Document
advertisement
Wszystkie pytania - będzie 5 :P. 1. Wiedza potoczna i naukowa (Szacka) a ) Wiedza potoczna - pochodzi z doświadczenia innych, narasta przez wymianę doświadczeń - zbiorowa wiedza społeczna członków danej zbiorowości, będąca rezultatem ich wspólnych doświadczeń - często przybiera postać przysłów - nabywamy ją w ciągu całego życia spontanicznie od najwcześniejszych lat dzieciństwa - związana z wartościowaniem - operuje podziałami dychotomicznymi: my-oni - traktuje następstwa w czasie jako związek przyczynowy - upatruje przyczyny w celowych działaniach ludzi - przeniknięta stereotypami: mają charakter upraszczający, nadmiernie generalizuje, sztywność i odporność na zmiany, zabarwione emocjonalnie - odróżnianie grup własnych od obcych, przyjaznych od wrogich - podporządkowana celom praktycznym b ) Wiedza naukowa - próbuje wyjaśnić, a nie tylko opisać, ma dostarczyć wyjaśnienia dostępnej wiedzy opisowej na jej temat i ukierunkować dalsze badania - uczonych obowiązuje przestrzeganie reguł postępowania badawczego- określenie badanego problemu, staranne zbieranie danych i umożliwienie innym kontroli ich rzetelności, odróżnienie twierdzeń na faktach od domysłów - neutralność i powstrzymywanie się od wartościowania 2. Przedsocjologiczna wiedza o społeczeństwie (Szacka) - oddzielenie porządku ludzkiego od porządku natury- krokiem w stronę wiedzy o społeczeństwie, podstawy: Platon i Arystoteles (wnikliwe opisy i analizy zjawisk życia zbiorowego), Macciaselli, Molier, Szekspir - wiedza przedsocjologiczna miała dwie postacie- refleksji teoretycznej oraz wiedzy potocznej - trzy cechy różniły ją od wiedzy społecznej spełniającej późniejsze standardy naukowości: * normatywny i finalistyczny punkt widzenia: znacznie bardziej interesowało filozofów jak powinno być niż jak jest * przesiąknięta woluntaryzmem( wiara we wszechmoc lub tez pogląd, że rzeczywistość społeczna składa się z niespodzianek i jest nieprzewidywalna * koncentracja uwagi na państwie i władcy 3. Narodziny socjologii (Szacka) - socjologia jako dyscyplina naukowa narodziła się w 1. połowie XIX wieku - jej ojcem nazywa się Augusta Comte, który wprowadził nazwę ‘socjologia’ do obiegu publicznego i sformułował program nowej nauki - Comte określił 3 podstawowe reguły postępowania naukowego: badać fakty i tylko fakty, szukać między nimi związków i ustalać prawa, oddzielił to, co jest opisem naukowym, od tego co jest cechą, naukę od wartości, stworzył pojęcie nauki o społeczeństwie jako nauki wykrywającej prawa, co bywa uważane za trzecią rewolucję w procesie kształtowania się tej wiedzy. W dalszym rozwoju socjologia poszła w innym kierunku, niż wskazał Comte. Pozostał pogląd, że życie społeczne nie jest czymś przypadkowym i chaotycznym, oraz że można do pewnego stopnia przewidzieć jego bieg - instytucjonalizacja socjologii- najszybciej w USA, lata 70. XIX wieku- wykłady, pierwsza katedra socjologii na uniwersytecie w Chicago powstała w 1892 roku, najwolniej w Anglii po II wojnie światowej, w Polsce lata 20. XX w., w roku akademickim 1919-1920 Na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych UW stworzono katedrę socjologii, którą objął Leon Petrażycki, w 1920r. powstała w Poznaniu, w tym roku powstał też Polski Instytut Socjologiczny, a w 1930r. socjologia stała się odrębnym kierunkiem studiów w Polsce - granice między socjologią a pozostałymi naukami społecznymi są zamazane, są płynne i zmienne. Od lat 40. XXw. Zaczęły powstawać nowe dyscypliny w obrębie nauk społecznych. - rozróżnia się socjologię scjentystyczną (fakty społeczne należą do obiektywnie istniejącej rzeczywistości, są ze sobą powiązane), socjologię humanistyczną (świat społeczeństwa jest gotowy i dany, zewnętrzny w stosunku do człowieka), socjologię współczesną ( metody i narzędzia badawcze: 1. zdefiniowanie problemu badawczego, 2. przegląd istniejącej literatury, 3. wybór narzędzi badawczych i sposobu zbierania danych, 4. zbieranie danych, 5. interpretacja wyników analiz, sformułowanie wniosków). Narzędzia badawcze socjologii to: ankieta, wywiad, obserwacja, źródła pisane, eksperyment. 4. Klasyczne teorie socjologiczne. Marksizm i ewolucjonizm (Szacka ) Marksizm - rozważania Marksa wynikały z potrzeby znalezienia sposobu zmiany współczesnego mu społeczeństwa - należy dążyć do całkowitej zmiany - marksistowska socjologia jako materializm historyczny - scjentystyczna i makrospołeczna perspektywa, holizm- oznacza ujmowanie spraw całościowo i organicznie - społeczeństwo jest obiektywnie istniejącą całością, jakakolwiek zmiana wiązałaby się ze skoncentrowaniem uwagi na procesie historycznym - teoria formacji społecznych: typy społeczeństw i etapy rozwoju społeczeństwa, wyróżnił formację: azjatycką, antyczną, feudalną i burżuazyjną; potem dodano formacje: wspólnoty pierwotnej i komunistyczną - charakter formacji określa istniejący w niej sposób produkcji uwarunkowany poziomem materialnych sił wytwórczych (środków technicznych i umiejętności posługiwania się nimi) - siły wytwórcze i uwarunkowane nimi stosunki produkcji stanowią bazę każdej formacji. Baza decyduje o kształcie nadbudowy (ustroju i kultury) - Baza- źródło dynamiki - Koniec kapitalizmu początkiem prawdziwej historii ludzkości Ewolucjonizm - Herbert Spencer - podobny do teorii Marksa: perspektywa makrospołeczna i scjentystyczna, holistyczna, rozwojem społecznym rządzą prawa * Marks: prawa te są ściśle społeczne, pod względem rygoryzmu podobne do praw przyrody * Spencer: są to te same prawa, które rządzą w świecie przyrody, ewolucja jest bardziej skomplikowana, zaawansowana, im bardziej jest skomplikowana struktura organizmu * orientacja przeszłościowa * usprawiedliwianie kolonializmu jako misji przyspieszającej dochodzenie do społeczeństwa przemysłowego i jego dobrodziejstw przez społeczności znajdujące się na niższych etapach rozwoju - po II wojnie światowej- neoewolucjonizm i odróżnienie ewolucji konkretnej ( ewolucja poszczególnych kultur, z których każda idzie swoją drogą) od ogólnej ( kolejne poziomy rozwoju powszechnego, ciąg stadiów); nawiązanie do klasycznego ewolucjonizmu 5. Współczesne teorie socjologiczne (Szacka) Modernizacja: -proces przemian prowadzących do powstania nowoczesnego społeczeństwa przemysłowego, odnosi się do wielu zjawisk: upowszechnienie czytania i pisania, rozwój oświaty, miast, dróg, wodociągów, kanalizacji, systemów komunikacji, opieki medycznej, poszerzenia uczestnictwa obywateli w życiu politycznym, zmiany w sposobie patrzenia na świat i systematyzacja wartości, które towarzyszą rozwojowi społeczeństwa przemysłowego, kształtowanie osobowości człowieka nowoczesnego - zainteresowanie modernizacją w okresie zimnej wojny lata 50., 60. XX wieku - bodźcem do podejmowania problematyki modernizacji była chęć przekonania państw trzeciego świata o wyższości kapitalistycznej drogi do uprzemysłowienia i wykazania, że prowadzi ona do dobrobytu i sprawiedliwości społecznej - wzorcowe społeczeństwo przemysłowe powstało w Europie w długim procesie historycznym - na płaszczyźnie teoretycznej zaznaczył się wpływ ewolucjonizmu Teoria konwergencji - wszystkie kraje będą upodabniać się do siebie, w tym pod względem ustroju politycznego - zwraca uwagę na odmienności USA i Europy Zachodniej od Związku Radzieckiego - światy te różnią się ustrojem, ale są na tej samej linii rozwojowej do rozwiniętego społeczeństwa przemysłowego - współistnienie kapitalizmu i socjalizmu, które będą się upodabniać Teoria zależności - globalizacja prowadzi do wzajemnego uzależniania się wszystkich krajów, w wyniku czego powstaje jeden system światowy. System ten wywiera wpływ na całość życia poszczególnych krajów - Immanuel Wallerstein – pierwszy teoretyk - echa marksizmu - światowy system gospodarczy jest obszarem nierówności i wyzysku - rozdział bogactwa, władzy i zasobów jest w świecie nierówny. Kraje najlepiej zaopatrzone wyzyskują kraje słabsze, biedniejsze. - podstawowe koncepcje systemu światowego: * centrum: kraje bogate, wysoko uprzemysłowione, mające nowoczesne technologie, zajmują się produkcją, mają kontrole nad większością zasobów produkcyjnych i finansowych świata; niezależne, stabilne politycznie, demokratyczne * peryferie: kraje trzeciego świata, ubogie mają mało zasobów produkcyjnych, nie są konkurencyjne, dostarczają surowców, uzależnienie od centrum, od ich pomocy finansowej, technologii; mało stabilne politycznie * pól peryferyjne: między centrum a peryferiami, są to odnoszące sukcesy kraje pozaeuropejskie oraz postkomunistyczne kraje europejskie 8.Biologiczne i pozabiologiczne podstawy życia społecznego (Szacka, r.2,s . 55-71) Problematykę życia zbiorowego istot żywych podejmują od różnych stron trzy dyscypliny biologiczne: ekologia, etologia i socjobiologia. Ekologia bada zależności między gatunkiem a środowiskiem. W centrum uwagi jest populacja. Między osobnikami powstają więzy, które są konsekwencją czynności życiowych. Etologia to nauka o zachowaniu zwierząt. Interesuje się przyczynami zachowania oraz ich dalszym rozwojem. Socjobiologia bada biologiczne podstawy zachowania społecznego wszystkich żywych organizmów. W życiu społecznych zawsze występują trzy zachowania: konflikty, współzawodnictwo oraz współpraca. W wypadku gromadnego współżycia zwierząt na jednym obszarze najpoważniejszymi mechanizmami ograniczającymi konflikty są: hierarchia, terytorializm oraz podział na „swoich i obcych”. Hierarchia ustala kto jest najważniejszy i komu należy się specjalne traktowanie. Podobnie jest z terytorializmem. Każdy osobnik musi posiadać część swojego terytorium aby cokolwiek znaczyć. Oddzielne terytoria zapobiegają konfliktom. Jeśli chodzi o podział na „swoich i obcych” to chodzi tu po prostu o to, że obcych się do grupy nie wpuszcza. Zjawiska życia społecznego człowieka mogą być wyjaśniane na wielu poziomach. Pewne normy ludzkiego postępowania, uważane za moralne nakazy, pochodzą bezpośrednio od instynktownych reakcji zwierzęcych. Opieka nad młodymi i obrona stada jest tyle instynktem co i uświadomionym nakazem moralnym. Wzajemna pomoc wśród członków stada wydaje się zdobyczą ewolucyjnie starą, warunkującą powstanie zaczątków społeczeństwa i poprzedzającą wszelkie świadome na ten temat sformułowania. 