Prasa i konstytucja.indd
advertisement
PRASA I KONSTYTUCJA Wojciech Sokolewicz Warszawa 2011 Spis treści Wykaz skrótów / 9 Wstęp / 11 Rozdział I Prasa a system władz publicznych / 17 1. Znaczenie wolności prasy dla praktykowania demokracji / 17 2. Prasa a rozdzielenie (podział) władz / 22 3. Szczególna rola prasy w demokracji amerykańskiej / 32 4. Pluralizm – przesłanka gwarancyjnej i kontrolnej roli prasy w rządach demokratycznych / 34 5. Kontrola poszczególnych segmentów rozdzielonej władzy państwowej przez prasę / 40 5.1. Legislatywa / 41 5.2. Egzekutywa / 43 5.3. Judykatywa / 43 6. Próba wyjaśnienia pojęć „prasa” oraz „środki społecznego (masowego) przekazu” / 51 Rozdział II Wolność prasy jako konstytucyjna zasada ustroju państwa / 58 1. Geneza historyczna i odniesienia porównawcze konstytucyjnego ujęcia wolności prasy w Polsce / 58 2. Artykuł 14 Konstytucji jako zasada ustrojowa, a zarazem gwarancja określonej wolności człowieka / 61 3. Charakterystyka wolności prasy jako prawnokonstytucyjnej zasady ustroju / 64 5 Spis treści 4. Wolność prasy jako konkretyzacja, a zarazem gwarancja wolności wypowiedzi / 66 5. Wzajemne oddziaływanie i uwarunkowanie wolności słowa, wypowiedzi i prasy / 71 6. Autonomizacja wolności prasy w polskim i porównawczym prawie konstytucyjnym / 74 7. Funkcja gwarancyjna wolności prasy wobec praw człowieka / 76 8. Wolność prasy a wolności religijne / 79 9. Wolność elektronicznych środków społecznego przekazu jako kwalifikowana forma wolności prasy (mediów) w ogólności / 83 Rozdział III Gwarancje wolności prasy / 93 1. Specjalne gwarancje i szczególne ograniczenia / 93 2. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji / 99 3. Zakaz cenzury prewencyjnej / 102 4. Quasi-cenzura – specjalne środki represyjne / 107 5. Zasada konstytucyjna a gwarancje ustawowe / 114 6. Ochrona tajemnicy dziennikarskiej / 118 7. Samokontrola czy autocenzura / 126 Rozdział IV Uwarunkowania i ograniczenia wolności prasy / 130 1. Dopuszczalność ograniczeń wolności prasy / 130 2. Konstytucyjne przesłanki ograniczania wolności prasy. Koncesjonowanie mediów elektronicznych / 137 3. Obowiązek rejestracji tytułów prasowych / 141 4. Krytyka prasowa a ochrona informacji niejawnych / 150 5. Wolność prasy a prawo do prywatności / 153 6. Krytyka prasowa osób pełniących funkcje publiczne, osób publicznych i funkcjonariuszy publicznych / 169 Rozdział V Odpowiedzialność za nadużycie wolności prasy / 187 1. Szczególna odpowiedzialność dziennikarza / 187 1.1. Rozróżnienie faktów i ocen / 195 1.2. Ochrona źródeł informacji / 199 1.3. Formy reakcji na materiał prasowy / 200 6 Spis treści 1.4. Sprostowanie, odpowiedź i żądanie przeprosin / 203 1.5. Uchybienie obowiązkowi szczególnej staranności / 210 1.6. Kryterium prawdy / 218 2. Zasadność odpowiedzialności karnej dziennikarza ponoszonej na zasadach specjalnych / 221 Rozdział VI Dopuszczalność ograniczeń wolności prasy na zasadach ogólnych / 229 1. Przesłanki ograniczeń wolności prasy a przesłanki ogólne ograniczeń wolności i praw z art. 31 ust. 3 Konstytucji / 229 1.1. Zakaz naruszenia istoty wolności i praw / 232 1.2. Zasada proporcjonalności / 233 1.3. Kryterium ochrony bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego / 237 1.4. Kryterium ochrony zdrowia i moralności publicznej / 238 1.5. Kryterium ochrony wolności praw innych osób / 239 2. Ograniczenia wolności prasy w stanie nadzwyczajnym / 244 Zakończenie / 242 Summary / 251 Заключение / 255 Bibliografia / 261 Wykaz skrótów Akty prawne EKPC k.c. k.k. k.p.c. Konstytucja prawo prasowe MPPOiP Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284) ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. – Prawo prasowe (Dz. U. Nr 5, poz. 24 z późn. zm.) Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167) Czasopisma i wydawnictwa promulgacyjne Biuletyn KK ZN Biul. SN Biuletyn Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego Biuletyn Sądu Najwyższego 9 Wykaz skrótów GSP OSN OSNKW OSP OTK-A OTK-B PiP PS Sb. z.z. Gdańskie Studia Prawnicze Orzecznictwo Sądu Najwyższego; zbiór urzędowy Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Izba Wojskowa Orzecznictwo Sądów Polskich Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego; zbiór urzędowy, seria A Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego; zbiór urzędowy, seria B Państwo i Prawo Przegląd Sejmowy Sbírka zákonů (czeski odpowiednik Dziennika Ustaw) Zbierka zákonov (słowacki odpowiednik Dziennika Ustaw) Inne ETPC KRRiTV SK SN TK Europejski Trybunał Praw Człowieka Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji Sąd Konstytucyjny Sąd Najwyższy Trybunał Konstytucyjny Wstęp Wprawdzie przesadne, a zatem nietrafne jest przypisywanie prasie roli czwartej władzy w państwie, co by oznaczało sytuowanie jej na tej samej płaszczyźnie co organy legislatywy, egzekutywy i judykatywy, ale nie ulega żadnej wątpliwości, że wywiera ona istotny wpływ na władze państwowe, zarówno na kierunki polityki, jak i formy jej uprawiania. Zrozumiałe są w tej sytuacji impulsy skłaniające ustrojodawcę tworzącego ustawę zasadniczą do uwzględnienia w niej funkcji prasy w społeczeństwie i polityce. Hasłowo ujęty tytuł niniejszego opracowania wymaga wyjaśnienia. Wymienioną w nim „prasę” należy, zgodnie z konwencją przyjmowaną w prawie polskim, rozumieć szeroko, traktując jako synonim dwóch wyrażeń – występującego w Konstytucji „środki społecznego przekazu” oraz wziętego z języka potocznego „media”. Zaś tytułowa Konstytucja to nie wszelaki akt rangi ponadustawowej, ale Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe 2 kwietnia 1997 r., zatwierdzona w referendum konstytucyjnym 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta RP oraz ogłoszona w Dzienniku Ustaw z datą 16 lipca 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) i obowiązująca od 17 października 1997 r. W opracowaniu tym podejmuję zatem próbę bliższego przyjrzenia się, jak wyzwaniom wynikającym z faktycznego znaczenia prasy dla przebiegu procesów demokratycznego rządzenia sprostał polski ustawodawca konstytucyjny w 1997 r., a więc w akcie, którego już piętnastą rocznicę będziemy niezadługo świętować. Warto z tej choćby okazji zobaczyć, jak w praktyce działania władz państwowych sprawdza się konstytucyjne ujęcie wolności prasy jako zasady ustrojowej, ale zarazem wolności obywatelskiej generującej określone prawa podmiotowe. Wiąże się z tym wielki problem skutecznego zagwarantowania w prawie i przez prawo tej wolności, a z drugiej strony 11 Wstęp wprowadzenia takich ograniczeń, które są niezbędne wobec istnienia innych wolności i praw, pozostających z wolnością prasy w obiektywnej kolizji. Główna teza opracowania da się zredukować do wniosku wyprowadzonego z ujęcia w Konstytucji wolności prasy jako zasady ustrojowej, jednej z naczelnych zasad prawnych ustroju politycznego państwa. Ustrojodawca chciał nadać tym zasadom większą trwałość – oraz, jak sądzę, jednocześnie podnieść ich prawne znaczenie – przez dodatkowe utrudnienie zmiany przewidziane w art. 235 ust. 5 i 6 Konstytucji. Dlatego w wypadku konfrontowania (balansowania, równoważenia) wolności prasy z jednej strony oraz innych wartości chronionych konstytucyjnie, ale niewyrażonych w zasadach ustrojowych, gdy ujawni