Stosunki Polski z państwami Półwyspu Koreańskiego w latach 1948
advertisement
Uniwersytet Warszawski Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Kyunam Kim Stosunki Polski z państwami Półwyspu Koreańskiego w latach 1948-2013 Praca doktorska napisana pod kierunkiem Dr. hab. prof. UW Jana Rowińskiego Warszawa, 2015 1 Spis treści Wykaz skrótów i akronimów..................................................................................................4 Wstęp.........................................................................................................................................7 Rozdział I: Weryfikacja przydatności do analizy przedmiotu rozprawy głównych paradygmatów badawczych w nauce o stosunkach międzynarodowych.........................16 1.1. Główne paradygmaty badawcze w nauce o stosunkach międzynarodowych................16 1.1.1. Neorealizm………………………………………………………………………….....16 1.1.2. Neoliberalizm………………………………………………………………....…….....17 1.2. Zakres badań według teorii stosunków międzynarodowych……………………….....19 1.3. Analiza determinantów polityki zagranicznej……………………………………........20 1.4. Behawioryzm i geneza wzorca decyzji polityki………………………………….........22 1.5. Teoria Powiązania(Linkage Theory) Jamesa Roseau……………………………........23 1.6. Zakres badań według determinantów polityki zagranicznej………………………......24 Rozdział II: Z historii kontaktów polsko-koreańskich do 1948r.……………………….26 Rozdział III: KRL-D w polityce zagranicznej Polski……………………………………..32 3.1. Polityka zagraniczna PRL i KRL-D w okresie „zimnej wojny”………………………32 3.1.1. Polityka zagraniczna PRL i jej kierunki…………………………………………….....33 3.1.2. Polityka zagraniczna KRL-D i jej kierunki…………………………………………....36 3.2. Stosunki Polski z KRL-D w czasie „zimnej wojny” (1948-1989)…………………….39 3.2.1. Stosunki bilateralne i ich uwarunkowania na początku „zimnej wojny” i w czasie konfliktu chińsko-radzieckiego (1948-1969)………………………………………….39 3.2.2. Wzajemne relacje w latach z 70- tych i 80- tych w warunkach procesu przemian w układzie sił na arenie międzynarodowej……………………………………………....65 3.3. Polityka zagraniczna Polski i KRL-D po zakończeniu „zimnej wojny”………………82 3.3.1. Polityka zagraniczna III Rzeczpospolitej Polskiej i jej nowa tożsamość……………...84 3.3.2. Korekty w polityce zagranicznej KRL-D w nowej sytuacji na arenie międzynarodowej….88 3.4. Stosunki Polski z KRL-D po transformacji systemu ustrojowego…………………….94 3.4.1. Wzajemne stosunki po zmianach politycznych w Polsce i w Europie (lata 90-te XX wieku)….94 3.4.2. Polityka Polski wobec j Korei Północnej i wzajemne relacje na początku II dekady XXI w. Perspektywy ich wzajemnych stosunków…………………………................98 Rozdział IV: Republika Korei w polityce zagranicznej Polski…………………………104 2 4.1. Polityka zagraniczna Republiki Korei i jej kierunki w czasie „zimnej wojny”……..104 4.2. Stosunki Polski z Republiką Korei w okresie „zimnej wojny”……………………...109 4.3. Polityka zagraniczna Republiki Korei po „zimnej wojnie”…………………………126 4.4. Stosunki Polski z Republiką Korei w okresie postzimnowojennym………………...133 4.4.1. Proces normalizacji i nawiązanie stosunków dyplomatycznych pomiędzy Polską a Republiką Korei (1989-1990)……………………………………………………….133 4.4.2. Rozwój wzajemnej współpracy w różnych dziedzinach w latach 1990-2000……….140 4.4.3. Charakterystyka wzajemnych stosunków i zakres współpracy na początku XXI wieku…………………………………………………………………………...147 4.4.4. Ocena stanu wzajemnych relacji i perspektywy rozwoju stosunków w przyszłości...158 Zakończenie………………………………………………………………………………..166 Aneksy……………………………………………………………………………………...170 I. Mapy……………………………………………………………………………...............170 II. Podstawowe wskaźniki społeczno-gospodarcze Republiki Korei, KRL-D i Polski…….174 III. Handel zagraniczny i współpraca inwestycyjna………………………………...............175 IV. Wykaz najważniejszych wizyt państwowych………………………………..................182 V. Chronologia najważniejszych wydarzeń w stosunkach Polski z obu państwami koreańskimi…...185 VI. Wykaz najważniejszych umów, porozumień pomiędzy rządami Polski i obu państw koreańskich……....195 VII. Potencjały militarne obu państw koreańskich w 2012 roku………………...................197 Bibliografia………………………………………………………………………………...198 3 Wykaz skrótów i akronimów AAN – Archiwum Akt Nowych AFTAK – Koreańskie Stowarzyszenie Importów i Agentów Firm Zagranicznych (Association of Foreign Trading Agents of Korea) ALW – Armia Ludowo-Wyzwoleńcza APEC – Wspólnota Gospodarcza Azji i Pacyfiku (Asia-Pacific Economic Co-operation) ASEAN – Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (Association of Southeast Asian Nations) ASEM – Szczyt Azja-Europa (Asia-Europe Meeting) ASPAC – Rada Azji I Pacyfiku (Asian and Pacific Council) ChRL – Chińska Republika Ludowa CRZZ – Centralna Rada Związków Zawodowych CVID – Koncepcja całkowitego, weryfikowalnego i nieodwracalnego demontażu północnokoreańskiego program nuklearnego (Complete, Verifiable, Irreversible Dismantlement) DNZ – Dowództwo Narodów Zjednoczonych DRW – Demokratyczna Republika Wietnamu FTA – Umowa o wolnym handlu (Free Trade Agreement) GATT – Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu (General Agreement on Tariffs and Trade) GUS – Główny Urząd Statystyczny IAEA – Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (International Atomic Energy Agency) IMF – Międzynarodowy Fundusz Walutowy (International Monetary Fund) IO – Igrzyska Olimpijskie IOC – Międzynarodowy Komitet Olimpijski (International Olympic Committee) IPCNKR – Zgromadzenie Ogólne Międzynarodowej Koalicji Parlamentarzystów na rzecz Uchodźców z Korei Północnej i Praw Człowieka (The International Parliamentarians' Coalition for North Korean Refugees and Human Rights) KAL – Koreańska Armia Ludowa KBWE – Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie KC – Komitet Centralny 4 KCIA –Południowokoreańska Centralna Agencja Wywiadowcza (Korea Central Intelligence Agency) KCNA – Północnokoreańska Centralna Agencja Prasowa (Korean Central News Agency) KEDO - Organizacja ds. Rozwoju