9.Cywilizacja wg S. Huntingtona (Huntington). KULTURA. Cywilizacja to twór kulturowy, na który składa się technika, instytucje i czynniki materialne oraz wartości, ideały, elementy kultury wysokiej, moralność, sposoby myślenia. Cywilizacja jest największą jednostką kulturową. To właśnie kultura jest tożsamością cywilizacji. Jest organem kulturowym, a nie politycznym. Na cywilizację może się składać jedna lub więcej jednostek politycznych. Bywają to miastapaństwa, imperia, federacje, konfederacje... Wszystkie mogą mieć rozmaite formy rządów. RELIGIA. Wielkie cywilizacje ściśle na ogół utożsamiano z wielkimi religiami świata (religia jest nieodłącznym elementem cywilizacji). OBSZAR. Cywilizacja nie ma wyraźnie wytyczonych granic, nie wiadomo gdzie dokładnie się zaczyna a gdzie kończy. CZAS TRWANIA. Cywilizacje są śmiertelne ale i długowieczne. Ewoluują, adaptują się i są najdłużej trwającymi zrzeszeniami ludzi. Imperia powstają i upadają, rządy przychodzą i odchodzą, cywilizacje trwają i przezywają wstrząsy polityczne, gospodarcze, społeczne, nawet ideologiczne. Są dynamiczne: mają swoje wzloty i upadki, łączą się i dzielą. Zdarza się, że znikają. Badacze dzielą świat obecny (po ‘89 roku) na wiele różnych cywilizacji. Sam Huntington wyróżnia ich na podstawie innych badań 8 (lub 9) są to: Cywilizacja zachodnia Cywilizacja latynoamerykańska Cywilizacja prawosławna Cywilizacja afrykańska Cywilizacja islamska Cywilizacja hinduistyczna Cywilizacja chińska Cywilizacja japońska Historia ludzkości to dzieje cywilizacji. Nie sposób Myślec o niej w innych kategoriach. Na historie składają się kolejne pokolenia cywilizacji, od sumeryjskiej i egipskie, poprzez klasyczną, środkowoamerykańską, po chrześcijańską i muzułmańską, a także kolejne przejawy cywilizacji chińskiej i hinduskiej. Na przestrzeni dziejów to właśnie cywilizacje stanowiły dla ludzi najszersze ramy określania własnej tożsamości. Przez większy okres dziejów ludzkości kontakty między cywilizacjami miały charakter sporadyczny, albo w ogóle ich nie było. Po raz pierwszy w dziejach świata (po ’89 roku), polityka globalna jest zarówno wielobiegunowa, jak i wielocywilizacyjna. W świecie jaki wyłonił się po Zimnej Wojnie, kultura jest siłą, która zarazem dzieli i łączy. Obecnie wyłonił się już ład światowy oparty właśnie na cywilizacjach. Kraje o zbliżonych cechach kulturowych, współpracują ze sobą. Próby przenoszenia jednych społeczeństw do drugich kończą się niepowodzeniem, kraje grupują się wokół państw, będących ośrodkami ich cywilizacji. Uniwersalistyczne aspiracje Zachodu prowadzą do nasilających się konfliktów z innymi cywilizacjami. Cywilizacja Zachodu jest najpotężniejsza i taką przez lata pozostanie, ale potęga ta staje się coraz słabsza w miarę, jak inne cywilizacje rosną w siłę. WAŻNE: W książce autor podaje rozróżnienie naukowców na cywilizację (jedną) i cywilizacje (wiele). Pojęcie „Cywilizacja” było kiedyś pojęciem przeciwnym do słowa „Barbarzyństwo”. Społeczeństwo cywilizowane różniło się od prymitywnego. Było bowiem osiadłe, miejskie, a jego członkowie posiadali umiejętność czytania i pisania. Cywilizowany był dobry, niecywilizowany- zły. Tematem książki są jednak cywilizacje, czyli to co w definicji powyżej. 10. Cywilizacja według A. Tofflera. Trzy fale cywilizacji. Cywilizacja – rodzaj relacji człowiek a przyroda Cywilizacja Nomadów → I fala (rewolucja neolityczna) → Cywilizacja Agrarna → II fala (Rewolucja Przemysłowa) → Cywilizacja Przemysłowa/Industrialna → III fala → Cywilizacja Informacyjna 11.Omów definicję kultury autorstwa B. Szackiej (Szacka i wykład). Kultura to wszystko, co jest stworzone przez człowieka, co jest przez niego nabywane przez uczenie się i przekazywane innym ludziom, a także następnym pokoleniom w drodze informacji pozagenetycznej. Człowieka od zwierzęcia różni to, że jest uczestnikiem kultury. WAŻNE ELEMENTY DEFINICJI: - Kultura obejmuje całość życia człowieka. Wszystkie zachowania ludzkie reguluje kultura, nawet podstawowe, jak jedzenie (np. co się je i w jaki sposób). - Pojęcie kultury nie ma charakteru wartościującego, po prostu opisuje rzeczywistość. Kulturą jest nie tylko to co dobre, szlachetne i piękne, ale wszystko co jest dziełem człowieka. O żadnym człowieku nie można powiedzieć, że jest bez kultury. (W tym znaczeniu mówimy kulturowy, a nie kulturalny bo to co innego!!!). - Kultura jest tworem zbiorowym, a nie indywidualnym, bo powstaje i rozwija się w wyniku kontaktów między osobnikami przekazującymi sobie różne informacje. Pojedynczy człowiek może wnieść znaczny wkład w tworzenie kultury, ale to, co sam wymyśli, stanie się częścią kultury dopiero wtedy, kiedy zostanie przejęte przez innych i wprowadzone w obieg społeczny. - Kultura narasta i przekształca się w czasie. Jest skumulowanym doświadczeniem przekazywanym z pokolenia na pokolenie w drodze pozagenetycznego dziedziczenia. W ramach kultury powstają i obowiązują normy oraz wartości.(NORMY- reguły, w których żyje społeczeństwo. WARTOŚCI- coś co uważamy za cenne). 12.Kultura: treść, dziedziny (Szacka) TREŚC KULTURY (czyli z czego składa się kultura): wzory sposobów myślenia, odczuwania, reagowania, wartości, normy oraz sankcje skłaniające do przestrzegania tych norm WZORY (MODELE) SPOSOBÓW MYŚLENIA, REAGOWANIA I ODCZUWANIA WZORY IDEALNE ZWORY REALNE Mówi jak postępować, co odczuwać w danych Nie określają jak się zachowywać, ale ujawniają, jak sytuacjach. Np. smutek na pogrzebie, radość na się ludzie zachowują. Są to jakieś regularne weselu. zachowania. Np. w Madrycie ludzie hulają do późnych godzin nocnych i późno kładą się spać. JAWNE UKRYTE Członkowie danej Realizujemy go, nie mając zbiorowości zdają świadomości że sobie sprawę z tego, ze zachowujemy się zgodnie taki istnieje i potrafią z nim, ale dostrzega go go opisać. Np. na badacz. Boże Narodzenie w Polsce ubieramy choinkę. Zinternalizowanie wzorów- kiedy człowiek przyswoi na tyle głęboko jakieś wzory, że stają się one jego „drugą naturą”, a ich realizowanie jest odczuwalne jako zaspokajanie wewnętrznej potrzeby. WARTOŚCI Dowolne przedmioty materialne lub idealne, w stosunku do których jednostki przyjmują postawę szacunku, przypisują im ważną rolę w swoim życiu i dążenie do ich osiągnięcia odczuwają jako przymus. Do takich wartości może należeć zarówno samochód jak i zdrowie. UZNAWANE ODCZUWANE REALIZOWANE Te wartości, o których człowiek Wartości, które zostały głęboko Mogą to być wartości odczuwane wie, że powinny być dla niego wchłonięte i stały się częścią jak i uznawane. Łatwiej ważne. wewnętrznego świata człowieka, realizujemy odczuwane, częściej adążenie do ich osiągnięcia uznawane. (bo np. tak wypada lub odczuwane jest przz niego jako to nasz obowiązek). własna, nagląca potrzeba. Konflikt wartości- kiedy rezygnujemy z realizacji wartości odczuwanych na rzecz realizacji wartości uznawanych. NORMY Reguły, przepisy wg których grupa żyje. Wyrastają z wartości. Określają moralność i obyczaje. Czasem mogą pokrywać się z jawnymi wzorami kultury, ale różnią się tym, że mają wyraźniejszy związek z poczuciem powinności. SANKCJE Kary oraz nagrody za pomocą których zbiorowości są stymulowane (np. żeby czegoś nie robić bądź robić). FORMALNE NIEFORMALNE Są określane przez prawo i stosowaniem ich zajmują Stosują je zwykli ludzie. Np. wyśmianie, pochwała się odpowiednie organy. KULTURA BYTU DZIEDZINY KULTURY KULTURA SPOŁECZNA KULTURA SYMBOLICZNA Odnosi się do relacji z naturą, produkcji, dystrybucji i konsumpcji dóbr oraz usług a także czynności obronnych. Są to treści kulturowe odnoszące się do stosunków między ludźmi, regulujące te stosunki i określające ich formy. Ta część kultury, która bliska jest temu, co związane z kulturą danej zbiorowości. Np. kultura polityczna, kultura muzyczna, kultura. Obejmuje wartości i wzory zachowań związane z zaspokajaniem potrzeb ludzkich. Podział taki wziął się stąd, że współczesne kultury są bardzo zróżnicowane i badacze nie ogarniają już swoimi mózgami całych wielkich kultur, tylko starają się zająć jakąś konkretną dziedziną danej kultury i tak sobie oto podzielili co by było łatwiej. 13.Światowa mapa kultur. Wymiary. Polska na światowej mapie kultur. (wykład) Mapę znajdziecie na: http://tygodnik.onet.pl/5005,foto.html Opracowana przez Ronalda Ingleharta światowa mapa wartości powstała na podstawie badań z ubiegłej dekady. Jakie są jej dwa główne wymiary? Pierwszy (na naszym rysunku pionowy) jest związany z preferowaniem bezpieczeństwa fizycznego i ekonomicznego, bądź swobody udziału w życiu publicznym i samorealizacji. W dolnej części znalazły się społeczeństwa biedniejsze, nastawione na przetrwanie, w górnej zaś – kraje najbardziej rozwinięte. Wymiar drugi (na naszym rysunku poziomy) pokazuje kontrast między społeczeństwami, w których religia odgrywa bardzo ważną rolę, a takimi, gdzie znajduje się ona na marginesie życia. Ze stosunkiem do Boga i religii powiązane są także stosunek do rodziny, narodu, władzy. Po lewej stronie znaleźć możemy grupy państw, których mieszkańcy nastawieni są na indywidualne dokonania (także kosztem zobowiązań wobec innych), częściej niż w innych kulturach odrzucając znaczenie społecznych wspólnot. Po prawej znajdują się społeczeństwa podkreślające znaczenie państwa, narodu, rodziny, oczekujące jednoznacznych reguł, z tożsamościami wspólnotowymi. W społeczeństwach z lewej strony popularne są funkcjonalne odpowiedniki religii: indywidualistyczne wartości uformowane na gruzach komunizmu oraz ideologia praw człowieka, krystalizująca się w zachodniej Europie. Te z prawej – odwołują się do Boga. W połowie drogi między lewą a prawą stroną znajdują się kraje łączące w swoich kodach kulturowych elementy wspólnotowe i indywidualistyczne. Jednym z nich jest Polska, innym – USA. Z danych sprzed kilku lat wynika, że w czasie, kiedy część krajów zachodnich nadal zmierza ku indywidualizmowi i wartościom postmaterialistycznym (a więc ku lewemu, górnemu rogowi mapy), reszta stoi w miejscu lub zmierza w przeciwnym kierunku. W wielu biednych krajach społeczeństwa stają się coraz bardziej konserwatywne i mniej tolerancyjne. Globalizacja popycha bogatych ku indywidualizmowi i samorealizacji, biednych zaś ku ułatwiającej przetrwanie tradycjonalizacji. Granice wyznacza nie tylko Atlantyk: linie podziału przebiegają także w poprzek Europy, a zwłaszcza Ameryki. To tam powstają docierające do milionów ludzi „Kod Leonarda da Vinci” oraz – z drugiej strony „Pasja” Mela Gibsona. Większość bogatych krajów Europy lokuje się w lewej górnej części mapy, zaś najbiedniejsze kraje Afryki i Azji – w części prawej dolnej.Bardzo bogate bywają kraje z wartościami postmaterialistycznymi i tożsamościami łączącymi indywidualizm ze wspólnotowością (centrum i prawa część góry rysunku). To właśnie tu natrafiamy na USA, a także na Australię i wzbogaconą ostatnio Irlandię. Dokładniejsze przyjrzenie się mapie wartości pozwala lepiej pojąć spory, napięcia i sojusze z ostatnich lat. Krajom islamu i Zachodowi trudno się zrozumieć również dlatego, że ich wartości dzieli spory dystans. Bardziej czytelne stają się napięcia między „lewicowymi” krajami Europy i „centroprawicowymi” Stanami Zjednoczonymi. Dzięki mapie łatwiej też zrozumieć specyficzną rolę Polski w byłym obozie komunistycznym (mieliśmy i mamy inną tożsamość od większości „sąsiadów z baraku”), powody naszej sympatii do Amerykanów (jest nam do nich bliżej niż do sporej części krajów Europy) czy źródła popularności wizji „drugiej Irlandii” (była przed dekadą dokładnie tam, gdzie możemy trafić, rozwijając się bez zmian kulturowej tożsamości). Możemy także lepiej zrozumieć troskę Polaków o zachowanie kulturowej tożsamości, prowadzącą nas do zgody na jednoczenie się z Unią w sferze gospodarki, struktur politycznych i prawa przy równoczesnym zachowaniu odrębności w sferze kultury, obyczaju oraz religii. 14.Zmiana społeczna, rozwój i postęp. Rodzaje procesów społecznych (Sztompka). Zmiana społeczna – różnica między stanem systemu społecznego (grupy, organizacji) w jednym momencie i stanem tego samego systemu w innym momencie. Postęp - proces przybliżający nieustannie do takiego stanu społeczeństwa, w którym realizują się jakieś ważne społeczne wartości; stanu uważanego ze dobry, słuszny, sprawiedliwy, szczęśliwy, godny itp. Rozwój – proces kierunkowy, napędzany czynnikami endogennymi, w którym poziom pewnych istotnych zmiennych jest stale rosnący. Proces społeczny – ciąg, sekwencja następujących po sobie i przyczynowo uwarunkowanych zmian systemu (które nazywamy fazami). Np. industrializacja, globalizacja, urbanizacja. Procesy kierunkowe - żadna faza procesu nie jest identyczna z jakąkolwiek inną (a więc proces jest nieodwracalny), oraz po drugie, że każda faza późniejsza w czasie przybliża (upodabnia) stan systemu do pewnego stanu wyróżnionego: preferowanego, upragnionego lub przeciwnie – postrzeganego negatywnie (a więc jakiegoś celu standardu kierunkowego: pożądanego ideału, lub przeciwnie – nieuchronnego fatalnego końca. Przykładem procesu kierunkowego jest wzrost organizmu, dojrzewanie, starzenie się, śmierć. Procesy kierunkowe rozwoju: liniowy i skokowy. Rozwój jednoliniowy (unilinearny): taki, w którym sekwencja zmian biegnie zawsze tym samym, jednym torem, po regularnej, wyznaczonej jakby z góry trajektorii. Rozwój wieloliniowy (multilinearny):taki, w którym różne sekwencje zmian mają jedynie zbliżony ogólny kierunek, ale przebiegają w różny sposób, różnymi torami czy trajektoriami, w zależności od konkretnych warunków historycznych i kulturowych danego społeczeństwa. Rozwój skokowy: taki, w którym po okresie kumulowania się zmian ilościowych, cząstkowych, dochodzi do pewnego progu nasycenia, po którego minięciu występuje zasadnicza zmiana jakościowa. Procesy cykliczne: cechują się tym, że po pewnym czasie stan systemu powraca do punktu wyjścia, do stanu początkowego. 