się między nimi brak zgodności, pierwszeństwo powinno być dawane z reguły wolności prasy. Oczywiście to domniemanie na rzecz wolności prasy nie jest absolutne i w każdym konkretnym przypadku może być obalone, ustępując na rzecz innej wartości (np. godności człowieka), ale pod warunkiem przedstawienia istotnych argumentów aksjologicznych. W każdym razie w praktyce organów orzekających zdecydowanie częściej niż dotychczas powinno się brać pod uwagę domniemanie priorytetu wolności prasy. Jak rzekło się wyżej, głównym punktem odniesienia dla prezentowanych tutaj uwag i opinii jest Konstytucja RP z 1997 r. Perspektywę historyczną przyjmuję tylko sporadycznie i tylko wtedy, gdy służy ona lepszemu zrozumieniu problemów występujących na tle obecnie obowiązujących rozwiązań i konstrukcji prawnych, podobnie – tylko w wypadkach związku z głównym nurtem wywodu posłużę się odniesieniami do zagranicznych systemów prawnych1. Szerzej natomiast będę się odwoływał do aktów, instytucji i procedur prawa międzynarodowego, w szczególności w jego regionalnym (ponadnarodowym, europejskim) wariancie, a to z uwagi na intensywny i bezpośredni wpływ wywierany przez nie na stosowanie polskiej Konstytucji oraz orzecznictwo polskich 1 Teksty konstytucji państw obcych powołuję z reguły, posługując się ich tłumaczeniami publikowanymi w kolejnych tomach tzw. żółtej serii konstytucji, wydawanej nakładem Wydawnictwa Sejmowego, a także w zbiorach: P. Sarneckiego (red., tłum. i wstęp), Najstarsze konstytucje z końca XVIII i I połowy XIX wieku, Warszawa 1997; J. Makowskiego (red.), Nowe konstytucje, Warszawa 1925; L. Gelberga (red. i wstęp), Nowe konstytucje państw europejskich, Warszawa 1949; A. Burdy, M. Rybickiego (red.), Konstytucje Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych, Belgii, Szwajcarii, Wrocław–Warszawa–Kraków 1970; A. Burdy, M. Rybickiego (red.), Konstytucje Finlandii, Włoch, Niemieckiej Republiki Federalnej, Francji, Wrocław–Warszawa–Kraków 1971. 12 Wstęp sądów, jak i Trybunału Konstytucyjnego, posługujących się coraz częściej tzw. proeuropejską wykładnią polskiego prawa. Opracowanie stanowi w swej treści studium z prawa konstytucyjnego, jako gałęzi prawa wyróżnionej przede wszystkim na zasadzie kryteriów materialnych. Prawo konstytucyjne pojmujemy więc nie tylko jako system przepisów oraz/lub norm nadzielonych ponadustawową mocą prawną, lecz także jako system obejmujący przepisy (normy) pozostające z nimi w logicznym związku i regulujące materię uznaną za konstytucyjną – bez względu na ich miejsce w hierarchii źródeł prawa. Niekiedy wykraczać będziemy poza obręb prawa konstytucyjnego – nawet szeroko, jak widzieliśmy, rozumianego – wstępując na teren nie tylko prawa międzynarodowego, o czym wyżej była mowa, lecz również administracyjnego (prasowego, medialnego), a także karnego i cywilnego, gdy chodzi np. o zasady i formy odpowiedzialności dziennikarza, czyli innymi słowy – granice wolności wypowiedzi w prasie. W centrum uwagi pozostawać jednak będzie zawsze wolność prasy postrzegana jako instytucja prawa konstytucyjnego, wartość chroniona konstytucyjnie, rozpatrywana w kontekście innych wartości konstytucyjnych oraz na tle całej konstytucyjnej regulacji ustroju politycznego państwa. Prasa w przyjmowanym tu znaczeniu jest pojęciem zbiorczym, nader pojemnym, a skutkiem tego wysoce abstrakcyjnym. Pojęcie to bowiem mieści w sobie zarówno prasę drukowaną, jak i audiowizualne środki masowego przekazu, w tym również (w niektórych wypadkach) sieć (Internet), środki o zasięgu ogólnokrajowym, jak regionalnym czy wręcz lokalnym, o charakterze informacyjnym, jak i