zmiana dochodu bieżącego. KSK

1
Witam Państwa na wykładzie z MAKROEKONOMII II,
:)…
2
KONS UMPCJA
(MIKROEKONOMICZNE PODSTAWY MAKROEKONOMII –
ZACHOWANIA KONSUMENTÓW)
3
1. NOWOCZESNA TEORIA KONSUMPCJI
Studiując podstawy ekonomii, zakładalismy, że konsumpcja, Cpl,
w sposób liniowy zależy od dochodu do dyspozycji, Yd:
Cpl = Ca+KSK•Yd.
gdzie:
KSK – krańcowa skłonność do konsumpcji (0<KSK<1).
4
Otóż, obserwując zmiany dochodu do dyspozycji i wielkości wydatków konsumpcyjnych w Stanach Zjednoczonych, z pomocą
statystyki można oszacować parametry takiej KEYNESOWSKIEJ
FUNKCJI KONSUMPCJI:
Ca = -753, KSK = 0.94.
Innymi słowy, dla Stanów Zjednoczonych
Cpl = -753 + 0,94•Yd.*
------* Zob. Dornbusch, Fischer, Startz, Macroeconomics, McGrawHill 2003, s. 337.
5
Dla Stanów Zjednoczonych:
Cpl = -753 + 0,94•Yd.
Analiza danych statystycznych ujawnia, że zwiększeniu się dochodu do dyspozycji o 1 $ towarzyszy wzrost konsumpcji o 0,94 $.
Jednakże te WYNIKI OBSERWACJI NIE POTWIERDZAJĄ TEORII W PEŁNI...
Zmiany dochodu do dyspozycji per capita i wydatków na konsum-6
pcję per capita są PODOBNE, LECZ NIE TAKIE SAME. Poniższy
rysunek dotyczy Stanów Zjednoczonych.
Realne wydatki na konsumpcję per capita a dochód do dyspozycji
(USA, 1957-2002)
Mimo silnej zależności obu zmiennych zmiany wydatków na konsumpcję
wahają się SŁABIEJ niż wielkość dochodu do dyspozycji. W SZCZEGÓL-
NOŚCI ZWYKLE KONSUMPCJA SŁABO REAGUJE NA
CHWILOWE SKRAJNE WYCHYLENIA DOCHODU.
Źródło: Dornbusch, Fischer, Startz, Macroeconomics, McGrawHill 2003, s. 336.
Realne wydatki na konsumpcję per capita a dochód do dyspozycji
(USA, 1957-2002)
7
Mimo silnej zależności obu zmiennych zmiany wydatków na konsumpcję wahają się slabiej niż wielkość dochodu. W szczególności konsumpcja zwykle
słabo reaguje na przejściowe zmiany dochodu.
Zob. Dornbusch, Fischer, Startz, Macroeconomics, McGrawHill 2003, s. 336.
Analiza danych statystycznych ujawnia także, iż TRWA-
ŁE zmiany dochodu powodują bardzo podobne zmiany
wielkości konsumpcji (KSKD, dotycząca dochodu długookresowego, jest znaczna). W przypadku dochodu krótkookresowego jest jednak inaczej (KSKK, dotycząca przejściowych
zmian dochodu, jest mała…).
8
PRZYKŁAD:
Przejściowa (dotycząca jednego roku) podwyżka podatków z 1968
r., mająca wyhamować wzrost gospodarczy napędzany wydatkami
na wojnę w Wietnamie i zapobiec inflacji - wbrew oczekiwaniom NIE spowodowała istotnego zmniejszenia wydatków konsumpcyjnych Amerykanów.
9
Dalej, obserwacja ujawnia również, że rozmiary wydatków na
konsumpcję per capita w okresie „t-1” i w okresie „t” są PRAWIE
IDENTYCZNE. Poziom wydatków konsumpcyjnych per capita w
danym kwartale jest niemal równy konsumpcji w poprzednim
kwartale skorygowanej o niewielką wartość, odpowiadającą
wzrostowi gospodarczemu. Dla Stanów Zjednoczonych:
Ct=22,75$+1,004Ct-1*.
Okazuje się, że prywatne WYDATKI KONSUMPCYJNE
SĄ BARDZO STABILNE... Zmodyfikowany o skutki wzrostu gospodarczego poziom konsumpcji w poprzednim okresie niemal dokładnie wyjaśnia bieżący poziom konsumpcji.
----------
* Zob. Dornbusch, Fischer, Startz, Macroeconomics, McGrawHill 2003, s. 336.
10
Te wyniki obserwacji były przyczyną powstania teorii konsumpcji
alternatywnych w stosunku do teorii tradycyjnej. Chodzi o:
1. TEORIĘ CYKLU ŻYCIA KONSUMENTA (Franco Modigliani).
2. TEORIĘ DOCHODU PERMANENTNEGO (Milton Friedman).
11
Te wyniki obserwacji były przyczyną powstania teorii konsumpcji
alternatywnych w stosunku do teorii tradycyjnej. Chodzi o:
1. TEORIĘ CYKLU ŻYCIA KONSUMENTA (Franco Modigliani).
2. TEORIĘ DOCHODU PERMANENTNEGO (Milton Friedman).
Ich autorzy podkreślali znaczenie (odpowiednio):
przewidywania przez konsumenta POZIOMU DOCHODU W
CIĄGU JEGO CAŁEGO ŻYCIA.
oraz:
decyzji konsumentów, chcących – mimo wahań dochodu w ciągu całego życia UTRZYMAĆ STAŁY POZIOM
DOBROBYTU.
12
1. TEORIA CYKLU ŻYCIA KONSUMENTA (Franco Modigliani).
2. TEORIA DOCHODU PERMANENTNEGO (Milton Friedman).
W praktyce teorie te zostały SCALONE. Powstała w ten sposób
„HIPOTEZA CYKLU ŻYCIA I DOCHODU PERMANENTNEGO”, czyli tzw. NOWOCZESNA TEORIA KONSUMPCJI.