Energetyki na Półwyspie Koreańskim (Korean Peninsula Energy Development Organization) KNPN – Komisja Nadzoru Państw Neutralnych KPCh – Komunistyczna Partia Chin KPZR – Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego KRL-D – Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna KRN – Krajowa Rada Narodowa KRW – won południowokoreański - środek płatniczy (South Korean Won) LWR – Reaktor chłodzony i moderowany lekką wodą (Light Water Reactor) MAEA – Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej MFW – Międzynarodowy Fundusz Walutowy MON – Ministerstwo Obrony Narodowej MSZ – Ministerstwo Spraw Zagranicznych MTCR – Reżim Kontrolny Technologii Rakietowych (The Missile Technology Control Regime) NATO – Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (North Atlantic Treaty Organization) NPT – Układ o nierozprzestrzenianiu broni masowego rażenia (Nuclear Non-Proliferation Treaty) NRD – Niemiecka Republika Demokratyczna NSZZ – Niezależny Samorządny Związek Zawodowy NZ – Narody Zjednoczone NZL – Najwyższe Zgromadzenie Ludowe OECD – Organizacja Współpracy Gspodarczej i Rozwoju (Organization for Economic Cooperation and Development) ONZ – Organizacja Narodów Zjednoczonych OSCE – Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (Organization for Security and Co-operation in Europe) PISM – Polski Instytut Spraw Międzynarodowych PKB – Produkt Krajowy Brutto 5 PLN – złoty polski (Polish Złoty) PPK – Partia Pracy Korei PPR – Polska Partia Robotnicza PPS – Polska Partia Socjalistyczna PRL – Polska Rzeczpospolita Ludowa PSL – Polskie Stronnictwo Ludowe PZPR – Polska Zjednoczona Partia Robotnicza RB ONZ – Rada Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych RFN – Republika Federalna Niemiec RK – Republika Korei RP – Rzeczpospolita Polska RWPG – Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej SALT – Traktat o ograniczeniu zbrojeń strategicznych (Strategic Arms Limitation Talks) SOFA – Umowa o statusie wojsk amerykańskich stacjonujących na terenie innego państwa (Status of Forces Agreement) UE – Unia Europejska (European Union) UNESCO – Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organizaion) USA – Stany Zjednoczone Ameryki Północnej (United States of America) USAMGIK - Wojskowy Zarząd Armii Amerykańskiej w Korei (United States Army Military Government in Korea) USD – dolar amerykański (United States Dollar) USFK – Siły Zbrojne USA w Korei Południowej (United States Forces Korea) WKR – Wojskowa Komisja Rozejmcza WTO – Światowa Organizacja Handlu (World Trade Organization) ZO ONZ – Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych ZSRR – Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich 6 Wstęp Stosunki międzynarodowe oznaczają stosunki państw poza ich granicami. Zawierają w sobie politykę międzynarodową oraz relacje gospodarcze, społeczne i kulturalne. Polityką zagraniczną jest działalnością polityczną rządu, która wpływa na stosunki międzynarodowe. Kształtowana jest ona przez szereg czynników, zarówno wewnętrznych (system polityczny i gospodarczy, struktura rządu, tożsamość społeczeństwa, itd.) jak i zewnętrznych (międzynarodowy system polityczny i gospodarczy, organizacje międzynarodowe i pozarządowe, klęski żywiołowe, itp.). Owe czynniki oddziałują na siebie wzajemnie kształtując te relacje. Cel badania stosunków międzynarodowych polega na analizie przyczyn oraz procesów wzajemnego oddziaływania tych czynników i następnie przewidywaniu przyszłości. Stosunki międzynarodowe Polski oznaczają stosunki z innymi państwami poza jej granicami, zaś polityka zagraniczna kształtuje stosunki z innymi krajami. Oddziałują na nie czynniki wewnętrzne oraz zewnętrzne. Sytuacja wewnętrzna Polski, sąsiedztwa, mocarstwa i zmiany na arenie międzynarodowej mają wpływ na ową politykę. Podobnie zachowują się również oba państwa koreańskie, tj. Republika Korei i Koreańska Republika Ludowo – Demokratyczna, które tworzą swoją politykę zagraniczną pod wpływem czynników wewnętrznych oraz zewnętrznych. Do początku XX wieku Polska i Półwysep Koreański nie mogły rozwijać wzajemnych stosunków z powodu geograficznej odległości, ograniczeń natury politycznej okresu kolonialnego i imperialnego oraz konfliktów na arenie międzynarodowej, zwłaszcza dwóch wojen światowych. Szczególnie Chosun na Półwyspie Koreańskim w XIX wieku prowadził wobec Europy i Stanów Zjednoczonych politykę izolacji. Polska z powodu trwających zaborów pozbawiona była możliwości prowadzenia suwerennej polityki zagranicznej. Na początku XX wieku niepodległa od 1918 r. II Rzeczpospolita Polska nie mogła nawiązywać stosunków z Cesarstwem Koreańskim, które znalazło się pod protektoratem Japonii. Po drugiej wojnie światowej w Polsce i na Półwyspie Koreańskim powstały trzy niepodległe państwa: Rzeczpospolita Polska (od 22 lipca 1952 r. czyli uchwalenia nowej Konstytucji 1 PRL - Polska Rzeczypospolita (Republika) Ludowa), Koreańska Republika Ludowo 1 Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r. (tekst jedn. Dz. U. z 1976 r. Nr 7, poz. 36 wraz z późn. zm.). 7 Demokratyczna oraz Republika Korei. Owe trzy państwa w warunkach konfrontacji zimnowojennej miały bardzo ograniczone możliwości prowadzenia suwerennej polityki zagranicznej, co znalazło wyraz w ich wzajemnych stosunkach. W czasie „zimnej wojny” Polska i oba państwa Półwyspu Koreańskiego realizowały swą politykę zagraniczną w ramach bloku, do którego należały, ale po jej zakończeniu i odzyskaniu suwerenności zaczęły prowadzić ją pod kątem własnych interesów i możliwości wynikających z układu sił na arenie międzynarodowej. Przez wzajemne stosunki między Polską, a Półwyspem Koreańskim rozumiem uwarunkowania i zjawiska na arenie międzynarodowej końca XX i początku XXI wieku oddziaływujące na politykę zagraniczną między tymi tak odległymi od siebie państwami, a także czynniki wewnętrzne mające sprzyjający lub utrudniający wpływ na rozwój wzajemnych relacji. Analizie poddano nie tylko zmiany polityki zagranicznej. Geograficznie Polska i Półwysep Koreański znajdują się pomiędzy potężnymi