Socjologia, a wiedza potoczna
advertisement
1). Przedmiot i zakres socjologii. Socjologia a wiedza potoczna Socjologia - termin ten został wprowadzony do języka naukowego przez francuskiego filozofa Augusta Comte’a. Termin socjologia oznacza dosłownie naukę o społeczeństwie. Przedmiotem tej nauki są a nawet jest: - przyczyny, charakter, następstwa relacji międzyludzkich oraz mniej lub bardziej trwałych form, w jakich te relacje występują - instytucje rozmaitego typu, które powołują ludzi dla zaspokajania swoich potrzeb - dynamika i proces rozwoju - zachowania, działania i losy ludzi, które zależą od ich powiązań z innymi ludźmi - socjologia w odróżnieniu od innych nauk operuje w sferze zjawisk, będących w większości przedmiotem codziennego wszystkich ludzi Zakres socjologii: Socjologię ogólną – bada ona podstawowe zjawiska i procesy społeczne odnoszące się do wszystkich dziedzin życia społecznego, przybiera ona postać różnych teorii wyjaśniających te zjawiska na podstawie badań empirycznych. Można wyróżnić tu dwa kierunki: teorię struktur społecznych – które zajmują się różnymi typami i formami życia zbiorowego, zbiorami i zbiorowościami społecznymi oraz więziami je łączącymi te zbiorowości teorię zmian społecznych – które dążą do wyjaśnienia źródeł, form i następstw rozwoju społecznego – postępu a także rozkładu i upadku zbiorowości Socjologię szczegółową – zwaną empiryczną, która polega na tym, że z jednej strony analizuje się oddziaływanie na relacje międzyludzkie, a z drugiej – wpływ różnych form owych relacji na funkcjonowanie instytucji i przebieg procesów społecznych np. bada się socjologię kultury, socjologie prawa, socjologię rodziny. Socjologia, a wiedza potoczna Wiedza potoczna – jest to wiedza wynikająca z jednakowych doświadczeń, to właśnie przez nią postrzegamy świat poprzez własne stereotypy. 2) Główne orientacje metodologiczne w rozwoju myśli socjologicznej Orientacja scjentystyczna – którą reprezentuje przede wszystkim neopozytywizm – kierunek teoretyczno – metodologiczny nawiązujący do poglądów Comte’a. Podobną koncepcję socjologii prezentuje behawioryzm – orientacja ta dała o sobie znać przede wszystkim w psychologii głosząc, że przedmiotem badań psychologicznych może być tylko dostrzegalne zachowanie człowieka. Orientacja humanistyczna – wśród kierunków zaliczanych do tej orientacji szczególne miejsce funkcjonalizm – rozpatruje społeczeństwo jako system powiązanych ze sobą i wzajemnie uzupełniających się części składowych. Jego najwybitniejsi przedstawiciele to Merton i Parsons. Orientacje instytucjonalne: - teoria konfliktu – wspólnym założeniem tych teorii jest twierdzenie, że konflikt stanowi wspólną cechę społeczeństwa, a w pewnych warunkach spełnia w nim pozytywną funkcję - interakcjonizm symboliczny – opiera się na założeniu, że podstawowym procesem społecznym jest komunikowanie się ludzi między sobą, który odbywa się za pomocą symboli czy słów - teoria marksistowska – teoria ta przechodziła od czasów swego powstania rozmaite koleje losów, była początkowo raczej kierunkiem filozofii społecznej, który koncentrował się na teoretycznej analizie wielkich struktur społecznych, problematyki rozwoju społecznego i rozmaitych aspektów polityki, osadzając ją mocno w kontekście historycznym 3) Przyrodnicze uwarunkowania życia społecznego Przyrodnicze uwarunkowania życia społecznego nazywane są biologicznymi. Człowiek jest istotą społeczną, ale podlega prawom przyrodniczym. Podstawowymi cechami organizmu ludzkiego, które dziedziczone są z pokolenia na pokolenie wpływają w sposób istotny na życie społeczne: • wyprostowana postawa - chwytliwe ręce z ruchomymi palcami - wzrok skierowany na przód - wielki mózg i złożony system nerwowy - złożony mechanizm głosowy - długa zależność od rodziców - trwałość popędu seksualnego Z uwarunkowaniami przyrodniczymi wiąże się: - różnica płci i kompleks problemów obyczajowych, socjalnych, ekonomicznych i politycznych związanych z pozycją kobiety i mężczyzny oraz podziałem ról w życiu rodzinnym - różnica wieku - procesy dziedziczenia cech psychofizycznych, który wywiera wpływ na życie społeczne - różnica rasy, które nie wpływają bezpośrednio na cechy psychiczne 4) Ekonomiczne uwarunkowania życia społecznego - - praca i jej finał – produkcja dóbr materialnych, takich jak: jedzenie, ubranie – stanowią stałą i niezbędną podstawę życia społecznego produkcja dóbr materialnych – zależy od sił wytwórczych człowieka, społeczeństwa, tj. od jakości narzędzi, od jego umiejętności, i kwalifikacji – stan tych sił wytwórczych w konsekwencji decyduje o poziomie rozwoju społeczeństwa ekonomicznego • ludzie produkując oddziałują nie tylko na przyrodę ale i na siebie pośrednio, bezpośrednio i świadomie i nieświadomie – produkcja prowadzi do podziału: pracy, wytworzonych dóbr, do organizacji pracy – w ten sposób tworzą się stosunki produkcji między ludźmi stosunki produkcji są złożoną siecią związków i zależności to przez nie powstaje złożona struktura ekonomicznych zależności między ludźmi, nad którą budują się inne układy stosunków i wzajemnych oddziaływań 5) Pojęcie kultury, jej części składowe i jej rola w życiu społecznym Kultura – to ogół wytworów działalności ludzkiej, materialnych i niematerialnych wartości i uznawanych sposobów