3. Rynek, czyli w poszukiwaniu równowagi

3. Rynek, czyli w poszukiwaniu
równowagi
Rynek to miejsce spotkania sprzedawców i kupuj¹cych, gdzie kszta³tuje siê cena
danego produktu. Uczniowie i uczennice poznaj¹ zasady funkcjonowania gospodarki rynkowej, dowiaduj¹ siê, jak dzia³a prawo poda¿y i popytu, poznaj¹ ró¿ne
rodzaje rynków. Ucz¹ siê, na czym polega konkurencja, co to s¹ praktyki monopolistyczne, a tak¿e zastanawiaj¹ siê, jakie czynniki wp³ywaj¹ na wielkoœæ poda¿y
i popytu. Analizuj¹ te¿, jak¹ rolê we wspó³czesnej gospodarce rynkowej odgrywa
konsument – to w³aœnie jego decyzje kszta³tuj¹ poda¿, a zatem sposób wykorzystania dostêpnych zasobów. Producenci staraj¹ siê jednak nie tylko zaspokajaæ
potrzeby konsumentów, ale tak¿e je tworzyæ. Na lekcji uczniowie dowiaduj¹ siê,
jakie prawa maj¹ konsumenci i w jaki sposób mog¹ ich broniæ.
CELE LEKCJI WYNIKAJ¥CE Z PODSTAWY PROGRAMOWEJ
Uczeñ:
25.3) charakteryzuje gospodarkê rynkow¹ (prywatna w³asnoœæ, swoboda gospodarowania, d¹¿enie do zysku, konkurencja, przedsiêbiorczoœæ);
25.4) wyjaœnia dzia³anie prawa poda¿y i popytu oraz ceny jako regulatora
rynku; analizuje rynek wybranego produktu i wybranej us³ugi.
PO ZAJÊCIACH UCZEÑ/UCZENNICA POTRAFI
• wymieniæ g³ówne zasady wolnego rynku;
• wyjaœniæ, na czym polega prawo poda¿y i popytu;
• podaæ przyk³ady czynników, które wp³ywaj¹ na cenê;
• zgromadziæ informacje na temat rynku wybranego produktu lub us³ugi.
C z ³ o w i e k
w
g o s p o d a r c e
r y n k o w e j
155
METODY PRACY
•
•
•
•
• miniwyk³ad
• rozmowa nauczaj¹ca
burza mózgów
gra symulacyjna
praca w parach lub grupach
praca z tekstem
ŒRODKI DYDAKTYCZNE
• opakowania po jogurcie lub kartoniki symbolizuj¹ce jogurty (ich liczba
musi byæ dziesiêæ razy wiêksza ni¿ liczba uczniów w klasie)
JAK PRZEPROWADZIÆ ZAJÊCIA?
WPROWADZENIE
1. „Sk¹d siê bierze cena?” (burza mózgów). Zapytaj, sk¹d siê bierze cena?
Wszystkie odpowiedzi uczniów i uczennic zapisuj na tablicy. Poproœ, by przeczytali
tekst „Sk¹d siê bierze cena?” (cz. 2., s. 115), a nastêpnie poprawili lub ewentualnie
uzupe³nili swoje wczeœniejsze odpowiedzi.
2. „Gra «Pyszne jogurty»” (gra symulacyjna). Powiedz uczniom i uczennicom, ¿e
w czasie zajêæ poznaj¹ podstawowe mechanizmy gospodarki rynkowej. Wyjaœnij
zasady gry „Pyszne jogurty” (cz. 2., s. 115–116). Nastêpnie podziel klasê na dwie
grupy – jedna z nich wcieli siê w rolê konsumentów, a druga – producentów jogurtów o nazwie „Pychota”. Ka¿dy z konsumentów ma do dyspozycji 10 z³otych,
które chce przeznaczyæ na zakupy. Z kolei ka¿dy producent mo¿e sprzedaæ maksimum 10 jogurtów. Cena jogurtu nie jest odgórnie ustalona. Pozwól uczniom na
dokonanie zakupu i sprzeda¿y dowolnej liczby jogurtów w dowolnej cenie (na dokonanie transakcji maj¹ 3–4 minuty). Ka¿da z transakcji notowana bêdzie na tablicy
przez dwóch „sekretarzy” (ile jogurtów i w jakiej cenie zosta³o sprzedanych lub
kupionych). Po up³ywie czasu przerwij grê i zwróæ siê do „sekretarzy”, aby obliczyli
wyniki i podali, ile jogurtów sprzedano i w jakiej cenie.