Pozbawiona jest ona części słabości tradycyjnej teorii konsumpcji.
Przekonamy się jednak, że prosta teoria keynesowska nadal wyjaśnia znaczną część zachowań konsumentów.
13
Zgodnie z NOWOCZESNĄ TEORIĄ KONSUMPCJI gospodarstwa
domowe USIŁUJĄ PRZEWIDZIEĆ POZIOM SWOICH DOCHODÓW W DŁUGIM OKRESIE, a także DŁUGOOKRESOWO
PLANUJĄ KONSUMPCJĘ I OSZCZĘDNOŚCI, chcąc znaleźć
najlepszą czasową strukturę konsumpcji w ciągu całego życia.
Ludzie CENIĄ przy tym STABILNOŚĆ. Nie chcą konsumować
bardzo dużo w jednych latach i bardzo mało w innych latach i starają się utrzymywać wydatki konsumpcyjne na stałym poziomie.
To się nazywa „WYGŁADZANIE KONSUMPCJI” (ang.
consumption smoothing).
14
Dlaczego ludzie „WYGŁADZAJĄ KONSUMPCJĘ”?
Wzrost konsumpcji o daną wielkość mniej cieszy niż boli spadek
konsumpcji o taką samą wielkość. Przyczyną jest MALEJĄCA
KRAŃCOWA UŻYTECZNOŚĆ KONSUMPCJI.
W efekcie w długim okresie LUDZIE PRÓBUJĄ UTRZYMYWAĆ
STABILNY POZIOM KONSUMPCJI.
15
Kiedy krańcowa użyteczność konsumpcji maleje, dany przyrost
konsumpcji (A) mniej cieszy (F), niż boli (G>F!) spadek konsumpcji o taką samą wielkość (B=A).
U(C)
U*
F
G
A
B
C*
C
W efekcie w długim okresie LUDZIE PRÓBUJĄ UTRZYMYWAĆ STABILNY POZIOM KONSUMPCJI.
16
PRZYKŁAD:
Oto przypadek dwudziestolatka, który zamierza pracować do 65 roku życia, sądzi, że umrze w wieku ok. 80 lat, a przewidywany przezeń przeciętny roczny dochód z pracy (DOCHÓD PERMANENTNY) (w okresie pracy) wynosi 30 000$. Zgodnie z nowoczesną teorią
konsumpcji planowane roczne wydatki konsumpcyjne kogoś takiego
wyniosą:
Cpl = (WL/NL)•YL, gdzie:
Cpl – planowane roczne wydatki na konsumpcję.
WL – liczba planowanych dalszych lat pracy.
NL – liczba planowanych dalszych lat życia.
YL – przewidywany przeciętny roczny dochód z pracy (DOCHÓD
PERMANENTNY).
A zatem:
Cpl = (WL/NL)•YL = (65-20)/(80-20)•30 000$ = (45/60)•30 000$ = 22
500 $.
17
A zatem, zgodnie z nowoczesną teorią konsumpcji poziom wydatków na konsumpcję nie zmienia się w ciągu całego „dorosłego”
życia konsumenta. W trakcie pracy zawodowej, która trwa WL
lat, konsument oszczędza, gromadząc aktywa. Po zaprzestaniu
pracy wykorzystuje je przez (NL–WL) lat. Wartość jego aktywów
spada do zera w momencie śmierci.
18
Dochód osiągany w ciągu całego życia, konsumpcja, oszczędności i
wielkość majątku w modelu cyklu życia.
Poziom wydatków na konsumpcję, C, nie zmienia się w ciągu całego
„dorosłego” życia konsumenta. W trakcie pracy zawodowej, która trwa
WL lat, konsument oszczędza, gromadząc aktywa. Po zaprzestaniu pracy wykorzystuje je przez (NL–WL) lat. Wartość jego aktywów, WR, spada do zera w momencie śmierci.
Zob. Dornbusch, Fischer, Startz, Macroeconomics, McGrawHill 2003, s. 340.
19
C=WL/NL•YL=(65-20)/(80-20)•30 000$=45/60•30 000$=22 500 $.
Zauważmy, że
KSK = WL/NL!
Wynika stąd, że przeciętna dla całej gospodarki KSK, czyli
WL/NL, zmienia się zależnie od struktury wiekowej społeczeństwa. Wszak WL i NL zależą od wieku konsumenta.
20
C=WL/NL•YL=(65-20)/(80-20)•30 000$=45/60•30 000$=22 500 $.
Zauważmy, że
KSK = WL/NL!
Wynika stąd, że przeciętna dla całej gospodarki KSK, czyli
WL/NL, zmienia się zależnie od struktury wiekowej społeczeństwa. Wszak WL i NL zależą od wieku konsumenta. Popatrzmy:
KSK z dochodu permanetnego naszego 20-latka wynosiła WL/NL
= 45/60 = 0,75. Gdyby decyzję o wielkości rocznej konsumpcji tej
samej osobie przyszło podejmować w wieku 50 lat, KSK tej osoby
wyniosłaby WL/NL = 15/30 = 0,5.
21
Zauważmy, że zgodnie z NOWOCZESNĄ TEORIĄ KONSUMPCJI KSK z dochodu permanentnego jest duża, a z dochodu „chwilowego” – mała. WSZAK PRZEJŚCIOWY WZROST DOCHODU
ZWIĘKSZA DOCHÓD „PERMANENTNY” W MAŁYM STOPNIU. W efekcie w roku, w którym doszło do przejściowego wzrostu
dochodu, wydatki konsumpcyjne wzrastają w niewielkim stopniu...