15. Typy społeczeństw (Szacka). Kiedyś wyróżniano typy społeczeństw na podstawie etapów rozwoju techniki która służyła do zdobywania środków do życia. DZISIEJSZE TYPY SPOŁECZEŃSTW WG. SZACKIEJ SPOŁECZEŃSTWO TRADYCYJNE Oparte na rolnictwie i dominuje w nim gospodarka naturalna. Jednostki produkcyjne to gospodarstwa domowe, często samowystarczalne. Rynek i wymiana towarowa słabo rozwinięte. Pieniądz ma niewielki wpływ na kształtowani stosunków społecznych. Człowiek to cząstka zbiorowości. Komunikacja i przekaz info. głównie drogą ustną. Ważny jest kontakt z sąsiadami. Mało miast. Ludność głównie na wsi. Silnie poczuwa odrębność od reszty świata, co daje poczucie wspólnoty. Podstawowa jednostka to rodzina. Pismo zna tylko elita. Ważna tradycja (stąd wzory kulturowe). Istnieje kontrola nieformalna (prawo nie jest szczegółowo sformalizowane) SPOŁECZEŃSTWO PRZEMYSŁOWE Gospodarka rynkowa, wytwarzanie dóbr materialnych przy użyciu maszyn i poza gospodarstwem domowym. Ludzie są SPOŁECZEŃSTWO POPRZEMYSŁOWE= PONOWOCZESNE= POKAPITALISTYCZNE SPOŁECZEŃSTWO INFORMACYJNE= SPOŁECZEŃSTWO RYZYKA wyspecjalizowani w konkretnych dziedzinach (wytwarzanie towaru). Upowszechnia się dążenie do zysku. Pieniądz nabiera znaczenia jako wyznacznik miejsca człowieka w społeczeństwie. Rozwój miast. Zwiększa się ruchliwość społeczna. Umacnia się władza centralna państwa. Rośnie rola wykształcenia. Upowszechnia się czytanie i pisanie. Pojawiają się prasa, radio, TV. Jednostka przestaje być częścią zbiorowości, staje się autonomiczna. Dążenie do osiągnięć, racjonalność, sekularyzacja, indywidualizm. Pojawienie się nowych technologii przekształca struktury zatrudnienia i organizacji pracy. Produkuje się więcej usług niż dóbr materialnych. Więcej relacji z innymi ludźmi w pracy. Produkcja towarów i usług w znacznej mierze zalezy od przekazywania informacji. Szybkie komputery i rozwój technik telekomunikacyjnych umożliwiają wytwarzanie, przekształcanie i przekazywanie znacznej liczby informacji. Rynek wymaga elastyczności od pracowników. Zmiana relacji między pracownikami a rodziną. Np. praca zdalna. Rozwój demokracji Rozwój globalizacji (koniec izolacji społeczeństw) 16. Ruchy społeczne. Definicja. Rodzaje. (Szacka) "Cykl życiowy" ruchów społecznych (Goodman). Ruchy społeczne – zbiorowe dążenia ludzi do realizacji wspólnego celu. Najprostsza typologizacja ruchów mówi o rewolucyjnych, reformatorskich i ekspresywnych (nie dążą do zmiany, ale dają wyraz pewnej postawy). · może przyczyniać się zmiany lub być przez nią wywołany, może być przyczyną lub skutkiem zmiany; · może zmierzać do wprowadzania zmian lub do ich zahamowania; · dążący do zmiany może się orientować na przyszłości lub przeszłości (nowatorstwo lub przywrócenie poprzedniego stanu rzeczy); · może koncentrować się na zmianie zewnętrznej rzeczywistości społecznej lub na zmianę człowieka; · może chcieć zmiany całościowej lub cząstkowej; · może chcieć zmiany szybko lub stopniowo (rewolucyjny lub reformatorski). „Stare” ruchy społeczne miały podłoże społeczno-ekonomiczne, skupiały ludzi o podobnym położeniu ekonomicznym i społecznym (np. związek zawodowy). „Nowe” ruchy mają podłoże kulturowe. Zajmują się dyskryminacją, środowiskiem itp. Nie mają sztywnej organizacji. Np. feministki. 17. NIE BĘDZIE 18.Pojęcie interakcji społecznej. Interakcja jako wymiana, gra i komunikacja (Szacka) INTERAKCJA SPOŁECZNA • proces wzajemnego oddziaływania co najmniej dwóch osób • element wzajemnego oddziaływania, inter-akcji – uwypuklony • działanie społeczne będące odpowiedzią na zachowania i działania innych ludzi, wzajemne wpływanie na siebie, modyfikowanie zachowań w odpowiedzi na zachowania innych, chęć kontrolowania innych • aktorzy społeczni – uczestnicy interakcji (zbiorowi aktorzy społ. – gdy chodzi o zbiorowości i organizacje) • oddziaływanie wzajemne w sytuacji bezpośredniego kontaktu (chociaż przy kontakcie pośrednim również może zajść interakcja, np. gdy rozmawiamy z kimś przez telefon) Interakcja w socjologii, dwa podejścia (dla gorliwych i ambitnych) • w socjologii scjentystycznej : oddziaływanie racjonalnych podmiotów, które dążą do realizacji własnych interesów, czyli do osiągnięcia jak największych zysków niewielkim kosztem – interakcja jako wymiana oraz jako gra • w socjologii humanistycznej – interakcja jako komunikacja partnerów • wspólne obu nurtom – społeczeństwo jako sieć jednostkowych spotkań i powiązań międzyludzkich 1. Interakcja jako wymiana: dobrowolne transakcje polegające na przekazywaniu różnego rodzaju dóbr (materialnych lub nie, np. prestiżu) między dwoma lub więcej osobnikami, z czego wszyscy odnoszą korzyść. Założenie – ktoś ma cenione lub potrzebne mi dobra, aby je od niego dostać, muszę mu coś w zamian ofiarować. „Jakość” interakcji wyznacza częstość i wartość otrzymywanych dóbr. Sam związek może być dobrem, np. przyjaźń. Wymiana jest źródłem porządku społecznego, tworzy i umacnia organizację społeczną. Interakcja jako wymiana przebiega nieświadomie. 2. Interakcja jako gra: odbywa się między podejmującymi decyzje racjonalnymi osobnikami w sytuacji, kiedy stopień zaspokojenia potrzeb którejkolwiek ze stron interakcji zależy nie tylko od niej, ale również od sposobu postępowania drugiej strony. Gra toczy się nie tylko o dobra materialne, ale również o dobra zaspokajające potrzebę miłości, szacunku, a także innych, których źródłem jest kultura. Interakcja jako gra przebiega w sposób świadomy. Są dwa typy gier • o sumie zerowej, gdy suma dóbr, o które toczy się gra, jest określona i każdy z graczy może wygrać jedynie kosztem innych; • o sumie zmiennej, w której korzyści i nagrody pochodzić mogą z zewnętrznego źródła, a uczestnicy gry mogą wszyscy razem stracić lub zyskać. 3. Interakcja jako komunikacja (3 warianty) • int. jako komunikacja symboliczna U podstaw tej interakcji znajduje się koncepcja człowieka jako istoty, która potrafi tworzyć symbole i posługiwać się nimi. Zachowania symboliczne: werbalne i niewerbalne (strój, mina, ton głosu, gesty i pozycja ciała). Na interakcje symboliczną składają się dwa procesy: odczytywania znaczenia zachowań drugiej osoby i przekazywanie jej informacji jak sami zamierzamy postąpić oraz jak chcemy, żeby ona postąpiła. Interakcja symboliczna jest ciągłym procesem interpretowania znaczeń, odczytywania zamiarów i wzajemnego dopasowywania się jej uczestników. • int. jako manipulowanie wrażeniami W procesie interakcji mamy do czynienia nie tylko z treściami, które jednostka przekazuje za pomocą symboli werbalnych lub nie, ale także z wrażeniami, które jednostka świadomie lub nieświadomie wywołuje. Metafora teatru E. Goffmana. Uczestnik interakcji, który chce na kogoś wpłynąć, jest aktorem występującym na scenie. Dekoracja, powierzchowność i sposób bycia uczestnika, to tzw fasada. Wybieramy odpowiednią fasadę w zależności od rodzaju interakcji (inna fasada na plażę, inna na egzamin z socjologii). Fasada pozwala zdefiniować sytuację – określić, kto jest kim, jaka jest nasza rola, jak powinniśmy się zachować, jaki jest nasz stosunek do sytuacji. • ukryte założenia i milcząco przyjmowane procedury interakcji Uczestnicy interakcji, w procesie socjalizacji, zdobyli wiedzę dotyczącą reguł właściwego postępowania. Stosują je najczęściej nieświadomie, do określania znaczenie poszczególnych działań społecznych. Jeśli coś przebiega niezgodnie z procedurami, wbrew regułom, kwalifikowane jest jako zachowanie odbiegające od normy. 19.Osobowość (Szacka) OSOBOWOŚĆ • zorganizowana struktura cech indywidualnych i sposobów zachowania, które decydują o sposobach przystosowania się danej jednostki do jej środowiska. • podstawowe znaczenie dla jej kształtowania, mają doświadczenia z dzieciństwa • nie jest człowiekowi dana od urodzenia, ale kształtuje się z czasem pod wpływem bodźców zewnętrznych w procesie socjalizacji, a także własnej aktywności jednostki • nie jest przypadkowym zbiorem cech, ale całościową organizacją, która nadaje zachowaniu danego człowieka jednolitość i spójność W świetle badań antropologii społecznej: Antropolodzy badając osobowość doszli do wniosku, że nie jest ona powszechna i taka sam dla wszystkich ludzi. Zwrócili uwagę na relacje osobowość-kultura (typy osobowości przedstawicieli różnych kultur są odmienne, różne są też ideały osobowości) oraz na upodabnianie się osobowosci kształtujących się w podobnym otoczeniu. Wprowadzili też podział na osobowość podstawową i modalną • Osobowość podstawowa Część powiązanych ze sobą elementów osobowości występujących u przedstawicieli danej kultury i zharmonizowanych z jej instytucjami. Jest ona podłożem postaw uczuciowych i systemów wartości wspólnych dla członków danej grupy. Występowanie różnych osobowości podstawowych wiąże się z różnym w różnych kulturach podejściem do wychowania dzieci. Wg badaczy to dzieciństwo i socjalizacja pierwotna mają wpływ na ukształtowanie się tej osobowości. • Osobowość modalna Typ osobowości występujący najczęściej w danej populacji. Badając ją zwraca się przede wszystkim uwagę na częstości występowania w danej populacji cech psychicznych i ich powiązań. Nie musi ona obowiązywać tylko w danej kulturze ani nie musi wiązać się z żadną teorią psychologiczną. Nie wyklucza się istnienia wielu osobowości modalnych w jednej zbiorowości. 20. Rola społeczna. Rola społeczna a osobowość (Szacka). Punkt wyjścia – pojęcie pozycji społecznej Sposób usytuowania człowieka w zbiorowości. Każdy należy do wielu zbiorowości (jednocześnie lub kolejno w swoim życiu) i w każdej z nich zajmuje jakąś pozycję, np. w rodzinie – ojca, na uniwersytecie – studenta itd. Dwa rodzaje pozycji: - przypisane – na ich zajmowanie nie mamy wpływu, są nam wyznaczone od urodzenia i niezbywalne. Współcześnie jest ich niewiele, np. pozycja kobiety, dziecka, (kryterium biologiczne), dawniej – kryteria stanowe, chłop, szlachcic itd. - osiągalne – to te, które sami zdobywamy lub które są nam narzucone, aczkolwiek mamy w tym swój udział (np. pozycja więźnia) ROLA SPOŁECZNA - Zespół praw i obowiązków związanych z dana pozycją - schemat zachowania związanego z pozycją, scenariusz pozycji, jej element dynamiczny, zachowaniowy 3 elementy w konstrukcji roli: zachowania nakazane, zakazane i margines swobody. Różne role mają różny zakres marginesu swobody. Zajmując różne pozycje, można popaść w konflikt ról, gdy różne role wymagają sprzecznych zachowań. By tego uniknąć należy dbać o odpowiedni dobór ról Dwa kierunki zainteresowań rolą społeczną - podejście funkcjonalno-strukturalne: role jako czynniki porządkujące rzeczywistość społeczną i składniki struktury społecznej. Czyli: role określają, jak powinna się zachowywać osoba zajmująca daną pozycję, dzięki nim wiemy mniej więcej, czego się po kim spodziewać. Role stabilizują społeczeństwo, ale są zewnętrzne wobec człowieka. Zbiorowość to układ ról, a nie zbiór osób - podejście interakcyjne: role nie są gotowe i narzucane, przeciwnie – wciąż powstają w procesach interakcji międzyosobowych. Nacisk kładziony na to, jak role są odgrywane, a nie jakie są. Przedmiotem zainteresowania jest to, jaki kształt przybiera rola, gdy jest odgrywana i jakie są relacje między aktorami. Każda rola, mimo wielu wariantów osobniczych, pozostaje jedną i tą samą rolą. Rola społeczna a osobowość Przyjmując nowe role dopasowujemy je do wcześniejszych ról i do samego siebie, do swojej osobowości (chirurgiem będzie ten, kto nie boi się krwi i chce leczyć ludzi). Osobowość ma wpływ nie tylko na wybór, ale i na sposób odgrywania roli (charyzmatyczny nauczyciel vs nudny nauczyciel). Wpływ osobowości na rolę – oczywisty. Wpływ roli na osobowość – nie tak bardzo, ale istnieje i jest nawet silniejszy. Ucząc się ról przyswajamy je jako część swojego ja. Przykład: eksperyment Zimbardo ze studentami odgrywającymi role strażników i więźniów. Mili inteligentni i zrównoważeniu studenci po paru dniach odgrywania ról, stali się odpowiednio okrutnymi klawiszami oraz służalczymi wypłoszonymi więźniami. Zatarcie granicy między odgrywaną rolą a samym sobą, podważenie obrazu samego siebie. Eksperyment trzeba było przerwać. Ale odgrywanie ról może mieć też funkcję terapeutyczną, np. psychodrama. 