postępowania, zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowościom i następnym pokoleniom. Części składowe kultury ~ MATERIALNA – zwana kulturą bytu lub cywilizacji, to wszystkie wytwory społeczeństwa, służące zaspokojeniu naturalnych, bytowych potrzeb społeczeństwa, obejmujące narzędzia pracy, przedmioty codziennego użytku, mieszkanie, środki komunikacji i transportu ~NIEMATERIALNA – zwana kulturą duchową, lub symboliczną, to wiedza, nauka, religia, idee, wartości i normy obyczajowe Kultura niematerialna obejmuje: - wiedzę - przekonania - wartości - normy - zwyczaje - obyczaje znaki i symbole Kultura dała ludziom lepszy i szybszy sposób przystosowania się do zmian fizycznych, topologicznych i klimatycznych 6) Pojęcie socjalizacji. Elementy procesu socjalizacji socjalizacja wg socjologów to przede wszystkim: - proces przekształcania biologicznego noworodka w aktywnego uczestnika życia społecznego - proces uczenia się życia w społeczeństwie wśród innych - to również wychowanie, to wszystko co wpływa na potencjalnego człowieka Elementy procesu socjalizacji: - przyjmowanie rozpowszechnianych danych zbiorowości, wartości i norm społecznych - uczenie się różnorodnych ról społecznych - zdobywanie umiejętności kontrolowania swoich popędów i zaspakajania swoich potrzeb w społeczeństwie akceptowanej formie - zdobywanie umiejętności posługiwania się podstawowymi dla danej zbiorowości kultury i cywilizacji przedmiotami Rola społeczna – to zespół oczekiwań co do sposobu zachowania się osoby zajmującej określone miejsce w społeczeństwie 7) Płaszczyzny i fazy socjalizacji Można wyróżnić cztery podstawowe płaszczyzny socjalizacji - grupy pierwotne – np. rodzina, grupa rówieśnicza, grupa przyjacielska, grupa sąsiedzka. - grupy wtórne – np. szkoła, zakład pracy, wojsko, stowarzyszenie, partia polityczna - wielkie grupy społeczne – np. grupy etniczne, grupy wyznaniowe - społeczeństwo jako całość - np. mas media, gazety, telewizja Fazy socjalizacji Pierwotna – obejmuje okres dzieciństwa, dotyczy dzieci i młodzieży, faza ta trwa do 1516 roku życia człowieka, jest to najważniejszy etap formowania się życia u człowieka Wtórna – dokonuje się w wieku dorosłym przez samą jednostkę i jej własne akty, proces osobowości wtórnej jest mało stabilny, jest to faza mało intensywna 8) Pojęcie i struktura osobowości społecznej osobowość społeczna – to wynik procesu socjalizacji, to zespół trwałych cech jednostki, wpływających na jej postępowanie, wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych, a pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości, w których jednostka została wychowana i w których uczestniczy. Struktura osobowości społecznej: Wyróżniamy 3 elementy osobowości społecznej: a) elementy biogenne – to genetyka, np. wzrost b) elementy psychogenne – jest to psychologiczne wyposażenie tj. inteligencja, pamięć, wola, wyobrażenia, temperament, spostrzegawczość c) elementy socjogenne - struktura norm i wartości – jest to wyobrażenie o własnej osobie, wytworzona zazwyczaj na podstawie innych ludzi struktura pełnionych ról – są to nasze wyobrażenia co inni o nas sądzą struktura jaźni – subiektywna – polega na tym, że jednostka może być sama dla siebie obiektem odzwierciedlona – jest obrazem samego siebie, jakim jednostka się posługuje, jak jest ona postrzegana przez innych ludzi 9) Relacje międzyludzkie i ich podstawowe rodzaje a) styczności - przestrzenne – zachodzą między dwoma jednostkami A i B, wtedy kiedy dwie jednostki uświadamiają sobie o własnym istnieniu psychiczne – gdy jednostka A zaczyna interesować się osobnikiem drugim B, ale jednocześnie uświadamia sobie co może od niej otrzymać i co w zamian może mu dostarczyć społeczne – powstaje wtedy, gdy zamiar nawiązania kontaktu w celu wymiany jakiejś wartości zostaje zrealizowana Rodzaje styczności społecznych: - styczności przelotne – np. kupno jednej książki na straganie - styczności trwałe – np. stałe kupowanie gazety u tego samego sprzedawcy - styczności równorzędne – np. dwaj studenci pożyczają książkę z biblioteki - styczności nierównorzędne – np. student zdaje egzamin u profesora - styczność rzeczowa – np. wymiana kasety wideo - styczność osobista – np. wymiana zwierzeń osobistych dwóch osób - styczność pośrednia – np. rozmowa telefoniczna - styczność bezpośrednia – kontakt „twarzą w twarz” b) interakcje - to wzajemne oddziaływaniem, aby dążyć by zmienić zachowanie u człowieka - to systematyczne, trwałe działanie skierowane na wywoływanie u partnera określonych reakcji rodzaje interakcji - interakcje bezpośrednie – np. praca dziennikarza - interakcje pośrednie – np. osoby siebie nie znają i nic o sobie nie wiedzą - interakcje świadome – np. - interakcje spontaniczne – np. gra na giełdzie b) stosunki społeczne stosunki społeczne – to system unormowanych, wzajemnych oddziaływań na bazie określonych wartości, oparte na naszych przekonaniach 10) Zbiory i zbiorowości społeczne a) zbiory Zbiór to: - grupa ludzi zebrana wg jakieś danej cechy np. wzrostu, koloru włosów, tworzona dla pewnych potrzeb – definicja statystów - zestaw ludzi posiadających wspólną cechę, która powoduje, że ludzie w określonych sytuacjach zachowują się w sposób podobny lub identyczny Typy zbioru: Publiczność zebrana – to zbiór osób zgromadzonych w jednym miejscu, wspólnie