczywista i normalna. Język, kształtując rzeczywistość, jest nośnikiem określonej wizji świata, a nie tylko jej odzwierciedleniem. Powyższe ustalenia pozwoliły zaprojektować badania, które mieszczą się w społeczno-kulturowym nurcie badań nad dyskursem i których celem jest zrekonstruowanie sposobów „mówienia” o edukacji w opiniotwórczych tygodnikach oraz propagowanych w tym „mówieniu” koncepcji i idei. W prowadzonych analizach przedmiotem badań jest dyskurs rozumiany jako narzędzie służące narzucaniu społeczeństwu pewnej wizji edukacji i roli, jaką powinna pełnić w życiu. Media drukowane, a przynajmniej te o wysokich nakładach, [...], w bardzo dużym stopniu odzwierciedlają główny nurt społeczny (albo jeden z takich nurtów, biorąc pod uwagę, że w pluralistycznych społeczeństwach jest ich zwykle więcej). Jeśli jesteśmy zainteresowani dyskursami dominującymi, a nie głosami dysydentów czy społecznych odmieńców, oczywistymi źródłami, do których można się zwrócić, są dla nas największe gazety codzienne i tygodniki. Innym blisko powiązanym argumentem, uzasadniającym wartość tych mediów dla badań społecznych, jest wywierany przez nie wpływ. Ta opinia, sformułowana przez Gerlinde Mautner, stanowi uzasadnienie podjętych analiz. Ich celem jest przyjrzenie się polskiemu dyskursowi na temat edukacji w opiniotwórczych tygodnikach w latach –. Wnioski z przeprowadzonych analiz pomogą zrozumieć mechanizmy rządzące polską polityką oświatową oraz zachowania i działania osób uczestniczących w procesach edukacyjnych. Informacje i opinie na temat edukacji zamieszczone w prasie są dla dużej części społeczeństwa ważnym źródłem wiedzy o tej sferze życia. Wiedzy, trzeba dodać, wiarygodnej, gdyż dziennikarze prasowi cieszą się zaufaniem społecznym i uznawani są za ekspertów. Chociaż w ostatnim czasie, na skutek rozwoju mediów elektronicznych, prasa straciła nieco na popularności, jednak status dziennikarzy prasowych nadal utrzymuje się na wysokim poziomie. Dziennikarze innych mediów chętnie cytują artykuły prasowe, gdyż te posiadają w oczach odbiorcy legitymację ekspercką. Praca składa się z sześciu rozdziałów. Otwiera ją rozdział teoretyczny, którego celem jest omówienie zmian gospodarczych i kulturowych szczególnie ważnych dla funkcjonowania edukacji. Zmiany te tworzą konteksty, w których dyskurs jest realizowany i w dużej mierze decydują o jego treści. W rozdziale drugim, w związ G. Mautner, Analiza gazet, czasopism i innych mediów drukowanych [w:] Jakościowa analiza dyskursu w naukach społecznych, red. T. Wodak, M. Krzyżanowski, tłum. D. Przepiórkowska, Warszawa , s. . A. Horolets, Obrazy Europy w polskim dyskursie publicznym, Kraków , s. . Wstp ku z wieloma niejasnościami, które towarzyszą badaniom dyskursu, podjęłam próbę uporządkowania wiedzy o dyskursie i metodach jego analizy. Kolejne cztery rozdziały pracy mają charakter badawczy. Przeprowadzone analizy wybranych opiniotwórczych czasopism pozwoliły ustalić, jakie wątki tematyczne związane z edukacją są podkreślane w prasie; jak zbudowany jest dyskurs, jakich użyto w nim środków językowych; jakie rezultaty dla zachowania i sposobu myślenia czytelników może przynieść lektura tekstów o edukacji zamieszczonych na łamach tygodników opinii. Kończąc uwagi wstępne, składam serdeczne podziękowania Paniom Recenzentkom: prof. zw. dr hab. Marii Czerepaniak-Walczak i prof. zw. dr hab. Joannie Rutkowiak, za życzliwe rady, krytyczne uwagi oraz cenne wskazówki, które zdecydowały o ostatecznym kształcie książki. Słowa wdzięczności kieruję również ku Koleżankom i Kolegom z Samokształceniowego Zespołu Doktorów działającego pod patronatem Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN, a zwłaszcza ku opiekującej się Zespołem prof. zw. dr hab. Marii Dudzikowej. Przynależność do Zespołu i wieloletnie kontakty z Panią Profesor zarówno inspirowały, jak i motywowały do intelektualnej pracy. Na pomoc i rady członków Zespołu liczyć mogłam zawsze. Serdecznie dziękuję. Zakoczenie Dyskurs na temat edukacji, jaki toczy się na łamach opiniotwórczych czasopism, przekazuje do świadomości społecznej wyraźne sygnały o niedoskonałości polskiego systemu kształcenia i wychowania. Szkoła jest przedstawiona jako instytucja zbiurokratyzowana, w której nie są ważne ani umiejętność, ani samodzielność myślenia. Naczelną zasadą jej funkcjonowania pozostaje przymus pamięciowego opanowania, określonych w tworzonych centralnie programach nauczania, wiadomości, a także posłuszne wykonywanie poleceń nauczyciela. Szkolne uczenie zostało ograniczone do przekazywania użytecznej, czyli potrzebnej na rynku pracy, wiedzy i przygotowywania do rozwiązywania standaryzowanych testów. Krytykę edukacji trzeba uznać za słuszną. Rzeczywiście system edukacji stworzony na potrzeby społeczeństwa industrialnego, w zupełnie innych warunkach gospodarczych i społecznych, nie przystaje do realiów współczesności. Rozwój naukowo-techniczny powoduje lawinowy przyrost informacji w każdej nieomal dziedzinie życia i podwojenie zasobu wiedzy co dwa, trzy lata. Tak szybkie tempo zmian sprawia, że duża część informacji bardzo szybko przestaje być aktualna i gromadzenie ich w pamięci jest pozbawione sensu. Prawidłowe funkcjonowanie szkoły utrudniają też, a w zasadzie uniemożliwiają, nieustanne zmiany. Nie da się dziś przewidzieć, jakiej wiedzy i jakich umiejętności będą potrzebować za kilkanaście lat obecni uczniowie. Nie wiadomo nawet, czy zawody, do których przygotowują współczesne szkoły, będą jeszcze istnieć. Na pewno pojawią się nowe – niestety, ponieważ nie wiadomo, jakie, nie można uczyć ich wykonywania. Przewiduje się, że zdobyte dziś wykształcenie będzie aktualne przez około piętnaście lat, a w przyszłości czas ten jeszcze się skróci. Nie wrócą już czasy, gdy wykształcenie wystarczało na całe zawodowe życie. Pracowników trzeba wielokrotnie przyuczać do wykonywania zawodu, co powoduje rozczarowanie edukacją, która w powszechnym mniemaniu nie potrafi porządnie przygotować do pracy. Jeszcze kilkanaście lat temu kształcenie permanentne było uznawane za pożądane i wskazane, dziś natomiast staje się koniecznością. Nie można prawidłowo funkcjonować w życiu zawodowym, korzystając z zasobu wiedzy i umiejętności zdobytych kilkanaście lat temu. Dlatego, zamiast pamięciowego gromadzenia informacji, które i tak niebawem staną się nieaktualne, szkoła powinna skoncentrować wysiłek na kształtowaniu Zakoczenie u uczniów sprawności posługiwania się umysłem, dzięki czemu będą rozumieli świat, w którym żyją, będą w stanie uczestniczyć w permanentnej edukacji, nauczą się rozwiązywać problemy, które zapewne pojawią się w ich życiu. Konieczność zmian w funkcjonowaniu szkoły spowodowana jest również gwałtownym przyrostem wiedzy, rozwojem technologii, przemianami w gospodarce, które powodują trudności w przewidywaniu, czego dziś uczyć w szkole, jakie umiejętności będą potrzebne na rynku pracy za kilkanaście lat. Jeżeli nie uwzględnimy paradygmatu błyskawicznie zmieniającego się świata, będziemy nadal, na całym świecie, produkować zastępy bezrobotnych absolwentów, pozostawionych samym sobie, nieprzygotowanych do zmierzenia się z nowymi wyzwaniami, sfrustrowanych – i w efekcie podważających porządek społeczny i gospodarczy świata. Podsumowując te pobieżne spostrzeżenia na temat współczesnej szkoły, prasową krytykę edukacji trzeba uznać za słuszną. Niepokoi jednak jej poziom; krytyka edukacji nie jest bowiem nastawiona na wyjaśnienie przyczyn dysfunkcjonalności szkoły, na pomoc w zrozumieniu mechanizmów jej wadliwego funkcjonowania. Trudno nie zauważyć, że sposób pisania o tej sferze życia społecznego odpowiada obserwowanej dziś we wszystkich mediach pogoni za uatrakcyjnieniem i usensacyjnieniem przekazów. W zmediatyzowanym świecie tendencja ta nie dziwi, media muszą dziś walczyć o odbiorcę, a atrakcyjny i sensacyjny przekaz gwarantuje odbiorców, jednak szkodliwość takiego dyskursu jest bezsporna. Autorzy przekazów medialnych, również tekstów w opiniotwórczej prasie, konstruują je w taki sposób, by wywrzeć na odbiorcach jak największe wrażenie. Nie jest ważne przekazanie informacji, liczy się tylko entertainment, utrzymanie bowiem na rynku danego tytułu prasowego jest uzależnione od tego, czy publikowane w nim teksty zostaną przez czytelnika odebrane, czyli czy zwrócą i zatrzymają na sobie jego uwagę. Oto kilka przykładów tak właśnie skonstruowanej krytyki: W r. cała Polska dowiedziała się z mediów, że pewna nauczycielka z klas I–III z popegeerowskiej wioski w Warmińsko-Mazurskiem utrzymuje, iż Krzysztof Kolumb wielkim polskim uczonym był, wieloryb to ryba, a nurkowiec to zawód związany z wodą. Kto nie