rozdział i - NetPrace.pl
advertisement
Podział form handlu zagranicznego „Handel zagraniczny” to pojęcie, które obejmuje wszelkie rodzaje działalności związane z utrzymaniem stosunków gospodarczych z zagranicą. Handel zagraniczny może być rozpatrywany w dwóch znaczeniach: wąskim i szerokim. Wąskie znaczenie to jedynie sprzedaż za granicę lub zakup za granicą. Natomiast znaczenie szerokie to obroty majątkowokredytowe oraz bieżące, na które oprócz wymiany towarowej składają się zakup i sprzedaż za granicą usług oraz dóbr niematerialnych, np.: praw patentowych, licencji. Handel zagraniczny dzieli się na dwie formy. Jest to forma podstawowa, do której zalicza się import, eksport oraz handel tranzytowy, jak również forma szczególna, do której zalicza się obrót uszlachetniający i reparacyjny, obrót licencjami i know-how, franchising, leasing, transakcje wiązane, kompensacyjne i barterowe, obrót projektami inwestycyjnymi oraz inwestycje bezpośrednie. Formy podstawowe Jedną z podstawowych form handlu zagranicznego jest import. Istotą tej formy jest przywóz towarów z zagranicy w celu wykorzystania ich na rynku wewnętrznym. Nie można zapomnieć, że należy do niego również przyjęcie usług od cudzoziemców. Tą formę handlu zagranicznego należy również podzielić. Dzieli się ona na import bezpośredni oraz import pośredni. Import bezpośredni jest formą szczególnie korzystną przy zakupach surowców i półfabrykatów, gdy pod uwagę brane jest długotrwałe i regularne zaopatrzenie w te dobra, a w grę wchodzą duże ilości. Przy imporcie bezpośrednim stawiane są różne wymagania. Wymaga on między innymi utworzenia własnego działu importu, a czasem zagranicznego przedstawicielstwa firmy, znajomości rynków zagranicznych. Wskazane jest również posiadanie przez firmę magazynu towarów importowanych. Import bezpośredni ma na celu przede wszystkim oszczędność kosztów na skutek rezygnacji z usług pośrednika. Jednak wymaga on większego zaangażowania kapitału producenta i obciąża go większym ryzykiem. Drugą formą importu jest import pośredni, który staje się niezbędny, gdy dokonywany jest nieregularnie lub w niewielkich ilościach. W przypadku dokonywania zakupów w wielu krajach korzystanie z pośredników jest tańsze niż utrzymanie zagranicznych oddziałów firmy. Korzystną stroną tej odmiany importu jest możliwość uszlachetnienia towarów przed dostarczeniem ich ostatecznemu odbiorcy. Zaletami tego importu są również: stała gotowość dostaw, brak problemu poszukiwania zaopatrzenia jak również korzystniejsze ceny poprzez masowe zakupy przez firmy handlu zagranicznego. Druga podstawową formą handlu zagranicznego jest eksport, który podobnie jak import dzieli się na bezpośredni i pośredni. Eksport w przeciwieństwie do importu to wywóz towarów gotowych za granicę pochodzenia krajowego lub w znacznym stopniu przetworzonych w kraju oraz świadczenie usług cudzoziemcom. Eksport bezpośredni dóbr inwestycyjnych związany jest ze świadczeniem dodatkowych usług w zakresie doradztwa, konserwacji, napraw, co w konsekwencji wymaga ciągłego kontaktu między producentem a odbiorcą. Owy kontakt jest jak najbardziej wskazany, gdyż handel tymi dobrami odbywa się przeważnie na kredyt. Eksport bezpośredni stawia również różnorodne wymagania. Jednym z takich wymagań jest stworzenie odpowiednich podstaw organizacyjnych w przedsiębiorstwie: własny dział eksportu, zatrudnienie specjalistów w dziedzinie akwizycji, reklamy, marketingu, badania rynków zagranicznych. Wiąże się z nim większe zaangażowanie kapitału ze względu na dłuższy obieg pieniężny od sprzedaży surowców do otrzymania należności. W konsekwencji tego zwiększa się również ryzyko handlowe. Do cech wyróżniających ten rodzaj eksportu zależy zaliczyć również: dłuższą drogę zbytu niż w eksporcie