zainteresowanych jakimś wydarzeniem Występuje ona w 2 postaciach: a) zbiegowisko – to publiczność zebrana w sposób spontaniczny, przypadkowy, impulsem jest wydarzenie, które wywołuje zaciekawienie, np. pożar, wypadek b) audytorium – to publiczność zebrana, przez jakiegoś organizatora, występuje w dwóch rodzajach: - publiczność rekreacyjna – np. ludzie zebrani dla rozrywki, w kinie, teatrze - publiczność informatywna – np. uczestnicy wykładu, wiecu Publiczność niezebrana – są to odbiorcy tych samych treści, przekazywanych przez środki masowych informacji Tłum a) tłum agresywny tłum walczący – występuje podczas strajków tłum terroryzujący – występuje w programach walki z mniejszością etniczną tłum linczujący – wymierzanie samosądu sprawcom b) tłum uciekający – tworzą ludzie uciekający przed pewnym zagrożeniem c) tłum ekspresywny – przejawia się w celu publicznego wyróżnienia, pewnego poglądu uznanie czegoś, albo potępienie czegoś, tłum ten jest organizowany i występuje tu straż porządkowa 11) Pojęcie i typy grup społecznych Grupa społeczna – jest to zbiorowość połączona trwałą więzią społeczną, uznają wspólne wartości trwale ustrukturalizowana, której członkowie wzajemnie na siebie oddziałują na podstawie wspólnego zestawu oczekiwań co do zachowania partnerów Podział i typy grup społecznych: GRUPY PIERWOTNE I WTÓRNE Grupy pierwotne - pojawiły się w społeczeństwie jako pierwsze - zaspokajane są tu podstawowe, psychiczne i ekonomiczne potrzeby ludzkie - jednostki utrzymują stały kontakt z innymi – kontakty „twarzą w twarz” - więź społeczna ma tu zabarwienie emocjonalne, stąd występuje duży stopień identyfikacji z grupą - np. rodzina, grupa przyjaciół, rodzina Grupy wtórne - pojawiły się w późniejszych fazach rozwoju społeczeństwa, pojawiają się w ramach umowy - mają charakter zrzeszeniowy, mają na celu zaspokajanie jakiś potrzeb - identyfikacja jednostki jest słabsza i ograniczona – na charakter funkcjonalny - np. grupa studencka, partia polityczna, związki GRUPY FORMALNE I NIEFORMALNE Grupy formalne - przynależność związana jest z pewnymi wymogami - struktura jest zaplanowana, określona regulaminem Grupy nieformalne - uczestnictwo jest dobrowolne - do grupy nie trzeba się zapisywać - jej kształt jest spontaniczny - nie jest regulowana żadnymi przepisami - brak podziału na role - np. rodzina GRUPY MAŁE I DUŻE Grupy małe - górna granica grupy, to bezpośredni kontakt członków – każdy z każdym Grupy duże - niemożliwość kontaktów bezpośrednich - np. naród 12) Skład osobowy i struktura grupy społecznej - - każda grupa składa się z określonej liczby osób jednostki należą zazwyczaj z własnej woli, czasem z przymusu, np. wojsko uczestnictwo ma charakter pluralistyczny grupa jest zazwyczaj dożywotnia, można ją opuścić lub zostać z niej usuniętym członkowie są w pewny sposób do siebie podobni, np. klub brydżowy – mają podobne zainteresowania istnieje wzór moralny – jest to grupa pewnych cech moralnych, którymi powinien charakteryzować się członek grupy np. prawdomówność, lojalność łamanie norm moralnych może przynieść szkody grupie występuje wzorzec osobowy grupa różni się od kręgu tym, że jej skład jest ustalony, wiadomo kto do niej należy – powoduje to, że grupa ma swą identyczność – mechanizmem powstawania identyczności jest oparty na zasadzie odrębności, która określa cechy jakie muszą posiadać członkowie, aby pozostać w składzie grupy lub być do niej przyjęty egzystencja każdej grupy to ciągła konfrontacja wzorów z rzeczywistością jeżeli jakaś rola jest często wykonywana źle, to jej prestiż spada w grupach dużych pojawia się makrostruktura, zbiorowości i relacje między nimi w makrostrukturze występują elementy nie związane z układem małych grup, są to grupy specyficzne – obsługujące całe zbiorowości i różne instytucje instytucje – występują w ramach wszystkich grup, jest to urządzenie powołane przez grupę, w skład którego wchodzą funkcje, kompetencje, powiązania organizacyjne i wyposażenie materialne, struktura i cele instytucji są bezosobowe instytucje pełnią rolę: - zaspokajają różnorodne potrzeby - zapewniają wykorzystanie czynności pożądanych - troszczą się o spoistość grupy system komunikacji – wymiana informacji może mieć charakter nieformalny – ustne komunikowanie system komunikacji ma dwie funkcje: a) informacyjno – organizatorski b) motywacyjno – inspirujący c) wg nasilenia rygoryzmu grupy stawiają różne wymogi, wyróżniamy: • grupy ekskluzywne – niewielka liczba członków, trudno się tam dostać, rygorystyczne wymagania - grupy inkluzywne – grupa otwarta, ma pewne wymogi, lecz są one bardzo ogólne, by zapewnić identyczność i ustalić granice - grupy ograniczone – średni stopień rygoryzmu, zasady odrębności Struktura grupy społecznej: - główne elementy to układ pozycji społecznych i związane z nimi role społeczne - pozycja (to miejsce w strukturze grupy jaką zajmuje członek w wyniku podziału zadań) - status społeczny (to funkcja związana z realizacją celów jakie stawia sobie grupa - rola społeczna – zachowań związanych z określonym statusem, projekcja działań, np. rola ojca - pozycja i jej rola – składają się na strukturę – są ze sobą powiązane i ułożone hierarchicznie w zależności od zadań, prestiżu, poważania - nie ma uniwersalnego modelu jakiejkolwiek roli społecznej role są