dzieje rzymu - Joanna Wieczorek

PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY – ŚWIAT
CHINY
Okres
Prehistoria
Data
Wydarzenia
IV-III tys. Neolityczna kultura Yangshao nad środk. biegiem Huang-ho: niewielkie
p.n.e.
osady ze śladami uprawy prosa i hodowli świń, bydła, kóz i psów;
charakterystyczna ceramika, brak znajomości metali
2852 p.n.e. Wg tradycyjnej chronologii – początek Epoki Pięciu Władców
2205W tradycyjnej chronologii – dynastia Xia. Archeologiczna kultura Longshan
1766 p.n.e. we wsch. Chinach – hodowla jedwabników, uprawa pszenicy
Epoka
XVIII w.
Shangp.n.e.
-Yin
II tys.
1766p.n.e.
1122 p.n.e.
Dynastia ok. 1122
Zachodnich Zhou ok. X w.
1122ok. 800
771 p.n.e. 781-770
VII w.
Epoka
VII-VI w.
Wiosen
VI w. (?)
i Jesieni
VI w.
770551-479
403 p.n.e.
V w.
Epoka
IV w. (?)
Walcząok. 312
cych
Królestw IV-III w.
403221 p.n.e. 256-221
Obalenie dynastii Xia przez najeźdźców z prowincji Shaanxi. Rozpow
szechnienie się wyrobów z brązu
Obszar cywilizacji obejmuje dorzecze Huang-ho: kształtowanie się swois
tych cech architektury i kultury chińskiej, najstarsze zabytki pisma i języka
chiń., kształtowanie się systemu władzy; używanie rydwanów bojowych
Prawdopodobnie najazd niechińskiego (prototybetańskiego) ludu Zhou
z zachodu, ukształtowanie się księstw lennych
Opanowanie ziem nad dolnym biegiem Huang-ho i w dorzeczu Jangcy Wg
tradycji pierwsza próba skodyfikowania zasad pisma
Walki wewnętrzne, najazd obcych plemion
Najstarsze ślady stosowania żelaza
Okres walk o hegemonię różnych lokalnych książąt
Pojawienie się monet
Zastępowanie wojsk wyposażonych w wozy bojowe przez piechotę
Konfucjusz (Kong Qiu), najbardziej znany myśliciel chiński
Powszechne stosowanie żelaza; kawaleria staje się ważną częścią wojska
Laozi (Lao Tsy) – początki myśli taoistycznej
Wprowadzenie w księstwie Qin powszechnej służby wojskowej, początek
metodycznych, krwawych podbojów innych księstw
Rozkwit myśli filozoficznej (rywalizacja szkół konfucjanistów, taoistów,
motistów i legistów)
Dokończenie podbojów księstw chińskich przez władców Qin
221 p.n.e. Ustanowienie jednolitego, skrajnie scentralizowanego i zmilitaryzowa
nego cesarstwa obejmującego wszystkie ziemie chińskie; ujednolicenie
pisma, systemów pieniężnych i jednostek miar
Dynastia
220
Początek łączenia lokalnych murów na północy w Wielki Mur Zakończenie
Qin 221214
podboju pd. Chin po Wietnam; osiedlanie tam Chińczyków Edykt cesarski
206 p.n.e.
213
nakazujący spalenie wszystkich ksiąg filozoficznych, lite
rackich i in. „nie pożytecznych”; prześladowania konfucjanistów Rozpad
210-207 państwa po śmierci cesarza Shi Huang-ti i buntach poddanych
202 p.n.e.
ok. 200
Dynastia
191
Han
II w.
206
124
p.n.e.-220
119
n.e
111-108
ok. 100
p.n.e.
Ponowne zjednoczenie kraju przez Liu Panga, przywódcę chłopskiego
Odzyskanie wpływów przez konfucjanistów
Odwołanie edyktu o spaleniu ksiąg, odtwarzanie zniszczonych dzieł Zakaz
eksportu kusz jako broni strategicznej
Założenie Uniwersytetu Cesarskiego
Złamanie potęgi Hunów po długoletnich wojnach
Podbój Mandżurii, Korei i Wietnamu
„Zapiski historyka” Sima Qiana (145-86 p.n.e.) – najwybitniejsze dzieło
starożytnej historiografii chińskiej
PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY – ŚWIAT
Okres
Dynastia
Han
206
p.n.e.220 n.e.