państwami. Są w sytuacji, w której zagwarantowanie swojego bezpieczeństwa wiąże się z realizacją „mądrej dyplomacji”. Podczas „zimnej wojny”, w warunkach ograniczonej suwerenności, ich bezpieczeństwo było gwarantowane w ramach obu bloków. Po zakończeniu „zimnej wojny” bezpieczeństwo powinno być zapewniane poprzez aktywne, odpowiednie reagowanie na zmiany zachodzące na arenie międzynarodowej. Geograficzne miejsce Polski i Półwyspu Koreańskiego jest tak jak klin między mocarstwowymi przedmiotami. Klin może zmniejszyć nacisk i rozszerzyć oddzielenie obu przedmiotów według kierunku i miejsca koncentrowania siły. Polityka zagraniczna Polski i Półwyspu Koreańskiego wskazuje kierunek siły koncentrującej i gdy ta siła mocno działa, może równoważyć siły z sąsiedztwa. Zamierzeniem autora było zbadanie wzajemnych stosunków między Polską, a państwami Półwyspu Koreańskiego i wyjaśnienie kierunku polityki zagranicznej państw, których położenie geograficzne nosi charakter klinu. Tego rodzaju polityka zagraniczna Polski i Korei może być praktycznym przykładem działania w takich warunkach i w tym sensie może być interesującym polem doświadczalnym dla innych państw. 8 Schemat 1. Geograficzna koncepcja polityki zagranicznej Polski i Półwyspu Koreańskiego 2 Klin w polityce zagranicznej P: Polityka zagraniczna a: Polska i Półwysep Koreański Q: siły z sąsiedztw Tematem mojej pracy są Stosunki Polski z państwami Półwyspu Koreańskiego w latach 1948 – 2013. Moje zainteresowanie tym tematem wynika z tego, że do tej pory nikt ze strony koreańskiej go nie podjął. Praca ta jest pierwszym przedstawieniem ze strony koreańskiej wzajemnych relacji Polski z obu państwami koreańskimi. Powstała przede wszystkim w oparciu o odtajnione polskie źródła. Ważne ze względu na ważną rolę Polski w powojennej historii Półwyspu Koreańskiego. Jest to również kontynuacja moich wcześniejszych zainteresowań Polską. Osobistymi związkami, nawiązanymi przyjaźniami i odkrytymi podobieństwami losów historycznych naszych państw i narodów. Cel i główne zagadnienia badawcze W niniejszej pracy podjąłem próbę wyjaśnienia zmian polityki zagranicznej pod kątem przemian na arenie międzynarodowej oraz w polityce wewnętrznej Polski i państw leżących na Półwyspie Koreańskim: Republiki Korei (na południu) i Koreańskiej Republiki Ludowo – Demokratycznej (na północy). W rozprawie skupiłem się głównie na okresie po zakończeniu „zimnej wojny”, w którym wspomniane trzy państwa realizują swoją politykę zagraniczną suwerennie. Koncentrowałem się na odpowiedzi: w jaki sposób i z użyciem jakich środków Polska układa swoje relacje z Republiką Korei w procesie transformacji systemu i wyjaśnieniu przyczyn zmiany relacji z KRL-D, z którą utrzymywała przez pół wieku bliskie 2 grafika klinu z: http://pl.wikipedia.org/wiki/Klin_(fizyka). 9 stosunki, jako partnerem w bloku socjalistycznym. Zastanawiałem się nad wpływem Polski na sytuację na Półwyspie i korzyściami, które Polska może zyskać w stosunkach z obu państwami koreańskimi. Aby odpowiedzieć na wyżej wymienione zagadnienia wykorzystano metodę analityczno-opisową, funkcjonalną i porównawczą oraz co wynika z charakteru rozprawy, metodę historyczno-opisową. Zastosowano też metodykę analizy determinantów polityki zagranicznej, która może być wprowadzona do wyjaśniania polityki zagranicznej Polski oraz państw Półwyspu Koreańskiego wśród różnych teorii stosunków międzynarodowych. Za szczególnie interesującą i pożyteczną uznałem odwołanie do Teorii Powiązania (Linkage Theory) Jamesa Roseau, która analizuje politykę zagraniczną łącząc politykę zewnętrzną z polityką wewnętrzną. Traktując państwo jako główny determinant polityki zagranicznej, dokonałem analizy pod kątem "jak składniki państwa (osoba, rząd, społeczeństwo) i otoczenie (ziemia, surowce, ekonomia, otwartość systemu) wpływają na politykę zagraniczną państwa". Dodatkowo podstawą pracy stało się założenie, że stosunki między państwami też wpływają na politykę zagraniczną danych państw. Ta teoria jest uzytecznana w analizie uwarunkowań mikroskopijnych (wewnętrznych) i makroskopijnych (zewnętrznych). Na politykę zagraniczną Polski wobec państw Półwyspu Koreańskiego wpływają następujące czynniki: transformacja systemu ustrojowego Polski i jej następstwa wewnętrzne i zagraniczne,” zamrożony” charakter totalitarnego i wysoce represyjnego systemu północnokoreańskiego oraz wzrost gospodarczy, procesy demokratyzacyjne Republiki Korei. W każdym rozdziale przeanalizowano akcję i reakcję tych czynników w schematach. Mimo, że tradycyjne teorie stosunków międzynarodowych częściowo zostały przeprowadzone i wprowadzone do analizy w tej pracy, analiza determinantów polityki zagranicznej Polski w tej pracy będzie ważną podstawą i wzorem, które przekonaniu pozwolą na predykcję prawdopodobnego kierunku ewolucji polityki zagraniczną Korei Północnej w okresie przejściowym po wprowadzaniu wychodzeniu z izolacji oraz w moim reform i jako ich logicznego następstwa procesu rzeczywistego zbliżenia i jednoczenia obu państw koreańskich. Struktura pracy Praca składa się ze wstępu, czterech rozdziałów i zakończenia. Zgodnie z wymogami opatrzona została bibliografią, skorowidzem skrótów i akronimów oraz aneksami w postaci 10 czterech map, tabelą z podstawowymi wskaźnikami społeczno-gospodarczymi Republiki Korei, KRL-D i Polski z roku 2012, ośmioma tabelami, dwoma wykresami i jednym diagramem dotyczącymi handlu zagranicznego i współpracy inwestycyjnej. W aneksie umieszczono również tabele z wykazem bilateralnych wizyt państwowych między Polską a KRL –D, jak i Polską a Republiką Korei, dwie tabele z chronologicznie uszeregowanymi najważniejszymi wydarzeniami w stosunkach Polski z obu państwami koreańskimi oraz dwie tabele zawierające wykaz najważniejszych umów, porozumień pomiędzy rządami Polski i obydwoma państwami koreańskimi, a także tabelę przedstawiającą potencjały militarne obu państw koreańskich w 2013 roku. Pierwszy rozdział zawiera ramy teoretyczne dla analizy polityki zagranicznej. Po przeanalizowaniu