impersonalne, gdyż mogą je wykonywać różne osoby, od których wymaga się tych samych zachowań 13) Wartości wewnątrzgrupowe Wartość a) to idee, rzecz materialna lub niematerialna, myśl, osoba jednostki, dążenie do ich zdobycia uznaje za przymus, poczucie spełnionego obowiązku są niezbędne do wewnętrznej spoistości grupy b) to podstawowy czynnik integracji, dobro wspólne, wokół którego skupia się grupa c) to przedmiot wymiany pomiędzy członkami postawa – to - nie wszyscy członkowie grupy, dążą do osiągnięcia tych wartości - członkowie mają jakieś podsystemy wartości Grupa przyjacielska wartości grupy są utożsamiane z ZADANIAMI, które są krótkotrwałe, a wartości ponadczasowe – gdy grupa osiągnie zadanie stara się utrzymać daną wartość zadania nie zawsze są wyrażane wprost wartości lepiej wyprowadzić z działań grupy niż haseł inna koncepcja wartości jako funkcji, czyli wszystko co robi grupa dla siebie i na użytek zewnętrzny – funkcja jest bardziej efektywna 14) Rola grup w życiu społecznym - grupy społeczne są płaszczyzną socjalizacji jednostek ludzkich – tzn. w grupach tych ludzie uczą się jak żyć w społeczeństwie, ludzie szukają tu wzorów nawet poza swoim otoczeniem, np. grupy odniesienia grupy społeczne kształtują zachowanie zbiorowe ludzi i w ten sposób modyfikują je jako bodźce grupa społeczna wyraża się psychospołecznym efektem bycia razem – jest to wpływ grupy na wspólne myślenie o pewnych sprawach grupy społeczne ułatwiają osiąganie celów – w pojedynkę jest to zrobić trudniej grupa społeczna wzmacnia i dodaje sił innym jednostkom 15) Organizacja jako postać grupy celowej. Cechy organizacji Organizacja – jest to grupa wtórna formalna, powołana do realizacji jakiegoś wyraźnie określonego celu Podział organizacji zrzeszeniowe – powstają w wyniku porozumiewania się ludzi, którzy łączą się w określonym celu np. partia polityczna stanowione – powstają w wyniku odgórnych, np. urzędy, zakłady produkcyjne Przynależność (członkostwo) w organizacji może być: - dobrowolne – należymy dobrowolnie do niektórych organizacji zrzeszeniowych niektórych stanowionych, np. zakład pracy - przymusowe – to te stanowione, do których musimy należeć pod przymusem np. wojsko, więzienie Identyfikacja w organizacji jest cząstkowa i wiąże się z celem grupy Podstawowe cechy organizacji: - sformalizowany podział i działań i sformalizowany sposób funkcjonowania – działalność organizacji jest zaplanowana, regulowana, opiera się na statutach i przepisach - zasada impersonalności – struktura organizacji jest dostosowana do funkcji, a nie do osobowości hierarchiczny układ funkcji wewnątrz organizacyjny system kontroli i sankcji – wymusza podporządkowanie normom system łączności – to układ przepływu informacji zarówno w poziomie jak i w pionie, system łączności spełnia dwie funkcje: funkcję organizacyjno – informatorską funkcję motywująco – inspirującą system bodźców – są to bodźce materialne, np. zaspokajanie potrzeb jednostkowych system urządzeń do kontaktów zewnętrznych 16) Różne znaczenia pojęcia biurokracja. Organizacje biurokratyczne a organizacje alternatywne - biurokracja to ociężała machina biurokracja to pewien rodzaj organizacji, prowadzący do racjonalizacji, który osiąga skuteczność dzięki rygoryzmowi ORGANIZACJA BIUROKRATYCZNA - bardzo ściśle określone zadania poszczególnych jej członków, praca jest wykonana zgodnie z przepisami, przepisy nie mogą być łamane - praca w urzędzie jest zorganizowana na zasadzie hierarchii służbowej, decyzje podejmowane są dobrowolnie - pracownicy podlegają swoim kierownikom tylko w takim zakresie, nie powinny ich łączyć bliższe kontakty - model ten upowszechnił się w społeczeństwie przemysłowym ORGANIZCJA KOLEKTYWNA (ALTERNATYWNA) - stopień sformalizowania struktury jest dość niski, unika podziału zachowań - przywiązuje się uwagę do inicjatywy i podziału zadań - preferowane są zespołowe formy działania - decyzje są bardziej kolektywne - władza jest raczej podzielona niż narzucona przez hierarchię statusów - działalność organizacji kolektywnych ma charakter humanistyczny a nie biurokratyczny 17) Rodzaje publiczności i ich rola w życiu społecznym publiczność – to zbiór wyodrębniony za podstawie wspólnych zainteresowań - publiczność zebrana – to zbiór zgromadzonych w jednym miejscu, wspólnie zainteresowanych jakimś wydarzeniem występuje ona w dwóch postaciach: a) zbiegowisko – to publiczność zebrana w sposób spontaniczny, przypadkowy, impulsem jest wydarzenie, które wywołuje zaciekawienie np. pożar, wypadek b) audytorium – to publiczność zebrana przez jakiegoś organizatora, występuje w dwóch rodzajach: - publiczność reakcyjna – np. ludzie zebrani dla rozrywki, w kinie lub teatrze - publiczność informatywna – np. uczestnicy wykładu, wiecu publiczność nie zebrana – (rozproszona) - informacje przekazywane są przez środki masowej komunikacji - informacje są nastawione na przyjmowanie treści - kształtowane są tu stereotypy rola w życiu społecznym - wytwarzają wspólne zainteresowania - postawy i przekonania pobudzają do refleksji - wymiana opinii prowadzi do określonych zachowań 18) Cechy tłumu. Przyczyny formowania się tłumów tłum – jest przelotnym zgromadzeniem największej ilości ludzi na przestrzeni dopuszczającej bezpośredni kontakt, reagujący bardzo intensywnie na kompromisy w sposób