rozrywkowym, zaspokajające potrzeby i zainteresowania zarówno natury powszechnej, jak i specjalistyczne, przeznaczone dla poszczególnych kręgów odbiorców o bardzo niekiedy wąskich zainteresowaniach, a wreszcie – stanowiące tak własność prywatną, jak i publiczną, więc pozostające we władaniu państwa lub samorządu terytorialnego. Zróżnicowanie desygnatu pojęcia „prasa” utrudnia formułowanie uwag i sądów całościowych czy syntetycznych, jak również nakazuje utrzymanie dyskursu na wysokim szczeblu ogólności, co nie zawsze bywa łatwe, a niekiedy stało się po prostu niemożliwe. Termin „prasa” jest tutaj, jak wzmiankowałem wcześniej, synonimem, po pierwsze, pojęcia „media”, mniej wszakże użytecznego ze względu na wieloznaczność i związaną z tym łatwość fałszywych skojarzeń, np. z gospodarką mieszkaniową, a po wtóre, wyrażeń takich jak „środki 13 Wstęp społecznego (masowego) przekazu (komunikacji)”, nieporęcznych po prostu ze względu na długość. Wszystko to nie oznacza, że uwagi zamieszczone w opracowaniu tyczyć będą jako całość wyłącznie świata powinności, ignorując świat bytu. Przecież piszemy o konstytucyjnych instytucjach i konstrukcjach w działaniu – w odniesieniu do rzeczywistych sytuacji powstających w realnym zobiektywizowanym otoczeniu. Wolność prasy jest nie tylko postulatem czy nakazem, ale również i przede wszystkim właściwością funkcjonowania prasy w danym środowisku społecznym, prawda, iż w dużej mierze określanym przez prawo, z Konstytucją na czele. Stąd powstająca w niektórych fragmentach wywodu potrzeba odwoływania się do dorobku różnych dziedzin prawoznawstwa, ale także innych nauk społecznych, jak politologia, socjologia, psychologia społeczna, a zwłaszcza prasoznawstwo. W książce wykorzystano obszerne fragmenty czterech opracowań cząstkowych mojego autorstwa, które wcześniej opublikowano jako samoistne artykuły czy studia. Były to w kolejności daty publikacji: Prawnokonstytucyjne gwarancje wolności prasy (mediów) (w:) J. Czajowski i in. (red.), Ustroje, doktryny, instytucje polityczne. Księga Jubileuszowa Profesora zw. dr hab. Mariana Grzybowskiego, Kraków 2007, s. 439–456; Wolność prasy i jej konstytucyjne ograniczenia, PiP 2008, z. 6, s. 22–37; Wolność prasy jako konstytucyjna zasada ustroju państwa, Ius Novum 2008, nr 2, s. 5–23; Wolność prasy i jej gwarancje (w:) A. Łabno, E. Zwierzchowski (red.), Księga pamiątkowa profesora Marcina Kudeja, Katowice 2009, s. 43–57. Połączenie w jednej całości wątków z czterech odrębnych opracowań nie odbyło się bez kosztów. Toteż zdarzają się w tekście powtórzenia, niekonsekwencje układu, zaś szew łączący zdaje się być czasami zbyt gruby, za co wypada przeprosić Czytelnika, odwołując się do jego wyrozumiałości. Lista osób, którym winien jestem wdzięczność i podziękowanie za przyczynienie się do powstania tej książki jest długa. Chciałbym, by wszystkie te osoby uczyniły mi grzeczność, zadowalając się sumarycznym i anonimowym podziękowaniem, jakie niniejszym im składam. Muszę jednak wyróżnić dwie osoby, bez pomocy których opracowanie nie mogłoby powstać. Dr Marzena Laskowska nie tylko zwróciła mi uwagę na istotne nieścisłości rzeczowe, ale ułatwiła ich usunięcie oraz służyła radą i sugestiami opartymi na jej znakomitej intuicji prawniczej. Dyr. Krzysztof Budziło z Biura Trybunału Konstytucyjnego był (i pozostaje) nieza14 Wstęp wodnym pośrednikiem między autorem i domeną współczesnej techniki elektronicznej. Wiedzy i uczynności tych dwojga zawdzięczam tak wiele, że żadne słowa nie będą współmierne do faktycznie odczuwanej wdzięczności. Rozdział I Prasa a system władz publicznych 1. Znaczenie wolności