21. Socjalizacja i jej rodzaje (Szacka). SOCJALIZACJA Złożony, wielostronny proces uczenia się, dzięki któremu człowiek, istota biologiczna, staje się członkiem określonego społeczeństwa i reprezentantem określonej kultury. Jest to proces stawania się takim, jakim chce nas mieć nasze otoczenie społeczne. Socjalizacja jest rezultatem wpływów zamierzonych, określanych często mianem wychowania, jak i niezamierzonych. Wpływ socjalizacyjny na człowieka ma grupa rówieśnicza, grono przyjaciół, organizacje, do których należy, miejsca, w których pracuje, to co czyta i co ogląda, itd. Jest to proces, który nigdy się nie kończy. W ciągu życia musimy przyswajać sobie coraz to nowe wzorce zachowań – zmieniają się oczekiwania względem nas W toku socjalizacji człowiek poznaje i przyswaja sobie: • umiejętności, które leżą u podstaw wszelkich interakcji społecznych, takie jak zdolność rozumienia znaków, w tym języka oraz symboli oraz umiejętność posługiwania się nimi; • normy i wzory zachowań, zarówno społecznie akceptowane i kulturowo określone wzory zaspokajania biologicznych potrzeb i popędów, jak i wzory reakcji emocjonalnych. Uczy się jak zachowywać się w określonych sytuacjach i jak te sytuacje rozpoznawać. • wartości • umiejętności posługiwania się rozmaitymi przedmiotami, która jest konieczna do sprawnego funkcjonowania w danej cywilizacji, a nawet wręcz do przeżycia. • człowiek kształtuje swoją osobowość i określa tożsamość Mechanizmy nabywania ww umiejętności • wzmacnianie – dobre zachowanie nagrodzone, złe ukarane • naśladowanie – obserwujemy jak zachowują się inni i naśladujemy ich • przekaz symboliczny – pouczenia słowne (np. kazania od rodziców) teksty słowne i obrazkowe (np. poradnik savoir-vivre) RODZAJE SOCJALIZACJI - pierwotna Przechodzimy ją w dzieciństwie i dzięki niej stajemy się członkami społeczeństwa. W jej toku dziecko uczy się elementarnych wzorców zachowań i podstawowych ról społecznych. Kształtuje się charakterystyczna dla danej kultury osobowość podstawowa. Dzieciak zauważa też, że rodzice są ważniejsi od innych ludzi, że są znaczącymi innymi. Łączy je z nimi silna więź emocjonalna, dlatego łatwo, niemal automatycznie przejmuje ich sposób widzenia świata. W sumie nie ma wyboru. Wreszcie odkrywa, że wymagania rodziców mają bardziej ogólny charakter – pewnych rzeczy nie należy robić nigdy, a inne powinno się robić zawsze, w dodatku wszyscy tak sądzą! Dziecko odkrywa istnienie ogólnospołecznych reguł, tzn uogólnionego innego. Oznacza to koniec soc pierwotnej. - wtórna Dotyczy jednostki mającej już za sobą socjalizację pierwotną – ona wpływa na sposób odbioru treści socjalizacji wtórnej i na to czy zostaną one przyjęte. S. wtórna wprowadza w poszczególne segmenty życia społecznego, uczy odgrywania ról (ucznia, koleżanki, prawnika, męża itd.) Ważna część tej nauki zdobywana jest w szkole. Rola emocji nie jest już tak ważna. Człowiek może decydować, kto będzie dla niego znaczącym innym. - resocjalizacja Wymazanie rezultatów wcześniejszej socjalizacji, „oduczenia” dotychczas przyswojonych wartości, norm i wzorów zachowań oraz nauczenia nowych. Jej celem jest całkowite przekształcenie dotychczasowego obrazu świata oraz siebie samego, przebudowa osobowości i zmiana tożsamości. Jest to trudny proces, przeprowadza go znaczący inny, z którym osoba resocjalizowana musi się silnie identyfikować emocjonalnie. 22. Kontrola społeczna. Konformizm i dewiacja (Szacka). Kontrola społeczna to wszelkie mechanizmy uruchamiające, a niekiedy i wymuszające współdziałanie, które utrzymuje porządek społeczny. Podstawowymi mechanizmami kontroli są instytucje, proces socjalizacji. Działa na wszystkich poziomach życia zbiorowego. · kontrola nieformalna – wszystkie zbiory zachowań przekazywane w stosunkach osobistych i wszystkie reakcje i sankcje stosowane spontanicznie i na zasadzie zwyczaju, może być niezamierzona, rozporządza sankcjami pozytywnymi i negatywnymi; · kontrola formalna – wszystko, co zapisane jest w regulaminach, a przede wszystkim w państwowych kodeksach prawnych, zawsze zamierzona, sprawowana za pomocą wyspecjalizowanego aparatu (sądy i policja). Konformizm – dostosowanie własnego zachowania i sposobu myślenia do zachowania i myślenia innych członków danej zbiorowości. Trzy powody konformizmu: - naśladowanie innych co ułatwia nam rozwiązywać problemy (jak wejść do sądu?); - obawa kary; - akceptacja innych, chęć „bycia razem”. Dewiacja – zachowania, które są niezgodne ze standardami normatywnym, składającymi się na wspólnotową, podzielaną wizję ładu. Z nurtem funkcjonalistyczno-strukturalistycznym można powiązać trzy teorie: - dewiacja jako rezultat rozregulowania systemu społecznego – po zmianach społecznych (wojna) dochodzi do zatarcia granicy dobra i zła, ludzie są zagubieni, Durkheim określił mianem anomii załamywanie się ładu społecznego i jego konsekwencje, Mertona typologia dewiacji: - konformizm – aprobowanie wartości uznanych w danej zbiorowości i stosowanie się do obowiązujących wzorów zachowań (może występować jako oportunizm czyli przestrzeganie norm dla „świętego spokoju” i z leku przed karą); – innowacja – aprobowanie wartości przy jednoczesnym niestosowaniu się do uznawanych wzorów zachowań, osiąganie uznawanych przez zbiorowość celów innymi drogami niż powszechnie aprobowane; – spirytualizm – nieaprobowanie uznawanego systemu wartości, ale stosowanie się do obowiązujących wzorów zachowań (niektórzy nazywają go właśnie oportunizmem); – bunt i ucieczka – dwie postacie (czynna i bierna) całkowitego odrzucenia zarówno obowiązującego systemu wartości, jak i wzorów zachowań. - dewiacja jako rezultat transmisji kultury dewiacyjnej – istnieją zbiorowości wytwarzające własny system wartości i norm, jeśli są one sprzeczne z normami szerszego społeczeństwa, zachowania konformistyczne w stosunku do standardów grupy są dewiacjami z punktu widzenia norm szerszego społeczeństwa (kodeks przestępczy – subkultury dewiacyjne); - dewiacja jako rezultat niesprawności mechanizmów kontroli społecznej – wg tej teorii ludzie są egoistami, kalkulują, czy większy zysk przyniesie zachowywanie norm, czy nie, osłabienie kontroli społecznej skutkuje wzrostem zachowywań dewiacyjnych. Z nurtem interakcjonizmu symbolicznego wiąże się rozumienie dewiacji jako zjawiska społecznie konstruowanego, jest nią to, co jako dewiacja jest postrzegane i na co ludzie reagują jako na dewiację. Teoria naznaczania – dewiantem staje się ten, kto przez otoczenia zostanie za takiego uznany. Dewiacja pierwotna – zachowanie niezgodne z normami, często bez złej woli. Negatywne skutki dewiacji (dysfunkcje): - naruszają porządek społeczny; - osłabiają skłonności konformistyczne; - są kosztowne (koszty psychiczne na reakcję wobec dewiacji i materialne). Durkheim zauważył, że pełnią jednak one określone funkcje: - pozwala wyjaśnić sens norm (określając czym jest dewiacja, tym samym wskazuje się zachowania akceptowane); - pomaga określić tożsamość grupy i wyznaczyć jej granice; - wpływają na spójność grupy; - są wentylem bezpieczeństwa dla niezadowolenia społecznego; - są źródłem zmiany społecznej. Są dwie podstawowe formy kontroli wobec dewiacji - samopomoc i zaangażowanie trzeciej strony rozstrzygającej spór. Style kontroli dewiacji: - penalizacyjny – koncentruje uwagę na samym czynie; - kompensacyjny – na konsekwencjach; - rozjemczy – na relacjach między krzywdzicielem a pokrzywdzonym; - terapeutyczny – na osobie sprawcy. 23.Historia edukacji (Szacka). W europejskich społeczeństwach przedprzemysłowych umiejętność czytania i pisania miała charakter elitarny. Nauczanie było domeną duchowieństwa i odbywało się bądź w domach, bądź w szkołach zakonnych. Głównym przedmiotem w szkołach, przynajmniej w Polsce, była nauka łaciny. Jej znajomość szlachta uważała za niezbędną dla odróżnienia się od pospólstwa. Wiedzę i umiejętności praktyczne osiągano przez obserwację i naśladownictwo. Rodziny chłopskie i mieszczańskie były jednostkami produkcyjnymi: rolniczymi i rzemieślniczymi. Dzieci od najmłodszych lat uczestniczyły w ich pracach i w ten sposób zdobywały różne umiejętności praktyczne i zawodowe. Nauka zawodu poza rodziną odbywała się przez terminowanie u majstrów, co oznaczało przyłączanie się na pewien czas do ich gospodarstw domowych - rodzin. Ten sposób zdobywania kwalifikacji zawodowych nie wymagał umiejętności czytania i pisania. Nie wymagała jej również praca rękodzielnicza. Społeczeństwo przemysłowe przyniosło zasadniczą zmianę. Jednostkami produkcyjnymi stały się wyspecjalizowane przedsiębiorstwa, a produkcja maszynowa w coraz szerszym zakresie zastępowała rękodzieło. Wymagała ona ludzi o nowym rodzaju kwalifikacji, co stworzyło konieczność zmiany sposobów kształcenia. Na ziemiach polskich zaczęły się one zmieniać na początku XIX wieku. W Księstwie Warszawskim, a potem w Królestwie Polskim podjęto takie reformowanie systemu szkolnictwa, aby uczynić je powszechnym i drożnym, to znaczy aby żaden poziom nauczania nie zamykał drogi do edukacji na kolejnym poziomie, ale był do niego wstępem. Zaczęto też kłaść nacisk na nabywanie umiejętności praktycznych w toku edukacji szkolnej. Dodatkowym powodem ówczesnego reformowania szkolnictwa było pojawienie się w Księstwie Warszawskim zapotrzebowania na pracowników aparatu administracyjnego. Powstały komisje egzaminacyjne, badające przydatność do pracy w urzędach i kwalifikacje do określonego stopnia służbowego. Warunkiem dopuszczenia do egzaminu było przedstawienie świadectwa ukończenia odpowiedniej szkoły. Ten historyczny przykład uzmysławia oczekiwania wobec edukacji pojawiające się wraz ze społeczeństwem przemysłowym. Jedne wynikają z rozwoju technologii, który sprawia, że obsługa coraz bardziej skomplikowanych urządzeń technicznych wymaga coraz szerszej wiedzy i większych umiejętności. Inne - z towarzyszącego rozwojowi społeczeństwa przemysłowego rozrostu organizacji biurokratycznych i państwowego aparatu administracyjnego. U podstaw nowoczesnych systemów edukacyjnych leży więc rosnące zapotrzebowanie na coraz wyżej wykwalifikowane kadry dla produkcji, zarządzania i administracji. 