bardzo podobny a nawet identyczny cechy tłumu - amorficzność – bez kształtu, jest nie zorganizowany, jedyna instytucja przywódcza - emocjonalność – podatny na bodźce emocjonalne, np. gniew, zemsta – nie jest podatny na racjonalne argumenty - amoralność – zapominają o wartościach, normach, groźbie kar - gwałtowność – agresja słowna przekształciła się słowną ,np. stadiony i kibice - dezyindywidualizacja – sugestia, psychologia tłumu, naśladownictwo - facylitacja przemocy – efekt działania razem, pojawiają się w momencie masowych demonstracji, bójek rodzaje tłumów - tłum agresywny ~ tłum walczący – występuje podczas strajków, manifestacji ~ tłum terroryzujący – występuje w programach walki z mniejszością etniczną ~ tłum linczujący – wymierzanie samosądu sprawcom - tłum uciekający – tworzą ludzie uciekający przed pewnym zagrożeniem - tłum ekspresywny – przejawia się w celu publicznego wyróżnienia, pewnego poglądu, uznanie czegoś, albo potępienie czegoś, tłum ten jest organizowany i występuje tu straż porządkowa * przyczyny formowania się tłumów - tłumy sygnalizują nieprawidłowości w funkcjonowaniu państwa - tłumy są nieoderwalnym elementem procesu rewolucyjnego - tłum jest dysfunkcjonalny 19) Typy i funkcje rodziny rodzina – to podstawowa grupa społeczna, najliczniejsza w każdym społeczeństwie typy rodziny a) ze względu na stopień pokrewieństwa rodzina mała - pełna – małżeństwo + dzieci - niepełna – matka, lub ojciec + dzieci - poszerzona – to rodzina trzypokoleniowa, składająca się z dzieci, rodziców oraz dziadków rodzina wielka – to grupa składająca się z rodzeństwa, ich współmałżonków, ich dzieci oraz rodziców, rodziny wielkie to rodziny, które utrzymują ze sobą kontakty b) ze względu na współmałżonków rodziny monogamiczne - to związek jednego mężczyzny z jedną kobietą rodziny poligamiczne - to związek liczący nie więcej niż dwie osoby, wyróżniamy tu: - poliginie – to małżeństwo jednego mężczyzny z kilkoma kobietami - poliandrie – to małżeństwo jednej kobiety z wieloma mężczyznami c) ze względu na hierarchię władzy i prestiżu w rodzinie - rodziny patriarchalne – dominuje ojciec - rodziny matriarchalne – dominuje matka rodziny egalitarne – to rodzina, w której nie występuje przewaga jednej strony i następuje równowaga prestiżu d) ze względu na sposoby ustalania pochodzenia - pochodzenie patrilinearne – pochodzenie od ojca pochodzenie matrilinearne – pochodzenie od matki 20) Zmiany w modelu rodziny. Rodzina tradycyjna i współczesna Model rodziny tradycyjnej: - była to rodzina wielopokoleniowa, mieszkająca pod jednym dachem i prowadząca wspólne gospodarstwo domowe - w rodzinie tej ma miejsce ważny podział ról – ojciec zdobywa środki do życia, troszczy się o bezpieczeństwo rodziny, matka wychowuje dzieci i zajmuje się gospodarstwem domowym - duża trwałość takiej rodziny i jej wielodzietność – rodzina raz zawiązana nie rozpada się, rozwody nie maja tu miejsca, śmierć jednego ze współmałżonków nie narusza ciągłości w rodzinie tradycyjnej - potomstwo kobiety wynosi tu od 6-8 dzieci - bardzo mocno rozwinięta jest socjalizacja i funkcja kontrolna rodziny – rodzice dbają o wychowanie swoich dzieci Model współczesny rodziny: - kultura w tej rodzinie jest słaba - słaba jest również rola rodzin małych (nuklearnych) - koncentruje się tu sukces indywidualny – każdy realizuje swoje plany zawodowe - dziecko poddane jest tu wpływom grup rówieśniczych, mas mediów - rodzice nie mają czasu zajmować się swoim dzieckiem - rodzina jest mniej trwał – tzn. rośnie liczba rozwodów 21) Wieś i miasto jako terytorialne struktury społeczne ] wieś tradycyjna: • rodzina wielka np. wieś składa się z kilku dużych rodzin - model rodziny producenckiej – rodzina jest w stanie zaspokoić większość swoich potrzeb - daleko posunięta osobowość kulturowa – zwyczaje obyczaje, przywiązanie do tradycji, specyficzne znaczenie przyrody ma wpływ na życie mieszkańców - zbiorowość jest ważniejsza od indywidualizmu miasto - następuje dynamiczny rozwój - na początku XIX wieku było 50 miast liczących powyżej 100000 mieszkańców, a teraz jest ponad 2000 miast - zjawisko powstawania miast gigantów – które rozmnażają się – mówi się tu o aglomeracji miejskiej, więź społeczna w mieście - następuje zanik społeczności lokalnej, zjawisko to określa się jako – funkcjonalne sterowanie przestrzeni – polega ono na oddzieleniu administracji, przemysłu, rekreacji i mieszkańców - więzi tworzą się na jednych podwórkach – ale niestety bariera architektoniczna utrudnia powstawaniu więzi - nie ma tożsamości miejskiej wspólnoty - warunkami tożsamości to że musi ona posiadać własną historię, musi być nasycona wartościami historycznymi i prestiżem, tożsamość przyczynia się również do tworzenia kultury 22) Pojęcie i cechy społeczności lokalnych. Funkcje społeczności lokalnych społeczności lokalne – cechy społeczności lokalnych: - wyodrębnione terytorium zamieszkałe przez określoną liczbę osób – np. może być to kamienica lub miasto, trudno jest ustalić górną granice, ale określa się ją przez możliwość nawiązywania bezpośrednich kontaktów międzyludzkich - interakcje społeczne, wynikające z bliskości zamieszkania mogą mieć charakter świadomościowy: polegają na wymianie sądów, opinii na daną sprawę, i materialny: polegający na wymianie usług w ramach pomocy sąsiedzkiej