pośrednim, własny magazyn wysyłkowy, własny serwis i magazyn części zamiennych, długoterminowe kredyty. Eksport pośredni polega na sprzedaży przez producenta własnych wyrobów określonej firmie zajmującej się eksportem. Producent w tym przypadku ogranicza się jedynie do postawienia do dyspozycji towaru eksportowanego. Natomiast całkowite koszty i ryzyko dalszej dystrybucji spada na pośrednika. On również przyjmuje obowiązek znalezienia klienta. W odróżnieniu od eksportu bezpośredniego eksport pośredni to przede wszystkim dobra konsumpcyjne. W tej dziedzinie działają głównie firmy średnie, które koncentrują się jedynie na produkcji. Starają się unikać składowania i sprzedaży towaru ze względu na oszczędność kapitału. Istnieje pewne niebezpieczeństwo w przypadku tej formy eksportu, polegające na nie dość intensywnym promowaniu określonych wyrobów przez firmę eksportującą. Co w rezultacie powoduje błędne informacje dla producenta o popycie na jego produkty, w konsekwencji błędne decyzje. Współpraca producenta i pośrednika może przybierać dwie formy. Pierwsza z nich polega na znalezieniu przez producenta firmy eksportowej dla realizacji zbytu towarów na rynku zagranicznym i przekazuje jej prawo do wyłącznej sprzedaży. Druga natomiast to wybranie przez producenta najlepszej aktualnej oferty i zaspokojenie popytu na określone towary zgłoszonego przez zagranicę. Trzecią ostatnią formą handlu zagranicznego jest handel tranzytowy. Tutaj obrót towarowy odbywa się za pośrednictwem firmy tranzytowej znajdującej się w kraju innym niż kraj wytworzenia i kraj odbiorcy. Ze względu na siedzibę firmy realizującej transakcję tranzytową wyróżnia się handel tranzytowy aktywny i pasywny. Aktywny handel tranzytowy występuje, gdy krajowa firma tranzytowa C sprzedaje towary wyprodukowane w kraju A do kraju B. Natomiast pasywny handel tranzytowy występuje, gdy firma tranzytowa mająca siedzibę w kraju A sprzedaje towary pochodzące z kraju, B na rynku krajowym C bądź towary krajowe sprzedaje odbiorcom w kraju B. Gdy utrudniony jest handel bezpośredni np.: ze względów politycznych wykorzystuje się wtedy właśnie handel tranzytowy. Powodem jego wykorzystania może być również trudna dostępność lub nieznajomość niektórych rynków zagranicznych. Przedmiotem handlu zagranicznego są przeważnie towary takie jak: bawełna, tytoń, duże partie towarów masowych lub produktów seryjnych. Pojawić się może również tak zwany „złożony” handel tranzytowy. Występuje on wtedy, gdy owa firma dokonuje przeróbki towarów znajdujących się w składzie celnym, lub w porcie wolnocłowym, lub tylko sortuje je, lub tylko przepakowuje. Od handlu tranzytowego należy odróżnić tranzyt rozumiany jako transport obcych towarów przez terytorium danego kraju. Ze względu na drogę przewozu i użyte środki transportu wyróżnić można: - tranzyt lądowy, - tranzyt lądowo-morski, - tranzyt morski, - tranzyt lotniczy, - tranzyt przemysłowy ( rurociągowy i przewodowy). W odróżnieniu od handlu tranzytowego, który obejmuje wyłącznie obrót towarowy, tranzyt jest formą eksportu usług. Formy szczególne Jedną z szczególnych form handlu zagranicznego jest obrót uszlachetniający i reparacyjny. Obrót uszlachetniający polega na przekazaniu określonego przedmiotu przez zleceniodawcę zagranicznemu zleceniobiorcy w celu jego uszlachetnienia, czyli zwiększenia jego wartości. Można rozróżnić dwa rodzaje obrotu: z punktu widzenia zleceniodawcy ma on charakter bierny (przekazanie do obróbki), natomiast z punktu widzenia zleceniobiorcy jest to charakter czynny (dokonanie obróbki). Ważną cechą obrotu uszlachetniającego jest fakt, że towar przez cały czas dokonywania obrotu uszlachetniającego jest własnością zleceniodawcy i po uszlachetnieniu wraca do niego lub do kraju