24.Systemowe funkcje edukacji (Szacka, Goodman). Podstawowym i najbardziej oczywistym zadaniem szkół jest dostarczanie wiedzy, zarówno wiedzy zawodowej przygotowującej do funkcjonowania na rynku pracy, jak i tej, która potrzebna jest do codziennego życia we współczesnych społeczeństwach zbiurokratyzowanych. Jednakże rola szkoły nie ogranicza się do dostarczania wiedzy. Szkoły są ważnymi agendami socjalizacji, a to, czego uczą, służy nie tylko nabywaniu różnych umiejętności i sprawności intelektualnych, ale także integracji społecznej. W szkole, która jest miejscem socjalizacji wtórnej, dziecko uczy się żyć w zbiorowości innej niż rodzina oparta na więzach krwi. Rozpoczynając naukę, trafia do grona rówieśników, z których wielu widzi po raz pierwszy w życiu. Uczy się nawiązywać z nimi stosunki, a tym samym poznaje zasady współżycia społecznego. W toku nauki szkolnej jest także włączane do zbiorowości spoza zakresu doświadczenia osobistego. Dowiaduje się, że jest członkiem narodu i obywatelem państwa oraz uczy się związanych z tym ról. W warunkach powszechnego obowiązku szkolnego i kontrolowanego przez państwo jednolitego systemu oświatowego wszystkie dzieci uczą się tego samego i w taki sam sposób. Poznają jednakowe wartości, normy i wzory zachowań społecznych oraz reguły współżycia społecznego. Uczą się, jak być patriotycznym członkiem narodu i dobrym obywatelem. W toku nauki szkolnej ten działający integrująco przekaz jest najczęściej przekazem pośrednim. Zawiera się w tekstach literackich włączanych do lektur szkolnych, w obrazach przeszłości Polski prezentowanych w podręcznikach historii, a także w tekstach zadań matematycznych i ćwiczeń gramatycznych. Przekaz kształtujący społeczną, narodową i obywatelską świadomość jest jednocześnie narzędziem kontroli społecznej. 25.Edukacja a nierówności społeczne (Szacka). Badania i analizy wykazują złudność wiary w osłabianie przez szkoły tendencji do dziedziczenia pozycji społecznych w społeczeństwie przemysłowym. Ujawniają istnienie w wielu krajach silnej zależności między pochodzeniem społecznym a dostępem do kolejnych szczebli oświatowych. Wykazują, że pochodzenie określa szansę przejścia z poziomu podstawowego na średni silniej niż ze średniego na wyższy. Powoduje to, że bardzo wcześnie dokonują się zasadnicze rozstrzygnięcia, co do pozycji społecznej możliwej do osiągnięcia dzięki wykształceniu. Zauważono także, iż w miarę zmniejszania się selekcji na pierwszym progu wskutek upowszechniania coraz wyższych poziomów oświaty wzmacnia się selektywne znaczenie drugiego. Przyczyn selekcjonującego wpływu pochodzenia społecznego na szansę edukacyjne szuka się zazwyczaj poza szkołą. Najczęściej widzi sieje w kosztach edukacji, którym nie mogą sprostać rodziny biedniejsze, trudnościach dojazdu do oddalonych szkół wyższego poziomu oraz kulturowym upośledzeniu środowiska dzieci, których rodzice mają niski poziom wykształcenia i nie przejawiają aspiracji edukacyjnych. Rozpowszechnione jest przekonanie, że likwidacja barier utrudniających dostęp do szkół kolejnych poziomów umożliwi rozmieszczanie ludzi na pozycjach społecznych zgodnie z zasadami merytokratycznymi. Szkoły jako takie traktowane są zazwyczaj jako instytucje wyrównujące różnice pochodzeniowe. Potocznie wierzy się, że sukces szkolny zależy wyłącznie od osobistych zdolności i zapału ucznia do nauki. Nie jest to prawda. Badacze zauważyli zróżnicowanie osiągnięć szkolnych dzieci wywodzących się z różnych środowisk społecznych, chociaż nie ma powodu uważać, że rozkład zdolności jest środowiskowo zróżnicowany. Dostrzegli także mechanizmy ocen i promowania, a nawet organizacji nauki w szkole, które działają na rzecz pogłębiania różnic pochodzeniowych, a tym samym wzmacniania tendencji do dziedziczenia pozycji społecznych. 26. Edukacja a wyzwania cywilizacji informacyjnej (wykład) - W związku z tym, że społeczeństwo, w którym żyjemy, jest społeczeństwem informacyjnym pojawiają się nowe wyzwania społeczne także w dziedzinie edukacji. Istotnym czynnikiem wpływającym na nasze życie jest Internet, bez którego tak naprawdę nie da się żyć (a jeśli nawet, to o wiele trudniej). To on jest naszym oknem na świat. Zapewnia wiadomości, rozrywkę, kontakt z ludźmi, naukę. Mniej istotne staja się więc książki w formie materialnej. Istotne dla edukacji są (w dużej mierze także dostępne w Internecie) gazety typu: Polityka, Wprost, Newsweek. Zapewniają one szybki obieg informacji. Każdy w dowolnym momencie może do nich sięgnąć (są w każdym kiosku). - Istotny jest zanik procesu wychowania pierwotnego i wtórnego w rodzinach, gdyż nasi rodzice często (starsze pokolenie) nie zna naszych problemów. Są to bowiem problemy, które rodzą się dopiero teraz. Społeczeństwo nie zna jeszcze utartych szlaków, które pokazałoby jak sobie z nimi radzic. Wiek XXI jest takim wiekiem, w którym pojawia się mnóstwo nowych wyzwań społecznych, dotąd nieznanych. 29. Relacje pomiędzy płciami: historia (wykład). Dawniej wszystkie funkcje rodziny wykonywała sama rodzina, plemię lub ród. We współczesnym świecie, cześć tych funkcji przejmuje np. państwo, a funkcje samej rodziny, zmieniają się. Kiedyś stosunki w rodzinie były patriarchalne (o wszystkim decydował mężczyzna, on był głową rodziny). Wynikało to z tego, że mężczyźni wykonywali cięższe prace fizyczne od kobiet (większa siła fizyczna). Społeczeństwo industrialne zaczęło tworzyć miejsca pracy lżejszej (tam mogła pracował także kobieta). Pojawiła się praca umysłowa. Kobiety wyemancypowały. Dziś nie ma już tak dużo pracy fizycznej, co powoduje wyrównywanie ról w rodzinie (partnerstwo). Proces wyrównywania pozycji między płciami spowodowały także: nowa technologia pracy, nowa gospodarka, a także kultura. 30. Różnice między płciami: współczesność, przyszłość (wykład) Świadomość nierówności społecznych z powodu płci – przyczyny: - społeczeństwa o pozycjach osiąganych - prawa wyborcze dla kobiet - ideologia praw człowieka Przejawy współczesnej dyskryminacji kobiet: - są niżej opłacane - są częściej zatrudniane w niepełnym wymiarze godzin - w zawodach, w których pracują, zajmują niższe pozycje - pracują najczęściej w zawodach o niskim prestiżu - są chętniej zwalniane - mężczyźni skupiają władzę w swoich rękach Feminizm – dostrzeganie upośledzenia społecznego kobiet i dążenie do jego zniesienia. Tender – (oprócz słownikowego) Dotyczy rozróżnienia między kobietami i mężczyznami, które jest oparte na cechach społecznych i kulturowych, przyswojonych w trakcie socjalizacji i ukształtowanych odmiennie w różnych kulturach. Seksizm – dzieli ludzi na należących do lepszej i gorszej płci. Każda cywilizacja może mieć inna relację pomiędzy płciami. Kiedyś był niesymetryczny podział ról. Przekształcenie cywilizacji późnego społeczeństwa industrialnego – czynnik wpływający na wzrost roli kobiet. Powoli następuje równowaga pomiędzy płciami (wg badań). Zdecydowanie można zauważyć przewagę mężczyzn we władzy, pracy i zarabianiu, natomiast kobiety przeważają wykształceniem i długością życia. W przyszłości różnice pomiędzy płciami będą coraz bardziej się zmniejszać. 31. Grupa a zbiorowość. Struktury wewnątrzgrupowe. (szacka) Społeczeństwo to zbiorowość trwająca przez wiele pokoleń, a więc istniejąca dłużej niż życie jednostki, zespolona wewnątrz wielorakimi systemami stosunków społecznych, wyodrębniona od innych takich zbiorowości trwałą przynależnością członków i stanowiąca w mniejszym lub większym stopniu całość terytorialną. Dodatkową cechą jest posiadanie wspólnych norm i wartości, a więc własnej kultury. Rekrutacja nowych członków odbywa się głównie w drodze reprodukcji seksualnej. Grupa społeczna to wszelki zbiór osób, który możemy ujmować jako całość ze względu na jakiekolwiek godne uwagi stosunki zachodzące pomiędzy jego członkami (Small). Wszystkie grupy są zbiorowościami, lecz zbiorowości, które nie spełniają warunki interakcji członków, nie są grupami. Musi także pojawić się czynnik wewnętrznego ustrukturowania grupy – pozycje i role są ze sobą powiązane. Swoiste, nieredukowalne do swych części całości bywają określane mianem emergentnych. Są one czymś zewnętrznym w stosunku do jednostek. Staje się w ten sposób instrumentem kontroli społecznej. Struktury wewnątrzgrupowe: • struktura socjometryczna – socjometria zajmuje się wzajemnymi oddziaływaniami między ludźmi zachodzącymi we wszystkich grupach; badania prowadzi się za pomocą prostego kwestionariusza, pyta się każdego członka badanej zbiorowości, kogo chciałby mieć do towarzystwa w toku jakieś czynności, a kogo nie, dostarcza to informacji o pozycji jednostki w grupie oraz o podziałach na podgrupy, nazywane czasem klikami (taki zespół członków zbiorowości, których średnia wzajemna sympatia jest większą niż ich średnia sympatia do pozostałych członków tej zbiorowości); • struktura przywództwa – nie ma jednego typu osobowości przywódczej, dwojaki rodzaj ról przywódczych: organizowanie działań zmierzających do wykonania zadania oraz zapobieganie konfliktom, dbałość o dobre stosunki i miłą atmosferę; różne są też style przywództwa: autorytarny (wydaje polecenia, w grupie pojawia się agresja, działa skutecznie dopóki jest obecny), demokratyczny (uwzględnia z podwładnymi sposób postępowania, harmonijna współpraca, niski poziom agresji, nie jest konieczna obecność przywódcy do działania), anarchiczny (zachowuje „pełny luz”, nie podejmuje żadnych wysiłków, aby kierować grupą i organizować jej działania, dezorientacja, duża agresja, niska wydajność); • struktura komunikacji – wpływ różnych kształtów na sposób funkcjonowania grupy. 32. Grupa pierwotna, grupa własna i obca, grupa odniesienia. (Szacka) Grupa pierwotna – wprowadził pojęcie Cooley, są to grupy odznaczające się zespoleniem jednostek poprzez stosunki osobiste i współpracę. Wskazał 5 cech: względną trwałość, bezpośrednie kontakty, mała liczebność, niewyspecjalizowany charakter kontaktów (ważniejsze jest z kim,niż co się robi), względna zażyłość uczestników. Panują tam stosunki osobowe (między osobami) a nie rzeczowe (między rolami). Są nimi rodzina, grupa rówieśnicza, sąsiedzka. Grupy, które nie spełniają tych warunków bywają określane mianem grup wtórnych. Grupa własna i obca – wprowadził Sumner, mamy odmienny stosunek do grupy własnej i obcej, spojrzenie stereotypowe, własna jest zazwyczaj bardziej zróżnicowaną i zindywidualizowaną, zapamiętuje się raczej zachowania dobre, zachowania negatywne własnej wynikają z konieczności wynikających z sytuacji zewnętrznej, pozytywne ze szlachetnego charakteru jej członków (odwrotnie dla obcej). Grupa odniesienia – w dwojakim sensie: grupa, która jest dla danej jednostki źródłem norm i wartości, wzorów zachowań wedle których modeluje własne zachowanie oraz grupa, która jest dla jednostki tłem oceny przez nią bądź własnej sytuacji, bądź postępowania (student jak dostanie 3 to będzie zadowolony jeśli reszta dostanie 2, niezadowolony jeśli reszta dostanie 4). Względne upośledzenie – poczucie upośledzenia wiąże się nie tyle z umiejscowieniem na obiektywnej skali posiadanych dóbr, ile z postrzeganie własnego usytuowania w stosunku do innych osób o podobnych cechach, czyli zależy od subiektywnej skali ich pozycji. 