prasy dla praktykowania demokracji Polski ustawodawca konstytucyjny w 1997 r., pomny doświadczeń epoki totalitaryzmów, przypisał szczególne znaczenie wolności szeroko rozumianej prasy, jako przesłanki swobody wypowiedzi, a zarazem gwarancji rządów prawdziwie demokratycznych. Zapewnił więc jej respektowanie poprzez cały system zabezpieczeń prawnych, niekiedy parostopniowych i wzajemnie się wzmacniających, pozostających ze sobą w bardzo różnych relacjach. Pośród uwzględnionych w rozdziale II Konstytucji wolności człowieka odnajdujemy zatem ogólną wolność wypowiedzi, pojmowaną jako swoboda wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji (art. 54 ust. 1); jej konkretyzacją w pewnym zakresie jest natomiast wolność słowa w elektronicznych środkach społecznego przekazu1 (które dla krótkości będziemy nazywać po prostu mediami elektronicznymi lub audiowizualnymi) gwarantowana przez KRRiTV z nakazu art. 213 ust. 1. Za inną, szerszą podmiotowo konkretyzację wolności wypowiedzi z art. 54 ust. 1 można uznać wolność prasy i innych środków społecznego przekazu (a więc mediów w ogólności, z elektronicznymi włącznie) ujętą jako prawnokonstytucyjna zasada ustroju 1 W nowszej literaturze przedmiotu na ogół odstępuje się od tradycyjnej nazwy „wolność słowa” na rzecz ogólniejszej, bo obejmującej także inne pozawerbalne środki wyrazu – „wolność wypowiedzi”. Powrót do dawnej nazwy w art. 213 Konstytucji można by tłumaczyć tym, że w odniesieniu do mediów elektronicznych chodzi tylko o wypowiedzi za pomocą słowa, gdyby nie ochrona swobody wypowiedzi za pomocą obrazu (telewizja), a nawet muzyki (radio i telewizja). 17 Rozdział I. Prasa a system władz publicznych państwa w szczególnie nas tutaj interesującym art. 14 Konstytucji. Z nią z kolei w bliskim związku pozostaje zakaz cenzury prewencyjnej, dopuszczający wszakże koncesjonowanie mediów, lecz tylko elektronicznych (art. 54 ust. 2) oraz obywatelskie prawo do uzyskiwania informacji publicznej (art. 61 ust. 1 i 2)2. Ponieważ wydawanie prasy stanowi też rodzaj działalności gospodarczej3, nie wolno pomijać związku art. 14 z art. 22 Konstytucji zakazujących dowolnego ograniczenia wolności uprawiania tejże działalności. Relacje między tymi wszystkimi zasadami, wolnościami i prawami są nader skomplikowane, zaś moc i skuteczność gwarancyjna przepisów jest zróżnicowana. Ich zakresy przedmiotowe i podmiotowe zachodzą na siebie, a nieraz – w jakimś aspekcie – pokrywają się całkowicie, jedna zasada pochłania drugą, by okazać się jakąś stroną następnej, co przy zróżnicowanym stopniu ogólności niektórych z nich stwarza dodatkowe problemy klasyfikacyjne oraz interpretacyjne. Z jednej strony np. powiada się, że gwarancja wolności prasy (art. 14 Konstytucji) znajduje rozwinięcie w wolności wypowiedzi (art. 54 Konstytucji), gdy z drugiej strony patrząc, postrzega się – jak widzieliśmy – wolność prasy jako pochodną, względnie konkretyzację wolności wypowiedzi4. Tyle że jest to pochodna (konkretyzacja) szczególnego rodzaju, skoro w ujęciu Konstytucji wolność wypowiedzi przysługuje każdemu, jest więc wolnością człowieka, gdy wolność prasy jako zasada ustrojowa ma naturę bardziej polityczną, zbliżając się tym samym do kategorii wolności obywatelskich5. Wolność informacji objęta gwarancjami wolności wypowiedzi z art. 54 staje się w ten sposób pośrednio także integralnym składnikiem wolności prasy6. 2 Nieco inaczej postrzegają te relacje – ale każdy inaczej! – J. Szymanek, Konstytucyjna zasada wolności słowa w radiofonii i telewizji, PiP 2007, z. 8, s. 24–25 oraz J. Trzciński w wywiadzie prasowym: Z szacunkiem dla kanonów naszych i obcych, Rzeczpospolita z 20 lutego 2006 r., s. C3 (pomijam oczywisty błąd pisarski w tekście wywiadu, w którym zamiast art. 54 wymienia się art. 53 Konstytucji). 