istniejących teorii określona została ta, którą uważam za najbardziej odpowiadającą potrzebom prezentowanego studium. Obejmuje ona dwa zakresy w metodzie badawczej. Pierwszy to aspekt teoretyczny o rozumieniu stosunków międzynarodowych. W tym wypadku będą to paradygmaty neorealizmu i neoliberalizmu. Drugi zakres obejmuje teorie analizujące czynniki decyzyjne w polityce zagranicznej. Odwołuję się w tym wypadku do teorii „behawioryzmu”, określającej teoretyzację nauk społecznych w połowie XX wieku. Tworzy to schemat teoretyczny, który można w miarę całościowo zastosować do polityki zagranicznej Polski i obu państw Półwyspu Koreańskiego, uwzględniający zarówno czynniki wewnętrzne, jak i zewnętrzne. Głównie, jak wyżej wspomniałem koncentruję się na tzw. „Teorii Powiązania (Linkage Theory)” Jamesa Roseau. Rozdział drugi zawiera historię kontaktów polsko – koreańskich do roku 1948, które dokonywały się poprzez podróże i krótkie pobyty w Korei i ” Przywiślańskim Kraju” naukowców i podróżników oraz poprzez kontakty obu diaspor w Rosji i Mandżurii. Wyjaśniono tu także kwestię braku oficjalnych kontaktów państwowych w tamtym okresie. Rozdział trzeci poświęcony jest relacjom Polski z Koreańską Republiką LudowoDemokratyczną na przestrzeni sześćdziesięciu sześciu lat, od roku 1948 do 2014. Podczas analizy tego okresu skupiłem się na charakterystyce polityki zagranicznej Polski i Koreańskiej Republiki Ludowo – Demokratycznej w czasie „zimnej wojny” i po jej zakończeniu. Opisuję korekty polityki zagranicznej obu państw w warunkach procesu przemian w układzie sił na arenie międzynarodowej oraz ich wzajemnym stosunkom po zmianach politycznych w Polsce i w Europie w latach 90-tych XX wieku. Dokonuję również oceny możliwości ich wzajemnych relacji w przyszłości. 11 W rozdziale czwartym koncentruję się na stosunkach Polski z Republiką Korei. Obejmą one podobnie politykę zagraniczną obu państw w okresie „zimnej wojny” i po jej zakończeniu. Okres postzimnowojenny i proces normalizacji wzajemnych relacji, a także nawiązanie stosunków dyplomatycznych w latach 1989 – 1990 i rozwój współpracy między naszymi państwami do końca XX w. w pierwszej i drugiej dekadzie XXI wieku. Oceniam również obecny stan ich wzajemnych relacji i perspektywy rozwoju w przyszłości. Zakończenie jest podsumowaniem spojrzenia na stosunki polsko – koreańskie od 1948r. do chwili obecnej. Zwraca uwagę na ich odmienność, która wynikała z istnienia dwóch państw koreańskich o różnych ustrojach politycznych, będących członkami różnych sojuszy i układów politycznych. Zawiera również wstępne predykcje dotyczące wzajemnych relacji w przyszłości. Źródła i literatura przedmiotu Odwołuję się do literatury i źródeł zarówno polskich, jak i międzynarodowych, w tym koreańskich i angielskich. Aby dowieść zaistniałych wydarzeń między Polską a państwami Półwyspu Koreańskiego w pracy korzystałem głównie z polskich dokumentów dyplomatycznych w Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Warszawie, artykułów w polskiej prasie oraz zdjęć w Wytwórni Filmów Dokumentalnych i Fabularnych. Polskie opracowania o Seulu oraz o Pjonjangu także okazały się być przydatnymi w procesie poznawania (z punktu widzenia Polski) ich polityki zagranicznej (polityki zagranicznej KRLD praz Republiki Korei). Materiały w Głównym Urzędzie Statystycznym (GUS) pokazały stosunki gospodarcze Polski z państwami Półwyspu Koreańskiego z dokładnymi danymi liczbowymi. Dokumenty w Ministerstwie Spraw Zagranicznych w Seulu i artykuły z koreańskiej prasy zostały wykorzystane porównawczo z danymi polskimi. Na przykład, w koreańskich danych w Urzędzie Statystycznym w Seulu odnotowano, że rozpoczęcie wymiany handlowej między Koreą Południową, a Polską nastąpiło w 1974 roku. Natomiast GUS w Warszawie potwierdza pierwsze kontakty handlowe nieco wcześniej, bo już w 1971 roku. Jeśli stronie południowokoreańskiej brakowało danych, to można uznać, że przyczyną wcześniejszego handlu obu państw były ówczesne zmiany ich polityki zagranicznej. Ponadto przy okazji tej analizy koreańskie dane w Seulu zostaną skorygowane. Próbuje także wyjaśnić źródła różnicy w oficjalnych danych statystycznych w Polsce i w Korei. 12 Prezentując wzajemne relacje odwołuję się do wywiadów z dyplomatami polskich delegacji oraz południowokoreańskich. Przeprowadziłem je w czasie konferencji międzynarodowych w Warszawie i w Seulu, pracując nie rzadko jako tłumacz. W 2008 roku odbyłem staż praktyczny w Kancelarii Sejmu w Komisji Spraw Zagranicznych w Warszawie, który, też był okazją do szukania danych i przeprowadzania wywiadów z polskimi posłami. Niestety w procesie szukania północnokoreańskich danych nie mogłem oficjalnie i bezpośrednio rozmawiać z politykami z Pjonjangu z powodu obowiązującego u nas zakazu zgodnie z Prawem Bezpieczeństwa Narodowego w Republice Korei. Dlatego starałem się przeprowadzać wywiady z dyplomatami wśród uchodźców północnokoreańskich w Seulu. Polskie źródła odgrywały rolę „mediatora” w analizie stosunków Polski z państwami Półwyspu Koreańskiego. Mam nadzieje, ze względu na pionierski charakter tej rozprawy w koreańskiej literaturze przedmiotu ( zarówno na Północy jak i na Południu) okaże się wartościowym źródłem w dalszych badaniach historii stosunków Polski z obu państwami koreańskimi, także po ich zjednoczeniu. Ze względu na różnice w zapisach w różnych językach w pracy dokonano ujednolicenia zapisu nazwisk i nazw geograficznych. Andżu - zapis używany w dokumentach polskich (w języku angielskim Anju), celem ujednolicenia transkrypcji zastosowany został zapis Andżu. Baik Nam Sun - zapis używany w dokumentach polskich (w języku angielskim Paek Namsun), celem ujednolicenia transkrypcji zastosowany został zapis Baik Nam Sun. Coj Hen - zapis używany w dokumentach polskich (w języku angielskim Choi Hyeon), celem ujednolicenia transkrypcji zastosowany został zapis Coj Hen. Coj Wen Thek - zapis używany w dokumentach polskich (w języku angielskim Cho Wontaek), celem ujednolicenia transkrypcji zastosowany został zapis Coj Wen Thek. Czen