przyswajał tych mądrości, nazywany był gamoniem, nieukiem, ciemnogrodem [B. Igielska, Nauczyciel non-fiction, Po. /, s. ]. lat miała dziewczynka, która na początku września tego roku omal nie zabiła koleżanki w czasie przerwy w jednym z krakowskich gimnazjów. Kamera zarejestrowała, jak -letnia Agata dźga ją kilkakrotnie nożem. Zarejestrowała też, że przechodząca obok nauczycielka, widząc szarpaninę, odwróciła głowę [V. Ozminkowski, Do szkoły jak na wojnę, N. /, s. –]. R. Firmhofer, Społeczeństwo umiejące korzystać z wiedzy – jak do tego dojść? [w:] Rozwój i edukacja..., dz. cyt., s. . Entertainment (ang.) – zabawa, rozrywka, urozmaicenie. Zakoczenie Tysiące licealistów podczas matury ustnej z języka polskiego zamiast własnych prezentacji przedstawi kupione prace. Większość oszuka nauczycieli nie pierwszy i nie ostatni raz. I co? I nic [B. Mikołajewska, Pokolenie kopiuj-wklej, Po. /, s. ]. Katecheci mówią czasem o lekcjach religii: droga krzyżowa, droga przez mękę, rzucanie pereł przed wieprze. [...] Młody człowiek przebrany w sutannę krąży po klasie, wygłaszając przemowę o wyższości moreli nad truskawkami. Morele rosną na drzewie i dojrzewają w pełnym blasku Pana, a truskawki okryte są zgniłym, robaczywym liściem, co świadczy, że te owoce wypluł szatan. Poza tym truskawka nie ma pestki, która jest duszą owocu. Pomódlmy się za wszystkie dusze, które wolą truskawki – ta parodia katechezy nagrana przez licealistów pokazuje, jak młodzież odbiera religijny przekaz [J. Podgórska, Samotność katechety, Po. / , s. –]. Matołek dostaje więc dyplom identyczny z dyplomem oszusta, który zapłacił za pracę w internetowym punkcie usługowym, a także z dyplomem uczciwego i mądrego młodego człowieka, który porządnie i samodzielnie napisał i obronił magisterium. Tym prostym sposobem ranga polskiego dyplomu, polskich uczelni i polskiej nauki spada na łeb, na szyję [M. Papuzińska, Szkoły z kasą, Po. /, s. ]. Nie znalazłam w prasie informacji o tym, że kryzys systemu edukacji jest spowodowany zmianą warunków, w jakich działa szkoła, że zasady, na jakich opiera się współczesny system edukacji, zostały sformułowane w zupełnie innych warunkach społeczno-gospodarczych. Zadaniem edukacji było wówczas przygotowanie pracowników potrzebnych rozwijającej się gospodarce. Człowiek miał pewność, że wysiłek włożony w edukację zagwarantuje mu stabilną i dobrze płatną pracę. Obecnie jest zupełnie inaczej, zdobycie dyplomu nie jest równoznaczne z zatrudnieniem, ale przyczyny tej sytuacji nie tkwią w systemie edukacji i nie można winą za nią obarczać szkoły jako instytucji i nauczycieli jako jej pracowników. Na pewno potrzeba dziś zmiany sposobu myślenia społeczeństwa o szkole i edukacji. Nie jest to zadanie łatwe, zarówno nauczyciele, jak i rodzice kończyli taką szkołę, jaka nadal funkcjonuje, i nie wyobrażają sobie innej edukacji. Pomocą mogą tutaj służyć stale obecne w życiu każdego człowieka media, których wpływ na poglądy i zachowanie trudno przecenić. Angażując się w budowanie zapotrzebowania na nową edukację, opiniotwórcza prasa powinna uświadamiać czytelnikom złożoność sytuacji, w jakiej działa dziś szkoła, i wynikającą stąd konieczność zmian. Tymczasem zdaniem autorów prasowych artykułów rozwiązanie wszystkich problemów w edukacji jest banalnie proste. Remedium na całe zło jest zmiana sposobu jej finansowania: ograniczanie udziału państwa w ponoszeniu kosztów edukacji i zwiększanie obszaru edukacji prywatnej – rzekomo przyjaźniejszej i skuteczniejszej, gwarantującej uczniom odniesienie życiowych sukcesów. Prasa narzuca czytelnikom obraz złej i obraz dobrej edukacji przez, z pozoru, obiektywne informowanie. Przy czym informacje te dobierane są według zasady: Zakoczenie pozytywne dotyczą edukacji niepublicznej – finansowanej z prywatnych środków, a negatywne – edukacji publicznej, finansowanej przez państwo. Przedstawiając edukację prywatną jako modelową, opiniotwórcza prasa nie próbuje w żaden sposób swojej opinii uzasadnić. Nie znalazłam w analizowanych czasopismach tekstu, który formułuje argumenty przekonujące do tego, że edukacja prywatna jest rzeczywiście lepsza od publicznej. Poparcie dla edukacji prywatnej ma postać „oczywistości”, wobec czego przekonywanie do niej zdaje się zabiegiem zbędnym. W takim sposobie pisania o edukacji dostrzegam opresyjny charakter języka mediów, który jest zaangażowany w tworzenie jednowymiarowego porządku społecznego i wykorzystywany do umacniania panującego systemu. Prasowy dyskurs na temat edukacji służy uzasadnianiu zmian polityki oświatowej Polski i legitymizacji ekonomicznego porządku w edukacji. Wyraźnie odbija się w nim, niezwykle popularna i niezwykle szkodliwa dla edukacji, neoliberalna ideologia. Bibliografia Adamski S.J., Turbokapitalizm – szanse i zagrożenia, „Pieniądze i Więź” , nr . Albert M., Kapitalizm kontra kapitalizm, Kraków . Aldridge A., Konsumpcja, tłum. M. Żakowski, Warszawa . Alternatywy myślenia o/dla edukacji, red. Z. Kwieciński, Warszawa . Andrzejewski M., Prawo jako czynnik oddziaływania wychowawczego [w:] Wychowanie. Pojęcia. Procesy. Konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie, t. , red. M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak, Gdańsk . Angielski – czyja szansa?, raport Europejskiego Funduszu Rozwoju Wsi Polskiej, http:// www.efrwp.pl/data/fi les/dabf-C__Documents_and_Settings_ja_Ustawienia_lokalne_Dane_aplikacji_Opera_Opera_cache_g__oprUOH.pdf, dostęp: ... Aronson E., Człowiek istota społeczna, tłum. J. Radzicki, Warszawa . Babbie E., Badania społeczne w praktyce, tłum. W. Betkiewicz, Warszawa . Ball S.J., Foucault i edukacja. Dyscypliny i wiedza, tłum. K. Kwaśniewicz, Kraków . Banaszak S., Społeczne konteksty sukcesu [w:] Edukacja, moralność, sfera publiczna. Materiały z VI Ogólnopolskiego Zjazdu Pedagogicznego PTP, red. J. Rutkowiak, D. Kubinowski, M. Nowak, Lublin . Banks M., Materiały wizualne w badaniach jakościowych, tłum. P. Tomanek, Warszawa . Baran S.J., Davis D.K., Teorie komunikowania masowego, tłum. A. Sadza, Kraków . Baudrillard J., Społeczeństwo konsumpcyjne. Jego mity i struktury, tłum. S. Królak, Warszawa . Bauer Z., Gatunki dziennikarskie [w:] Dziennikarstwo i świat mediów, red. Z. Bauer, E. Chudziński, Kraków . Bauman T., Ukryte aspekty edukacji [w:] Kontestacje pedagogiczne, red. B. Śliwerski, Kraków . Bauman Z., listy ze świata płynnej nowoczesności, tłum. T. Kunz, Kraków . Bauman Z., Edukacja: wobec, wbrew i na rzecz ponowoczesności [w:] Wychowanie. Pojęcia. Procesy. Konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie, t. , red. M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak, Gdańsk . Bauman Z., Konsumenci w społeczeństwie konsumentów [w:] Od kontestacji do konsumpcji. Szkice o przeobrażeniach współczesnej kultury, red. M. Kempny, K. Kiciński, E. Zakrzewska, Warszawa . Bauman Z., Konsumowanie życia, tłum. M. Wyrwas-Wiśniewska, Kraków . Bauman Z., Płynna nowoczesność, tłum. T. Kunz, Kraków . Bibliografia Bauman Z., Wieloznaczność nowoczesna, nowoczesność wieloznaczna, tłum. J. Bauman, Warszawa . Beck U., Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności, tłum. S. Cieśla, Warszawa . Berger P.L., Luckmann T., Społeczne tworzenie rzeczywistości, tłum. J. Niżnik, Warszawa . Bernasiewicz M., Społeczna konstrukcja sukcesu życiowego w kulturze popularnej, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” , nr . Bertrand C.-J., Deontologia mediów, tłum. T. Szymański, Warszawa . Bielecki P., Quasi-rynek. Ekonomiczne uzasadnienie konkurowania w edukacji [w:] Pedagogika. Subdyscypliny i dziedziny wiedzy o edukacji, t. , red. B. Śliwerski, Gdańsk . Bihr A., Nowomowa neoliberalna. Retoryka kapitalistycznego fetyszyzmu, tłum. A. Łukomska, Warszawa . Blumer H., Interakcjonizm symboliczny. Perspektywa i metoda, tłum. G. Woroniecka, Kraków . Bogunia-Borowska M., Reklama jako tworzenie rzeczywistości społecznej, Kraków . Bogunia-Borowska M., Śleboda M., Globalizacja i konsumpcja. Dwa dylematy współczesności, Kraków . Bortnowski S., Zapowiadam koniec historii literatury w szkole, „Kwartalnik Polonistyczny” , nr . Boudon R., Efekt odwrócenia. Niezamierzone skutki działań społecznych, tłum. A. Karpowicz, Warszawa . Bourdieu P., O telewizji. Panowanie dziennikarstwa, tłum. K. Sztandar-Sztanderska, A. Ziółkowska, Warszawa . Bourdieu P., Passeron J.