33. Kapitał społeczny Kapitał społeczny – w odniesieniu do społeczeństwa oznacza umiejętność współpracy międzyludzkiej w obrębie grup i organizacji w celu realizacji wspólnych interesów, przekazywany za pomocą religii, tradycji, historycznego nawyku, w odniesieniu do jednostki to sieć jej towarzyskich znajomości, społecznych kontaktów i powiązań. Jeśli rośnie ilość przestępstw wtedy maleje kapitał społeczny. Kapitał społeczny może być: rodzinny, sąsiedzko-koleżeński, stowarzyszeniowy, obywatelski (działania na rzecz społeczności). Zaufanie społeczne – poziom zaufania społecznego w Polsce jest stosunkowo niski, ale nie dotyczy wszystkich kategorii, Polacy nie ufają obcym i innym krajom, ale wynika to z historii. Totalitaryzm niszczy zaufanie. Perspektywy jednostki – znajomości, kontakty, odniesienia 34. Organizacja formalna. Weber o biurokracji Celowe grupy formalne (organizacje formalne) – grupy, które powstają dla zaspokojenia jakichś potrzeb ich członków czy też realizacji przez nich jakichś zadań. Organizacja – względnie trwałe, uporządkowane działania i zachowania ludzkie poprzez wprowadzenie względnie trwałych zasad postępowania w danych sytuacjach. Mają sztywno określoną w przepisach organizację, są bardziej szkieletem organizacyjnym niż zorganizowanym zbiorem ludzi. Cechy: • są powołane do realizacji określonych celów w sposób zaplanowany i za pomocą procedur określonych przez przepisy; • mają sformalizowaną strukturę, którą można bez trudu przedstawić w postaci diagramu; • występuje w nich wyraźny, przejrzysty podział racy (w przeciwieństwie do grup pierwotnych np. rodziny, gdzie podział pracy jest płynny); • mają wyraźnie wyodrębnione środki władzy, wiadomo kto komu podlega i w jakim zakresie; • istnieje w nich wymiana personelu co nie wpływa na zmianę charakteru organizacji; • dominują w niej stosunki rzeczowe, jest zbiorem ról a nie osób. Max Weber i typ idealny biurokracji – typ idealny oznacza tu abstrakcyjny model, skonstruowany z cech istotnych jakiegoś zjawiska. Mianem biurokracji określił władzę legalną, opartą na normach prawnych i kompetencji osób sprawujących władzę na mocy tych norm. Występuje nie tylko w państwie, ale w dowolnej organizacji. Biurokracja więc to w rozumieniu socjologii scentralizowany system organizacyjny, w którym władza związana jest z zajmowanym w ramach hierarchii urzędem. Wyróżniał 3 rodzaje motywów jakimi kierują się podmioty wyposażając działania społeczne w subiektywne znaczenie: • działania emocjonalne – awantura zrobiona komuś kto nadepnął nam na odcisk; • działania tradycyjne – wynikają ze zwyczaju, pojmowane bezrefleksyjnie jako coś oczywistego; • działania racjonalne – wyraźne określenie celu, przegląd środków i wybór najwłaściwszych. Zauważył rozszerzanie się sfery działań racjonalnych we współczesnych społeczeństwach przemysłowych. Określił to „procesem racjonalizacji”. Pierwszoplanowym przykładem była biurokracja. Jej typowi idealnemu przypisał cechy: • wszystkie sposoby postępowania są określane przez normy prawne i przepisy, każdy urzędnik ma jasno określoną sferę działalności i odpowiedzialności; • ma strukturę hierarchiczną, przepisy regulują sposób zwierzchnictwa i zakres podporządkowania; • wszystkie stosunki mają charakter bezosobowy, nie podlegają wpływom uczuć i cech osobowościowych; • urzędnicy są profesjonalistami, zajmują stanowisko zgodne z kwalifikacjami; • urzędnicy są pracownikami najemnymi, sfera zawodowa jest ściśle oddzielona od sfery prywatnej; • komunikacja i wymiana informacji dokonuje się w formie pisanej, przez przepływ dokumentów „drogą służbową”, którą określają przepisy; • gromadzona jest dokumentacja pisana, jest ona „pamięcią” biurokracji. Uważał ją za najbardziej racjonalny typ władzy. Zauważał jednak jej cechy ujemne: człowiek traci swą osobowość, dehumanizuje stosunki społeczne. Teorie zarządzania. Dzieli się na trzy kierunki: • zarządzanie naukowe – skupienie uwagi na usprawnianiu organizacji pracy człowieka na pojedynczym stanowisku pracy oraz usprawnianiu małych zespołów wytwórczych i sposobów kierowania nimi. Taylor stwierdził, że o tym co i jak się robi powinni decydować nie pracownicy, ale osobny personel zarządzający; • stosunki międzyludzkie (human relations) – Elton Mayo, bada zachowania ludzi w procesie pracy i ich motywacje, ludzi o wiele bardziej motywuje poczucie uczestnictwa w zespole i satysfakcja w udziale w jego osiągnięciach niż korzyści materialne; • kierunek administracyjny – uwaga skupiona jest na zarządzaniu całym przedsiębiorstwem centralnych funkcjach kierowniczych. Ograniczenia Weberowskiego modelu biurokracji: • mają trudności w reagowaniu na sytuacje nietypowe, przepisy nie obejmują wszystkich możliwych sytuacji; • mają trudności z wdrażaniem innowacji; wymaga to przebudowy dotychczasowej struktury organizacyjnej; • coraz wyraźniejsza jest dysharmonia między biurokratycznym a profesjonalnym wymiarem organizacji formalnych; • przemieszczenie celów – np. przestrzeganie przepisów staje się celem samym w sobie, zaabsorbowanie biurokracji własnym funkcjonowaniem, trudność zaprzestania działalności przez organizację jeśli cel do którego została powołana został osiągnięty; • klasyczne podejście do przedsiębiorstwa (bezosobowa maszyna z trybami w postaci personelu) mija się z prawdą, Mayo wykazał istnienie stosunków nieformalnych i spontaniczne powstawanie małych grup wewnątrz sformalizowanych struktur organizacyjnych. 35. Gemeinschaft i Gesselschaft. Społeczność lokalna i terytorialna (Szacka ze skryptu) Tönnies i dwa typy zbiorowości – wyróżnił dwa typy: Gemeinschaft (wspólnota) i Gesellschaft (zrzeszenie, stowarzyszenie). Uważał, że stosunki społeczne i zrzeszenia są rezultatem woli ludzi w dwóch postaciach: • Kurwille – „naturalna”, myśl jest związana z uczuciem i całością ludzkiego doświadczenia, działania wynikają z wewnętrznej potrzeby, z niej rodzi się wspólnota; • Wesenwille – „arbitralna”, myśl oddziela się od uczucia i usamodzielnia, związane z nią działanie jest skierowane na osiąganie celów zewnętrznych, z niej rodzi się stowarzyszenie. Wspólnota Stowarzyszenie Więzy łączące ludzi Pokrewieństwo, braterstwo, sąsiedztwo Umowy, wymiana dóbr materialnych, wyrachowanie We wzajemnych stosunkach ludzie uczestniczą jako Osobowości Role społeczne Środki kontroli Zwyczaj, tradycja Prawo sformalizowane Ludzie kierują się Wiarą Względem na opinię publiczną Podstawa gospodarcza Własność zbiorowa Pieniądz, własność prywatna Społeczność lokalna – struktura społeczno-przestrzenna, którą tworzą ludzie pozostający wobec siebie w społecznych interakcjach i zależnościach w obrębie danego obszaru i posiadający jakiś wspólny interes lub poczucie grupowej i przestrzennej tożsamości jako elementy wspólnych więzi. Np. zasiedziała, tradycyjna społeczność wiejska. Zbiorowość terytorialna – są skupiskiem zatomizowanych jednostek, którego skład bywa płynny i zmienny, co dodatkowo utrudnia tworzenie się więzi społecznej. Nie muszą czuć się związane z obszarem geograficznym, ani z sobą nawzajem. Społeczność lokalna zamieszkuje miejsce, zbiorowość zaś zaludnia obszar. Lokalizm – względna autonomia oraz upodmiotowienie konkretnych społeczności lokalnych w zakresie gospodarczym, społecznym i kulturalnym w ramach szerszego układu społeczno-przestrzennego i politycznego. Społeczeństwo obywatelskie – takie, w którym funkcjonuje wiele niezależnych od biurokratycznych struktur państwa zrzeszeń, powstających z inicjatywy obywateli w celu samodzielnego rozwiązywanie najrozmaitszych problemów społecznych. Lokalna społeczność samorządowa – taka, dla której przestrzeń i terytorium są naturalną podstawą dobrowolnego zrzeszania się. 36. Urbanizacja i metropolizacja. (z wykładu) Urbanizacja- wzrost udziału ludności miejskiej wśród ogółu ludności. Na ziemiach polskich zrównanie ludności wiejskiej i miejskiej nastąpiło w latach 60-tych. Tak naprawdę większość mieszkańców Polski stanowiła ludność wsi. Konsekwencją urbanizacji jest Gemeinschaft i Gesellschaft. Suburbanizacja- zahamowaniu wzrostu społeczności miast towarzyszą przesunięcia w ramach obszarów metropolitarnych- z centrum na peryferia, odśrodkowa migracja w ramach metropolii. Metropolizacja- proces podejmowania w skali ponadnarodowej przez niektóre duże miasta funkcji kierowniczych w sferze gospodarczej i/lub funkcji wzorcotwórczych w kulturze. Przykłady: Nowy Jork, Genewa. Skutki metropolizacji- silna segmentacja rynku pracy, polaryzacja wewnątrz. Metropolie wchodzą w relacje sieciowe na skalę światową. Są natomiast słabiej połączone z otoczeniem bezpośrednim, najbliższym. 37. Wieś a obszary wiejskie. „Koniec chłopów” (wykład) Maleje odsetek rolników wśród wsi. Tradycyjna chłopska wieś zmienia się w obszary wiejskie. Mieszkańcy wsi są częściej słabiej wykształceni (podstawowe lub średnie, brak motywacji), mają słabą kondycję edukacyjną. W społeczeństwie nowoczesny obszary wiejskie upodabniają się do zurbanizowanych: Wieś -> obszary wiejskie Najczęściej o zakwalifikowaniu obszaru wiejskiego świadczy gęstość zaludnienia (mniej niż 100 os/km2 -> UE), w Polsce decyduje o tym status administracyjny (93% obszaru to wsie, głównie małe miejscowości. Depesantyzacjachłoporobotnicy w PRL’u. Dodatkowo nie powiodła się kolektywizacja wsi, pojawiło się utowarowienie i proces rozwoju i modernizacji wsi stanął w miejscu. Nastąpił odpływ mieszkańców ze wsi do miasta. Ważnym czynnikiem warunkującym to zjawisko jest wejście wsi polskiej do obszaru europejskiej polityki rolnej. 38. Rasa, etniczność, naród (Goodman). Rasa- grupa ludzi o wspólnym dziedzictwie biologicznym. Z tego punktu widzenia rasę można zdefiniować w kategoriach zespołu cech fizycznych (np. koloru skóry, kształtu nosa oraz wyglądu włosów), które wynikają z ewolucyjnej adaptacji określonej populacji do otoczenia. Rodzaje: - kaukaska: o jasnej skórze, z falistymi, kręconymi lub prostymi włosami - mongoidalna: o żółtawym zabarwieniu skóry i z charakterystyczną fałdą wokół oczu - negroidalna: o ciemnej skórze i wełnistych włosach. Rasa jest kategorią ludzi uważanych za podobnych do siebie pod względem cech zewnętrznych, którzy tym samym należą do jednej grupy. Tak więc socjologiczna definicja rasy opiera się raczej na zjawisku społecznym niż na biologicznym. Nie ma ras „czystych”. Etniczność- w przeciwieństwie do rasy opiera się na elementach kulturowych. Członkowie grupy etnicznej mają wspólne dziedzictwo kulturowe- pochodzenie kulturowe, język, religię, zwyczaje i preferencje żywieniowe, wspólną przeszłość historyczną. Rasa przekazuje genetycznie cechy biologiczne, natomiast grupa etniczna przekazuje wyuczone cechy z pokolenia na pokolenie. Naród- różni się od grupy etnicznej dążeniem do posiadania własnego państwa. U społeczeństwa występuje inna świadomość. 39. Naród a państwo. (Szacka) Naród nie posiada zdolności do działania politycznego- w jego imieniu czynią to instytucje polityczne. Naród nie jest również podmiotem prawa międzynarodowego, jednak dążąc do posiadania własnego państwa, korzysta z prawa do samostanowienia. Mimo braku wspólnego państwa może utrzymywać się poczucie odrębności narodowej, tak jest w przypadku Basków i Kurdów. 40. Definicja religii. Typy religii. (Goodman) Wg Durkheima: - święte jest wszystko, co nadprzyrodzone. Każdy przedmiot lub wydarzenie można otoczyć aurą świętościzwierzę, skałę, księżyc, krzyż. Natomiast świeckie jest to wszystko, co zwyczajne i codzienne. Skały to skały, a zwierzę to zwierzę. W tym wypadku traktuje się je jako obiekty, składniki zwykłego świata. - rytuał, czyli formalne, uroczyste praktyki związane ze sferą świętości, np. modlitwy, taniec czy śpiewy. Religia to system wierzeń i rytuałów dotyczących obszaru świętości. Typy religii: - wiara w zjawiska nadprzyrodzone (bezosobowe, nadprzyrodzone siły istniejące poza światem realnym, które wpływają w sposób korzystny lub nie na ludzkie losy) - animizm (przekonanie o działaniu duchów w świecie, istnienie magii) - teizm (wiara w istnienie potężnych bogów, których interesują działania ludzi, dzieli się na politeizm i monoteizm) - idealizm transcendentny (uświęcone zasady myślenia i działania, umożliwienie człowiekowi wykorzystania jego potencjału). 41.Miejsce religii w kulturze (Huntington) Pomimo modernizacji ekonomicznej i społecznej pod koniec XXw. obserwujemy powszechne odradzanie się religii na całym świecie. To zjawisko la revanche de dieu (zemsta Boga) objęła wszystkie cywilizacje, kontynenty i kraje. Ukształtowała się postawa, by odrodziło się sacrum jako podstawa organizacji społeczeństwa. Postanowiono odejść od modernizmu, który zawiódł. Elementem odrodzenia była ekspansja niektórych religii na tereny, gdzie jej wcześniej nie było , jak również powrót do religii wyznawanych przez ich społeczności i nadanie im nowego znaczenia. Religia odgrywała w tym czasie bardzo istotną rolę. - procesy społeczne, ekonomiczne, kulturalnej modernizacji, m.in. migracje ze wsi do miast, chwiejne pojmowanie autorytetów, oderwanie od korzeni, nowe stanowiska pracy, kontakty z obcymi ludźmi i nowe relacje spowodowały, że ludzie zaczęli potrzebować nowych źródeł tożsamości, nowych form stabilnej wspólnoty i nowych systemów nakazów moralnych. Potrzebowali odnalezienia sensu życia, co dawała religia. - dawne obyczaje jak kult przodków i szamanizm przestały wystarczać, ludzie potrzebowali wyższej natury wyjaśnienie celu życia człowieka. Dopóki nie określą kim właściwie są, nie potrafią racjonalnie kalkulować i działać na rzecz własnego interesu, - ludzie poprzez religię tworzą nowa tożsamość historyczną, - religia zaspokaja zaniedbania stworzone przez państwową biurokrację, opiekę zdrowotną, przedszkola i szkoły, pomoc w wypadkach naturalnych i katastrof, wsparcie społeczne, -religia zaspokaja emocjonalne potrzeby, - często jest reakcją na dominację „obcych” narodów czy miejscowej klasy rządzącej. 