22
Po chwilowym wzroście dochodu o A dochód permanentny wzrasta
o A/WL, więc wydatki konsumpcyjne rosną o:
(WL/NL)•A/WL=A/NL.
(Wszak: Cpl=(WL/NL)•YL).
Po chwilowym wzroście dochodu wielkość wzrostu rocznej konsumpcji znajdziemy, DZIELĄC ÓW CHWILOWY WZROST DOCHODU (A) PRZEZ POZOSTAŁĄ KONSUMENTOWI DO PRZEŻYCIA LICZBĘ LAT (NL).
23
PRZYKŁADY:
1.
Nasz 20-latek odnotował wzrost dochodu permanentnego o 3000$
rocznie. KSK z dochodu permanentnego wynosi w jego przypadku
WL/NL = KSKD = (65-20)/(80-20) = 45/60 = 0,75. W efekcie jego
wydatki konsumpcyjne wzrosną o 0,75•3000$ = 2250 $.
2.
Nasz 20-latek odnotował przejściowy wzrost dochodu o 3000$.
Jego dochód permanentny rośnie o 3000$/(65-20), a konsumpcja
zwiększa się o (65-20)/(80-20)•3000$/(65-20)=3000$/(80-20)=50$.
KSK z dochodu krótkookresowego (50$/3000$) jest zatem równa:
1/NL = 1/(80-20) = 1/60 = 0,01(6).
24
Ustaliliśmy wlasnie, że ZGODNIE Z NOWOCZESNĄ TEORIĄ
KONSUMPCJI KSKD Z DOCHODU PERMANENTNEGO JEST
DUŻA, A KSKK Z DOCHODU KRÓTKOOKRESOWEGO –
MAŁA.
Nic dziwnego, że w krótkim okresie dochód do dyspozycji zachowuje się inaczej niż wydatki konsumpcyjne. Otóż TYLKO TRWAŁE ZMIANY DOCHODU POWODUJĄ ANALOGICZNE ZMIANY KONSUMPCJI, PONIEWAŻ TYLKO ONE
ZOSTAJĄ UZNANE ZA ZMIANY DOCHODU PERMANENTNEGO.
25
Dalej, zgodnie z NOWOCZESNĄ TEORIĄ KONSUMPCJI także
KSKW ze zmiany majątku (ang. wealth) jest równa KSKK z
dochodu krótkookresowego, czyli – mała. WZROST WARTOŚCI
MAJĄTKU MA przecież CHARAKTER JEDNORAZOWY i nie
ma żadnej gwarancji, że będzie się powtarzał.
Zatem w celu ustalenia spowodowanej zmianą wartości
majątku odpowiedniej zmiany KONSUMPCJI należy przyrost
wartości posiadanego przez konsumenta majątku podzielić przez
pozostałą konsumentowi do przeżycia liczbę lat. Zmiana KONSUMPCJI okazuje się wtedy względnie niewielka. W efekcie w
roku, w którym doszło do wzrostu majątku, wydatki konsumpcyjne wzrastają w niewielkim stopniu. KSK ze zmiany majątku
okazuje się mała.
26
PRZYKŁAD:
Nasz 20-latek odnotował wzrost wartości posiadanych akcji o
3000$. Oznacza to wzrost KONSUMPCJI o 3000$/(80- 20), czyli o
50$. Jego KSKW ze wzrostu wartości majątku wynosi zatem (znowu):
1/NL =0,01(6).
Wniosek: hossa na giełdzie w niewielkim stopniu zwiększy wydatki
obywateli na konsumpcję.
Obserwacja potwierdza, że KSK z przyrostu majątku
spowodowanego hossą na giełdzie jest niewielka...
27
UWAGA!
Jest tak, że NOWOCZESNA TEORIA KONSUMPCJI wyjaśnia
zmiany wydatków na dobra konsumpcyjne nietrwałego użytku
(np. strzyżenie, chleb). Natomiast wydatki na dobra konsumpcyjne
trwałego użytku (np. samochód, komputer, meble) wymagają
osobnego wytłumaczenia.
Dlaczego?
28
Wydatki na dobra konsumpcyjne trwałego użytku są jak inwestycje. Jak w przypadku inwestycji ich efektem jest długookresowy
strumień usług dobra świadczonych na rzecz jego posiadacza.
Nie ma sensu równomiernie rozkładać w czasie („wygładzać”)
wydatków na zakup takich dóbr Z powodu ich RÓŻNEJ (czasem
nieprzewidywalnej) „długości życia” „wygładzenie” wydatków nie
ustabilizuje poziomu użyteczności czerpanej przez właściciela z
nabytych dóbr. Skoro tak, to wydatki te nie są równomiernie
rozkładane w czasie.
29
W efekcie wydatki na dobra konsumpcyjne trwałego użytku zależą
od podobnych czynników jak wydatki inwestycyjne.
Na przykład, na ich wielkość silnie wpływają zmiany stopy procentowej. Dotyczy to zwłaszcza krajów, w których można łatwo zaciągnąć kredyt.
30
Teraz rozbudujemy nowoczesną teorię konsumpcji, uwzględniając
różne dodatkowe aspekty zachowania konsumentów, które mają
związek z NIEPEWNOŚCIĄ...
31
2. KONSUMPCJA I OSZCZĘDNOŚCI A NIEPEWNOŚĆ.
2.1. Przyczyny stabilności wydatków konsumpcyjnych (rola
niepewności).
Zauważmy , że – JEŚLI TYLKO DOCHÓD PERMANENTNY DA
SIĘ USTALIĆ - zgodnie z nowoczesną teorią konsumpcji wydatki na konsumpcję nie zmieniają się w ciągu całego „dorosłego” życia konsumenta. Zmiany poziomu wydatków konsumpcyjnych są
powodowane wyłącznie przez NIEOCZEKIWANE zmiany dochodu permanentnego.