-C., Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania, tłum. E. Neyman, Warszawa . Braun J., Problemy prasy... i problemy z prasą [w:] Wybrane problemy społeczne zbiorowości kieleckiej, red. A. Kościołek, Kielce . Bray M., Adverse effects of private supplementary tutoring. Dimensions, implications and government responses, Paris . Bray M., The shadow education system: Private tutoring and its implications for planners, Paris . Bruner J., Kultura edukacji, tłum. T. Brzostowska-Tereszkiewicz, Kraków . Burszta W.J., Świat jako więzienie kultury. Pomyślenia, Warszawa . Cataluccio F.M., Niedojrzałość. Choroba naszych czasów, tłum. S. Kasprzysiak, Kraków . Chętkowski D., Rozmowa jako relikt w codzienności szkolnej [w:] Wychowanie. Pojęcia. Procesy. Konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie, t. , red. M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak, Gdańsk . Chętkowski D., Z budy. Czy spuścić ucznia z łańcucha?, Kraków . Chomczyński P., Paradygmat interpretatywny (Interpretatire Paradigm) [w:] Słownik socjologii jakościowej, red. K.T. Konecki, P. Chomczyński, Warszawa . Chomsky N., Zysk ponad ludzi. Neoliberalizm a ład globalny, tłum. M. Zuber, Wrocław . Bibliografia Chudziński E., Felieton. Geneza i ewolucja gatunku [w:] Dziennikarstwo i świat mediów, red. Z. Bauer, E. Chudziński, Kraków . Chymkowski R., Wyłączeni z kultury pisma. Komentarz do badań społecznego zasięgu książki, raport z badań udostępniony jest przez Bibliotekę Narodową, http://www. bn.org.pl/download/document/.pdf, dostęp: ... Critical discourse analysis. Theory and interdisciplinarity, eds. G. Weiss, R. Wodak, London . Cudze problemy. O ważności tego, co nieważne. Analiza dyskursu publicznego w Polsce, red. M. Czyżewski, K. Dunin, A. Piotrowski, Warszawa . Cybal-Michalska A., Ideologia konsumpcji. Wirtualna rzeczywistość i społeczeństwo [w:] Kultura popularna i (re)konstrukcje tożsamości, red. A. Gromkowska-Melosik, Poznań – Leszno . Cylkowska-Nowak M., Społeczne funkcje szkolnictwa w Japonii i Stanach Zjednoczonych (studium z pedagogiki porównawczej), Poznań – Toruń . Czech C., Krytyczna Analiza Dyskursu i jej zastosowanie na gruncie pedagogiki porównawczej, „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja” , nr . Czerepaniak-Walczak M., Desocjalizacja: w poszukiwaniu nowego dyskursu szkoły i edukacji, „Forum Oświatowe” , nr . Czerepaniak-Walczak M., Nie myśl, bądź posłuszny – dyskursy władzy w szkole [w:] Wychowanie. Pojęcia. Procesy. Konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie, t. , red. M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak, Gdańsk . Czerepaniak-Walczak M., Opinia o projekcie rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie standardów kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela z dnia maja roku, „Rocznik Pedagogiczny” , nr . Czerepaniak-Walczak M., Reformowanie edukacji w perspektywie emancypacji i dystansu władzy, „Forum Oświatowe” , nr . Czerepaniak-Walczak M., Reformowanie systemu czy „łapanie czarnego kota w ciemnym pokoju”? W poszukiwaniu perspektywy reformy systemu edukacji i przemian w szkole wyższej [w:] Nauki pedagogiczne w Polsce. Dokonania, problemy, współczesne zadania, perspektywy, red. T. Lewowicki, S. Kowal, Kraków . Czykwin E., Stygmat społeczny, Warszawa . Czyżewski M., Kowalski S., Piotrowski A., Wprowadzenie [w:] Rytualny chaos. Studium dyskursu publicznego, red. M. Czyżewski, S. Kowalski, A. Piotrowski, Warszawa . Danilewska J., Edukacja w coraz bardziej ciekawym świecie. Mit o zrównoważeniu edukacji rynkowej? [w:] Przetrwanie i rozwój jako niezbywalne powinności wychowania, red. M. Dziemianowicz, B.D. Gołębniak, R. Kwaśnica, Wrocław . Danilewska J., Edukacyjny doping ery globalizacji – czy potrafimy go zrównoważyć? [w:] Wspólnota pedagogicznego niepokoju, red. J. Danilewska, Kraków . Debord G., Społeczeństwo spektaklu. Rozważania o społeczeństwie spektaklu, tłum. M. Kwaterko, Warszawa . Dijk van T.A., Badania nad dyskursem [w:] Dyskurs jako struktura i proces, red. T.A. van Dijk, tłum. A. Grochowski, Warszawa . Dijk van T., Principles of critical discourse analysis, „Discourse & Society” , nr . Discourse as social interaction, ed. T. van Dijk, London . Bibliografia Dobek-Ostrowska B., Fras J., Ociepka B., Teoria i praktyka propagandy, Wrocław . Dobrołowicz J., Jaki jest chłopak? Dyskurs męskości w piśmie dla trzynastolatek, Kielce . Dobrołowicz J., Nowe media jako przedmiot badań pedagogicznych – ograniczenia metodologiczne i poznawcze, „Rocznik Pedagogiczny” , nr . Dobrzyńska T., Mówiąc przenośnie... Studia o metaforze, Warszawa . Dokąd zmierza polska szkoła?, red. D. Klus-Stańska, Warszawa . Dolata R., Szkoła – segregacje – nierówności, Warszawa . Dolata R., Putkiewicz E., Wiłkomirska A., Reforma egzaminu maturalnego – oceny i rekomendacje. Raport z badań, Warszawa . Doświadczenia szkolne pierwszego rocznika reformy edukacji. Studium teoretyczno-empiryczne, red. M. Dudzikowa, R. Wawrzyniak-Beszterda, Kraków . Dróżka W., Generacja wielkiej zmiany. Studium autobiografii średniego pokolenia nauczycieli polskich , Kielce . Drucker P.F., Społeczeństwo pokapitalistyczne, tłum. G. Kranas, Warszawa . Dudzikowa M., Ciąg dalszy reformowania edukacji, czyli dziura i jej okolice. Esej jedenasty, „Rocznik Pedagogiczny” , t. . Dudzikowa M., Erozja kapitału społecznego w szkole w kulturze nieufności [w:] Wychowanie. Pojęcia. Procesy. Konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie, t. , red. M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak, Gdańsk . Dudzikowa M., Esej o codzienności szkolnej z perspektywy metafory [w:] Wychowanie. Pojęcia. Procesy. Konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie, t. , red. M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak, Gdańsk . Dudzikowa M., Mit o szkole jako miejscu „wszechstronnego rozwoju” ucznia, Kraków . Dudzikowa M., O wciskaniu kitu i rozplenianiu się banału w pedagogicznym dyskursie [w:] Życie i dzieło z ideą wielostronności w tle, red. A. Bogaj, H. Kwiatkowska, Warszawa . Dudzikowa M., Reformowanie edukacji... i okolice, „Psychologia w Szkole” , nr . Dudzikowa M., Uczyć się od idola. O istotnym źródle wiedzy potocznej uczniów [w:] Wychowanie. Pojęcia. Procesy. Konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie, t. , red. M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak, Gdańsk . Dudzikowa M., Wokół interdyscyplinarności w nauce. Esej krytyczny, „Rocznik Pedagogiczny” , nr . Dylak S., Szkoła – jaka jest, każdy widzi, jaka ma być, każdy wie, ale jaka mogłaby być, podpowiada Neil Postman [w:] Dokąd zmierza polska szkoła?, red. D. Klus-Stańska, Warszawa . Dyskurs jako struktura i proces, red. T.A. van Dijk, tłum. G. Grochowski, Warszawa . „Dziennik Gazeta Prawna” , nr . Dziennikarstwo i świat mediów, red. Z. Bauer, E. Chudziński, Kraków . Eco U., Lector in fabula. Współdziałanie w interpretacji tekstów narracyjnych, tłum. P. Salwa, Warszawa . Eco U., Semiologia życia codziennego, tłum. J. Ugniewska, P. Salwa, Warszawa . Eco U., Wyznania młodego pisarza, tłum. J. Korpanty, Warszawa . Edukacja i stratyfikacja społeczna, red. T. Gmerek, Poznań . Edukacja, moralność, sfera publiczna. Materiały z VI Ogólnopolskiego Zjazdu Pedagogicznego PTP, red. J. Rutkowiak, D. Kubinowski, M. Nowak, Lublin . Bibliografia Edukacja. Społeczne konstruowanie idei i rzeczywistości, red. M. Cylkowska-Nowak, Poznań . Edukacja w czasach popkultury, red. W. Burszta, A. de Tchorzewski, Bydgoszcz . Edukacyjna wartość dodana jako metoda oceny efektywności nauczania na podstawie wyników egzaminów zewnętrznych, red. R. Dolata, Warszawa . Encyklopedia wiedzy o prasie, red. J. Maślanka, Wrocław . Fairclough N., Critical discourse analysis and the marketization of public discourse: The universities, „Discourse & Society” , nr , http://www.sfu.ca, dostęp: ... Fairclough N., Language and power, Harlow . Fairclough N., Duszak A., Krytyczna analiza dyskursu – nowy obszar badawczy dla lingwistyki i nauk społecznych [w:] Krytyczna analiza dyskursu, interdyscyplinarne podejście do komunikacji społecznej, red. A. Duszak, N. Fairclough, Kraków . Fairclough N., Wodak R., Krytyczna analiza dyskursu [w:] Współczesne teorie socjologiczne, t. , wybór i opracowanie A. Jasińska-Kania, L.M. Nijakowski, J. Szacki, M. Ziółkowski, Warszawa . Fatyga B., Obraz młodzieży w dyskursie medialnym jako narzędzie przemocy symbolicznej, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” , nr . Feinberg W., Soltis J.S., Szkoła i społeczeństwo, tłum. K. Kruszewski, Warszawa . Fenomen nierówności społecznych. Nierówności społeczne w refleksji humanistycznej, red. J. Klebaniuk, Warszawa . Filas R., Polskie czasopisma w XXI wieku – rozwój czy kryzys?, „Zeszyty Prasoznawcze” , nr –. Filipiak M., Homo communicans. Wprowadzenie do teorii masowego komunikowania, Lublin . Firmhofer R., Społeczeństwo umiejące korzystać z wiedzy – jak do tego dojść? [w:] Rozwój