42. Funkcje religii (Goodman). - spójność społeczeństwa - nadanie sensu życiu - kontrola społeczeństwa - wsparcie psychiczne 43. Kościół jako instytucja, wspólnota wiernych i miejsce kontaktu człowieka z sacrum (wykład). Jako instytucja, Kościół przejawia się w sposób niezwykle zróżnicowany. Posiada określoną strukturę i bogatą tradycję, przejawem jego instytucjonalności jest podział na parafie i diecezje, cała różnorodność zakonów i duszpasterstwa specjalistycznego, kościoły i rozmaite gmachy kościelne, instytucje charytatywne, uczelnie i wydawnictwa. Ale na instytucjonalność Kościoła składa się również liturgia i teologia, prawo kanoniczne i zwyczaje lokalne, sztuka kościelna. Kościół jest także wspólnotą wiernych. Wspólnota jest to typ zbiorowości, oparty na silnych emocjonalnych więziach, nieformalnej strukturze. Cechami charakterystycznymi dla wspólnoty są: trwałość, duchowość, tradycja. Kościół jest też miejscem kontaktu człowieka z sacrum, czyli sferą świętości. W kościele praktykuje swoją wiarę, ma możliwość kultu sacrum. 44.Podziały społeczne wedle Marksa, Webera, i koncepcji stratyfikacji. a) Marks Uważał, że podstawowe podziały w społeczeństwie są związane z różnicą stosunku do środków produkcji – jedni je mają, inni nie. Klasa właścicieli środków produkcji – burżuazja (proletariat), i klasa pozbawiona środków produkcji – proletariat. Miedzy klasami istnieje stały konflikt. Stosunki między nimi to ciągła walka, która toczy się na trzech poziomach: ekonomicznym, politycznym i ideologicznym. Nie jest to niebezpieczna patologia ale naturalny składnik życia społecznego. b) Weber Weber uważał, że nie jest możliwe uszeregowanie wszelkich nierówności społecznych w jedną hierarchię. Nierówności społeczna są rezultatem walki o podział różnego rodzaju skąpych zasobów dóbr zarówno materialnych jak i niematerialnych, takich jak uznanie społeczne i władza. Te rodzaje dóbr Weber widział jako podstawę trzech zasadniczych płaszczyzn zróżnicowania społecznego. Były nimi: płaszczyzna ekonomiczna (podział na klasy), prestiżu (podział na stany),polityczna (podział na partie). c) Koncepcje stratyfikacji (uwarstwienia) Termin stratyfikacja jest używany do opisu społeczeństw, w których istnieje nierówny podział dochodów, władzy, prestiżu, oraz innych pożądanych dóbr i oznacza hierarchiczny układ poziomów położenia społecznego różniącego się udziałem w podziale tych dóbr. Poziomy te w odniesieniu do współczesnych społeczeństw przemysłowych najczęściej określane są mianem warstwy, niekiedy klasy, jeżeli wyróżnia się je w płaszczyźnie ekonomicznej. Stratyfikacja obrazuje rozmieszczenie jednostek na pewnej skali, nie jest natomiast opisem społeczeństwa jako strukturalnie powiązanej całości. Z perspektywy empirycznej przez stratyfikacje rozumie się takie podziały społeczne, w których pozycja społeczna ludzi może być ujmowana jako wyższa lub niższa. 45. Klasy i warstwy – rozmaitość znaczeń. Klasa i warstwa są terminami używanymi do opisu podziałów, zróżnicowań i nierówności społecznych. Ale socjolodzy nadają tym terminom różne znaczenia. a) Klasa Ujęcia klasyczne: W rozumieniu Marksa klasy są zasadniczymi segmentami struktury społeczeństwa pojmowanego jako całość. Podstawą podziału na klasy jest stosunek do własności środków produkcji. Wszelkie podziały społeczne mają u podstaw podziały i konflikty klasowe. Klasy są realnymi zbiorowościami zdolnymi do wytworzenia poczucia wspólnoty. W rozumieniu Webera podział na klasy występuje tylko w jednym z trzech wymiarów zróżnicowania społecznego, to jest ekonomicznym. Klasa określa rodzaj szans na rynku. Klasy nie są zbiorowościami wytwarzającymi poczucie wspólnoty. W rozumieniu Williama L. Warnera klasa jest jednym z poziomów hierarchicznego układu pozycji określanych przez wysokość dochodów i szacunek społeczny. Jest więc tym, co wielu socjologów nazywa warstwą. Ujęcia współczesne: Rozumienie klasy w perspektywie stratyfikacyjnej. Klasy są rozumiane jako poziomy zróżnicowania społecznego w płaszczyźnie ekonomicznej. Tak rozumiane klasy są w gruncie rzeczy rodzajem warstw, które są częścią układu stratyfikacyjnego społeczeństwa. Takie rozumienie klasy najczęściej można spotkać socjologii amerykańskiej. Rozumienie klasy w perspektywie strukturalnej. Klasy traktowane są jako części społeczeństwa postrzeganego w postaci strukturalnie powiązanej całości. Takie rozumiane klasy tworzą grupy społeczne i mogą być rozważane jako tworzące skalę nominalną b)Warstwa Warstwa społeczna ma zupełnie inne znaczenie w każdym z dwóch wyróżnionych sposobów pojmowania podziałów społecznych, to jest strukturalnym i stratyfikacyjnym Warstwa w ujęciu strukturalnym występuje w marksistowskiej perspektywie struktury społecznej. Pojawia się w niej wówczas, gdy podział na klasy okazuje się niewystarczający do zadowalającego opisu struktury danego społeczeństwa. W takim przypadku terminem warstwa określana jest bądź część klasy, bądź istotne społecznie kategorie nie dające się jednoznacznie zaliczyć do żadnej z klas wyróżniających na podstawie stosunku do środków produkcji. Warstwa w ujęciu stratyfikacyjnym jako kategoria empiryczna jest wyróżniana na podstawie kryteriów mierzalnych. Kryteriami tymi są: wysokość dochodów, wykształcenie mierzone liczba lat nauki i prestiż zawodu. Są to mierniki uniwersalne. Uniwersalnym miernikiem jest pieniądz bez względu na rodzaj waluty. Tak wyróżnione warstwy tworzą warstwę porządkową. Warstwa wujciu stratyfikacyjnym jako ogólna kategoria teoretyczna jest jednym z poziomów stratyfikacji rozumianej jako układ grup tworzących hierarchię ze względu na zakres władzy, prestiżu i bogactwa ich członków. Członkowie tak rozumianych warstw mają pewną świadomość wspólnych interesów, a także poczucie tożsamości grupowej i podobny styl życia. 46. Zróżnicowanie społeczno – zawodowe. Klasyfikacje i skale zawodów. Prestiż zawodów. Pozycje zawodowe i wykonywanie związanych z nimi ról są w społeczeństwach nowoczesnych podstawowym czynnikiem, który sytuuje ludzi w układzie nierówności społecznych. Zawody uważa się za dobry wskaźnik warstw stratyfikacyjnych. Zawód są to czynności: 1) trwale wykonywane, 2) wymagające określonego przygotowania i umiejętności, 3)będące świadczeniami na rzecz innych osób, 4) przynoszące dochody będące podstawą utrzymania. Zawody są wynikiem podziału pracy i pojawiły się wraz z rozwojem gospodarki i powstaniem rynku, na którym praca i umiejętności stały się jednym z towarów. Wobec ogromnej liczby różnorodnych zawodów niezbędna jest ich klasyfikacja. W Polsce pierwsza nowoczesna klasyfikacja zawodów znana jako Społeczna Klasyfikacja Zawodów, została opracowana w 1978r. Jest w niej 12 ogólnych kategorii zawodowych. Zmiany zachodzące na rynku po 989r. skłoniły do modyfikacji SKZ. W latach dziewięćdziesiątych powstała nowa Polska Socjologiczna Klasyfikacja Zawodów. Zmiany polegały na zredukowaniu liczby jednostek najniższego szczebla oraz uwzględnieniu nowych zawodów. Są to zawody związane ze sferą biznesu oraz usług finansowych. Nowa skala ma 14 najogólniejszych kategorii zawodowych. Istnieje tez Międzynarodowa Klasyfikacja Zawodów w której jest 0 najogólniejszych kategorii. Klasyfikacje zawodów dostarczają podstawy do konstruowania skal zawodów. W Polsce opracowano trzy skale: 1) skalę wedle złożoności pracy, 2) skalę wedle kryterium prestiżu, 3) skalę wedle kryterium pozycji społeczno – ekonomicznej. Badaczy interesuje zróżnicowanie społeczne na poziomie makrospołecznym, na którym w grę wchodzi nie prestiż osób, ale zawodów. W małych społecznościach lokalnych prestiż każdego człowieka zależy od jego cech osobistych. W dużych społeczeństwach przemysłowych zalety i wady poszczególnych osób nie są widoczne. Każdy postrzegany jest nie wprost jako osoba, ale przez stereotyp zajmowanej pozycji zawodowej i związanej z nią roli. Badania wykazują istnienie bardzo dużej zgodności w ocenach prestiżu zawodów. Znaczenie podobieństwa hierarchii prestiżu zawodów w wielu różnych krajach skłoniło badaczy do wysunięcia hipotezy, że czynnikiem odpowiadającym za ten stan rzeczy jest poziom ekonomicznego rozwoju kraju. 47. Ruchliwość społeczna. Rodzaje ruchliwości społecznej. W socjologii przez ruchliwość społeczną rozumie się zmianę miejsca jednostek, także grup w systemie społecznego zróżnicowania. Zmiana miejsca przez grupę polega zawsze na przesunięciu się jej e górę lub w dół układu hierarchicznego. W przypadku jednostek zmiana miejsca w systemie zróżnicowania społecznego nie musi oznaczać zmiany ich usytuowania w hierarchii społecznej. Jednostki mogą przemieszczać się między kategoriami np. zawodowymi, które znajdują się na tym samym poziomie hierarchii. Takie przemieszczenia to ruchliwość pozioma. W badaniach ruchliwości społecznej głównym ich przedmiotem jest ruchliwość pionowa. Może ona polegać na przemieszczeniu się w górę hierarchii (awans), jak i przemieszczeniu się w dół (degradacji). Przemieszczanie się w górę lub w dół może mieć dwojaką postać i odpowiednio wyróżnia się dwa rodzaje ruchliwości. Pierwsza postać ruchliwości to podnoszenie przez jednostkę poziomu swojego wykształcenia, nabywanie nowych kwalifikacji i w konsekwencji przesuwanie się z biegiem lat na wyższe pozycje hierarchii społecznej (lub tez w skutek różnego rodzaju przyczyn na niższe). Jest to awans bądź degradacja w granicach jednego pokolenia. Tego rodzaju ruchliwość to ruchliwość wewnątrzpokoleniowa. Druga postać ruchliwości to zajęcie przez jednostkę wyższej bądź niższej pozycji, niż mieli jej rodzice, wskutek zdobycia przez nią innego wykształcenia i uzyskanie innych kwalifikacji orz dochodów. Jest to ruchliwość międzypokoleniowa. Określa się ją empirycznie, porównując pozycję ojca w czasie kiedy syn/córka miał/a 14 lub16 lat, z aktualną, to jest w momencie badań, pozycją syna/córki. W obu rodzajach ruchliwości decydują rozmaite czynniki 1. Jedna grupa czynników to cechy jednostek oraz ich rodziców. Pewne osoby są utalentowane inne niezdolne. Jedni rodzice inwestują w wykształcenie dzieci, inni nie. 2. Druga grupa czynników to możliwość to możliwość przesunięć jakie stwarza dane społeczeństwo. Zależą one od stopnia jego otwartości, a także od możliwości wyrównywania szans młodzieży. Działanie tych czynników sprowadza się na ogół do różnych ułatwień w dostępie do wykształcenia. 3. Trzecie grupa czynników to zmiany na rynku pracy. Czasami są one rezultatem kataklizmów powodujących ubytek ludności. Może być to też wojna. Najczęściej jednak zmiany na rynku pracy są wynikiem rozwoju gospodarki. Ruchliwość wynikająca ze zmiany składu społeczno – zawodowego kolejnych pokoleń to ruchliwość strukturalna, natomiast pozostała to ruchliwość wymienna ( czasem nazywana też cyrkulacyjną). 