3 I to podejmowanej w otoczeniu gospodarki rynkowej (kapitalistycznej). Ma to swoje bardzo ważne następstwa. Państwo musi bowiem szanować i na tym obszarze prawa właścicielskie dysponujących nimi podmiotów, licząc się z tym, że ich postępowanie musi być z natury rzeczy nastawione na osiągnięcie zysku. Jednocześnie musi brać pod uwagę, że stosunki między właścicielem a zatrudnionym przez niego dziennikarzem mają charakter horyzontalnych relacji między formalnie równorzędnymi podmiotami prywatnymi. Zob. L. Garlicki (w:) L. Garlicki (red.), Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, t. 1, Komentarz do art. 1–18, Warszawa 2010, s. 606, komentarz do art. 10. 4 Zob. J. Sobczak, Prawo prasowe. Komentarz, Warszawa 2008, s. 594 i 388. 5 Por. SN w postanowieniu z dnia 12 listopada 2003 r., V KK 52/03, OSNKW 2004, nr 3, poz. 24. 6 Zob. J. Sobczak, Prawo..., s. 34. 18 1. Znaczenie wolności prasy dla praktykowania... Do tej pogmatwanej konstytucyjnie sytuacji pewien ład wprowadza ustawodawca „zwykły”, powiadając, że zgodnie z Konstytucją prasa korzysta z wolności wypowiedzi i urzeczywistnia prawa obywateli do pozyskiwania rzetelnych informacji, jawności życia publicznego oraz uczestniczenia w kontroli i krytyce społecznej7. Przytoczony przepis ustawy – Prawo prasowe można uznać za regulację zastaną, do której Konstytucja nawiązuje i która zawiera ważną wskazówkę, jak należy odczytywać jej przepisy. Ma ona o tyle istotne znaczenie dla naszych uwag, że ukierunkowuje prawidłowe odczytywanie gwarancji wolności prasy ustanawianych na poziomie zwykłego ustawodawstwa, zaś jest jasne, że konstytucyjne wolności i prawa związane z wydawaniem prasy mogą, powinny być i są w rzeczywistości uzupełniane gwarancjami ustawowymi. Wszystkie gwarancje wolności prasy służą generalnemu celowi tej wolności, którego najczęściej upatruje się – wyprowadzając stosowne wnioski z przepisów i zasad Konstytucji – w: 1) dążeniu do prawdy (która stanowi wartość konstytucyjną chronioną z mocy preambuły); 2) swobodnej komunikacji interpersonalnej, niezbędnej zabiegającej o swoją godność jednostce dla samorealizacji w określonych działaniach; 3) kształtowaniu postaw propaństwowych, a także prospołecznych, w tym tolerancji wobec innych, zwłaszcza odmiennie myślących; 4) zapewnieniu powszechnie dostępnej informacji o sprawach publicznych, a także innych, ale budzących uzasadnione zainteresowanie społeczne8. Listę tę można zapewne uzupełnić, wymieniając m.in. ludyczne funkcje prasy. Ocena efektywności polskiej konstrukcji prawnej przy porównaniu jej ze standardami prawnomiędzynarodowymi nie zawsze wypada dla niej korzystnie9. Tymczasem scharakteryzowane wyżej regulacje prawnokonstytucyjne stosuje się w określonym kontekście międzynarodowym, na który składają się zarówno twarde (przede wszystkim umowy), jak 7 Zob. art. 1 prawa prasowego w brzmieniu z dnia 1 stycznia 2008 r. Por. J. Sobczak, Prawo..., s. 273. 9 Na przykład ETPC w sprawie Gawęda v. Polska (skarga nr 26229/95, LEX nr 40998) dopatrzył się naruszenia tych standardów przez prawo polskie, zgodnie z którym możliwe było arbitralne odrzucenie przez władze administracyjne wniosku o rejestrację dwóch czasopism. Mimo że ich profi l był jawnie szowinistyczny, Trybunał dopatrzył się tu naruszenia art. 10 EKPC. W 2005 r. w raporcie organizacji Reporterzy bez Granic Polskę uznano za państwo UE najgorzej przestrzegające wolności prasy, zob. Rzeczpospolitą z 4 maja 2006 r., s. A7. 8 19