Epoka
Trzech
Królestw
Dynastia
Jin
265-420
Epoka
dynastii
pd. i pn.
420-589
Dynastia
Sui
589-618
Dynastia
Tang
618-906
Epoka
pięciu dynastii
907-959
Data
Wydarzenia
I w. p.n.e. Rozkwit kultury, nauki i techniki
2 n.e.
Według spisu – 59 mln podatników w Chinach
9-23
Uzurpacja Wang Manga, próba radykalnej reformy rolnej (zbojkotowana
przez urzędników), umocnienie monopoli państwowych
25
Cesarstwo wraca w ręce dynastii Hań, stolica przeniesiona do Lojangu
18-29
Powstanie chłopskie Czerwonych Brwi wskutek zwiększania obciążeń
59
Obowiązek składania hołdu Konfucjuszowi w głównych szkołach kraju
67
Pierwsze tłumaczenia ksiąg buddyjskich na język chiński
73-91
Odbicie przez Pan Chao rejonu Tarymu (zdobytego przez koczowników
10-18 n.e.), ożywienie szlaku jedwabnego, odparcie Kuszanów
97
Próba nawiązania stosunków dyplomatycznych z cesarstwem rzymskim,
wyprawa chińska dociera do brzegów M. Kaspijskiego
184-205 Powstanie Żółtych Turbanów
220-265 Dominująca pozycja buddyzmu. Okres rozbicia politycznego (królestwa
Wei, Shu i Wu), nieustanne wojny
263
Podbój Shu przez Wei
ok. 280 Podbój królestwa Wu przez Wei
III-VI w. Rozbicie terytorialne Chin, walki wewnętrzne, upadek cywilizacyjny,
najazdy plemion koczowniczych na pn. część kraju
321-379 Działalność najsłynniejszego kaligrafa chińskiego, Wang Xizhi
IV-V w. Pierwsze świątynie buddyjskie wykute w skałach
IV-VI w. Wielokrotny wzrost liczby ludności chińskiej w dorzeczu Jangcy
VI w.
Większość Chińczyków wyznaje buddyzm
555-612 Budowa Kanału Cesarskiego
581-589 Zjednoczenie kraju przez generała Yang Jiana
598-614 Ogromny wysiłek włożony w nieudane próby opanowania Korei
605
Ponowne opanowanie Wietnamu Pn.
616
Wybuch i rozszerzanie się wielkiego powstania chłopskiego
628
Pierwszy kościół chrześcijański (nestoriański) w Chang-Anie, stolicy Chin
628
Pierwsza gmina kupców arabskich w największym porcie Chin – Kantonie
VII w.
Prawdopodobne osiągnięcie przez stolicę, Chang-An, ok. 1 mln mieszk.
751
Klęska nad rzeką Talas – utrata dominacji w Azji Środk. na rzecz Arabów
VIIRozwój kultury, techniki i gospodarki: wykorzystanie węgla kamiennego,
VIII w. wzrost produkcji żelaza, porcelany i papieru; druk; organizacja poczty
i instytucji finansowych
VIII w. Nakaz organizowania szkół we wsiach, reforma egzaminów urzędniczych
VIII w. Najsłynniejsi poeci chińscy – Li Bo (701-62) i Du Fu (712-770),
najsłynniejszy malarz – Wao Daozu (700-760)
IX w.
Osłabienie kraju, częste bunty i powstania chłopskie
836
Dekret zabraniający poddanym kontaktów z ludźmi innej rasy – przejaw
rosnącej ksenofobii
845
Dekret cesarza Wu-Zonga nakazujący zniszczenie klasztorów buddyjskich
(a przy okazji innych religii); zniszczenie większości architektury sakralnej
2 poł. IX w. Postępujący chaos w kraju, wielki bunt Huang Chao
932-953 Wydanie drukiem kanonu pism konfucjańskich
Podział kraju na liczne państewka, na tronie cesarskim pięć krótkotrwaX w.
łych dynastii; na pn. Chin wielkie wpływy koczowników
PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY – ŚWIAT
Okres
Data
Dynastia
Song
960-1279
Dynastia
Jüan
(mongolska)
12601368
Dynastia
Ming
13681644
Dynastia
Qing
(mandżurska)
16441911
Wydarzenia
Rozwój prowincji południowych (nie zagrożonych przez koczowników)
Pokój między dyn. Song i Kitanami (dyn. Liao) okupującymi pn.-wsch. Chiny
Państwo tybetańskich Tangutów (Xia) w pn. części Chin
Reformy Wang Anshi: próby złamania potęgi arystokracji, rządowa
kontrola cen produktów rolnych, wzrost roli państwa w gospodarce
XI w.