48. underclass (tłumaczony jako ,,podklasa”). To nowoczesna postać marginalizacji i wykluczenia, która istnieje we wszystkich typach społeczeństw, chociaż w każdym z nich rządzą inne reguły. Wspomniane wykluczenia uruchamia szybki rozwój techniki, pod którego wpływem zmienia się rynek pracy. Współczesna marginalizacja polega na: - niemożności korzystania z uprawnień (a nie na braku uprawnień) Ma charakter: - wielowymiarowy Wpływa na nią bieda i bezrobocie. Jest kojarzona z brakiem zapobiegliwości, wczesnym, samotnym macierzyństwem, narkomanią. Przynależność do underclass ma charakter do dziedziczenia oznacza to, że w skupiskach ludzi wykluczonych wspomniana wyżej kultura utrwala się tj. przestępczość, narkomania itd.). Pojawiła się w końcu lat 70-tych XXw. Początkowo określała społeczności gett czarnej ludności miast amerykańskich. Była to zbiorowość wykluczona z głównego nurtu życia społecznego. W latach 90-tych XXw została przeniesiona do Europy. Było to konsekwencją odkrycia, że w ponowoczesnych społeczeństwach, cieszących się dobrobytem, istnieje kategoria ludzi, którzy nie korzystają z dobrodziejstw rozwoju gospodarczego i w zasadzie są wykluczeni ze społeczeństwa. 49. Spadek znaczenia klasy robotniczej (wykład) DAŁEM Z SZACKIEJ Jedne dotyczą zmiany charakteru klas i relacji między nimi. Zmierzch tradycyjnego przemysłu wydobywczego i ciężkiego oraz zamieranie wielkich zakładów produkcyjnych przy jednoczesnym wzroście sektora usług powoduje zmniejszenie liczebności klasy robotniczej i zanikanie warunków sprzyjających rozwojowi robotniczej świadomości klasowej. Wbrew przewidywaniom Marksa w społeczeństwach współczesnych nie następuje dychotomizacja podziałów społecznych i przybliżanie się ich do biegunowego modelu. Wprost przeciwnie, zamazywaniu ulegają granice między biegunowymi klasami: kapitalistów - właścicieli środków produkcji, i robotników posiadaczy wyłącznie siły roboczej, a także pojawia się obszar ich wspólnych interesów. Zamazywanie granic między biegunowymi klasami ma kilka przyczyn i wiele postaci. Po pierwsze, znacznie rozrastają się kategorie społeczno-zawodowe sytuujące się między dwiema biegunowymi klasami. Po drugie, same granice tych klas tracą wyrazistość. 50. Nowa i stara klasa średnia. Czy klasa średnia zanikła? Klasa średnia- jest określeniem środkowego poziomu, na którym sytuują się ludzie należący do różnych kategorii społecznych. Poniżej niej umiejscawia się klasa robotnicza, powyżej klasa wyższa. Nie jest ważne wyznaczanie granic klasy średniej , a jej skład i charakter. Obecnie jej członków charakteryzuje dość wysoki poziom dochodów, ale nie jest to ich wyróżnikiem, ponieważ ich dochody są zróżnicowane. Podstawową linią demarkacyjną między klasą robotniczą, a średnią jest praca umysłowa o charakterze dającym niejaką samodzielność i niezależność lub praca na własny rachunek(ale poza rolnictwem) (Domański 1994; Drozdowski 1998). W wyniku historycznej zmiany oblicza klasy średniej nazywa się ją nową klasą średnią. Charakteryzuje ją ,, siła ekonomiczna”, którą czerpią z trzech źródeł: a) własności b) kontroli c) szans na rynku Wyróżnikiem nowej klasy średniej jest: - poziom wykształcenia, - styl życia (odznaczają się przedsiębiorczością, aktywnością, dążeniem do sukcesu), - indywidualizm, - przywiązanie do zdobywania osiągnięć osobistym wysiłkiem Zaznacza swą odrębność od klasy robotniczej, jest wrażliwa na oznaki prestiżu. W społeczeństwie pełni rolę stabilizatora w sferze gospodarki i polityki. Stara klasa średnia stanowi ,,nieodłączny element społeczeństwa agralno-drobnomieszczańskiego które jest oparte na drobnej własności indywidualnej i rodzinnej”. Na pytanie czy klasa średnia znika? Nie piszę odpowiedzi, bo nie jest ona zawarta w książce. Sądzę, że każdy powinien odpowiedzieć na nie zgodnie ze swoimi przekonaniami. 51. Klasa dysponentów wiedzy i spór o jej rolę. Diagnozy Bergera, Barbera, Rifkina oraz wizja netokracji. Wraz z mijającym czasem, zmienia się społeczeństwo. Zmieniają się także klasy społeczne. Wsie już nie są wioskami, ale obszarami wiejskimi, następuje spadek znaczenia klasy robotniczej, zmienia się charakter pracy (z fizycznej na umysłową), następuje także spadek zatrudnienia (cześć pracy zastępują komputery i wyspecjalizowane maszyny). Jeremy Rifkin w swojej książce „Koniec pracy” formułuje taką tezę, że ogólnie pracy jest mniej, mniej jest w związku z tym miejsc pracy i zanika praca fizyczna. Nie tylko likwiduje się teraz miejsca pracy, ale także nie tworzy nowych. Niektóre wielkie korporacje by zbijać jeszcze większy kasę, przenoszą się do państw, gdzie produkcja jest tańsza (przykład Ikei [na wykładzie mówił], która wytwarza meble gdzieś w Afryce chyba). Klasą dysponentów wiedzy określa się ludzi, którzy stoja współcześnie na najwyższym poziomie klasowym z powodu posiadanego kapitału wiedzy. Czyli zajmują wysokie stanowiska w korporacjach, mają własne firmy i generalnie pracują umysłowo. A także świadczą usługi, posiadają technologie (przykład jednego z najbogatszych ludzi świata- właściciel Microsoft). Benjamin Barber w swojej książce (chyba chodziło mu o książkę „Dżihad kontra McŚwiat”) używa pojęcia „telesektor inforozrywkowy”. Jest to cały dział rozrywki jaki powstał we współczesnym świecie. W najprostszy sposób można to wyjaśnić następująco: jest to sektor nastawiony na rozrywkę ale także wszelkiego rodzaju rozrywkowe usługi. Np. gastronomia, turystyka, obróbka informacji. Dziś nie jedziemy do Zakopanego żeby połazić po górach, tylko po to by połazić po turystycznych Krupówkach (kto jak kto ). Górale nie zajmują się już wypasaniem owiec, ale zarabiają grając na skrzypeczkach góralskie piosenki w pubach na Krupówkach. Tak powstaje ten oto fantastyczny telesektor inforozrywkowy. Generalnie: liczy się rozrywka. No i właśnie w tym telesektorze tworzone są nowe miejsca pracy (jedne z nielicznych). Wszystko co opisałam powyżej wiąże się z nasilającą się globalizacją. O tym mówią zarówno Rifkin, Huntington („Zderzenie Cywilizacji”) oraz Manuel Carters (kimkolwiek był). Elity (klasa wyższa) nie czuje się związana w własnym państwem czy narodem. Ich korporacje działają na skalę globalną. Prognoza na przyszłość: kiedyś, za kilkanaście lat, najwyższą klasą w społeczeństwie będzie tzw. Netokracja. Jest to określenie na ludzi, którzy będą rządzić światem wirtualnym, Internetem i najnowszymi technologiami. Reszta świata będzie zaś konsumentami. Jak podkreślał, jest to tylko jedna z teorii. Ksiażkę pt. „Netokracja”, w której wysunięta została ta teoria napisał Aleksander Bard. 52. Władza. Prawomocność władzy. Trzy rodzaje panowania wg Webbera. Władza to relacja podporządkowania, jaka zachodzi między grupami lub jednostkami, dając jednej ze stron prawo do podejmowania decyzji w imieniu rządzonych oraz sprawowania nad nimi kontroli. Prawomocność władzy oznacza, że jest ona obowiązująca. Panuje przekonanie, że należy respektować decyzje władzy, gdyż zostały one podjęte w sposób prawomocny. Oznacza to, że podmiot władzy ma ma prawo do sprawowania rządów w sposób legalny. Władza może uzyskać legitymizację na trzy sposoby: - przez tradycję - charyzmę - prawo Trzy rodzaje panowania wg Webbera. - panowanie legalne- powstaje na mocy ustanowienia, przykładem takiego panowania jest władza biurokratyczna, członkowie organów rządzących są mianowani lub wybierani, panowanie polega na dowolnym zmienianiu prawa w toku ustawodawstwa, organy są heterogeniczne (ich pochodzenie jest różnorodne) i heterokefaliczne ( pochodzenie jednostek dowodzących jest różnorodne) - panowanie tradycyjne- obowiązuje na mocy władzy patriarchalnej - panowanie charyzmatyczne- obowiązuje na mocy uczuciowego oddania się osobie prawa i uznania jej niezwykłych talentów (charyzmy). 53. NIE BĘDZIE 54. Demokracja i jej historia. Fale demokratyzacji wg Huntingtona. Demokracja- jest formą ustroju państwa, w której jego obywatele sprawują władzę bezpośrednio lub za pośrednictwem wybranych obywateli. Rządy większości przy uszanowaniu woli mniejszości. Historyczne formy demokracji. - demokracja antyczna - chrześcijańskie tradycje demokratyczne - demokracja szlachecka Na początku XIXw w demokracji nadal istniały znaczące ograniczenia. Wybierać nie mogły kobiety, istniał także cenzus majątkowy Dochodzenie do demokracji: - rewolucja przemysłowa - rewolucja edukacyjna - komunikacja (prasa itp.) Doprowadziło to do zwiększenia świadomości ludzi. Wyzwoliła się presja na przekształcenie demokracji elitarnej w powszechną. Dochodzenie do demokracji: 1. Model francuski - rewolucje - kontrrewolucje 2. Model brytyjski - wolne ewolucje 3. Model amerykański - bardzo szybkie dojście do demokracji - rodowici Amerykanie, potem - niewolnicy, potem - kobiety (ukazanie zdobywania praw) Proces demokratyzacji świata jest nazywany I falą demokratyzacji i wg Huntingtona trwała ona ok 100lat (1828-1926). Potem nastąpiła fala antydemokratyzacji od 1926-1943. We Włoszech do władzy doszli faszyści. W Niemczech upadek Republiki Weimarskiej, a od 1933 u władzy Hitler. W Europie pojawia się reakcja na zmiany we Włoszech i Niemczech czego przejawem jest poparcie dla władzy autorytarnej na Węgrzech, w Rumunii, Bługarii. 1943r- jest punktem zwrotnym w wojnie. Atrakcyjny znów staje się model demokracji (USA,Wlk. Brytania). Jest to II fala demokratyzacji (1943-1962). 1962r- pojawia się wojna ,,demokracja, a Zw. Sowiecki”(1962-1967) III fala demokratyzacji (1962-1973?) Kraje byłego ZR odzyskują niepodległość W ostatnim roku lub dwóch, zauważyć można ponowny zwrot demokracji. 55. Warianty demokracji: bezpośrednia, pośrednia 1. bezpośrednia - obywatele sami wybierają (ogromny wpływ ma np. w Szwajcarii) Jej formami są: - referendum - inicjatywa ludowa, która dzieli się na konstytucyjną, referendalną i ustawodawczą - weto ludowe - recall- to prawo obywateli do odwoływania urzędników pochodzących z wyborów powszechnych. Do odwołania wystarczy zebranie odpowiedniej liczby podpisów (np. 1/3 mieszkańców danego okręgu) - plebiscyt - Zgromadzenie Ludowe 2. pośrednia - przez przedstawicieli model prezydencki- monizm władzy wykonawczej- prezydent wybrany w wyborach powszechnych pełni funkcję głowy państwa i premiera. Mianuje ministrów, którzy nie tworzą jednak rządu jako samodzielnego organu władzy wykonawczej, a są jedynie wykonawcami woli prezydenta. Niezależność i rozdzielczość władzy wykonawczej i ustawodawczej- parlament nie może zażądać ustąpienia prezydenta ani powołanych przez niego ministrów z przyczyn politycznych. Prezydent nie może rozwiązać parlamentu, nie ma również inicjatywy ustawodawczej. Prezydent ma prawo weta zawieszającego, czyli zgłoszenia sprzeciwu wobclerski- ec ustaw. Parlament może odrzucić weto odpowiednią ilością głosów. Prezydent ponosi odpowiedzialność za naruszenie konstytucji i ustaw (odpowiedzialność konstytucyjna). System ten zrodził się w USA. System parlamentarno- gabinetowy- dualizm władzy wykonawczej- istnieją dwa organy władzy wykonawczej: głowa państwa i rząd z premierem na czele. Kompetencje tych organów są rozdzielone. Kompetencje prezydenta są ograniczone- najczęściej sprowadzają się do funkcji reprezentatywnych. Parlament we współpracy z głową państwa powołuje rząd, który jest głównym organem władzy wykonawczej. Powiązanie i wzajemna kontrola władzy wykonawczej i ustawodawczej – rząd ponosi przed parlamentem odpowiedzialność za swoje decyzje polityczne( odpowiedzialność polityczna). Parlament może udzielić mu wotum nieufności . Ta ocena zobowiązuje rząd lub ministra do ustąpienia. Rząd ma inicjatywę ustawodawczą oraz może wystąpić do głowy państwa z wnioskiem o rozwiązanie parlamentu. System ten ukształtował się w Wlk. Brytanii. Obecnie obowiązuje m.in. we Włoszech, Hiszpanii, Szwecji model kanclerski- jest modyfikacją systemu parlamentarno -gabinetowego. Charakteryzuje się wzmocnieniem pozycji szefa rządu, którym jest kanclerz. Ma on zagwarantowaną kierowniczą pozycję w rządzie. Obowiązuje w Niemczech. - Model demokracji liberalnej- obywatele walczą z rządem by uzyskać ,,wolność od..” - Model republikański- wolność do..., czyli demokracja pozytywna 56. Typy ordynacji wyborczej. - większościowe (ponoć dają większą stabilność)- w okręgach 1 mandatowych - proporcjonalne (bardziej reprezentacyjne)- w okręgach wielomandatowych. Zostały zastosowane jako pierwsze pod koniec XIXw. HABABABA :D