Zmiany poziomu wydatków konsumpcyjnych są powodowane
wyłącznie przez NIEOCZEKIWANE zmiany dochodu
permanentnego.
Innymi słowy:
32
Clc-pih = ,
gdzie:
Clc-pih - zmiana wydatków konsumpcyjnych wyjaśniana przez
nowoczesną teorię (ang. life cycle and permanent income hypothesis).
 - losowa zmiana wielkości wydatków konsumpcyjnych.
 = Clc-pih jest losowa, bo powodująca ją zmiana dochodu permanentnego, ΔYL, też jest losowa (Clc-pih=KSKD•ΔYL).
33
Clc-pih = ,
Wyjaśnilismy oto zaskakującą stabilność konsumpcji, opisaną
wcześniej („poziom konsumpcji w poprzednim okresie, zmodyfikowany o skutki wzrostu, niemal dokładnie wyjaśnia bieżący poziom konsumpcji”).
34
Niemniej, obserwacja pokazuje, że wydatki konsumpcyjne reagują
ZA MOCNO na przewidywalne zmiany dochodu. To się nazywa
„NADMIERNA WRAŻLIWOŚĆ” (ang. EXCESS SENSITIVITY)
konsumpcji.
Zgodnie z nowoczesną teorią konsumpcji takie zmiany dochodów
powinny zostać uwzględnione przy szacowaniu dochodu permanentnego.
35
Z drugiej strony wyniki obserwacji świadczą także o ZBYT SŁABEJ
reakcji konsumpcji na nieoczekiwane zmiany dochodów. Tym razem
chodzi o „NADMIERNE WYGŁADZENIE” (ang. EXCESS
SMOOTHNESS) konsumpcji. Zgodnie z teorią tradycyjną takie
zmiany powinny silniej wpłynąć na wielkośc konsumpcji.
36
„Nadmierna wrażliwość” i „nadmierne wygładzenie” zdają się
świadczyć, że
ANI DOCHÓD PERMANENTNY ANI DOCHÓD BIEŻĄCY NIE
JEST JEDYNYM CZYNNIKIEM WYJAŚNIAJĄCYM ZACHOWANIE WYDATKÓW KONSUMPCYJNYCH.
37
DOCHÓD PERMANENTNY NIE JEST JEDYNYM CZYNNIKIEM WYJAŚNIAJĄCYM ZACHOWANIE WYDATKÓW KONSUMPCYJNYCH. Oto wyjaśnienie tego zjawiska:
C=Ctrad+Clc-pih=λ•KSK•YD+(1-λ)•,
(1)
gdzie:
C - cała zmiana konsumpcji w danym okresie.
Ctrad - część tej zmiany wyjaśniana przez tradycyjną teorię konsumpcji.
Clc-pih - część tej zmiany wyjaśniana przez nowoczesną teorię konsumpcji.
YD - zmiana dochodu bieżącego.
KSK - krańcowa skłonność do konsumpcji.
λ - (lambda) odsetek populacji zachowujący się zgodnie z modelem
tradycyjnym.
(1-λ) - odsetek populacji zachowujący się zgodnie z modelem nowoczesnym.
 - losowa zmiana wielkości wydatków konsumpcyjnych.
38
C=Ctrad+Clc-pih=λ•KSK•YD+(1-λ)•,
(1)
Po 2000 r. w Stanach Zjednoczonych estymacja równania (1) daje
wynik C=0,523•YD, co sugeruje, że OKOŁO POŁOWY zachowania wydatków konsumpcyjnych da się wyjaśnić zmianami bieżącego dochodu, a nie zmianami dochodu permanentnego.*
----------*Zob. Dornbusch, Fischer, Startz, Macroeconomics, McGrawHill 2003, s.
346.
39
A zatem w USA około połowy zachowania wydatków konsumpcyjnych da się wyjaśnić zmianami bieżącego dochodu, a nie zmianami
dochodu permanentnego. Dlaczego tak jest? Oto przyczyny:
1.
„BARIERA PŁYNNOŚCI”, z którą mają do czynienia konsumenci
(ang. liquidity constraint).
„Bariera płynności” - chcący utrzymać bieżący poziom
konsumpcji konsument nie jest w stanie zaciągnąć pożyczki, która ma zostać spłacona z wyższych dochodów przyszłych.
40
A zatem w USA około połowy zachowania wydatków konsumpcyjnych da się wyjaśnić zmianami bieżącego dochodu, a nie zmianami
dochodu permanentnego. Dlaczego tak jest? Oto przyczyny:
1.
„BARIERA PŁYNNOŚCI”, z którą mają do czynienia konsumenci
(ang. liquidity constraint).
„Bariera płynności” - chcący utrzymać bieżący poziom
konsumpcji konsument nie jest w stanie zaciągnąć pożyczki, która ma zostać spłacona z wyższych dochodów przyszłych.
2.
„KRÓTKOWZROCZNOŚĆ KONSUMENTÓW” (ang. myopia).
„Krótkowzroczność” konsumentów - konsumenci często
nie interesują się zdarzeniami, które mogą wpłynąć na
poziom ich przyszłego dochodu.
41
Oczywiście niepewność, czyli np. już samo zagrożenie wystąpieniem „bariery płynności”, sprawia, że rośnie wpływ bieżącego
dochodu na bieżącą konsumpcję.
M. in. niepewnością dotyczącą przyszłych zdarzeń, od których zależy poziom dochodu, spowodowana jest także „krótkowzroczność” konsumentów.
42
2.2. Przyczyny oszczędzania (rola niepewności).
W jakim celu konsumenci gromadzą oszczędności? Aby sfinansować konsumpcję na emeryturze, odpowiada nowoczesna teoria konsumpcji...