Rozpowszechnienie druku czcionkami; pierwsze formularze podatkowe
XI w.
Prawdopodobnie pierwsze próby wojskowego wykorzystania prochu
XI-XIII w. Klasycy malarstwa chińskiego: Muqi, Liang Kai, Ma Yuan, Mi Fei
1126
Zdobycie Kaifengu przez Dżurdżenów (dynastia Jin) i wcielenie pn. Chin
do ich państwa; resztki Kitanów uchodzą na zachód (Kara Kitaj)
XII w. Rozpowszechnienie pieniędzy papierowych; ok. pół. XHI w. znaczna inflacja
1215
Zajęcie okolic Pekinu przez wojska Czyngis-chana
1233
Zdobycie stolicy Dżurdżenów (Kaifengu) przez Mongołów, szybkie opano
wanie przez nich Chin Pn.; od 1235 ciężkie walki z cesarstwem Song
1245
Misja papieska w Chanbałyku – stolicy wielkiego chana Kubiłaja
1260
Przyjęcie przez Kubiłaj-chana tytułu cesarza Chin
1264
Ustanowienie stolicy kraju w Chanbałyku (Pekinie)
1279
Opanowanie przez Mongołów pd. Chin rządzonych dotąd przez dynastię Song
XIII w. Najstarsze zachowane chińskie utwory dramatyczne
XIIIPrzejmowanie przez mongolskich najeźdźców kultury chińskiej. Okres
XIV w.
ponownego wielkiego znaczenia buddyzmu
1327
Ukończenie Wielkiego Kanału Cesarskiego dla zapewnienia dostaw do Pekinu
1351-68 Chłopskie powstanie Czerwonych Turbanów i obalenie dynastii Jüan
1393
Według spisu ludności – 60 545 812 mieszkańców
kon.
„Romans o Trzech Królestwach” – najbardziej znane dzieło literatury chiń
XIV w.
skiej i jeden z pierwszych przykładów rozkwitu nowej formy – powieści
1403-24 Panowanie Yuang-Lo i szczyt ekspansji chińskiej: opanowanie Korei,
Mandżurii po Amur, Wietnamu, uzależnienie Birmy. Odbudowa
Wielkiego Muru, przygotowanie słynnej encyklopedii w 11095 tomach
1405-31 Wyprawy floty admirała Zheng He – Indochiny, Archipelag Malajski,
Indie, Arabia, wybrzeże Somalii. Podporządkowanie Cejlonu (1410)
XV w. Początek trwających do XIX w. wpływów nadwornych eunuchów na politykę
1433
Zaniechanie wypraw morskich wskutek braku zainteresowania urzędników
1513
Dotarcie Portugalczyków do Chin, ograniczone kontakty z Europą
1556
Katastrofalne trzęsienie ziemi (2 II) – 800 tys. Ofiar
1592-98 Zwycięskie wojny z Japonią o Koreę
XVI w. Napływ kruszców z Ameryki i oparcie systemu pieniężnego na srebrze
1601
Przybycie do Pekinu misji jezuitów Matteo Ricciego
pocz.
Organizowanie się plemion mandżurskich wg wzorów chińskich,
XVII w.
nasilające się rozgrywki pałacowe wśród Mingów
1644
Interwencja Mandżurów w chińskiej wojnie domowej, zajęcie Pekinu
1683
Zakończenie podboju Chin przez Mandżurów, ustanowienie praw mających
uniemożliwić wtopienie się Mandżurów w społeczność chińską
1717
Zakaz wyznawania chrześcijaństwa, likwidowanie misji i kościołów
XVIII w. Wzrost importu europejskiego z Chin (gł. jedwab i herbata). Rozwój
terytorialny: uzależnienie Mongolii, pd. Syberii, Tybetu, Wietnamu,
Laosu, Birmy, Korei i Nepalu
1757
Port w Kantonie jedynym legalnym ośrodkiem handlu z Europą
X-XI w.
1004
1038-1277
1068-76
PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY – ŚWIAT
Okres
Dynastia
Qing
(mandżurska)
16441911
Okres
republiki
19121949
Chińska
Republika
Ludowa
1949-
Data
Wydarzenia
XVIII w.- Skostnienie form malarstwa i filozofii chińskiej, powstają olbrzymie kom
XIX w.
pilacje wcześniejszych dzieł; zastój w gospodarce, niesłychana korupcja
1 poł.