np. ochrona osiedlowa - właściwe mieszkańcom poczucie wspólnoty i sentyment wspólnoty emocjonalnych więzi – sąsiedzi solidaryzują się, utożsamiają się ze społecznością, stan ten nazywamy „małą ojczyzną’ - instytucje powoływane do zaspokojenia potrzeb mieszkańców np. kościół funkcje społeczności: - integracyjna – społeczność łączy ludzi, chociaż nie może występować wiele konfliktów np. sąsiedzi - identyfikacyjna – społeczność lokalna zaspokaja potrzeby i jest znakiem w społeczeństwie - kulturotwórcza – dostarcza społeczności wzorce zachowań i wartości - kontrolna – jest wszechobecna, o wszystkim jak wiadomo, trudno się z czymś ukryć 23) Problem wzrostu populacji populacja - to ogólna liczba ludzi zamieszkujących dane terytorium wielkość populacji – wywiera duży wpływ na społeczeństwo, gdyż może być czynnikiem dynamizującym życie społeczne i może tworzyć trudne problemy społeczne Thomas Malthius – ekonomista, twierdził, że rozwój populacji odbywa się geometrycznie – w pewnym czasie ludzkość może nie zdołać się wyżywić i może grozić śmierć Problem eksplozji demograficznej – pojawił się w czasie przejścia z reprodukcji rozrzutnej do reprodukcji oszczędnej Reprodukcja rozrzutna – dużej liczbie urodzin towarzyszy duża śmiertelność Reprodukcja oszczędna – mniejsza rozrodczość, ale jednocześnie mniejsza śmiertelność Zjawisko eksplozji demograficznej - było spowodowane spadkiem umieralności, zmniejszyła się liczba zgonów i urodzeń, procesy te nie odbywały się równocześnie, najpierw spadała umieralność a później spadek rozrodczości Dopiero wielki przyrost nastąpił na przełomie XIX i XX wieku w krajach rozwiniętych przyrost spadł do 0, a z czasem i poniżej 0 24) Społeczne aspekty zróżnicowania populacji pod względem płci najlepsza sytuacja jest wtedy gdy na 100 mężczyzn przypada 100 kobiet płeć – jest to zespół właściwości charakteryzujących organizmy osobników męskich i żeńskich i przeciwstawiających je sobie wzajemnie cechy: - fizyczne – kobiety bardziej odporne na ból, mężczyźni górują fizycznie - psychiczne – kobiety są bardzie wylewne, opiekuńcze, rodzinne, mężczyźni zaś kierują się wyrachowaniem, są skryci - intelektualne – u kobiet jest lepsza inteligencja werbalna, u mężczyzn obrazowo – przestrzenna Zróżnicowanie ról społecznych: - mężczyznom i kobietom przypisuje się różne role społeczne występują pewne zestawy zadań, które przypisuje się obojgu różne role społeczne są różne w zależności od poszczególnych kultur różnice psychiczne i biologiczne korespondują w pewnym stopniu z podziałem ról Podział ról społecznych w zależności od klimatu: - w krajach o zimowym klimacie – kobieta związana była z domem i dziećmi - w krajach o ciepłym klimacie – kobieta związana była z pracą w polu Kwestia nierówności między kobietami i mężczyznami: - w większości społeczeństwa przez długi czas umorzono rolę mężczyzn - następował seksizm czyli przewaga jednej płci nad drugą - w okresie rewolucji francuskiej kobiety walczyły o walkę nad uprawnieniami dla samych siebie - kobiety coraz częściej zajmują się obowiązkami domowymi 25) Struktura wieku populacji i jej społeczne konsekwencje Ważną cechą społeczną, która określa możliwości potrzeby populacji w wielu dziedzinach życia jest wiek i jego struktura. Na podstawie owej cechy można określić: - przewidywalne zmiany w liczebności populacji - wielkość podaży na rynku pracy - potrzeby w zakresie edukacji - potrzeby w zakresie ubezpieczenia emerytalnego Musi być ujmowane w sposób dynamiczny, jest tak dlatego, że wskaźniki urodzeń nie są stałe. W Polsce mamy dwie fale wyżu demograficznego: lata 50 – te i lata 80 – te. Analizę tych zjawisk przeprowadza się za pomocą wykresów tzw. piramid. W analizach szczególną rolę odgrywa młodzież. W biologicznym rozwoju człowieka można łatwo ustalić kiedy kończy się okres dzieciństwa oraz zaczyna się dojrzewanie płciowe ma to miejsce wtedy gdy: - 12-14 rok życia pokwitanie - 16-19 rok dojrzewanie - 19- ponad dorosłość 26) Młodzież jako kategoria społeczna młodzież – to kategoria socjologiczna w rozwoju biologicznym człowieka 12-14 młodością – nazywamy przejście od dzieciństwa do początku fazy dojrzewania Młodość jest zjawiskiem socjologicznym. Grupa ludzi przeżywająca młodość to młodzież – są to ludzie po pokwitaniu, dojrzali seksualnie, ale nie gotowi do życia dorosłych. Odroczona jest ich odpowiedzialność związana z utrzymaniem rodziny i opiekowaniem się dziećmi Młodzież pojawiła się wraz z mieszczaństwem W latach pełnej młodości jak 18 rok życia dochodzi do ukształtowania się osobowości: - zostaje rozwinięty system norm i wartości - powiększa się umiejętność wykonywania ról społecznych - następuje integracja poszczególnych składników osobościowych - dochodzi tu do ustalenia tożsamości człowieka, czyli własne „ja” 27) Pojęcie zawodu. Proces profesjonalizacji pracy zawód – to spójny i wyodrębniony system trwale wykonywanych czynności skierowanych na tworzenie dóbr i usług, które są wykorzystywane przez inne osoby i dających podstawę utrzymania. Do wykonywania zawodu są potrzebne kwalifikacje Nie będzie zawodem praca gospodyni domowej, bo nie ma zysku z pracy Proces profesjonalizacji pracy – praca usamodzielnienia ról zawodowych. Istnieją dwa wymiary: obiektywny i subiektywny – świadomościowy. Obiektywny - polega na tym, że