i edukacja. Wielkie przewartościowanie, red. J. Szomburg, Gdańsk . Flick U., Jakość w badaniach jakościowych, tłum. P. Tomanek, Warszawa . Flick U., Projektowanie badania jakościowego, tłum. P. Tomanek, Warszawa . Foucault M., Archeologia wiedzy, tłum. A. Siemek, Warszawa . Foucault M., Hermeneutyka podmiotu. Wykłady w Collège de France, /, tłum. M. Herer, Warszawa . Foucault M., Nadzorować i karać. Narodziny więzienia, tłum. T. Komendant, Warszawa . Foucault M., Power/knowledge, New York . Foucault M., Trzeba bronić społeczeństwa. Wykłady w Collège de France, , tłum. M. Kowalska, Warszawa . Foucault M., Wiedza i władza [w:] Współczesne teorie socjologiczne, t. , wybór i opracowanie A. Jasińska-Kania, L.M. Nijakowski, J. Szacki, M. Ziółkowski, Warszawa . Fullan M., Odpowiedzialne i skuteczne kierowanie szkołą, tłum. K. Kruszewski, Warszawa . Futyma S., Wolnego rynku implikacje dla edukacji, Toruń – Poznań . Framing public life. Perspectives on media and our understanding of the social words, eds. S.D. Reese, O.H. Gandy, Jr. A.E. Grant, Mahwah . Freire P., Giroux H.A., Edukacja, polityka i ideologia [w:] Nieobecne dyskursy, cz. , red. Z. Kwieciński, Toruń . Bibliografia Gajda J., Kultura globalna podstawą współczesnej paideii, „Pedagogika Kultury” , nr . Gardian R., Zjawisko sponsoringu jako forma prostytucji kobiecej, Kraków . George S., Czyj kryzys, czyja odpowiedź, tłum. L. Mazur, Warszawa . Giroux H.A., Witkowski L., Edukacja i sfera publiczna. Idee i doświadczenia pedagogiki radykalnej, Kraków . Gmerek T., Młodzież a sukces życiowy pomiędzy merytokracją a kredencjalizmem, „Zeszyty Naukowe Forum Młodych Pedagogów przy Komitecie Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk”, z. , red. M. Gańko-Karwowska, L. Marek, Szczecin . Gmerek T., Młodzież i dyplom akademicki. Społeczne konstrukcje sukcesu życiowego [w:] Młodzież, styl życia i zdrowie. Konteksty i kontrowersje, red. Z. Melosik, Poznań . Goban-Klas T., Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu, Warszawa – Kraków . Gołębiewska M., Między wątpieniem a pewnością. O związkach języka i racjonalności w filozofii poststrukturalizmu, Kraków . Gołębniak B.D., Konstruktywizm – moda, „nowa religia” czy tylko/aż interesująca perspektywa poznawcza i dydaktyczna?, „Problemy Wczesnej Edukacji” , nr . „Gorące” problemy edukacji w Polsce. Ekspertyzy i opinie, red. T. Lewowicki, Warszawa . Górnik-Durose M., Zrównoważony rozwój zaczyna się w zrównoważonym człowieku – czy jest wyjście z pułapki nadmiernego konsumpcjonizmu? [w:] Rozwój i edukacja. Wielkie przewartościowanie, red. J. Szomburg, Gdańsk . Górski P., Socjolog wobec zagadnień komunikowania. Od analizy zawartości do analizy dyskursu [w:] Analiza dyskursu w socjologii i dla socjologii, red. A. Horolets, Toruń . Grabau A., Przyzwolenie na ściąganie, „Przegląd” , nr . Grajewski A., Twój Gość, Katowice . Gray J., Po liberalizmie. Eseje wybrane, tłum. P. Maciejko, P. Rymarczyk, Warszawa . Grodzicki J., Rola kapitału ludzkiego w rozwoju gospodarki globalnej, Gdańsk . Groenwald M., Egzaminy szkolne jako gra [w:] Dokąd zmierza polska szkoła?, red. D. Klus-Stańska, Warszawa . Groenwald M., Etyczne aspekty egzaminów szkolnych, Gdańsk . Groenwald M., Między cnotą a grzechem. O egzaminacyjnym oszustwie [w:] Szkoła w świecie współczesnym, red. B. Muchacka, M. Szymański, Kraków . Gromkowska-Melosik A., Ściągi, plagiaty, fałszywe dyplomy. Studium z socjopatologii edukacji, Gdańsk . Gromkowska-Melosik A., Gmerek T., Problemy nierówności społecznej w teorii i praktyce edukacyjnej, Kraków . Grzeszczyk E., Sukces. Amerykańskie wzory – polskie realia, Warszawa . Grzmil-Tylutki H., Francuska lingwistyczna teoria dyskursu. Historia, tendencje, perspektywy, Kraków . Grzymała-Kazłowska A., Konstruowanie „innego”. Wizerunki imigrantów w Polsce, Warszawa . Bibliografia Grzymała-Kazłowska A., Socjologicznie zorientowana analiza dyskursu na tle współczesnych badań nad dyskursem, „Kultura i Społeczeństwo” , nr . Gutek G.L., Filozoficzne i ideologiczne podstawy edukacji, tłum. A. Kacmajor, A. Sulak, Gdańsk . Guzik B., Powinnościowy model języka w dyskursie edukacyjnym, Kraków . Handy C., Głód ducha. Poza kapitalizm. Poszukiwanie sensu w nowoczesnym świecie, tłum. J. Pieńkiewicz, Wrocław . Hartman J., Szkoła buja w obłokach, „Gazeta Wyborcza” , nr . Harvey D., Neoliberalizm. Historia katastrofy, tłum. J.P. Listwan, Warszawa . Hawrylik J., Chłopiec do bicia – krytyka mass mediów w świetle koncepcji Johna B. Thompsona, „Kultura i Społeczeństwo” , nr . Hennessy B., Dziennikarstwo publicystyczne, tłum. A. Sadza, Kraków . Hildebrandt A., Kogo kształcić: pracownika czy człowieka?, http://www.edunews.pl/ system-edukacji/, dostęp: ... Homplewicz J., Etyka pedagogiczna, Rzeszów . Horolets A., Analiza dyskursu (Discourse Analysis, DA) [w:] Słownik socjologii jakościowej, red. K.T. Konecki, P. Chomczyński, Warszawa . Horolets A., Krytyczna analiza dyskursu (Critical discourse analysis) [w:] Słownik socjologii jakościowej, red. K.T. Konecki, P. Chomczyński, Warszawa . Horolets A., Obrazy Europy w polskim dyskursie publicznym, Kraków . Howarth D., Dyskurs, tłum. A. Gąsior-Niemiec, Warszawa . Idee – Diagnozy – Nadzieje. Szkoła polska a idea równości (Szkice teoretyczne i studia empiryczne), red. A. Męczkowska-Christiansen, P. Mikiewicz, Wrocław . Ideologie w słowach i obrazach, red. I. Kamińska-Szmaj, T. Piekot, M. Poprawa, Wrocław . Illich I., Społeczeństwo bez szkoły, tłum. F. Ciemna, Warszawa . Jabłońska B., Krytyczna analiza dyskursu na przykładzie debaty „nicejsko-konstytucyjnej” w polskiej prasie [w:] Analiza dyskursu w socjologii i dla socjologii, red. A. Horolets, Toruń . Jabłońska B., Krytyczna analiza dyskursu: refleksje teoretyczno-metodologiczne, „Przegląd Socjologii Jakościowej” , nr . Jabłońska B., O polskim dyskursie politycznym na tematy europejskie. Debata nicejsko-konstytucyjna w prasie codziennej, Kraków . Jacyno M., Kultura indywidualizmu, Warszawa . Jakościowa analiza dyskursu w naukach społecznych, red. R. Wodak, M. Krzyżanowski, tłum. D. Przepiórkowska, Warszawa . Jakubowski W., Edukacja i kultura popularna, Kraków . Jakubowski W., Edukacja w świecie kultury popularnej, Kraków . Jawłowska A., Reklama jako przekaz wartości [w:] Kultura w procesie zmiany. Z badań nad kulturą w Polsce lat dziewięćdziesiątych, red. A. Jawłowska, G. Woroniecka, Olsztyn . Jedlewska B., Edukacja do sukcesu. Obszary problemów i zaniedbań, pilne wyzwania [w:] Rynek i kultura neoliberalna a edukacja, red. A. Kargulowa, S.M. Kwiatkowski, T. Szkudlarek, Kraków . Bibliografia Jedlewska B., Pokolenie niewolników sukcesu? O fenomenie sukcesu we współczesnej kulturze i aktualnym wymiarze zjawiska zwanego „wyścigiem szczurów” [w:] Edukacja, moralność, sfera publiczna. Materiały z VI Ogólnopolskiego Zjazdu Pedagogicznego PTP, red. J. Rutkowiak, D. Kubinowski, M. Nowak, Lublin . Kaczmarek R., Zmierzch neoliberalnego optymizmu, „Odra” , nr . Kamela-Sowińska A., Uczelnia jak hipermarket, „Forum Akademickie” , nr . Kamińska-Szmaj I., Propaganda, perswazja, manipulacja – próba uporządkowania pojęć [w:] Manipulacja w języku, red. P. Krzyżanowski, P. Nowak, Lublin . Kenway J., Edukacja a dyskursywna polityka Prawicy. Szkolnictwo prywatne czy państwowe? [w:] S.J. Ball, Foucault i edukacja. Dyscypliny i wiedza, tłum. K. Kwaśniewicz, Kraków . Klein N., Doktryna szoku. Jak współczesny kapitalizm wykorzystuje klęski żywiołowe i kryzysy społeczne, tłum. H. Jankowska, Warszawa . Klein N., No Logo, tłum. H. Pustuła, Izabelin . Klus-Stańska D., Dokąd zmierza polska szkoła? – pytania o ślepe uliczki, kierunki, konteksty [w:] Dokąd zmierza polska szkoła?, red. D. Klus-Stańska, Warszawa . Klus-Stańska D., Konstruowanie wiedzy w szkole, Olsztyn . Klus-Stańska D., Kultura dydaktyczna szkoły i bariery jej zmiany, „Szkice Humanistyczne” , nr –. Klus-Stańska D., Między wiedzą a władzą. Dziecięce uczenie się w dyskursach pedagogicznych, „Problemy Wczesnej Edukacji” , nr –. Klus-Stańska D., Rzecz o ryzyku kulturowej nieadekwatności edukacji szkolnej, „Forum Oświatowe” , nr . Kłakówna Z.A., Reformatorskie sukcesy i porażki w dziedzinie edukacji szkolnej [w:] Edukacja dla rozwoju, red. J. Szomburg, P. Zbieranek, Gdańsk . Kłakówna Z.A., Kołodziej P., Waligóra J., Pakt dla szkoły. Zarys koncepcji kształcenia ogólnego, Gdańsk . Kobierski K., Ściąganie w szkole. Raport z badań, Kraków . Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa, red. E. Tabakowska, Kraków . Kołodziej J.H., Wartości polityczne. Rozpoznanie, rozumienie, komunikowanie, Kraków . Kołodziejczyk W., Polak M., Jak będzie zmieniać się edukacja? Wyzwania dla polskiej szkoły i ucznia, Warszawa . Komendant T., Władze dyskursu. Michel Foucault w poszukiwaniu siebie, Warszawa . Konceptualizacje przedmiotu badań pedagogiki, red. K. Rubacha, Kraków . Kondycja moralna społeczeństwa polskiego, red. J. Mariański, Kraków . Konstruowanie jaźni i społeczeństwa. Europejskie warianty interakcjonizmu symbolicznego, red. E. Hałas, K.T. Konecki, Warszawa . Konsumpcja – istotny wymiar globalizacji kulturowej, red. A. Jawłowska, M. Kempny, Warszawa . Kontestacje pedagogiczne, red. B. Śliwerski, Kraków . Kostecki W., Metafora jako narzędzie interpretacji polityki [w:] Metafory polityki, t. , red. B. Kaczmarek, Warszawa . Kostera M., Antropologia organizacji. Metodologia badań terenowych, Warszawa . Bibliografia Kościelniak M., „Jakość” i „efektywność” nauczania w hybrydalnej rzeczywistości edukacyjnej „ery Hermesa” [w:] Wspólnota pedagogicznego niepokoju, red. J. Danilewska, Kraków . Kowalski J.K., Dyplomowani bezrobotni, „Dziennik Gazeta Prawna” , nr . Kowalski M.A., Dyskurs kolonialny w Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa . Krajewski M., Kultury kultury popularnej, Poznań . Krakowiak T., Analiza dyskursu – próba nakreślenia pola badawczego [w:] Analiza dyskursu w socjologii i dla socjologii, red. A. Horolets, Toruń . Krytyczna analiza dyskursu. Interdyscyplinarne podejście do komunikacji społecznej, red. A. Duszak, N. Fairclough, Kraków . Kubala K., Obrazy Unii Europejskiej w polskim dyskursie prasowym. Analiza kompleksów dyskursywnych, http://dspace.uni.lodz.pl, dostęp: ... Kubinowski D., Jakościowe badania pedagogiczne: filozofia, metodyka, ewaluacja, Lublin . Kultura ma znaczenie. Jak wartości wpływają na rozwój społeczeństw, red. L.E. Harrison, S.P. Huntington, tłum. S. Dymczyk, Poznań . Kurzępa J., Młodzież pogranicza - „świnki”, czyli o prostytucji nieletnich, Kraków . Kurzępa J., Zmiksowani, „Newsweek” , nr . Kwiatkowska H., Standardy kształcenia nauczycieli. Opinia o projekcie rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa z dnia maja roku, „Rocznik Pedagogiczny” , nr . Kwiatkowska H., Standardy kształcenia studentów w ramach przygotowania do wykonywania zawodu nauczyciela, „Rocznik Pedagogiczny” , nr . Kwiatkowski S.M., Standardy kwalifikacji zawodowych nauczycieli – między oczekiwaniami społecznymi a praktyką edukacyjną [w:] Przetrwanie i rozwój jako niezbywalne powinności wychowania, red. M. Dziemianowicz, B.D. Gołębniak, R. Kwaśnica, Wrocław . Kwiecińska M., Zmiana społeczna jako gra dyskursów – inspiracje Foucaultowskie [w:] Nieobecne dyskursy, cz. , red. Z. Kwieciński, Toruń . Kwieciński Z., Demokracja jako zadanie edukacyjne i problem dla pedagogiki [w:] Pedagogika alternatywna – dylematy teorii, red. B. Śliwerski, Kraków . Kwieciński Z., Dryfować i łudzić. Polska „strategia” edukacyjna, „Nauka” , nr . Kwieciński Z., Dynamika funkcjonowania szkoły, Toruń . Kwieciński Z., Edukacja polska wobec przełomów i wyzwań. Reformy w świecie pozorów [w:] Edukacja dla rozwoju, red. J. Szomburg, P. Zbieranek, Gdańsk . Kwieciński Z., Między patosem a dekadencją. Studia i szkice socjopedagogiczne, Wrocław . Kwieciński Z., Pedagogika i edukacja wobec wyzwania kryzysu i gwałtownej zmiany społecznej [w:] Ku pedagogii pogranicza, red. Z. Kwieciński, L. Witkowski, Toruń . Kwieciński Z., Potrzeba alfabetyzacji krytycznej [w:] Edukacja, moralność, sfera publiczna. Materiały z VI Ogólnopolskiego Zjazdu Pedagogicznego PTP, red. J. Rutkowiak, D. Kubinowski, M. Nowak, Lublin . Kwieciński Z., Tekstualizacja nieobecności. Wprowadzenie [w:] Nieobecne dyskursy, cz. , red. Z. Kwieciński, Toruń . Kwieciński Z., Tropy – Ślady – Próby. Studia i szkice z pedagogii pogranicza, Poznań – Olsztyn . Bibliografia Kwieciński Z., Wolność czy równość w edukacji? [w:] Idee – Diagnozy – Nadzieje. Szkoła polska a idee równości. (Szkice teoretyczne i studia empiryczne), red. A. Męczkowska-Christiansen, P. Mikiewicz, Wrocław . Kwieciński Z., Zapętlenie kwestii edukacyjnej w sytuacji gwałtownej zmiany jej kontekstu [w:] Psychologiczno-edukacyjne aspekty przesilenia systemowego, red. J. Brzeziński, Z. Kwieciński, Toruń . Labocha J., Tekst, wypowiedź, dyskurs w procesie komunikacji językowej, Kraków . Laclau E., Dyskurs [w:] Przewodnik po współczesnej filozofii politycznej, red. R.E. Goodin, I.F. Pettit, tłum. C. Cieśliński, M. Poręba, Warszawa . Lakoff G., Johnson M., Metafory w naszym życiu, tłum. T.P. Krzeszowski, Warszawa . Lechta V., Pedagogika inkluzyjna [w:] Pedagogika, t. : Subdyscypliny i dziedziny wiedzy o edukacji, red. B. Śliwerski, Gdańsk . Lemert Ch.C., Gillan G., Michel Foucault. Teoria społeczna i transgresja, tłum. D. Leszczyński, L. Rasiński, Warszawa – Wrocław . Lewandowski M., Mass media zagrożeniem dla sfery publicznej, http://www.doorg. info////mass-media-zagrozeniem-dla-sfery-publicznej/, dostęp: ... Lewartowska-Zychowicz M., Homo liberalis jako projekt edukacyjny. Od emancypacji do funkcjonalności, Kraków . Lewowicki T., O szkodliwości współczesnego języka sfery publicznej [w:] „Gorące” problemy edukacji w Polsce, red. T. Lewowicki, Warszawa . Lewowicki T., Państwo, społeczeństwo, jednostki a szkoła – uwagi na kanwie Nauki o szkole Józefa Kuźmy [w:] Szkoła w nauce i praktyce edukacyjnej, t. , red. B. Muchacka, Kraków . Lewowicki T., Pedagogika wobec (nie)moralności sfery publicznej [w:] Edukacja, moralność, sfera publiczna. Materiały z VI Ogólnopolskiego Zjazdu Pedagogicznego PTP, red. J. Rutkowiak, D. Kubinowski, M. Nowak, Lublin . Lisowska-Magdziarz M., Analiza tekstu w dyskursie medialnym. Przewodnik dla studentów, Kraków . Lisowska-Magdziarz M., Dyskurs – semiotyka – wspólnota interpretacyjna. W stronę modelu zintegrowanego instrumentarium badań nad zawartością mediów (zaproszenie do dyskusji), http://www.globalmediajournal.collegium.edu.pl, dostęp: ... Lisowska-Magdziarz M., Pasażer z tylnego siedzenia. Media, reklama i wychowanie w społeczeństwie konsumpcyjnym, Warszawa . Lizurej A., Czy życie w erze postmodernizmu wymusza postawy i zachowania konsumpcyjne? [w:] Oblicza konsumpcjonizmu, red. B. Mróz, Warszawa . Luhmann N., Realność mediów masowych, tłum. J. Barbacka, Wrocław . Luttwak E., Turbokapitalizm. Zwycięzcy i przegrani światowej gospodarki, tłum. E. Kania, Wrocław . Łaciak B., Obyczajowość polska czasu transformacji, czyli wojna postu z karnawałem, Warszawa . Łuczyński J., Zarządzanie edukacyjne a wychowanie uczniów w szkole, Kraków . Makowski G., Korupcja jako problem społeczny, „Kultura i Społeczeństwo” , nr . Makowski G., Świątynia konsumpcji. Geneza i społeczne znaczenie centrum handlowego, Warszawa . Bibliografia Malewska-Szałygin A., Tradycja stosowania pojęcia dyskurs i jego przydatność w antropologii współczesności, „Etnografia Polska” , nr –. Malewski M., Edukacja dorosłych w pojęciowym zgiełku. Próba rekonstrukcji zmieniającej się racjonalności andragogiki, „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja” , nr . Malewski M., Teorie andragogiczne. Metodologia teoretyczności dyscypliny naukowej, Wrocław . Maliszewski B., Metafora i aksjologia. Wzorzec człowieka w renesansowej literaturze parenetycznej, Lublin . Manterys A., Wielość rzeczywistości w teoriach socjologicznych, Warszawa . Marciniak M., Orientacje konsumpcyjne młodzieży akademickiej. Perspektywa Baumanowska, Kraków . Marcuse H., Człowiek jednowymiarowy. Badania nad ideologią rozwiniętego społeczeństwa przemysłowego, tłum. S. Konopacki, Warszawa . Mariański W., Jakie są cele edukacji przyszłości?, http://www.edunews.pl/system-edukacji/, dostęp: ... Martin H.-P., Schumann H., Pułapka globalizacji. Atak na demokrację i dobrobyt, tłum. M. Zybura, Wrocław . Mautner G., Analiza gazet, czasopism i innych mediów drukowanych [w:] Jakościowa analiza dyskursu w naukach społecznych, red. R. Wodak, M. Krzyżanowski, tłum. D. Przepiórkowska, Warszawa Mayor F., Przyszłość świata, tłum. J. Wolf, A. Janik, W. Rabczuk, Warszawa . Mazurkiewicz G., Przywództwo edukacyjne. Odpowiedzialne zarządzanie edukacją wobec wyzwań współczesności, Kraków . McCombs M.E., Ustanawianie agendy. Media masowe i opinia publiczna, tłum. B. Radwan, Kraków . McQuail D., Teoria komunikowania masowego, tłum. M. Bucholc, A. Szulżycka, Warszawa . Media i władza. Demokracja, wolność przekazu i publiczna debata w warunkach globalizacji mediów, red. P. Żuk, Warszawa . Media w Polsce: pierwsza władza IV RP, red. M. Sokołowski, Warszawa . Mediatyzacja kampanii politycznych, red. M. Kolczyński, M. Mazur, S. Michalczyk, Katowice . Meighan R., Socjologia edukacji, tłum. E. Kiszkurno-Koziej, Z. Knutsen, P. Kwieciński, Toruń . Melosik Z., Dyskursy zdrowia w społeczeństwie współczesnym: konteksty teoretyczne [w:] Ciało i zdrowie w społeczeństwie konsumpcji, red. Z. Melosik, Toruń – Poznań . Melosik Z., Edukacja i przemiany kultury współczesnej (czyli czy teoria ponowoczesna jest pedagogice potrzebna) [w:] Alternatywy myślenia o/dla edukacji, red. Z. Kwieciński, Warszawa . Melosik Z., Edukacja uniwersytecka i stratyfikacja społeczna [w:] Edukacja i stratyfikacja społeczna, red. T. Gmerek, Poznań . Melosik Z., Kryzys męskości w kulturze współczesnej, Poznań . Melosik Z., Kultura popularna jako czynnik socjalizacji [w:] Pedagogika, t. , red. Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Warszawa . Melosik Z., Postmodernistyczne kontrowersje wokół edukacji, Toruń – Poznań . Bibliografia Melosik Z., Poststrukturalizm i społeczeństwo (refleksje nad teorią M. Foucaulta) [w:] Edukacja wobec zmiany społecznej, red. J. Brzeziński, L. Witkowski, Poznań – Toruń . Melosik Z., Poststukturalizm jako teoria życia społecznego (możliwości i kontrowersje), „Kultura Współczesna” , nr . Melosik Z., Teoria i społeczne konstruowanie rzeczywistości, „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja” , numer specjalny. Melosik Z., Tożsamość, ciało, władza, Poznań – Toruń . Melosik Z., Uniwersytet i społeczeństwo. Dyskursy wolności, wiedzy i władzy, Kraków . Melosik Z., Współczesne amerykańskie spory edukacyjne, Poznań . Melosik Z., Szkudlarek T., Edukacja dla równości czy edukacja dla najlepszych? Kontrowersje wokół selekcyjnej funkcji szkoły współczesnej [w:] Edukacja, moralność, sfera publiczna. Materiały z VI Ogólnopolskiego Zjazdu Pedagogicznego PTP, red. J. Rutkowiak, D. Kubinowski, M. Nowak, Lublin . Mendel M., Ometkowane serce szkoły. O tym, jak widać w szkole ślady wielkich korporacji w przestrzeni uczniowskiej i co one znaczą [w:] Wychowanie. Pojęcia. Procesy. Konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie, t. , red. M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak, Gdańsk . Metafory polityki, t. , red. B. Kaczmarek, Warszawa . Metodologia pedagogiki zorientowanej humanistycznie, red. D. Kubinowski, M. Nowak, Kraków . Metody badań jakościowych, red. N.K. Denzin, Y.S. Lincoln, Warszawa . Męczkowska A., Podmiot i pedagogika. Od oświeceniowej utopii ku pokrytycznej dekonstrukcji, Wrocław . Mielczarek T., Między monopolem a pluralizmem. Zarys dziejów środków komunikowania masowego w Polsce w latach –, Kielce . Między nieuchronnością a możliwością: wychowanie w warunkach zmiany, red. A. Przecławska, A. Wiłkomirska, Warszawa . Mikiewicz P., Selekcja i segmentacja społeczna jako immanentna funkcja systemu oświaty [w:] Fenomen nierówności społecznych. Nierówności społeczne w refleksji humanistycznej, red. J. Klebaniuk, Warszawa . Mikiewicz P., Społeczne światy szkół średnich. Od trajektorii marginesu do trajektorii elit, Wrocław . Mirowski K., Nowomowa – marzenie totalitaryzmu, przestroga dla demokracji, „Dialogi Polityczne” , nr –. Mizerek H., Dyskursy współczesnej edukacji nauczycielskiej. Między tradycjonalizmem a ponowoczesnością, Olsztyn . Mizerek H., Jakość edukacji. Dyskursy, które wybrzmiały, milcząc [w:] Jakość edukacji. Różnorodne perspektywy, red. G. Mazurkiewicz, http://www.ore.edu.pl, dostęp: ... Mizerek H., Proces kształcenia wobec „terroru” ekonomii [w:] Dylematy współczesnej edukacji, red. J. Górniewicz, Toruń . Młodzież i sukces życiowy. Studium z pedagogiki porównawczej na przykładzie młodzieży polskiej, czeskiej, niemieckiej i holenderskiej, red. D. Hildebrandt-Wypych, K. Kabacińska, Kraków . Bibliografia Młodzież, styl życia i zdrowie. Konteksty i kontrowersje, red. Z. Melosik, Poznań . Moore R., Socjologia edukacji [w:] Pedagogika, t. : Pedagogika wobec edukacji, polityki oświatowej i badań naukowych, red. B. Śliwerski, Gdańsk . Mrozowski M., Media masowe: władza, rozrywka i biznes, Warszawa . Mróz B., Consumo ergo sum? Rola konsumpcjonizmu we współczesnym społeczeństwie [w:] Oblicza konsumpcjonizmu, red. B. Mróz, Warszawa . Myśliński J., Kalendarium polskiej prasy, radia i telewizji, Kielce . Nalaskowski A., Edukacja, która nie chce przeminąć, Kraków . Nalaskowski A., O nieobowiązkowy kształt szkoły [w:] Kontestacje pedagogiczne, red. B. Śliwerski, Kraków . Nalaskowski A., Pedagogiczne złudzenia, zmyślenia, fikcje, Kraków . Nalaskowski A., Przeciwko edukacji sentymentalnej, Kraków . Nalaskowski A., Przestrzenie i miejsca szkoły, Kraków . Nauczyciele wobec wyzwań współczesności: doświadczenia, badania, koncepcje, red. E. Przygońska, I. Chmielewska, Łódź . Nauka o komunikowaniu. Podstawowe orientacje teoretyczne, red. B. Dobek-Ostrowska, Wrocław . Neville B., Edukacja w „epoce Hermesa” [w:] Wspólnota pedagogicznego niepokoju, red. J. Danilewska, Kraków . Neoliberalizm przed trybunałem. Wybór tekstów krytycznych, red. A. Saad-Filho, D. Johnston, tłum. J.P. Listwan, Warszawa . Niemierko B., Oszustwo egzaminacyjne, „Edukacja. Studia. Badania. Innowacje” , nr . Niemierko B., Oszustwo egzaminacyjne [w:] O wyższą jakość egzaminów szkolnych. XII Krajowa Konferencja Diagnostyki Edukacyjnej, Lublin – października r., cz. : Etyka egzaminacyjna i zagadnienia ogólne, red. B. Niemierko, M.K. Szmigiel, Kraków . „Nie pytajcie mnie, kim jestem...”. Michel Foucault dzisiaj, red. M. Kwiek, Poznań . Nijakowski L.M., Znaczenie analizy dyskursu dla socjologii narodowości, „Kultura i Społeczeństwo” , nr . Noelle-Neumann E., Spirala milczenia. Opinia publiczna – nasza skóra społeczna, tłum. J. Gilewicz, Poznań . Nowak E., Riedel R., Agenda setting, priming, news framing. Analiza porównawcza telewizyjnych audycji informacyjnych TVN i TVP w okresie kampanii przedwyborczych w Polsce i r., „Zeszyty Prasoznawcze” , nr –. Nowak-Dziemianowicz M., Oblicza nauczyciela – oblicza szkoły, Toruń . Nowak-Łojewska A., Od szkolnego przekazu do konstruowania znaczeń. Wiedza społeczna młodszych uczniów z perspektywy nauczyciela, Zielona Góra . Nowosad I., Perspektywy rozwoju szkoły. Szkice z teorii szkoły, Warszawa . O dwóch takich...: alfabet braci Kaczyńskich, rozmawiali M. Karnowski i P. Zaremba, Kraków . Oblewanie matur, z prof. B. Śliwerskim rozmawia B. Tumiłowicz, „Przegląd” , nr . Ociepka B., Opinia publiczna [w:] Teoria i praktyka propagandy, red. B. Dobek-Ostrowska, J. Fras, B. Ociepka, Wrocław . Od kontestacji do konsumpcji. Szkice o przeobrażeniach współczesnej kultury, red. M. Kempny, K. Kiciński, E. Zakrzewska, Warszawa . Bibliografia Odmiany myślenia o edukacji, red. J. Rutkowiak, Kraków . Ostrowicka-Miszewska H., „Jak porcelana rzucona o beton...”. Dyskursy o młodzieży, polityce i polityce młodzieży, Kraków . O wyższą jakość egzaminów szkolnych, red. B. Niemierko, M.K. Szmigel, Kraków . Paszyński W., Wychowanie w kontekście zmieniającej się polityki oświatowej – czyli od ideologii do ideologii... [w:] Wychowanie. Pojęcia. Procesy. Konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie, t. , red. M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak, Gdańsk . Pawlak R., Amerykańskie reformy edukacyjne i dyskusje na temat ich skuteczności, „Kwartalnik Pedagogiczny” , nr . Pawłowski K., Edukacja – biznes czy misja? [w:] Przetrwanie i rozwój jako niezbywalne powinności wychowania, red. M. Dziemianowicz, B.D. Gołębniak, R. Kwaśnica, Wrocław . Pearsall P., Toksyczny sukces, tłum. B. Jóźwiak, Poznań . Pedagogika. Leksykon PWN, red. B. Milerski, B. Śliwerski, Warszawa . Pedagogika, t. : Pedagogika wobec edukacji, polityki oświatowej i badań naukowych, red. B. Śliwerski, Gdańsk . Pedagogika wczesnoszkolna – dyskursy, problemy, rozwiązania, red. D. Klus-Stańska, M. Szczepska-Pustkowska, Warszawa . Perelman C., Imperium retoryki. Retoryka i argumentacja, tłum. M. Chomicz, Warszawa . Pezda A., Fizyku, chemiku, uciekaj ze szkoły, „Gazeta Wyborcza” , nr .. Pilch T., Spory o szkołę. Pomiędzy tradycją a wyzwaniami współczesności, Warszawa . Pisarek W., Gatunek dziennikarski: informacja prasowa, „Zeszyty Prasoznawcze” , nr –. Pisarek W., Podstawy retoryki dziennikarskiej [w:] Dziennikarstwo i świat mediów, red. Z. Bauer, E. Chudziński, Kraków . Pisarek W., Wstęp do nauki o komunikowaniu, Warszawa . Pisarek W., Goban-Klas T., Mikułowski-Pomorski J., Nęcki Z., Rola prasy, radia i telewizji w formowaniu się nastrojów społecznych, „Zeszyty Prasoznawcze” , nr . Popularna encyklopedia mass mediów, red. J. Skrzypczak, Poznań . Potulicka E., Hayek o edukacji [w:] E. Potulicka, J. Rutkowiak, Neoliberalne uwikłania edukacji, Kraków . Potulicka W., Neoliberalizm i skutki „przedsiębiorczości” w edukacji [w:] Rynek i edukacja: między przedsiębiorczością i wykluczeniem, red. M. Jaworska-Witkowska, M.J. Szymański, Łódź . Potulicka E., Nowa Prawica a edukacja. Geneza reformy edukacji w Anglii i Walii z roku , Poznań – Toruń . Potulicka E., Nowa Prawica a edukacja. Reforma edukacji według modelu demokracji rynkowej oraz z perspektywy demokracji liberalno-etycznej i socjaldemokratycznej, Poznań – Toruń . Potulicka E., Pedagogiczne koszty reform skoncentrowanych na standardach i testowaniu [w:] E. Potulicka, J. Rutkowiak, Neoliberalne uwikłania edukacji, Kraków . Potulicka E., Teoretyczne podstawy neoliberalizmu a jego praktyka [w:] E. Potulicka, J. Rutkowiak, Neoliberalne uwikłania edukacji, Kraków . Bibliografia Potulicka E., Uniwersytet na „wolnym rynku” [w:] E. Potulicka, J. Rutkowiak, Neoliberalne uwikłania edukacji, Kraków . Potulicka E., Wolny rynek edukacyjny a zagrożenia dla demokracji [w:] Neoliberalne uwikłania edukacji, Kraków . Potulicka E., Wolny rynek edukacyjny a zagrożenia dla demokracji [w:] Rynek i kultura neoliberalna a edukacja, red. A. Kargulowa, S.M. Kwiatkowski, T. Szkudlarek, Kraków . Potulicka E., Rutkowiak J., Neoliberalne uwikłania edukacji, Kraków . Prace maturalne do kupienia za zł. Legalnie, http://wiadomosci.onet.pl/kraj/prace-maturalne-do-kupienia-za--zl-legalnie,,,wiadomosc.html, dostęp: ... Pratkanis A., Aronson E., Wiek propagandy. Używanie i nadużywanie perswazji na co dzień, tłum. J. Radzicki, M. Szuster, Warszawa . Przetrwanie i rozwój jako niezbywalne powinności wychowania, red. M. Dziemianowicz, B.D. Gołębniak, R. Kwaśnica, Wrocław . Putkiewicz E., Korepetycje – szara strefa edukacji, Warszawa . Putkiewicz E., Zahorska M., Społeczne nierówności edukacyjne – studium sześciu gmin, Warszawa . Pyzikowska A., Teoria agenda-setting i jej zastosowanie [w:] Nauka o komunikowaniu. Podstawowe orientacje teoretyczne, red. B. Dobek-Ostrowska, Wrocław . Rabczuk W., Urynkowienie edukacji – szansa czy zagrożenie [w:] Rynek i kultura neoliberalna a edukacja, red. A. Kargulowa, S.M. Kwiatkowski, T. Szkudlarek, Kraków . Rabiej M., Olwert P., Cena matury, „Newsweek” , nr . Radziewicz-Winnicki A., Pedagogika społeczna w obliczu realiów codzienności, Warszawa . Radziewicz-Winnicki A., Społeczeństwo w trakcie zmiany, Gdańsk . Rapley T., Analiza konwersacji, dyskursu i dokumentów, tłum. A. Gąsior-Niemiec, Warszawa . Reeves B., Nass C., Media i ludzie, tłum. H. Szczerkowska, Warszawa . Ricoeur P., Język, tekst, interpretacja: wybór pism, tłum. P. Graff, K. Rosner, Warszawa . Rittelmeyer Ch., Dzieciństwo w opresji. Pomiędzy przemysłem kulturowym a technokratycznymi reformami szkolnictwa, tłum. B. Kowalewska, Kraków . Ritzer G., Magiczny świat konsumpcji, tłum. L. Stawowy, Warszawa . Ritzer G., Makdonaldyzacja społeczeństwa, tłum. L. Stawowy, Warszawa . Robinson K., Zmiana paradygmatu edukacji [w:] Rozwój i edukacja. Wielkie przewartościowanie, red. J. Szomburg, Gdańsk . Rogers M.F., Barbie jako ikona kultury, tłum. E. Klekot, Warszawa . Rose G., Interpretacja materiałów wizualnych. Krytyczna metodologia badań nad wizualnością, tłum. E. Klekot, Warszawa . Rozporządzenie MEN z dnia grudnia r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, Dz. U. z r. nr , poz. . Rozumienie zmian społecznych, red. E. Hałas, Lublin . Bibliografia Rutkowiak J., Czy istnieje edukacyjny program ekonomii korporacyjnej? [w:] E. Potulicka, J. Rutkowiak, Neoliberalne uwikłania edukacji, Kraków . Rutkowiak J., Dialog a projekty wychowania dla neoliberalnej rzeczywistości [w:] E. Potulicka, J. Rutkowiak, Neoliberalne uwikłania edukacji, Kraków . Rutkowiak J., Jednostka w projekcie ponowoczesnej formuły duchowości a neoliberalne upolitycznienie edukacji [w:] Edukacja – moralność – sfera publiczna. Materiały z VI Ogólnopolskiego Zjazdu Pedagogicznego PTP, red. J. Rutkowiak, D. Kubinowski, M. Nowak, Lublin . Rutkowiak J., „Konsumpcja” i „godność” jako kategorie mentalności nauczycieli [w:] Człowiek, kultura, edukacja, red. J. Papież, Gdańsk . Rutkowiak J., Nauczyciel wobec wartości wychowawczych w perspektywie neoliberalnej. Problem na pograniczu pedeutologii i ekonomii [w:] Przetrwanie i rozwój jako niezbywalne powinności wychowania, red. M. Dziemianowicz, B.D. Gołębniak, R. Kwaśnica, Wrocław . Rutkowiak J., Neoliberalizm jako kulturowy kontekst kształtowania się tożsamości współczesnego nauczyciela: (ku problematyce oporu i odporu edukacyjnego), „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja” , nr . Rutkowiak J., Neoliberalny kontekst rozwoju szkolnictwa wyższego we współczesnej Polsce [w:] E. Potulicka, J. Rutkowiak, Neoliberalne uwikłania edukacji, Kraków . Rutkowiak J., Wielość paradygmatów dydaktyki a wspólny mianownik realności życia. Ku pytaniom o przekłady międzyparadygmatyczne [w:] Paradygmaty współczesnej dydaktyki, red. L. Hurło, D. Klus-Stańska, M. Łojko, Kraków . Rutkowiak J., Zmiana edukacyjna w świadomości/nieświadomości nauczycieli, „Problemy Wczesnej Edukacji” , nr . Rybicka U., Szkolne ściąganie z internetu, http://www.edunews.pl/system-edukacji/, dostęp: ... Rynek i kultura neoliberalna a edukacja, red. A. Kargulowa, S.M. Kwiatkowski, T. Szkudlarek, Kraków . Rytualny chaos. Studium dyskursu publicznego, red. M. Czyżewski, S. Kowalski, A. Piotrowski, Warszawa . Sadownik A., Krytyczne spojrzenie na pedagogiczny dyskurs integracji [w:] Narracja – krytyka – zmiana. Praktyki badawcze we współczesnej pedagogice, red. E. Kurantowicz, M. Nowak-Dziemianowicz, Wrocław . Sadownik A., Obraz systemu oświaty, codzienności szkolnej i własnej kariery edukacyjnej w narracjach uczniów zawodowej szkoły specjalnej i prestiżowego liceum [w:] Idee – diagnozy – nadzieje. Szkoła polska a idee równości. (Szkice teoretyczne i studia empiryczne), red. A. Męczkowska-Christiansen, P. Mikiewicz, Wrocław . Sajdak A., Nauczyciel akademicki – doradca, ekspert czy przedstawiciel handlowy? [w:] Wspólnota pedagogicznego niepokoju, red. J. Danilewska, Kraków . Saussure de F., Kurs językoznawstwa ogólnego, tłum. K. Kasprzyk, Warszawa . Scheufele D.A., Tewksbury D., Framing, Agenda Setting and Priming: The Evolution of Three Media Effects Models, „Journal of Communication” , . Scheurich J.J., McKenzie Bell K., Metodologie Foucaulta. Archeologia i geneologia [w:] Metody badań jakościowych, t. , red. N.K. Denzin, Y.S. Lincoln, Warszawa . Schulz R., Szkoła – instytucja – system – rozwój, Toruń . Bibliografia Schulz R., Wykłady z pedagogiki ogólnej, t. : Perspektywy światopoglądowe w wychowaniu, Toruń . Sheafer T., How to evaluate it: The role of story – evaluative tone in agenda setting and priming, „Journal of Communication” , . Shapiro S., O publicznym dyskursie edukacyjnym w USA (–) [w:] Nieobecne dyskursy, cz. , red. Z. Kwieciński, Toruń . Słownik terminologii medialnej, red. W. Pisarek, Kraków . Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław . Smolińska-Theiss B., Lepiej urodzeni – lepiej kształceni [w:] Wychowanie. Pojęcia. Procesy. Konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie, t. , red. M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak, Gdańsk . Sobala-Zbroszczyk A., Triada niedopasowania. O misji polskiej szkoły [w:] Edukacja dla rozwoju, red. J. Szomburg, P. Zbieranek, Gdańsk . Społeczeństwo w drodze do wiedzy. Raport o stanie edukacji , Warszawa . Spory o edukację. Dylematy i kontrowersje we współczesnych pedagogiach, red. Z. Kwieciński, L. Witkowski, Warszawa . Sprawozdania roczne CKE za lata –. Sprostać zmianom. Szkice o powinnościach współczesnej socjologii, red. K. Slany, Z. Seręga, Kraków . Stańczyk M., Matura na sprzedaż, http://matura.onet.pl/,artykuly.html, dostęp: ... Stępkowski D., Pedagogika i religia u Sergiusza Hessena, http://www.seminare.pl// seminare-.pdf, dostęp: ... Strategia rozwoju edukacji na lata –, http://arch.znp.edu.pl, dostęp: ... Szacki J., Historia myśli socjologicznej, Warszawa . Szafraniec K., Anomia okresu transformacji a orientacje normatywne młodzieży. Perspektywa międzygeneracyjna [w:] Kondycja moralna społeczeństwa polskiego, red. J. Mariański, Kraków . Szahaj A., Społeczeństwo spektaklu i kultura upokarzania [w:] Rozwój i edukacja. Wielkie przewartościowanie, red. J. Szomburg, Gdańsk . Szczepański J., Społeczne uwarunkowania rozwoju oświaty, Warszawa . Szczęsna E., Europejska teoria empiryczna: hipoteza spirali milczenia Elisabeth Noelle-Neumann [w:] Nauka o komunikowaniu. Podstawowe orientacje teoretyczne, red. B. Dobek-Ostrowska, Wrocław . Szkice z teorii i praktyki zmiany oświatowej, red. E. Potulicka, Poznań . Szkoła w nauce i praktyce edukacyjnej, t. –, red. B. Muchacka, Kraków . Szkudlarek T., „Adaptacyjna” i „transformacyjna” krytyka oświaty w USA – raporty edukacyjne i pedagogika