Obserwacja pokazuje jednak, że emeryci są bardziej oszczędni, niż
się wydaje, i rzadko zużywają oszczędności nagromadzone w trakcie lat pracy.
43
Wyjaśnieniem może być:
1.
OSZCZĘDZANIE DLA DZIECI (CHĘĆ ZGROMADZENIA
SPADKU).
44
Wyjaśnieniem może być:
1.
Oszczędzanie dla dzieci (chęć zgromadzenia spadku).
2.
NIEPEWNOŚĆ CO DO DŁUGOŚCI ŻYCIA.
45
Wyjaśnieniem może być:
1.
Oszczędzanie dla dzieci (chęć zgromadzenia spadku).
2.
Niepewność co do długości życia.
3.
PRZEZORNOŚĆ i chęć zabezpieczenia się przed nieoczekiwanym
spadkiem dochodów (młodzi Amerykanie zapobiegliwie gromadzą
takie „BUFOROWE” OSZCZĘDNOŚCI, obawiając się np. przejściowej utraty pracy; podobnie, zatroskani o własne ZDROWIE
emeryci obawiają się wysokich wydatków na drogie usługi medyczne).
46
Podsumujmy!
Oto, uwzględniając NIEPEWNOŚĆ, na wiele rożnych sposobów
(wyjaśniając: „wygładzanie”, ważność dochodu bieżącego, oszczędzanie) ulepszyliśmy nowoczesną teorię konsumpcji, czyniąc z niej
lepsze narzędzie wyjaśniania i prognozowania zjawisk gospodarczych.
47
3. INNE ASPEKTY ZACHOWAŃ KONSUMENTÓW
3.1. STOPA PROCENTOWA, A POZIOM KONSUMPCJI I OSZCZĘDNOŚCI
Obserwacja pokazuje, że OSZCZĘDNOŚCI (a skoro tak, to i konsumpcja) zaskakująco SŁABO REAGUJĄ NA ZMIANY STOPY
PROCENTOWEJ. Wyjaśnienie tego stanu rzeczy jest następujące:
Otóż kiedy dochodzi do zmiany stopy procentowej,
EFEKT DOCHODOWY MNIEJ WIĘCEJ RÓWNOWAŻY
EFEKT SUBSTYTUCYJNY. (Mamy tu do czynienia z analogią do
zjawiska „zawracającej krzywej podaży na rynku pracy”).
48
EFEKT SUBSTYTUCYJNY WZROSTU STOPY PROCENTOWEJ: rośnie „cena” bieżącej konsumpcji, czyli jej koszt
alternatywny (wszak za każdą jednostkę niedoszłej bieżącej konsumpcji można mieć więcej przyszłej konsumpcji). Powoduje to
zastępowanie konsumpcji bieżącej konsumpcją przyszłą.
EFEKT DOCHODOWY WZROSTU STOPY PROCENTOWEJ działa w przeciwnym kierunku: na skutek wzrostu stopy
procentowej rośnie dochód oszczędzającego konsumenta (np. wyższe odsetki od bankowych lokat), czyli jego zapotrzebowanie na
bieżącą kosumpcję.
49
3.2. SPORY WOKÓŁ tzw. „RÓWNOWAŻNOŚCI RICARDIAŃSKIEJ” (ang. Ricardian equvalence)
Powiedzmy, że państwo zwiększa wydatki na zakup dóbr, G,
finansując je pożyczką wewnętrzną. Co dzieje się wtedy w
gospodarce?
1.
ODPOWIEDŹ TRADYCYJNA: rosną zagregowane wydatki,
AEpl (wszak zwiększają się wydatki państwa, G, a potem - pod
wpływem procesów mnożnikowych - także wydatki konsumentów, C), podnosi się stopa procentowa, i, „wypierane” są prywatne inwestycje, I.
ARGUMENTACJA
W takiej sytuacji przyrost wydatków państwa, ΔG, NATYCHMIAST zwiększa zagregowane wydatki, AEpl. Natomiast skutki
ewentualnego spadku wkładów oszczędnościowych w bankach
(powiedzmy, że ludzie oszczędzali, kupując państwowe papiery
wartościowe ZAMIAST lokować w bankach), czyli zmniejszenie
ilości udzielanych kredytów konsumpcyjnych i inwestycyjnych),
pojawią się Z ODROCZENIEM.
50
2.
ODPOWIEDŹ „NOWYCH EKONOMISTÓW KLASYCZNYCH”
(np. Robert Barro, który nawiązuje do Davida Ricarda): KONSUMPCJA się nie zmienia (lub zmienia się w niewielkim stopniu)...
ARGUMENTACJA
Na skutek wydatków państwa YD przeciętnej rodziny rośnie o –
powiedzmy – 100*. Jednocześnie jej zasoby maleją jednak o pożyczone państwu 100. Finansowa sytuacja tej rodziny nie ulega zmianie, więc nie zmieniają się jej konsumpcja i oszczędności**.
-----------------------* Załóżmy, że nie ma podatków.
** W rzeczywistości w takiej sytuacji zagregowane wydatki, AEpl, wzrastają
nieco, co - w gospodarce „keynesowskiej” - uruchamia mnożnik i powoduje
(jednak) wzrost konsumpcji, C. Wszak w takiej sytuacji wydatki państwa, G,
rosną bardziej niż – na skutek państwowej pożyczki – maleją wydatki na
konsumpcję, C. (Założono, że pożyczka zmniejszy YD, a część YD i tak zostałaby zaoszczędzona). Działa tu mechanizm PODOBNY do tzw. MNOŻNIKA ZRÓWNOWAŻONEGO BUDŻETU (zob. następna strona).