trzeciego. Towar przekazywany do uszlachetnienia podlega odprawie celnej czasowej(warunkowej) na okres ustalony w dokumentach celnych oraz umowie o dokonanie czynności uszlachetniających. Cło jest ustalane metodą różnicową, tzn. od kwoty cła obliczanego dla towaru uszlachetnianego odejmuje się opłatę celną, której podlegają produkty nieuszlachetnione. W taki handel zaangażowanych jest przeważnie więcej krajów, np.: kraj pochodzenia, kraj przeznaczenia, kraj ostatecznego przeznaczenia, kraj przejściowego przeznaczenia, kraj tranzytowy, kraj wysyłki. Do obrotu uszlachetniającego zbliżony jest obrót reparacyjny. Polega on na wysyłaniu za granicę uszkodzonych przedmiotów w celu ich naprawy lub przyjmowaniu ich do naprawy i odsyłaniu ich z powrotem do właściciela. Kolejną formą handlu zagranicznego jest obrót licencjami i know-how. „Know-how” to wiedza techniczna, technologiczna lub organizacyjna związana z procesem wytwarzania określonego produktu. Know-how korzysta jedynie z praw ochrony wynikających z postanowień umowy zawartej miedzy stronami. Umowa licencyjna to umowa kupnasprzedaży praw wyłącznych, dzięki której posiadacz prawa wyłącznego upoważnia osobę trzecią do wykorzystania przedmiotu jego prawa wyłącznego w takich granicach rzeczowych, czasowych i terytorialnych, w jakich przewiduje to umowa. Rozróżnia się dwa rodzaje umów licencyjnych: - czyste umowy licencyjne – przedmiotem ich jest jedynie przekazanie praw patentowych, - złożone umowy licencyjne – obejmują one dodatkowo inne świadczenia ze strony sprzedającego (np.: dostawy) lub inne formy wiedzy technicznej. Ze względu na charakter transakcji wyróżnia się cztery rodzaje transakcji licencyjnych: - wyłączne i niewyłączne (ze względu na zróżnicowanie zakresu przedmiotowego i terytorialnego licencji), - pełne i niepełne (ze względu na możliwość zwężenia uprawnień licencjobiorcy w umowie), - ograniczone i nieograniczone (ze względu na czas i obszar stosowania), - czynne i bierne (w zależności od tego czy licencjodawca służy pomocą lub doradztwem we wdrożeniu licencji, czy też nie). Zapłata za licencje przybiera przeważnie formę opłaty jednorazowej, zryczałtowanej lub składa się ona z opłaty minimalnej. Może być ona również w formie niepieniężnej np.: dostawy wyrobów licencyjnych. Dzięki transakcjom licencyjnym produkty, które wcześniej były eksportowane do kraju licencjobiorcy, teraz są tam wytwarzane. W związku ze sprzedażą licencji mogą pojawić się pewne zagrożenia. Jednym z nich może być produkcja przez licencjobiorcę towarów wadliwych lub niższej jakości, co naraża na szwank reputację pierwotnego producenta. Kolejnym zagrożeniem może być możliwość konkurencji między licencjodawcą a licencjobiorcą na rynkach krajów trzecich. Wyróżnić też można korzyści dla obu stron umowy. Korzyści dla licencjobiorcy: - możliwość wytwarzania nowoczesnego produktu, - lepsze warunki konkurencyjne, - umożliwia rozwój firmy, - możliwość większych zysków, - unowocześnienie technologii, - zwiększenie oszczędności w procesie produkcji i eksploatacji, - możliwość zwiększenia eksportu, - rozwój wiedzy technicznej. Korzyści dla licencjodawcy: - korzyści finansowe ze sprzedaży gotowych wyrobów, - korzyści z wejścia na rynek nowego towaru, - rozpowszechnienie znaku towarowego, - blokada w pewnym stopniu konkurentom dostępu do rynku. Franchising to trzecia forma handlu zagranicznego. Określa się go jako odstępowanie opatentowanej technologii produkcji lub systemu usług. Biorca franchisingu prowadzi samodzielnie działalność, na którą wcześniej uzyskał licencję, ale według wskazówek dawcyBiorca określany jest mianem franczyzant, natomiast dawca to franczyzer. Wytworzone towary franczyzant sprzedaje zgodnie ze strategią określoną przez franczyzera i pod jego