Zun Gyn - zapis używany w dokumentach polskich (w języku angielskim Choi Jungeun), celem ujednolicenia transkrypcji zastosowany został zapis Czen Zun Gyn. Czo Kim Son - zapis używany w dokumentach polskich (w języku angielskim Cho Geumseon), celem ujednolicenia transkrypcji zastosowany został zapis Czo Kim Son. Dżucze - tradycyjnie używany zapis w Polsce, celem ujednolicenia transkrypcji stosowany został zapis Juche. Ho Dam - tradycyjnie używany zapis w Polsce, celem ujednolicenia transkrypcji 13 stosowany został zapis Heo Dam. Honyong Pak - zapis używany w dokumentach polskich, celem ujednolicenia transkrypcji zastosowany został zapis Pak Heonyeong. Kim Czak - zapis używany w dokumentach polskich (w języku angielskim Kim Chaek), celem ujednolicenia transkrypcji zastosowany został zapis Kim Chaek. Kim Dzongil - tradycyjnie używany zapis w Polsce, celem ujednolicenia transkrypcji stosowany został zapis Kim Jongil. Kim Ir Sen - tradycyjnie używany zapis w Polsce, celem ujednolicenia transkrypcji stosowany został zapis Kim Ilsung. Li Dżong Mok - zapis używany w dokumentach polskich (w języku angielskim Lee Jeongmok), celem ujednolicenia transkrypcji zastosowany został zapis Lee Jeongmok. Li Syng Man - tradycyjnie używany zapis w Polsce, celem ujednolicenia transkrypcji stosowany został zapis Lee Seungman. Nam Ir - tradycyjnie używany zapis w Polsce, celem ujednolicenia transkrypcji stosowany został zapis Nam Il. Panmundżon - tradycyjnie używany zapis w Polsce, celem ujednolicenia transkrypcji stosowany został zapis Panmundżon. Pekin - tradycyjnie używany zapis w Polsce, celem ujednolicenia transkrypcji stosowany został zapis Pekin. Pjongjang - tradycyjnie używany zapis w Polsce, celem ujednolicenia transkrypcji stosowany został zapis Pjongjang. Ro Tehwu - zapis używany w dokumentach polskich, celem ujednolicenia transkrypcji zastosowany został zapis Roh Tewoo * * * Praca ta nie powstałaby bez pomocy i życzliwości osób, którym chciałbym wyrazić w tym miejscu wdzięczność. Bardzo serdeczne podziękowania za opiekę naukową, nieocenioną pomoc, nieskończoną cierpliwość i przyjacielskie wsparcie składam prof. dr. hab. Janowi Rowińskiemu. Jego pozdrowienia dla rodziców i zachęty dały mi moc, abym kontynuował studia bez problemów. Dziękuję rodzicom, którzy codziennie z daleka wspierali modlitwą swojego syna. Dziękuję też paniom Bożenie Sikorskiej i Monice Tomaszewskiej, które 14 pomogły mi w pokonywaniu problemów administracyjnych podczas moich studiów na Uniwersytecie Warszawskim. Jestem wdzięczny pani poseł Beacie Bublewicz i sekretarzom w Kancelarii Sejmu, Krzysztofowi Majowi i Arturowi Zaniewskiemu, za ich miłą opiekę w czasie staży w Sejmie. Dziękuję też za wielką pomoc Mateuszowi Małkowi i Aleksandrowi Kotarskiemu. Mateusz jest absolwentem Instytutu Stosunków Międzynarodowych UW, który bardzo dobrze rozumie Koreę oraz mnie. Aleksander natomiast pomógł mi w dobrym zrozumieniu Polski. Kończąc oddaję cześć Panu Bogu, który zawsze kocha Polaków i Koreańczyków. 15 Rozdział I Weryfikacja przydatności do analizy przedmiotu rozprawy głównych paradygmatów badawczych w nauce o stosunkach międzynarodowych 1.1. Główne paradygmaty badawcze w nauce o stosunkach międzynarodowych Stosunki międzynarodowe tworzone są poprzez politykę zagraniczną uczestników owych stosunków, czyli przede wszystkim państw. Stąd też postrzeganie rzeczywistości międzynarodowej przez państwa w naturalny sposób wpływa na kształt owych stosunków. Celem tego rozdziału jest zdefiniowanie pojęcia polityki międzynarodowej i paradygmatów badawczych w nauce o stosunkach międzynarodowych. W kolejnej części wymienione zostaną też inne czynniki wpływające na kształtowanie polityki zagranicznej. Aby zrozumieć politykę zagraniczną danego kraju i czynniki ją kształtujące należy zdefiniować jego najważniejsze interesy. 3 Polityka zagraniczna określonego państwa może charakteryzować się dużą trwałością, ale może być też uprawiana w zależności od zmieniającej się sytuacji międzynarodowej oraz wewnętrznej. Znając sposób prowadzenia polityki zagranicznej przez dane państwo, można poznać również kształt jego stosunków z innymi graczami na arenie międzynarodowej. W rozprawie przedstawiono główne paradygmaty w nauce o stosunkach międzynarodowych, a także teorię polityki zagranicznej, aby móc je zastosować w badaniu stosunków Polski z państwami Półwyspu Koreańskiego. 1.1.1. Neorealizm Neorealizm został przedstawiony po II wojnie światowej przez Hansa Morgenthau. Twierdził on, że wszystkie państwa mają samolubny cel zwiększenia swojej własnej korzyści i polityka międzynarodowa powinna opierać się na tym założeniu. 4 Pogląd taki miał zastosowanie w wyjaśnieniu polityki z pozycji siły prowadzonej przez Stany Zjednoczone podczas „zimnej wojny”. Można nawet powiedzieć, że teoria ta była narzędziem, by usprawiedliwiać ową politykę. Morgenthau zwracał szczególną uwagę na pojęcie władzy oraz korzyści państwa. Z kolei inny przedstawiciel nurtu neorealistycznego - Kenneth Waltz podkreślał strukturalny charakter systemu międzynarodowego, który wyprowadzał politykę 3 Deukju Jeon, Polityka Zagraniczna, Pakwoungsa, Seul 2007, s. 143. Zob. Hans J. Morgenthau, Politics among Nations: Struggle for Power and Peace, Alfred A. Knopf, New York 1948. 4 16 międzynarodową poza czynnik czysto państwowy. 5 Przedstawiona przez niego koncepcja nosi nazwę realizmu strukturalnego. Stosując się do poglądów Waltza trudno jednak wyjaśniać czynniki wykraczające poza strukturę i ramę polityki międzynarodowej. 6 Trudno zatem określić wzajemne oddziaływania pomiędzy państwami, czyli relacje między czynnikami krajowymi, a zagranicznymi w polityce międzynarodowej. 7 Kolejną teorią mieszczącą się w ogólnym nurcie realizmu jest tzw. „teoria hegemonicznej stabilności”, która zakłada, że w wypadku polityki międzynarodowej zależy ona od obecności i roli hegemona. Zgodnie z jej założeniami trwa ona tak długo jak hegemon stabilizuje pewne tzw. „międzynarodowe dobra publiczne” takie jak np. kurs wymiany czy system handlowy. Także bezpieczeństwo systemu międzynarodowego zależy od dystrybucji siły hegemona. 