DYGRESJA
51
MNOŻNIK ZRÓWNOWAŻONEGO BUDŻETU
W gospodarce zamkniętej państwo o tyle samo zwiększa wydatki na
zakup dóbr, ΔG, i podatki netto, ΔNT (ΔG=ΔNT). Ma to następujące BEZPOŚREDNIE skutki:
1. Zagregowane wydatki, AEPL, rosną o ΔG.
2. Zagregowane wydatki, AEPL, maleją o KSK·ΔNT=KSK·ΔG
(ΔG=ΔNT!). (KSK odnosi się do dochodu do dyspozycji, YD).
Skoro tak, to POCZĄTKOWO zagregowane wydatki,
AEPL, rosną o ΔAEPL’= (ΔG-KSK·ΔG).
W gospodarce „keynesowskiej” mnożnik „wzmacnia” ten
przyrost zagregowanych wydatków, AEPL’. W efekcie CAŁKOWITY przyrost zagregowanych wydatków, AEPL wynosi:
AEPL=M·ΔAEPL’=M·(ΔG-KSK·ΔG),
gdzie „M” to mnożnik w zamkniętej gospodarce „keynesowskiej”.
MNOŻNIKIEM ZRÓWNOWAŻONEGO BUDŻETU, MZB, nazywamy liczbę informująca, ile razy całkowity przyrost zagregowanych wydatków, ΔAEPL przewyższa W TAKIEJ SYTUACJI
(ΔG=ΔNT!) przyrost wydatków państwa, który jest jego przyczyną,
ΔG.
Otóż:
MZB=ΔAEPL/ΔG=M·ΔAEPL’/ΔG=M·(ΔG-KSK·ΔG)/ΔG=M·ΔG·(1KSK)/ΔG =M·(1–KSK).
Skoro M=1/(1-KSK’), to: MZB=(1-KSK)/(1-KSK’).
KONIEC DYGRESJI
52
Co się tyczy wartych 100 państwowych papierów, posiadanych teraz
przez tę rodzinę, to nie wpływają one na jej zachowania. Wszak
„przewidujący” konsumenci wiedzą, że kiedy nadejdzie pora
wykupu wyemitowanych teraz obligacji, podatki wzrosną o wartość
tych papierów. Zatem obligacje te nie są przez konsumentów traktowane jak składnik majątku i nie wpływają na ich zachowania.
Innymi słowy, z punktu widzenia „przewidujących” (ang.
forward looking) gospodarstw domowych wartość wyemitowanych
przez państwo papierów wartościowych odpowiada wartości przyszłych podwyżek podatków, więc – netto – wynosi zero.
53
KONTRARGUMENTACJA: MOŻE BYĆ INACZEJ…
1. Jest możliwe, że podniesione PODATKI BĘDĄ PŁACIĆ PRZYSZŁE POKOLENIA, a nie ci, którzy pożyczyli państwu pieniądze.
Wtedy gospodarstwa domowe uznają państwowe papiery za pełnowartościowy składnik swojego majątku i – zwiększą wydatki na konsumpcję.
54
KONTRARGUMENTACJA: MOŻE BYĆ INACZEJ…
1. Jest możliwe, że podniesione PODATKI BĘDĄ PŁACIĆ PRZYSZŁE POKOLENIA, a nie ci, którzy pożyczyli państwu pieniądze.
Wtedy gospodarstwa domowe uznają państwowe papiery za pełnowartościowy składnik swojego majątku i – zwiększą wydatki na konsumpcję.
2. Jest możliwe, że finansowana emisją długu publicznego ekspansywna polityka fiskalna przyjmie formę nie wzrostu wydatków państwa, G, lecz obniżki podatków netto, NT. MOŻE TO OSŁABIĆ
„BARIERĘ PŁYNNOŚCI”, z którą mają do czynienia gospodarstwa
domowe, zachęcając konsumentów do zwiększenia wydatków.
*
DANE STATYSTYCZNE RACZEJ NIE POTWIERDZAJĄ TEZY
O RÓWNOWAŻNOŚCI RICARDIAŃSKIEJ...
55
3.3. MIĘDZYNARODOWE ZRÓŻNICOWANIE SKŁONNOŚCI
DO OSZCZĘDZANIA
Pamiętamy, że oszczędności NARODOWE, SN, składają się z oszczędności PUBLICZNYCH, (NT-G), i PRYWATNYCH, S:
SN = (NT-G) + S.
Pamiętamy również, że wielkość narodowych oszczędności, SN, jest ważna, ponieważ – w długim okresie - zależy od niej
wielkość inwestycji, a więc również tempo wzrostu gospodarczego,
czyli dobrobyt różnych narodów [SN=(X-Z)+I].
Otóż oszczędności prywatne, S, składają się z oszczędności OSOBISTYCH, Sp, plus oszczędności PRZEDSIĘBIORSTW, Sb, czyli tej części zysku, której firmy nie wypłacają
właścicielom, lecz którą bezpośrednio finansują swoje inwestycje.
S = Sp+Sb.
Ostatecznie zatem:
SN = (NT-G) + Sp + Sb.
56
U schyłku XX w. np. Stany Zjednoczone nie należały do oszczędnych narodów...
Tablica. Stopy brutto oszczędności publicznych i prywatnych
w latach 90-tych (w % PKB).
SN
(NT-G)
S
Źródło: OECD, Economic Outlook. (Za: Dornbusch, Fischer, Startz, Macroeconomics,
McGrawHill 2003, s. 354).
57
U schyłku XX w. np. Stany Zjednoczone nie należały do oszczędnych narodów...
Struktura oszczędności narodowych w Stanach,
1987 i 2002 (w % PKB)
SN
(NT-G)
Sb
Sp
Źródło: Bureau of Economic Analysis. (Za: Dornbusch,
Fischer, Startz, Macroeconomics, McGrawHill 2003,
s. 354).