znakiem firmowym. Opisywana forma stosowana jest najczęściej w handlu: - samochodami, - paliwami płynnymi, - usługami hotelowymi i restauracyjnymi. Franchising posiada pewne cechy, które odróżniają go od pozostałych form handlu. Do najważniejszych z nich należą: - kredyt na wyposażenie przedsiębiorstwa, składowanie i zbyt udzielony przez franczyzera, - samodzielność franczyzanta pod względem prawnym, - możliwość fraczyznata na zawieranie wielu umów ale tylko na takie towary, które ze sobą nie konkurują, - określona strategia marketingowa określona przez franczyzera, - zakaz sprzedaży towarów konkurencyjnych wobec towarów objętych umową, - sprzedaż pod znakiem firmowym franczyzera, - wyznaczony obszar zbytu dla franczyzanta, - kampania reklamowa z udziałem franczyzera. Kolejną, czwartą szczególną formą handlu zagranicznego jest leasing. Leasing to forma najmu lub dzierżawy ruchomych środków trwałych albo nieruchomości, stwarzająca możliwość użytkowania ich bez konieczności ich nabycia. W transakcjach leasingowych biorą udział trzy strony: dawca, dostawca i biorca. Dawca to przedsiębiorstwo leasingowe, które kupuje na własność obiekty (importuje) od dostawcy (eksportera) w celu przekazania ich w formie kredytu rzeczowego biorcy (użytkownikowi) na zasadach leasingu. Biorca jest zmuszony do uiszczenia opłaty na rzecz dawcy z tytułu użytkowania przedmiotu leasingu. Można wyróżnić kilka rodzajów leasingu: - leasing pośredni – nabywanie dóbr inwestycyjnych przez wyspecjalizowane firmy od producentów i wynajem użytkownikom w kraju i za granicą, - leasing bezpośredni – prowadzony przez wytwórców danego sprzętu inwestycyjnego czy środków transportowych. W zależności od rodzaju wynajmowanych dóbr rozróżniamy: - leasing dóbr inwestycyjnych – przedmiotem wynajmu jest sprzęt inwestycyjny (maszyny, narzędzia), - leasing obiektów – przedmiotem są kompletne obiekty lub ich części (budynki, budowle, place), - leasing konsumpcyjny – przedmiotem są dobra konsumpcyjne trwałego użytku (samochody, sprzęt gospodarczy, urządzenia audiowizualne). Ze względu na charakter zobowiązań wyróżnić można: - leasing operacyjny – nakłady poniesione przez dawcę na zakup przedmiotów nie zwracają się w ramach jednego kontraktu, dawca przejmuje obowiązek konserwacji - i napraw przedmiotów, którymi mogą być np.: sprzęt budowlany, drogowy. Po wygaśnięciu umowy jej przedmiot zostaje zwrócony leasingodawcy, - leasing finansowy – przedmiot kontraktu podlega amortyzacji, jest użytkowany jedynie przez jednego biorcę, występuje długi okres umowy i trwałość stosunku umownego, po zakończeniu umowy przedmiot przechodzi na własność leasingobiorcy. Istnieje również szczególna forma leasingu zwana transakcją odwrotnego leasingu. Ma ona miejsce, kiedy właściciel przedmiotu sprzedaje go przedsiębiorstwu leasingowemu, a następnie zwiera kontrakt leasingowy na jego użytkowanie. Innymi szczególnymi formami handlu zagranicznego są transakcje wiązane oraz transakcje barterowe. Transakcje wiązane polegają na powiązaniu zakupu lub sprzedaży określonych dóbr od sprzedaży lub zakupu innych dóbr. Powiązane ze sobą umowy kupna – sprzedaży nie muszą równoważyć się wzajemnie pod względem wartościowym. Dostawy i płatności nie muszą następować w tym samym terminie, a forma sposoby zapłaty nie muszą być jednakowe. Transakcja może zachodzić między dwoma partnerami, ale może w niej uczestniczyć również trzeci partner. Wyróżnia się dwa rodzaje transakcji wymiennych: - poziome – to takie, w których sprzedaż lub kupno jednego towaru jest uzależnione od kupna lub sprzedaży innego towaru, - pionowe – to takie, w których sprzedaż lub kupno jednego towaru zagranicznego jest uzależniona od równoczesnej sprzedaży lub kupna innego towaru. Transakcje barterowe to