8 Zgodnie z tą teorią to brak siły Wielkiej Brytanii i brak spontaniczności Stanów Zjednoczonych doprowadziły do Wielkiego Kryzysu w latach trzydziestych. Nieobecność dominującego państwa, które dokonuje stabilizującej roli, sprowadziła światowy kryzys ekonomiczny. 9 Dystrybucja siły przez hegemona prowadzi do stabilizacji systemu handlowego na świecie.10 Na stabilizację systemu międzynarodowego wpływają też pojawianie się nowych mocarstw, upadki i sukcesje hegemoniczne. 11 Równowaga gospodarcza po II wojnie światowej wynikała z dominującej roli Stanów Zjednoczonych. 12 Dlatego też słabsze państwa muszą analizować i wykorzystać dystrybucję siły hegemonów. Wracam do tego tematu na przykładzie analizy dystrybucji siły w polityce zagranicznej i jej wpływu na Polskę oraz Półwysep Koreański. 1.1.2. Neoliberalizm Wedle doktryny liberalizmu państwa powinny we wzajemnych relacjach dążyć do współpracy i pokoju. Podczas gdy realizm podkreśla takie kwestie jak interesy i konflikty 5 Zob. Kenneth N. Waltz, Man, the State and War, Columbia University Press, New York 1959, [w:] K. Waltz, Theory of International Politics, Addison-Wesley, New York 1979. 6 John G. Ruggie, „Continuity and Transformation in the World Policy: Toward a Neorealist Synthesis,” World Politics 35(1983), s. 261-285. 7 Robert O. Keohane, „Theory of World Politics: Structural Realism and Beyond”, [w.] Ada Finifter (red.), Political Science: The State of Discipline, The American Political Science Association, Washington D.C. 1984, s. 503-540. 8 Zob. Mancur Olson, The Logic of Collective Action, Havard University Press, Cambridge 1971. 9 Zob. Charles Kindleberger, The World in Depression, 1929-1939, University of California Press, Berkely 1973. Zob. Stephan Krasner, „State Power and the Structure of International Trade”, World Politics 28(3), 1976. 11 Zob. Robert Gilpin, War and Change in World Politics, Cambridge University Press, Cambridge, 1981. 12 Yeongkwan Yoon (red.), Spermocarsrtwo i polityka międzynarodowa, [w:] Sangwoo Lee, Yeongseon Ha, Obecna polityka międzynarodowa, Nanam, Seul 1992, s. 282. 10 17 między państwami, liberalizm zakłada, że dzięki kooperacji państwa i organizacji międzynarodowych osiąga się pokój i stabilność na arenie międzynarodowej. Ponadto liberalizm tłumaczy pokojowy i stabilny stan porządku międzynarodowego, faktem osłabienia systemu hegemonicznego. Można wyróżnić trzy rodzaje poglądów na liberalizm. Są to: liberalizm republikański (Republican liberalism), handlowy (Commercial liberalism) oraz dyscyplinarny (Regulatory liberalism). 13 W perspektywie liberalizmu republikańskiego, demokratyczny system polityczny zmniejsza możliwość wybuchu wojny na arenie międzynarodowej. Polityka, która prowadzona jest zgodnie z wolą obywateli nie doprowadzi państwa do wojny. Poświęcenie i koszty związane z wojną działają odstraszająco i zapewniają pokój. Z kolei według liberalizmu handlowego pokój na arenie międzynarodowej wynika z ufności w działanie rynku. Intensyfikacja handlu między państwami wpływa na zachowanie pokoju międzynarodowego. Korzyści wynikające z handlu niwelują potencjalne szanse wybuchu wojny, która doprowadziłaby do zniszczenia wszystkich tych korzyści. Zakłada on między innymi, że takie działania jak otwarcie rynku zmniejszają możliwość wybuchu wojny. Ma to zastosowanie np. do polityki USA i Unii Europejskiej, i w innym charakterze ChRL, wywierającej nacisk na KRL-D do otwarcia rynku, stąd też liberalizmu handlowego nie mogło zabraknąć w niniejszej pracy. Ostatni na tej liście liberalizm dyscyplinarny twierdzi, że instytucje na arenie międzynarodowej zapewniają pokój. Można współpracować między państwami poprzez instytucje międzynarodowe i one mogą regulować konflikty jako moderator. Z tej koncepcji wywodzą się: „Teoria Integracji Funkcjonalizmu”, „Teoria Współzależności (Interdependence Theory)” oraz „Neoliberalny Instytucjonalizm (NeoLiberal Institutionalism)” po II wojnie światowej.14 Teoria Integracji Funkcjonalizmu wychodzi z założenia, że współpraca pomiędzy państwami przez organizacje międzynarodowe może zmniejszyć wpływ nacjonalizmu, który z kolei zagraża pokojowi światowemu. Pokój utrzymywany za pomocą siły jest tylko tymczasowym pokojem i po upadku dominującej siły, następuje jego załamanie. Dlatego trzeba zmniejszyć egoistyczne pragnienia narodów, aby usunąć zagrożenia z nich wynikające. Negocjacje i współpraca poprzez organizacje międzynarodowe są kluczem dla zapewnienia 13 David A. Baldwin, „Neoliberalism, Neorealism, and World Politics,” [w:] David A. Baldwin, ed., Neorealism and Neoliberalism: The Contemporary Debate, Columbia University Press, New York 1993, s. 4. 14 Deukju Jeon, op. cit., s. 155. 18 funkcjonowania pokoju na arenie międzynarodowej. 15 Współpraca międzynarodowa prowadzi świat do integracji, a ta prowadzi z kolei do stopniowego porzucania przez państwa widzenia wzajemnych relacji wyłącznie pod kątem swych partykularnych interesów. 16 Integracja zaczyna się od współpracy w dziedzinach, w których różnica interesów jest niewielka poprzez te, w których o porozumienie coraz trudniej. Nazywa się to „Spillover Effect”. Współpraca w dziedzinie gospodarczej, w której jest niewiele miejsca na konflikty, może rozszerzyć się na dziedzinę polityki. Proces taki miał miejsce w czasie integracji Unii Europejskiej, która rozpoczęła się od kwestii gospodarczych by rozszerzyć się także na sferę polityki. W latach 70-tych kwestie ekonomiczne, razem z problemami wojskowymi i sferą bezpieczeństwa stały się głównym czynnikiem w polityce zagranicznej. Wiązać to należy z pojawieniem się przedsiębiorstw ponadnarodowych i wzrostem znaczeniem zasobów naturalnych. W tym procesie światło dzienne ujrzała „Teoria Współzależności (Interdependence Theory)”. W pluralistycznych stosunkach międzynarodowych nie tylko rola państwa, ale także rola organizacji międzynarodowych, które wpływają na handel oraz stosunki między państwami, stały się bardzo istotne. Mowa o organizacjach takich jak OPEC (The Organization of Petroleum Exporting Countries, Organizacja Krajów Ekportujących Ropę Naftową), UNCTAD (The United Nations Cemference on Trade and Development, Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju) czy NAM (The Non-Aligned Movement, Ruch Państw Niezaangażowanych), które stały się istotnymi graczami na arenie międzynarodowej. Kwestie gospodarcze stały się głównym tematem w ramach GATT (The General Agreement on Tariffs and Trade, Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu) i późniejsze WTO (The World Trade Organization, Światowa Organizacja Handlu). Świadomość wagi kwestii gospodarczych rosła i doprowadziła do wykształcenia się Neoliberalnego Instytucjonalizmu. Obecne niemal wszystkie państwa załatwiają problemy poprzez rozmowy i współpracę oraz poprzez instytucje międzynarodowe. 