58
U schyłku XX w. np. Stany Zjednoczone nie należały do oszczęd-
nych narodów.
Oszczędności w Stanach Zjednoczonych jako odsetek PKB,
1959–2002.
Na rysunku widzimy oszczędności całkowite, osobiste i publiczne w USA.
Źródło: Bureau of Economic Analysis. (Za: Dornbusch, Fischer, Startz, Macroeconomics, McGrawHill 2003, s. 355).
59
Dlaczego Amerykanie oszczędzają mniej od innych narodów?
1.
Przyczyną są czynniki demograficzne; AMERYKAŃSKIE SPOŁECZEŃSTWO STARZEJE SIĘ, a oszczędzają (z myślą o emeryturze) raczej ludzie młodzi.
60
Dlaczego Amerykanie oszczędzają mniej od innych narodów?
2.
Ważny jest również AMERYKAŃSKI SYSTEM UBEZPIECZEŃ
EMERYTALNYCH. Zasada pay-as-you-go powoduje, że gromadzone w nim środki są na bieżąco wypłacane, a nie oszczędzane.
(MOŻNA BY ZLIKWIDOWAĆ TEN SYTEM lub ZREZYGNOWAĆ Z ZASADY pay-as-you-go, na rzecz kont kapitałowych.*
------------*Zasada pay-as-you-go oznacza, że składki na fundusz ubezpieczeń emerytalnych wpłacane przez osoby młode bez zwłoki są przeznaczane na wypłatę
emerytur osobom starym. Alternatywą jest sytuacja, w której składki te są
gromadzone na koncie i inwestowane w celu sfinansowania przyszłej emerytury płatnika składek.
61
Dlaczego Amerykanie oszczędzają mniej od innych narodów?
3.
AMERYKAŃSKI SYSTEM FINANSOWY JEST BARDZO
DOBRZE ROZWINIĘTY, więc łatwo jest tu pożyczać pieniądze
np. na zakup mieszkania lub dóbr konsumpcyjnych trwałego użytku. Skoro tak, to Amerykanie nie muszą w tym celu oszczędzać.
(MOŻNA BY PODNIEŚĆ PODATKI ZAPOŻYCZAJĄCYM SIĘ,
A OBNIŻYĆ OSZCZĘDZAJĄCYM...).
62
Dlaczego Amerykanie oszczędzają mniej od innych narodów?
4.
ISTOTNA JEST również - po prostu – „SKŁONNOŚĆ” RÓŻNYCH NARODÓW DO OSZCZĘDZANIA. Wygląda po prostu na
to, że np. Japończycy są wiele bardziej oszczędni niż Amerykanie i
Europejczycy.
[Lekarstwem mogłoby być zwiększenie oszczędności państwa, (NTG)...].
ZRÓB TO SAM!
Tak czy nie?
63
1. Zgodnie z nowoczesną teorią konsumpcji gospodarstwa domowe długookresowo
planują wielkość konsumpcji i „wygładzają konsumpcję”.
2.
Nowoczesna teoria konsumpcji wyjaśnia zmiany wydatków konsumpcyjnych na
dobra konsumpcyjne trwałego użytku (np. samochody, komputery, meble).
3.
Przed przejściem na emeryturę w miarę upływu czasu relacja wydatków konsumpcyjnych do nagromadzonych oszczędności rośnie, a po przejsciu na emeryturę maleje.
4.
Z równania Cpl=(WL/NL)•YL wynika, że bardziej schorowany z dwóch równych wiekiem pracowników, którzy mają takie same zarobki i przechodzą na emeryturę w tym
samym momencie, będzie wydawał więcej na konsumpcję.
5.
W pracy nieoczekiwanie wypłacono „nagrody z zysku”! Zgodnie z nowoczesną teorią
konsumpcji w nadchodzącym miesiącu wydatki konsumpcyjne pracowników wzrosną
znacznie.
6.
„Nadmierna wrażliwość” (ang. excess sensitivity) konsumpcji polega na nieoczekiwanie silnej reakcji konsumpcji na oczekiwane zmiany poziomu bieżącego dochodu.
ZRÓB TO SAM!
Tak czy nie?
64
7.
Kapitałowy system ubezpieczeń emerytalnych zmniejsza skłonność
do oszczędzania na starość.
ZRÓB TO SAM!
65
Zadania.
1.
a) Pewien konsument za permanentny uważa swój średni dochód z ostatnich 3 lat.
Oto funkcja konsumpcji tego konsumenta: Cpl = 0,8•YP. Jego dochód przez ostatnie
5 lat wynosił 10 000. a) Ile wynosi jego dochód permanentny? b) Po roku okazało sie,
że dochód tego konsumenta wzrósł do 13 000. Ile teraz wynosi jego dochód permanentny? c) O ile wzrosła jego roczna konsumpcja? d) Oblicz jego krótkookresową i długookresową krańcową skłonność do konsumpcji.
66
2. a) Załóż, że 80% obywateli zachowuje się zgodnie z tradycyjnym modelem
konsumpcji, a ich KSK z dochodu bieżącego wynosi 0,6. Zachowanie pozostałych
20% obywateli opisuje nowoczesna teoria konsumpcji, a ich KSK z dochodu
krótkookresowego równa się 0,1. a) Dlaczego nowoczesna teoria konsumpcji nie
sprawdza się w tym kraju? Podaj możliwe powody. b) Dochód gospodarstw
domowych nieoczekiwanie zwiększył się o 100 mln. O ile zmieni się konsumpcja w
tym samym okresie? c) A teraz załóż, że 20% ludności zachowuje się zgodnie z
tradycyjnym modelem konsumpcji, a zachowanie pozostałych 80% obywateli opisuje
nowoczesna teoria konsumpcji. O ile tym razem zmieniłaby się konsumpcja?