PrzeprowadŸ drug¹ rundê gry, zmieniaj¹c jej za³o¿enia – konsumenci na zakup
jogurtów maj¹ teraz 20 z³otych, podczas gdy producenci dysponuj¹ tak¹ sam¹ liczb¹
produktów. Po dokonaniu transakcji „sekretarze” informuj¹, w jakich cenach by³y
tym razem kupowane jogurty. WprowadŸ pojêcia popytu i poda¿y, a póŸniej zapytaj, kto w trakcie gry reprezentowa³ „stronê popytu”, a kto „stronê poda¿y”.
Spróbujcie wyjaœniæ wspólnie, jak w drugiej rundzie zmieni³a siê cena jogurtu
w wyniku wzrostu popytu przy niezmienionej poda¿y. W podsumowaniu æwiczenia porozmawiajcie, jaka bêdzie reakcja producentów na wzrost ceny. Czy – jeœli
bêd¹ mieli tak¹ mo¿liwoœæ – zwiêksz¹ teraz iloœæ jogurtów, czy j¹ ogranicz¹? Poproœ
o uzasadnienie opinii. Wyjaœnij, ¿e gra ilustruje funkcjonowanie wolnego rynku:
mechanizm dopasowywania siê za poœrednictwem zmiany cen poda¿y do popytu.
Powiedz, ¿e na rynku tak¿e popyt dostosowuje siê do wielkoœci poda¿y: jeœli ceny
spadaj¹, konsumenci chc¹ kupowaæ wiêcej. Zaznacz jednak, ¿e funkcjonowanie
mechanizmów rynkowych ukazane zosta³o w grze w sposób uproszczony, natomiast w rzeczywistoœci jest o wiele bardziej skomplikowane. Warto te¿ wyjaœniæ,
¿e zwykle na prawdziwym rynku podmioty gospodarcze dzia³aj¹ w warunkach
Zeszyt
ćwiczeń 2
s. 48
ćw. 2
156
C z ³ o w i e k
w
g o s p o d a r c e
r y n k o w e j
niepewnoœci i braku informacji, na przyk³ad nie wiadomo, ilu producentów oferuje
dobro, którego potrzebujemy, jaka jest jakoœæ ich produktów, gdzie mo¿na to kupiæ
najtaniej, ilu nabywców czeka na to samo dobro.
Na zakoñczenie zapisz na tablicy pojêcia zwi¹zane z rynkiem: konsument, cena,
transakcja, konkurencja, poda¿, popyt itp.
ROZWINIÊCIE
Zeszyt
ćwiczeń 2
s. 49
ćw. 3
3. „Wszêdzie rynek” (rozmowa nauczaj¹ca, praca z tekstem). Poproœ o podanie
przyk³adów ró¿nych rynków, na których transakcji dokonuj¹ sami uczniowie i ich
rodzice. Zapytaj uczniów, jak rozumiej¹ pojêcie „rynek” – poproœ, by ka¿dy dokoñczy³ zdanie „Rynek to…”. Teraz uczniowie powinni zapoznaæ siê z tekstem „Wszêdzie rynek” (cz. 2., s. 116–117) oraz „Wolny rynek” (ramka na s. 117) i sprawdziæ,
na ile trafna by³a ich definicja. Zaproponuj tak¿e, by zajrzeli do zamieszczonego na
koñcu podrêcznika s³owniczka.
4. „Prawo popytu i poda¿y” (miniwyk³ad). Przedstaw wiadomoœci zawarte w tekœcie „Prawo poda¿y i popytu” (cz. 2., s. 118–119) oraz poproœ uczniów, by na tej
podstawie w punktach opracowali notatkê. Wyjaœnij im ewentualne w¹tpliwoœci,
a nastêpnie wyt³umacz, w jaki sposób konstruuje siê na wykresie krzywe popytu
i poda¿y (mo¿esz te¿ im zaproponowaæ æwiczenie online „Popyt i poda¿ na wykresie”). Teraz nanieœcie razem na wykres ceny oraz wielkoœci popytu i sprzeda¿y
jogurtów (gra „Pyszne jogurty”). SprawdŸ, czy uczniowie potrafi¹ przewidzieæ, co
siê stanie z krzywymi, gdy zmniejsz¹ siê zasoby pieniê¿ne nabywców lub gdy na
przyk³ad spadnie produkcja jogurtów z powodu choroby krów. Podsumowuj¹c to
æwiczenie, wspólnie wymieñcie g³ówne czynniki wp³ywaj¹ce na cenê.