1.2. Zakres badań według teorii stosunków międzynarodowych Istnieje szereg teorii wyjaśniających politykę zagraniczną państw. Większość z nich 15 Zob. David Mitrany, A Working Peace System(Chicago: Quadrangle Press, 1964); Ernst Haas, Beyond the Nation-State: Functionalism and International Organization, Stanford University Press, Stanford 1964. 16 Zob. Joseph Nye, International Regionalism, Little, Brown and Company, Boston 1968; L. Lindberg and S. Scheingold, eds., Regional Integration: Theory and Research, Harvard University Press, Cambridge 1971. 19 wyewoluowała w czasie „zimnej wojny” i w okresie postzimnowojennym, jednak ich użyteczność dla badania polityki zagranicznej Polski oraz państw Półwyspu Koreańskiego ma charakter ograniczony i stąd tylko w takim zakresie będę się do nich odwoływał. Teoria hegemonicznej stabilności, która tłumaczy stabilność areny międzynarodowej według dystrybucji dóbr publicznych przez hegemona, może być zastosowana w polityce zagranicznej zarówno Polski, jak i państw Półwyspu Koreańskiego. Można prześledzić w jaki sposób Warszawa i Seul skorzystały z bezpieczeństwa wojskowego i siły Stanów Zjednoczonych (w wypadku Polski po 1989 r.), a także jak Warszawa i Pjongjang opierały swoje bezpieczeństwo na sile Moskwy (czy w określonym stopniu Pekinu) w czasie „zimnej wojny”. Stosunki Polski z Półwyspem Koreańskim należy także zbadać pod kątem polityki zagranicznej obu państw koreańskich wobec Unii Europejskiej. Ponadto starałem się przedstawić rozwój współpracy między Polską, a Republiką Korei przez pryzmat teorii współzależności. Inny aspekt to próba odpowiedzi jak Polska i Półwysep Koreański wykorzystały liberalizm handlowy, wg którego zwiększenie handlu wzmacnia międzynarodowy pokój. Analizę liberalizmu handlowego zastosowałem zwłaszcza badając podejście UE i Polski, domagających się otwarcia gospodarczego od KRL-D. Przedmiotem mojego zainteresowania była odpowiedź na pytanie jak polityka handlowa Seulu wobec UE wpływa na stosunki z Polską. W zakończeniu podejmę próbę przedstawienia bilansu 20 lat wzajemnych relacji Polski i państw Półwyspu Koreańskiego oraz ich perspektywy. 1.3. Analiza determinantów polityki zagranicznej Stosunki międzynarodowe dotyczą wszelkich zjawisk, przekraczających granice państwowe (A set of Phenomena Encompassing All Behavior That Crosses Borders). Polityka międzynarodowa odzwierciedla zachowanie człowieka, który tworzy stosunki międzynarodowe. Polityka zagraniczna pokazuje plan i cel państwa, rządu, organizacji międzynarodowej bądź pozarządowej wobec polityki międzynarodowej (The Plans and Objectives of National Governments Toward Both International Actors and International Issues). Z drugiej strony, proces podejmowania decyzji politycznych (Decision-Making Process) jest określany przez szereg różnych czynników. Mogą one zależeć od charakteru polityki krajowej. Dlatego też można badać politykę zagraniczną państwa, biorąc pod uwagę jego system polityczny.17 Podczas tej analizy, określić można interesy i cele państwa. Znając 17 Deukju Jeon, op. cit., s. 64-65. 20 je można lepiej i trafniej prowadzić politykę wobec niego. Stąd też analiza polityki zagranicznej ma kluczowe znaczenie w stosunkach międzynarodowych oraz dyplomacji. Istnieją różne czynniki, które determinują politykę zagraniczną. Może być to sytuacja międzynarodowa, jak i wewnętrzny system polityczny i ekonomiczny, a także czynniki psychologiczne decydentów czy też uwarunkowania geograficzne. Stąd też analiza polityki zagranicznej jest procesem bardzo skomplikowanym i nie bez przyczyny stanowi obszar wnikliwych zainteresowań badawczych wielu naukowców zajmujących się problematyką stosunków międzynarodowych. James Rosenau podzielił determinanty polityki zagranicznej na osobę, rolę, rząd, społeczeństwo i system międzynarodowy. Czynnik osobowy zawiera chrakter osoby, jej przekonania i doświadczenia. Rola znaczy rolę w rządzie, który z kolei może tworzyć politykę zgodnie z ramami nadanymi przez system polityczny. Społeczeństwo nadaje wymiar kulturowy, a system międzynarodowy oznacza strukturę i ramę polityki międzynanrodowej.18 Kenneth Thompson i Roy Macridis podzielili determinanty na element osobowy i element materialny. Mówiąc o elemencie osobowym, analizowali ideologię decydenta polityki i ludność państwa. Przy okazji elementu materialnego, zwrócili uwagę na geografię, zasoby i przemysł. 19 Podobnie postąpił Lloyd Jensen dzieląc determinanty na element osobowy, politykę międzynarodową oraz krajową. Dodatkowo twierdził, że czynniki międzynanrodowe i krajowe wpływają na ów element osobowy.20 Oczywiście stosunki międzynarodowe są zdecydowanie bardziej skomplikowane i pojawia się w nich więcej podmiotów polityki. Z uwagi na duże zainteresowanie tym tematem badawczym w nauce istnieje więcej różnorodnych teorii (łączących wielorakie aspekty polityki zagranicznej. Bardzo trudno wyjaśnić skomplikowane stosunki międzynarodowe w sposób jednoznaczny. Mówiąc najbardziej ogólnie polityka zagraniczna jest tworzona w oparciu o podmioty decydujące, interesy rządowe, zmienne krajowe oraz międzynarodowe. 