wykonywanie określonego zawodu staje się odrębną rolę zawodową i jest podstawą egzystencji człowieka i wytycza jego miejsce w społeczeństwie. Świadomościowy wyraża się w tym, że posiadanie określonego zawodu, nabycie kwalifikacji: zawodowych, przygotowanie staje się jednym z głównych elementów systemu wartości życiowych 28) Hierarchia zawodów i jej społeczne korelaty Klasyfikacja zawodu – podział na zawody jest sprawa obiektywną, ale granica między zawodami bywają płynne. Charakter czynności zawodowych mieszczący się w jednej roli zawodowej może mieć różny zakres. Postęp technologiczny powoduje, że pojawiają się nowe czynności zawodowe, które układają się w nowe zawody stąd też potrzeba klasyfikacji zawodu Istnieją dwa zasadnicze typy klasyfikacji - szczegółowe – międzynarodowa organizacja pracy – międzynarodowa klasyfikacja zawodów – wymieniono 1345 rozmaitych zawodów. Poszczególne kraje tworzą własny system klasyfikacyjny - ogólne – agregacja ról zawodowych 14 - kategorii społeczno zawodowych : najwyższa kadra państwowa inteligencja nietechniczna inżynierowie oraz inni specjaliści techniczni technicy i mistrzowie pracownicy umysłowi średniego szczebla pracownicy biurowi prywatni przedsiębiorcy brygadziści robotnicy wykorzystujący prace kwalifikowane robotnicy prac pomocniczych produkcji fizyczni pracownicy usług robotnicy rolni rolnicy i właściciele gospodarstw 29) Cechy i główne interpretacje struktury klasowo – warstwowej Charakteryzuje się ogromnym zróżnicowaniem. Wyróżniamy dwie zasadnicze sposobu interpretacji podziału społecznego : - teorie klas społecznych - teorie stratyfikacji Ad. 1 Podstawowa kategoria: klasa społeczna Ad. 2 Podstawowa kategoria: warstwa społeczna Wg Marksa o podziale decyduje usytuowanie ludzi w procesie produkcji, a ściślej ich sytuacja własnościowa. Wg Marksa klasa społeczna – to wielkie zbiory ludzi pozostających w jednakowym stosunku do środków produkcji Wg Maxa Webera klasa nie wywodzi się z produkcji ale z rynku, że ludzie dysponują rozmaitymi wartościami i aby je wymienić spotykają się na rynku Ważnym elementem była problematyka konfliktu społecznego, Marks go absolutyzował, twierdził, że klasowy konflikt społeczny występuje we wszystkich społeczeństwach i obejmuje wszystkie dziedziny życia społecznego. Wg Webera klasy mają charakter konfliktotwórczy, dla niego konflikt klasowy występował tylko w sferze ekonomicznej. Weber nie negował istnieniu konfliktu w innych sferach. Wg Marksa klasy pojawiają się we wczesnym życiu społecznym, a wg Webera powstają one tylko w pewnym etapie. Dla Marksa podział klasowy jest jedynym wertykalnym podziałem społecznym, natomiast dla Webera podział klasowy jest jednym z wielu podziałów wertykalnych, wyróżniał on podział stanowy. Teoria Weberowska zrodziła się w opozycji do Marksistowskiej. Losy tych koncepcji były rozmaite. Najbardziej znana była marksistowska teoria stała się ona częścią składową państw totalitarnych, przy jej pomocy tworzono terror. Była wykorzystywana w nikczemnych celach politycznych, zapisała się ona na trwałe w socjologii. Weberowska koncepcja jest mniej znana, ale również odegrała w socjologii ważną rolę. 30) Pojęcie, rodzaje i czynniki ruchliwości społecznej ruchliwość społeczna- to zmiana pozycji społecznej w tej samej lub też zmiana polegająca na przeniesieniu się do innej zbiorowości i zajęciu tam innej pozycji – zmieniać pozycję mogą jednostki i grupy społeczne ruchliwość pionowa – (wertykalna) – to zmiana pozycji w układzie hierarchicznym, wyrażająca się ruchem w gorę w tym układzie lub ruchem w dół ruchliwość pozioma – (horyzontalna) – to ruch jednostki w przestrzeni społecznej, który nie przynosi zmiany w jej społecznym usytuowaniu ruchliwość wewnątrzgeneracyjna – oznacza awans lub degradację jednostek w trakcie ich życia ruchliwość międzygeneracyjna – to zmiana pozycji społecznej dzieci w stosunku do pozycji ich rodziców ruchliwość strukturalna – oznacza zmianę pozycji jednostek jaka dokonuje się na skutek różnicy w proporcjach kategorii społeczno – zawodowych w pokoleniach ruchliwość wymienna – to zmiana pozycji jednostek, polegająca na zastępowaniu osób w wyniku zwalniania miejsc w poszczególnych kategoriach społeczno – zawodowych i zastępowanie osób tam pracujących na inne osoby 31) Pojęcie i rodzaje grup etnicznych grupa etniczna – zbiorowość najczęściej zamieszkująca wspólne terytorium, postrzegana zarówno przez siebie jak i innych, jako różna od innych. Związek rodowy (klan) – to taka zbiorowość u podstaw której leżą cechy biologiczne. Oparta na więziach krwi, ale nie rodzina, i związana wspólną kulturą, mają wspólne symbole, mówią tym samym językiem, poczucie jedności oparte na wierze we wspólne pochodzenie Plemię – to wyższa forma społeczności etnicznej, skupiająca szereg grup rodowych, plemiona wyodrębniamy na podstawie wspólnego języka, terytorium, ma wodza, radę plemienną, organizuje różne czynności np. polowania Lud – to postać grupy etnicznej, to wyższa forma życia plemiennego, ale nie jest jeszcze narodem Naród – najwyżej rozwinięta, trwała grupa etniczna o największym zasięgu. Wyróżniamy trzy definicje narodu naturalistyczną, politologiczną, kulturowa. Ta pierwsza zbliżona jest do pojęcia rasy, o podobnych cechach rasowych. Naturalistyczny pogląd był dość