5. „Rynki wokó³ nas” (projekt zespo³owy). Jeœli uczniowie bêd¹ zainteresowani zjawiskami dotycz¹cymi wolnego rynku, zaproponuj im realizacjê projektu. Bêd¹ mieli
okazjê przyjrzeæ siê wybranemu rynkowi jakiegoœ dobra lub us³ugi – zbadaæ poda¿,
zebraæ informacje na temat popytu, sprawdziæ ceny i obserwowaæ ich zmiany. Projekt powinien byæ zrealizowany wed³ug wskazówek na s. 121 oraz zamieszczonych
w koñcu podrêcznika („Projekt dla ka¿dego”, s. 192).
ZAKOÑCZENIE
Zeszyt
ćwiczeń 2
s. 50
ćw. 4, 5
6. „Wiadomoœæ dobra czy z³a?” – podsumowanie (praca w parach). Poproœ uczniów
i uczennice, aby przeczytali tytu³y artyku³ów w jednym z serwisów gospodarczych
i pracuj¹c w parach, spróbowali w ka¿dym przypadku wskazaæ, jakiego rynku ta
wiadomoœæ dotyczy, oraz oceniæ, czy jest to wiadomoœæ dobra, czy z³a dla gospodarki
(lub rynku), konsumentów i producentów danego towaru lub us³ugi (æwiczenie na
s. 120).
7. Praca domowa. Poleæ uczniom i uczennicom, by uwa¿nie przyjrzeli siê rysunkowi
„mrówki obywatelskiej” w lekcji o rynku i spróbowali zinterpretowaæ s³owa przez
ni¹ wypowiedziane.
ÆWICZENIA DODATKOWE
« „Konkurencja a monopole” (rozmowa nauczaj¹ca, minidyskusja). Przedyskutuj z uczniami i uczennicami decyzje producentów na rynku konkurencyjnym.
Na podstawie tekstu „Konkurencja a monopole” (s. 119) omów zjawisko konku-
C z ³ o w i e k
w
g o s p o d a r c e
r y n k o w e j
rencji i jego wp³yw na rynek. W razie potrzeby siêgnij do przyk³adów dotycz¹cych produktów dobrze znanych uczniom i uczennicom. Porozmawiajcie o znaczeniu konkurencji w gospodarce rynkowej oraz zak³óceñ mechanizmów rynkowych powodowanych przez monopole i oligopole. Wyjaœnij, ¿e we wspó³czesnej gospodarce bardzo czêsto wystêpuje konkurencja monopolistyczna, tj. sytuacja, gdy wielu sprzedawców tego samego produktu (np. nart czy spodni)
stara siê mu nadaæ indywidualne cechy, by konsument mia³ poczucie, ¿e jest on
wyj¹tkowy. Dziêki temu takie quasi-monopole, np. Levi-Strauss i Lee na rynku
d¿insów, mog¹ swobodnie dyktowaæ swoje ceny i warunki sprzeda¿y. Zapoznaj
uczniów i uczennice z okreœleniem „niewidzialna rêka rynku” wprowadzonym
przez Adama Smitha. Czy rzeczywiœcie mechanizm rynkowy zawsze dzia³a bezb³êdnie? Poproœ o przyk³ady takich niekorzystnych skutków dzia³ania rynku lub
sam je podaj (np. ma³o ambitne amerykañskie filmy wypieraj¹ z rynku kino
europejskie albo ma³e sklepy osiedlowe upadaj¹ z powodu ekspansji supermarketów).
« „Czy rynkowi mo¿na zaufaæ?” (minidyskusja). Zapytaj, co to znaczy, ¿e „rynek jest najlepszym regulatorem gospodarki”. Gdy upewnisz siê, ¿e uczniowie
i uczennice rozumiej¹ zasadê „niewidzialnej rêki rynku”, porozmawiajcie, czy zawsze dzia³a ona bezb³êdnie. Przypomnij im wielki kryzys gospodarczy z prze³omu
lat 20. i 30. Porozmawiajcie te¿ o tym, jakie dziedziny ¿ycia pañstwo powinno
otoczyæ szczególn¹ trosk¹, tak aby nie tylko rynek decydowa³ o wielkoœci poda¿y
i wysokoœci cen pewnych dóbr czy us³ug.
157