Przemyt opium do Chin w celu wyrównania bilansu płatniczego Anglii
XIX w.
nabywającej dotąd towary chińskie wyłącznie za srebro
1839-42 I wojna opiumowa. Wymuszenie przez Anglię otwarcia dla handlu brytyj
skiego pięciu portów chińskich, przejęcie Hongkongu
1850-68 Powstanie Taipingów przeciw Mandżurom, stłumione przy pomocy
europejskiej; blisko 20 min ofiar i ogromne spustoszenie kraju
1856-60 II wojna opiumowa, wkroczenie wojsk anglo-franc. do Pekinu, wymuszenie
zgody na emigrację ludności („handel kulisami”) i dalsze otwarcie w handlu
ok. 1860- Utrata kontroli nad Wietnamem, Birmą, częścią Azji Śr. i Wsch., tłumienie
80
powstań ludności niechińskiej (m.in. Miao na pd., Ujgurów na zach.)
ok. 1870 Pierwsze (nieliczne) nowoczesne przedsiębiorstwa kapitalistyczne
1894-95 Wojna z Japonią: utrata Korei, Tajwanu i Płw. Liaotung
1898
Próba zreformowania państwa („sto dni”) zakończona odsunięciem
cesarza przez wszechwładną cesarzową-wdowę Cixi
1899Antycudzoziemskie „powstanie bokserów” i interwencja 8 państw zakoń
1901
czona kapitulacją Chin i zgodą na rozmieszczenie wojsk europejskich
pocz. XX w. Liczni Chińczycy na studiach za granicą, wpływy idei rewolucyjnych
1911-12 Powstanie przeciw Mandżurom, szybki upadek cesarstwa
1912-15 Kształtowanie się systemu republikańskiego, nieudane próby przywrócenia
monarchii, zaciekła rywalizacja różnych stronnictw
1919
Decyzja odejścia w piśmie od języka klasycznego na rzecz współczesnego języka mówionego opartego na dialekcie pekińskim
lata 20. Wojny domowe; jedną z rywalizujących stron stają się komuniści
1932
Utworzenie przez Japończyków marionetkowej Mandżurii
1934-35 „Długi marsz” (12500 km) ratuje przed zagładą wojska komunistyczne
ścigane przez oddziały Chang Kaisheka
1937-45 Najazd japoński i okupacja części kraju, wyniszczające walki
1949
Zwycięstwo komunistów (wspieranych przez ZSRR) w wojnie domowej,
ucieczka rządu Chang Kaisheka (wspieranego przez USA) na Tajwan
1950
Socjalistyczne reformy w państwie, kształtowanie się systemu totalitar
nego, bliska współpraca z ZSRR
1957
Zachęta do krytykowania władz (kampania „stu kwiatów”), po czym bru
talna rozprawa z setkami tyś. ujawnionych niezadowolonych
1958-59 Polityka „Wielkiego Skoku” w celu szybkiego osiągnięcia dobrobytu. Two
rzenie komun ludowych (likwidacja własności osobistej), huty żelaza w
każdej wsi. Następuje chaos; głód 1960-62 pochłania ponad 20 min ofiar
pocz. l. 60. Zerwanie z ZSRR, początek jawnej wrogości we wzajemnych stosunkach
1964
Pierwszy próbny wybuch atomowy (19 X)
1966-68 Rewolucja kulturalna: anarchia, prześladowania inteligencji, niszczenie do
robku kulturalnego (m.in wielu zabytków), kult Mao, rozgrywki w partii
1971
Przyjęcie ChRL do ONZ, wykluczenie z ONZ przedstawicieli Tajwanu
1976
Śmierć Mao Zedonga, powolne łagodzenie reżimu
1989
Masakra studentów na placu Tien An Men (4 VI)
lata 90. Liberalizacja gospodarki, gwałtowny rozwój ekonomiczny przy zacho
waniu pełni władzy politycznej przez partię komunistyczną
Przybliżone zasady odczytywania nazw chińskich: b → p, p → pch, d → t, t → tch, j → ć, ch → czh, q → ćch,
y → j, g → k, k → kch, z → c, c → dz, zh → cz, x → ś, sh → sz, w → u, r (na początku wyraz u) → ż