takie, w których uczestniczą tylko dwaj partnerzy. Każdy z nich jest jednocześnie eksporterem i importerem, z czego wynika brak rozliczeń wewnątrz kraju Transakcje barterowe to towar za towar. W transakcji takiej wartość dostawy po obu stronach jest taka sama. Transakcje te zawierane są głównie przez firmy kupieckie. Towary, które są przedmiotem takiej transakcji są przeważnie gorszego gatunku lub o niższym stopniu jakości. Na kontrakt barterowy składają się: - elementy formalno porządkowe – adresy partnerów, data zawarcia umowy, prawomocne podpisy stron, - przedmiot kontraktu – przedmioty wzajemnych dostaw, cechy charakterystyczne, - przedmiot i wartość wzajemnych dostaw, - terminy dostaw, - opakowanie i oznakowanie, - warunki transportu i dokumenty transportowe, - ubezpieczenie towaru – do jakiego miejsca i na jakich warunkach, - zawiadomienie o dostawie – np.: data załadunku, przekroczenia granicy celnej, - warunki płatności, - klauzula siły wyższej – sposób zadośćuczynienia za nie dostarczony towar z powodu siły wyższej, - klauzula arbitrażowa, - inne postanowienia – np.: ewentualne zmiany poszczególnych postanowień. Towarzystwa projektów zagranicznych, które są jedną z szczególnych form handlu zagranicznego, tworzone są przez samodzielne pod względem ekonomicznym i prawnym podmioty. Tworzone są one w celu realizacji określonego przedsięwzięcia za granicą, np.: wielkie inwestycje w przemyśle lub w sektorze usług. W tym celu zostaje powołane specjalne konsorcjum. Koszty takiego projektu ponoszą jednostki uczestniczące w nim. Po upływie określonej fazy rozruchu obowiązuje zasada samofinansowania się przedsięwzięcia. W większości przypadków, gdy kończy się okres obowiązywania koncesji na działalność w kraju, owe przedsięwzięcie jest wykupywane przez instytucje państwowe za uzgodnioną cenę. Do konsorcjum mogą należeć osoby fizyczne i prawne, w zależności od rodzaju i zakresu przedsięwzięcia. Mogą to być: - inicjatorzy projektu, ponoszący odpowiedzialność za tworzenie towarzystwa, - dostawcy kraju eksportującego i jednocześnie wykonawcy projektu, - odbiorcy projektu, zapewniający wykorzystanie zdolności produkcyjnych, - instytucje finansowe, badające ryzyko inwestycyjne w kraju realizacji, - towarzystwa ubezpieczeniowe, chroniące przed ryzykiem gospodarczym i politycznym w kraju inwestowania, - pozostałe osoby zainteresowane projektem, np.: dostawcy surowców. Przedsięwzięcia są przeważnie bardzo ryzykowne. Ich minimalizacja jest możliwa jedynie przy zastosowaniu odpowiednich zabezpieczeń o charakterze instytucjonalnym i technicznym jak również przy ścisłym współdziałaniu członków towarzystwa. Szczególną formą handlu zagranicznego są również instytucje bezpośrednie. Jest to forma długoterminowej lokaty kapitału za granicą. Polega ona na stworzeniu w obcym kraju nowego przedsiębiorstwa i wyposażeniu go w kapitał zakładowy. Pojawia się również możliwość kontraktowania zagranicznego przedsiębiorstwa przez wykupienie odpowiedniej liczby akcji. Do inwestycji zalicza się też udzielenie kredytów zagranicznym przedsiębiorstwom. Z inwestycji bezpośrednich może wynikać wiele korzyści, np.: - niższe koszty płac za granica niż w kraju, - obecność na rynku zbytu za granicą, - zdobywanie nowych rynków zbytu, - tańsze surowce, - niższe koszty transportu do odbiorców, - ulgi podatkowe w kraju inwestowania. Oprócz korzyści można spotkać również niekorzystne skutki inwestycji, np.: - ograniczenie, w niektórych okolicznościach, transferu zysków, - ryzyko polityczne, - możliwość dyskryminacji – konkurencja dla własnego kraju. Dzięki przedstawionym korzyściom i niekorzyściom powstają cztery grupy motywów inwestowania za granicą. Motywy: - zbytu, - zaopatrzenia, - obniżki kosztów, - ochrony środowiska.