powszechny, szczególnie na początku XX wieku szczególnie w Niemczech Hitlerowskich. Politologiczna – naród jest utożsamiany ze zbiorowością danego państwa. Tak dzieje się głównie w USA. Kulturowa uważa że jest to zbiorowość oparta na wspólnocie kultur 32) Proces formowania się świadomości narodowej Świadomość narodowa – subiektywny aspekt, który pojawia się jako następstwo cech narodowych. Proces formowania narodu jest długowieczny. Na bazie cech obiektywnych zaczyna rozwijać się świadomość narodowa. Nie ma narodu bez świadomości narodowej. Rozwój świadomości powstaje pod wpływem elit kulturalnych. Świadomość narodowa kształtuja także ideologowie kulturowi. Są to m.in. myśliciele, idealiści, tworzą oni różne ideologie narodowe. Świadomość narodowa odgrywa ważną i pozytywną rolę w życiu społecznym: umożliwia pełne ukształtowanie się narodu, ma charakter motywacyjny. Ideologie narodu: - socjalistyczna - endecka - konserwatywna 33) Pojęcie i rodzaje konfliktu społecznego konflikt społeczny – to proces społeczny zachodzący miedzy jednostkami, lub grupami, wynikający ze sprzeczności ich interesów, bądź celów, bądź poglądów, obowiązków – powodujący powstanie wrogości między nimi. Jest to interakcja w której to każda ze stron usiłuje narzucić przeciwnikowi pewien stan rzeczy jakiego on nieb chce lub nie może zaakceptować konkurencja – uzyskanie przewagi nad przeciwnikiem, ale bez jego pogłębiania. Jest społecznie akceptowany przy pomocy środków konflikt może być ujęty tradycyjnie: - konflikt jest zbędny i szkodliwy bowiem uniemożliwia osiąganie przez organizacje optymalnej efektywności - konfliktu można uniknąć - głównym zadaniem kierownictwa organizacji jest eliminowanie i zapobieganie konfliktu konflikt w ujęciu nowoczesnym: - jest nieunikniony - może szkodzić celom organizacji, ale może im również sprzyjać - konfliktem można i należy kierować tak aby minimalizować jego szkodliwe aspekty - organizacje, aby osiągnąć optymalną efektywność potrzebują konfliktu na umiarkowanym poziomie konflikt pozytywne cechy: - obniżają wszelkie wady i słabości struktury organizacji restrukturyzacja organizacji - aktywizacja uczestników organizacji - wzmocnienie kontaktów osobowych w ramach zbiorowości - wyrastają nowe autorytety nie formalne konflikt negatywne cechy: - spadek energii pracowników - przejściowe obniżenie efektywności pracy - dezintegracja zbiorowości traktowanej jako całość - atmosfera wrogości, brak zaufania - może przyczynić się do obniżenia morale pracowników 34) Przyczyny i rodzaje makrokonfliktów społecznych Wyróżniamy trzy podstawowe rodzaje makrokonfliktów: - ekonomiczne: leży tu sprzeczność interesów materialnych, dążenie do osiągnięcia dóbr, które istnieją w ograniczonym zakresie. Podstawową formą jest tzw. konflikt przemysłowy który rozgrywa się między pracownikami i głównie dotyczy spraw płacowych, a szerzej materialnych warunków pracy - polityczne: dotyczy zjawisk związanych z szeroko rozumianą sferą życia politycznego może oznaczać walkę o władzę, ale może również ograniczać się do woli o sposób sprawowania władzy. Walka o swobody polityczne - ideologiczne: u ich podstaw leżą konfrontacje, systemów wartości, a także zasad odnoszących się do życia społecznego, a także do zachowań poszczególnych ludzi. Jego specyficzną formą jest konflikt religijny Przyczyny makrokonfliktów: - upośledzenie społeczne części społeczeństwa - opresyjność stosunków społecznych - antagonizacja - gdy upośledzenie współistnieje z aspiracjami do polepszenia sytuacji życiowej ludzi makrokonflikt istnieje wtedy gdy: - istnieje ideologia buntu społecznego - rozwój społeczno – gospodarczy którego efekty konsumowane są przez klasy uprzywilejowane - zawiedzione oczekiwania związane z zapowiadanymi reformami, które mają przynieść poprawę życia ludzi i nie spełniają oczekiwań 35) Społeczne przesłanki i rodzaje zjawisk patologicznych dewiacje – odchylenia, zachowania niezgodne z normami obowiązującymi w danym społeczeństwie, są stopniowalne, mogą występować w formie w mniej lub bardziej łagodnej, mogą dotyczyć całokształtu życia patologia – coś więcej niż dewiacja, obszar jest zmienny w czasie i przestrzeni np. kradzież rodzaje patologii; - przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu, pospolite takie jak kradzieże, gospodarcze jak urzędnicze, zorganizowane i mafijne - autodestrukcja jak samobójstwa, alkoholizm, narkomania - dotyczące życia seksualnego człowieka – takie jak pornografia i prostytucja - dotyczące życia rodzinnego – przemoc i niewykonywanie ról 36) Źródła i przejawy marginalizacji społecznej marginalizacja społeczna – jest to sytuacja w której człowiek nie uczestniczy w podstawowych instytucjach określonego porządku społecznego. Nie uczestniczy w życiu kulturalnym, nie uczestniczy w życiu politycznym, pozbawiony jest stałej opieki zdrowotnej. Marginalizacja jest następstwem procesów „wyłączenia społecznego”, lub wykluczenia społecznego przyczyny marginalizacji: - może wynikać z osobistych dramatów ludzkich - dramaty rodzinne - kłótnia ze współmałżonkiem - świadomy wybór takiego stylu życia - niechęć podporządkowania się rygorom - stałe cechy społeczeństwa - przyczyny mają charakter strukturalny spada popyt na pracę, coraz więcej za ludzi wykonują maszyny - utrata pracy jako brak środków do życia