67
3.
a) Co to znaczy: C=Ctrad+Clc-pih=λ•KSK•YD+(1-λ)•? b) Dlaczego „żywotność”
tradycyjnej teorii konsumpcji wyjaśnia „nadmierną wrażliwość” konsumpcji? c) A
dlaczego istnienie nowoczesnej teorii konsumpcji wyjaśnia „nadmierne wygładzenie”
konsumpcji? [Odpowiadając na pytania b) i c) wykorzystaj wzór z pytania a)].
4. Pewien konsument żyje 3 lata. W 2 pierwszych latach zarabia – odpowiednio – 30 i
70. Następnie przechodzi na emeryturę i nie ma żadnego dochodu. (Stopa procentowa
wynosi 0). a) Ile wyniosą roczne wydatki konsumpcyjne kogoś takiego w
poszczególnych latach jego życia? (Załóż, że ten konsument zachowuje się zgodnie z
nowoczesną teorią konsumpcji i że nie występuje „bariera płynności”). b) Istnieje
„bariera płynności”. Jeszcze raz odpowiedz na pytanie (a). c) „Bariera płynności”
ciagle istnieje; obniżono podatki, więc na początku pierwszego okresu (i tylko wtedy!)
dochód naszego konsumenta wzrósł o 32. Jeszcze raz odpowiedz na pytanie (a).
69
5.
W pewnej gospodarce zamkniętej funkcja konsumpcji jest opisana wzorem: C = 0,9 .
Yd (Yd to dochód do dyspozycji), popyt inwestycyjny, I = 50, popyt państwa na dobra,
G = 50, a stopa podatkowa netto, t = 1/9. Oblicz mnożnik zrównoważonego budżetu,
MZB (załóż, że państwo sfinansowało swoje dodatkowe wydatki za pomocą jednorazowego podatku nadzwyczajnego, który zmniejszył dochód do dyspozycji konsumentów, Yd).
70
6.
Powiedzmy, że ekspansywna polityka fiskalna przyjęła formę finansowanej emisją
długu dla sektora prywatnego obniżki podatków (|ΔNT| = |ΔDpr|). Podaj dwa argumenty krytyczne w stosunku do poglądu o występowaniu w takiej sytuacji „ricardiańskiej równoważności”.
71
7.
a) Podaj treść twierdzenia o „mnożniku zrównoważonego budżetu”. b) Podaj treść
twierdzenia o „ricardiańskiej równoważności”. c) Opisz towarzyszące sytuacji z
twierdzenia o „ricardiańskiej równoważności” zjawisko przypominające „mnożnik
zrównoważonego budżetu”. Jak wpływa ono na prawdopodobieństwo wystąpienia
„ricardiańskiej równoważności”? Dlaczego? d) Załóż, że finansowana emisją długu
dla sektora prywatnego ekspansywna polityka fiskalna tym razem przyjmuje formę
obniżki podatków, ΔNT. Czy tym razem także pojawi się zjawisko podobne do
„mnożnika zrównoważonego budżetu”?
Test
(Plusami i minusami zaznacz prawdziwe i fałszywe odpowiedzi)
1.
Prawdą jest, że:
A. KSK z dochodu permanetnego jest większa niż z dochodu krótkookresowego.
B. KSK z dochodu permanetnego zwiększa się w przypadku pojawienia się „bariery płynności”.
C. „Bariera płynności” nie wpływa na poziom KSK z dochodu krótkookresowego.
D. KSK z dochodu permanetnego jest mniejsza niż z dochodu krótkookresowego.
2.
Z nowoczesnej teorii konsumpcji wynika, że:
A. Wielkość konsumpcji zmienia się tylko na skutek zaskakujących zmian dochodu.
B. Efekt majątkowy wywołany wzrostem cen nieruchomości spowoduje stosunkowo duży wzrost
konsumpcji.
C. KSK z dochodu permanentnego rośnie wraz z wiekiem konsumentów.
D. KSK z dochodu krótkookresowego jest większa niż KSK z dochodu permanentnego.
3.
Niepewność:
A. Jest jedną z przyczyn „krótkowzroczności” konsumentów.
B. Jest jedną z przyczyn „wygładzania konsumpcji”.
C. Jest jedną z przyczyn istnienia „oszczędności buforowych”.
D. Wzmacnia znaczenie „bariery płynności” jako wyjaśnienia zachowań konsumentów.
4.
Przyczyną nieoczekiwanie dużej skłonności do oszczędzania osób w podeszłym wieku mogą być:
A. Chęć posiadania oszczędności „buforowych”.
B. Chęć pozostawienia spadku.
C. „Bariera płynności”.
D. „Krótkowzroczność” konsumentów.
72
73
5.
Realistyczność tradycyjnego modelu konsumpcji wzrasta m. in. na skutek:
A. Zmniejszenia się niepewności towarzyszącej gospodarowaniu.
B. „Krótkowzroczności” konsumentów.
C. „Bariery płynności”.
D. Starzenia się społeczeństwa.
6.
Zgodnie z tezą o równoważności ricardiańskiej:
A. Finansowana emisją długu publicznego ekspansywna polityka budżetowa w zasadzie nie zmienia
wielkości konsumpcji w gospodarce.
B. Obniżka podatków osłabia wpływ „bariery płynności”.
C. Państwo spłaca dług zaciągnięty u jednego pokolenia, podnosząc podatki następnemu pokoleniu.
D. Finansowana emisją długu publicznego ekspansja fiskalna jest przyczyną silnego makroekonomicznego szoku popytowego.
7.
Na wielkość oszczędności narodowych mogą wpływać m. in.:
A. „Bariera płynności”.
B. Charakter polityki budżetowej.
C. Sposób działania systemu ubezpieczeń społecznych.
D. Cechy charakteru obywateli .