krytyczna, „Kwartalnik Pedagogiczny” , nr . Szkudlarek T., Edukacja i konstruowanie społecznych nierówności [w:] Fenomen nierówności społecznych. Nierówności społeczne w refleksji humanistycznej, red. J. Klebaniuk, Warszawa . Szkudlarek T., Ekonomia i etyka: przemieszczenia dyskursu edukacyjnego, „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja” , numer specjalny. Szkudlarek T., Ekonomia i społeczne skutki reform oświatowych [w:] Holistyczne i analityczne metody diagnostyki edukacyjnej. Perspektywy informatyczne egzaminów szkolnych, red. B. Niemierko, G. Szyling, Gdańsk . Bibliografia Szkudlarek T., „Koniec pracy” czy koniec zatrudnienia? Edukacja wobec presji światowego rynku [w:] Rynek i kultura neoliberalna a edukacja, red. A. Kargulowa, S.M. Kwiatkowski, T. Szkudlarek, Kraków . Szkudlarek T., McLaren i Agata: o pewnej możliwości interpretacji rytualnego oporu przeciw szkole [w:] Nieobecne dyskursy, cz. , red. Z. Kwieciński, Toruń . Szkudlarek T., Media. Szkic z filozofii i pedagogiki dystansu, Kraków . Szkudlarek T., Pedagogie amerykańskiego postmodernizmu: edukacja wobec kulturowego przełomu [w:] Spory o edukację. Dylematy i kontrowersje we współczesnych pedagogiach, red. Z. Kwieciński, L. Witkowski, Warszawa . Szkudlarek T., Poststrukturalizm a metodologia pedagogiki, „Acta Universitatis Nicolai Copernici” , z. . Szkudlarek T., Pozór i zmiana: o epistemologicznych unikach pedagogiki – dekadę i trochę później, „Ars Educandi” , t. . Szkudlarek T., Radykalna krytyka, pragmatyczna zmiana [w:] Alternatywy myślenia o/dla edukacji, red. Z. Kwieciński, Warszawa . Szkudlarek T., Wiedza i wolność w pedagogice amerykańskiego postmodernizmu, Kraków . Szkudlarek T., Śliwerski B., Wyzwania pedagogiki krytycznej i antypedagogiki, Kraków . Szlendak T., Leniwe maskotki, rekiny na smyczy. W co kultura konsumpcyjna przemieniła mężczyzn i kobiety, Warszawa . Szulczewski M., Publicystyka. Problemy teorii i praktyki, Warszawa . Szymański M.J., Funkcje edukacji szkolnej w zmieniającym się społeczeństwie [w:] Przemiany społeczno-cywilizacyjne i edukacja szkolna – problemy rozwoju indywidualnego i kształtowania się tożsamości, red. T. Lewowicki, A. Szczurek-Boruta, B. Grabowska, Cieszyn – Warszawa – Kraków . Szymański M.J., Kryzys i zmiana. Studia nad przemianami edukacyjnymi w Polsce w latach dziewięćdziesiątych, Kraków . Szymański M.J., W poszukiwaniu drogi. Szanse i problemy edukacji w Polsce, Kraków . Szymański M.J., Współczesne ideologie edukacyjne – egzemplifikacje amerykańskie [w:] Tradycja i wyzwania. Księga pamiątkowa na -lecie założenia Studium Pedagogicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego –, red. K. Pacławska, Kraków . Śliwerski B., Czy oświata potrzebuje przewrotu kopernikańskiego? [w:] Rozwój i edukacja. Wielkie przewartościowanie, red. J. Szomburg, Gdańsk . Śliwerski B., Edukacja pod prąd, Kraków . Śliwerski B., Jak zmieniać szkołę?, Kraków . Śliwerski B., Komu służą rankingi oświatowe? Współczesny dyskurs o rywalizacji w szkolnej edukacji [w:] Przestrzeń edukacyjna. Dylematy, doświadczenia i oczekiwania społeczne, red. M. Kowalski, A. Famuła-Jurczak, A. Pawlak, Kraków . Śliwerski B., Oświata między polityką a teorią zmiany, „Problemy Wczesnej Edukacji” , nr . Śliwerski B., Oświatowy remanent, czyli o ideologicznym majsterkowaniu polityków oświatowych w latach – [w:] Wychowanie. Pojęcia. Procesy. Konteksty. Bibliografia Interdyscyplinarne ujęcie, t. , red. M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak, Gdańsk . Śliwerski B., Polska pedagogika szkolna wobec politycznych projektów oświatowych [w:] Dokąd zmierza polska szkoła?, red. D. Klus-Stańska, Warszawa . Śliwerski B., Problemy współczesnej edukacji. Dekonstrukcja polityki oświatowej III RP, Warszawa . Śliwerski B., Program wychowawczy szkoły, Warszawa . Śliwerski B., Szkoła między manipulacją a przemocą w debacie publicznej, „Problemy Wczesnej Edukacji” , nr –. Śliwerski B., Współczesna myśl pedagogiczna. Znaczenia, klasyfikacje, badania, Kraków . Śpiewak P., Słowa modne i niemodne (słownik), „Res Publica Nowa” , nr . Świat po pigułce, z prof. Z. Baumanem rozmawia J. Żakowski, „Polityka”, , nr . Świda-Ziemba H., Permisywizm moralny a postawy polskiej młodzieży [w:] Kondycja moralna społeczeństwa polskiego, red. J. Mariański, Kraków . Tabakowska E., Komunikowanie i poznawanie w językoznawstwie [w:] Polonistyka w przebudowie. Literaturoznawstwo – wiedza o języku – wiedza o kulturze – edukacja, red. M. Czermińska i in., Kraków . Tarkowska E., „Nie masz kasy, jesteś nikim”. O pogłębianiu nierówności przez szkołę [w:] Wychowanie. Pojęcia. Procesy. Konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie, t. , red. M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak, Gdańsk . Taylor Ch., Foucault o wolności i prawdzie, tłum. M. Kwiek [w:] „Nie pytajcie mnie, kim jestem...”. Michel Foucault dzisiaj, red. M. Kwiek, Poznań . Ten świat – człowiek w tym świecie. Obszary sprzeczności edukacyjnych. Zbiór studiów, red. I. Wojnar, Warszawa . Teoria i praktyka propagandy, red. B. Dobek-Ostrowska, J. Fras, B. Ociepka, Wrocław . Thompson J.B., Media i nowoczesność. Społeczna teoria mediów, tłum. I. Mielnik, Wrocław . Thorne B., Zamiast empatii – podnoszenie standardów, zamiast wspólnoty – fabryki uczenia się: edukacyjna scena Wielkiej Brytanii [w:] Wspólnota pedagogicznego niepokoju, red. J. Danilewska, Kraków . Toeplitz K.T., Media drukowane: wzlot i upadek opinii publicznej [w:] Media i władza. Demokracja, wolność przekazu i publiczna debata w warunkach globalizacji mediów, red. P. Żuk, Warszawa . Toffler A., Toffler H., Budowa nowej cywilizacji. Polityka trzeciej fali, tłum. J. Łoziński, Poznań . Trutkowski C., Wybór czy konieczność – o potrzebie wykorzystania analizy dyskursu w socjologii, „Kultura i Społeczeństwo” , nr . Tuohy D., Dusza szkoły. O tym, co sprzyja zmianie i rozwojowi, tłum. K. Kruszewski, Warszawa . Wasilewski J., Skibiński A., Prowadzeni słowami. Retoryka motywacji w komunikacji publicznej, Warszawa . Wawrzak-Chodaczek M., Kulturowe konsekwencje rozwoju mass mediów [w:] Media i edukacja w dobie integracji, red. W. Strykowski, W. Skrzydlewski, Poznań . Whorf B.L., Język, myśl, rzeczywistość, tłum. T. Hołówka, Warszawa . Bibliografia Wilińska M., Krytyczna Analiza Dyskursu w praktyce: ageizm w polskich mediach [w:] Jakościowe inspiracje w badaniach edukacyjnych, red. H. Kędzierska, Olsztyn . Wnuk-Lipiński E., Świat międzyepoki. Globalizacja, demokracja, państwo narodowe, Kraków . Wodak R., Wstęp: Badania nad dyskursem – ważne pojęcia i terminy [w:] Jakościowa analiza dyskursu w naukach społecznych, red. R. Wodak, M. Krzyżanowski, Warszawa . Wojtak M., Gatunki prasowe, Lublin . Wolny-Peirs M., Język sukcesu we współczesnej polskiej komunikacji publicznej, Warszawa . Wolny-Zmorzyński K., Kaliszewski A., Furman W., Gatunki dziennikarskie. Specyfika ich tworzenia i redagowania, Warszawa . Wójcik A., Krytyczna Analiza Dyskursu i emancypacja od języka [w:] Ścieżki filozofii krytycznej, red. R. Frei, Wrocław . Współczesne systemy komunikowania, red. B. Dobek-Ostrowska, Wrocław . Zahorska M., Dylematy szkolnej demokracji [w:] Wychowanie. Pojęcia. Procesy. Konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie, t. , red. M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak, Gdańsk . Zahorska M., Edukacja drogą marginalizacji? [w:] Sprostać zmianom. Szkice o powinnościach współczesnej socjologii, red. K. Slany, Z. Seręga, Kraków . Zahorska M., Równi, równiejsi i... najmniej równi, czyli o społecznych barierach w dostępie do edukacji, „Polityka Społeczna” , nr . Zahorska M., Szkoła: między państwem, społeczeństwem a rynkiem, Warszawa . Zahorska M., Zmiany w polskiej edukacji i ich społeczne konsekwencje [w:] Wymiary życia społecznego. Polska na przełomie XX i XXI wieku, red. M. Marody, Warszawa . Zamojski P., Widmo absolutu – głos w dyskusji wokół etycznych konsekwencji funkcjonowania pedagogicznego mitu ostatecznych rozwiązań [w:] Dokąd zmierza polska szkoła?, red. D. Klus-Stańska, Warszawa . Zaremba P., Mielenie mózgów, „Dziennik. Polska. Europa. Świat” , nr . Zarzycka G., Dyskurs prasowy o cudzoziemcach. Na podstawie tekstów o łódzkiej Wieży Babel i osobach czarnoskórych, Łódź . Zeidler-Janiszewska A., Szanse pedagogiki w ponowoczesnym świecie [w:] Z. Melosik, Postmodernistyczne kontrowersje wokół edukacji, Toruń – Poznań . Żłobicki W., Ukryty program w edukacji. Między niewiedzą a manipulacją, Kraków . Żylińska M., Na czym powinien polegać przewrót kopernikański w edukacji? [w:] Rozwój i edukacja. Wielkie przewartościowanie, red. J. Szomburg, Gdańsk .