18 James N. Rosenau, „Pre-theories and Theories of Foreign Policy,” [w:] R. B. Farrel, ed., Approaches to Comparative and International Politics, Northwestern Univ. Press, 1966, s. 27-92; James N. Rosenau, “A Pretheory Revisited: World Politics in an Era of Cascading Interdependence,” International Studies Quarterly, vol. 28(1984), s. 245-305. 19 Kenneth W. Thompson and Roy C. Macridis, “The Comparative Study of Foreign Policy,” [w:] Roy C. Macridis, ed., Foreign Policy in World Politics, 5th ed., Prentice Hall, Inc. 1976, s. 1-31. 20 Zob. Lloyd Jensen, Explaining Foreign Policy, Prentice-Hall, Inc. 1982. 21 Schemat 2. Interesy i determinanty polityki zagranicznej Zmienne krajowe Podmiot determinujący politykę Interesy Polityka zagraniczna Zmienne międzynarodowe W czasie prezentacji stosunków między Polską, a państwami Półwyspu Koreańskiego uznałem, że nie można stosować równocześnie wszystkich teorii, ponieważ każda ma swoją specyfikę regionalną i polityczną. Dlatego też, przedstawiłem główny model podejmowania decyzji politycznych i teorię, która może zostać wykorzystana podczas prezentacji polityki zagranicznej Polski oraz państw Półwyspu Koreańskiego. 1.4. Behawioryzm i geneza wzorca decyzji politycznej Behawioryzm jako teoria naukowa stał się popularny w latach 50-tych i 60-tych XX w. Odcisnął też swoje piętno na nauce o stosunkach międzynarodowych. Starał się analizować przyczyny polityki międzynarodowej w sposób możliwie obiektywny i przewidywać przyszłą politykę. Richard C. Snyder, H. W. Bruck i B. Sapin stworzyli wzorzec decyzji politycznej (Decision-Making Model) i pomogli w analizie polityki zagranicznej. 21 Szukali oni powtarzalnej zasady, schematu i tendencji w polityce zagranicznej, poza czasem i przestrzenią.22 Snyder sądził, że polityka zagraniczna zależy od wzajemnego oddziaływania pomiędzy państwami, widział w państwie wykonawcę i szukał związków przyczynowo-skutkowych 21 Zob. Richard C. Snyder, H. W. Bruck and B. Sapin, eds., Foreign Policy Decision-Making: An Approach to the Study of International Politics, Free Press, New York 1962; Zob. Herbert A. Simon, Administrative Behavior, Macmillan, New York, 1949. 22 Kyedong Kim, Polityka Międzynarodowa, Eulyoo, Seul 1995, s. 125 22 pomiędzy państwem, a daną sytuacją. Państwo jako najbardziej podstawowy element w działaniu politycznym, zawiera w sobie decydentów politycznych: głowy państwa, szefa rządu czy ministrów. 23 Decyzje polityczne podejmowane wewnątrz struktury państwa decydują o stosunkach z innymi państwami. Teoria Snydera analizuje ogólne elementy polityki zagranicznej, ale trudno przy jej pomocy wyjaśniać jej skomplikowaną głębię. Jednak dzięki owemu teoretycznemu i naukowemu podejściu powstał polityczny wzorzec decyzyjny. Schemat 3. Wzajemne oddziaływanie decyzji politycznej między państwami Państwo A Państwo B Struktura wewnętrzna Struktura wewnętrzna Decyzja polityki Decyzja polityki Działanie polityczne Działanie polityczne Źródło: Deukju Jeon, Polityka Zagraniczna, Pakwoungsa, Seul 2007, s 111 1.5. Teoria Powiązania (Linkage Theory) Jamesa Roseau Pod koniec lat 60-tych zgodnie z ideą pogłębienia wzajemnego oddziaływania między polityką międzynarodową, a krajową, Rosenau wyjaśnił teorię polityki zagranicznej, przedstawiając tzw. teorię powiązania (linkage theory). Przedstawił on pięć zmiennych, tzn. osobę, rolę, rząd, społeczeństwo i system oraz dodatkowe zmienne, tzn. terytorium państwa, zasoby, gospodarkę i otwarcie systemu. 24 Ogólnie mówiąc wyjaśnił on teorię powiązania 23 24 Snyder, Bruck and Sapin, op. cit., s. 106. Kyedong Kim, op. cit., s. 128-130. 23 dzieląc system na międzynarodowy (international system) i krajowy (national system). Schemat 4. Proces zmiany struktury w stosunkach międzynarodowych Państwo B Państwo A A B C Państwo C Źródło: Deukju Jeon, Polityka Zagraniczna, Pakwoungsa, Seul 2007, s 13 Teoria powiązania umożliwia patrzenie na politykę międzynarodową w sposób wszechstronny, zarówno z punktu widzenia makroskopijnego i mikroskopijnego. Dla wyjaśniania polityki zagranicznej różnych państw, teoria Roseau jest użyteczna, jednak utrudnieniem jest zbyt duża ilość zmiennych. Mimo to, poprzez naukową analizę można pokazać politykę zagraniczną państw w sposób schematyczny (uproszczony) i nieskomplikowany. Dla uproszczenia analizy polityki zagranicznej Polski i państw Półwyspu Koreańskiego takie podejście teoretyczne jest bardzo użyteczne. Dlatego w niniejszej rozprawie częściowo czerpię z teorii Roseau. 1.6. Zakres badań według determinantów polityki zagranicznej Trudno wytłumaczyć politykę zagraniczną wszystkich państw poprzez jeden ogólny schemat teoretyczny (theoretical framework). Również polityka zagraniczna Polski i państw Półwyspu Koreańskiego nie zawsze jest wytłumaczalna przy pomocy jednej ogólnej formuły. Można jednak wykazać odrębności polityki w ramach analizy polityki zewnętrznej i wewnętrznej. Cel badań polega na szukaniu wzajemnych odrębności polityki, wprowadzając podejście makroskopijne i mikroskopijne James’a Rosenau. W procesie tym niezbędne są pewne uproszczenia zmiennych w celu wyeksponowania owych odrębności. Dotychczas powstało szereg teorii tłumaczących system międzynarodowy oraz liczne materiały analizujące system polityczny Polski i państw Półwyspu Koreańskiego. Natomiast 24 nie powstało jeszcze naukowe studium, które wyjaśniłoby stosunki między Polską, a Półwyspem Koreańskim, łącząc czynniki systemu zewnętrznego i wewnętrznego. Dlatego w swoich rozważaniach podjąłem próbę wyjaśnienia jak odrębność polityki, tzw. tożsamość, czynnik kulturowo-cywilizacyjny, filozofia o sprawach zagranicznych, ideologia, system gospodarczy państwa wpływają na wzajemne stosunki między Polską, a państwami Półwyspu Koreańskiego. Przedstawiono ponadto jak owe czynniki współdziałają z systemem międzynarodowym. W ten sposób dokonano analizy polityki zagranicznej Polski i obu Korei, państw o geopolitycznym charakterze klina oraz spróbowano prognozować ich przyszłą politykę zagraniczną, w tym wzajemne relacje. 25 Rozdział II Z historii kontaktów polsko-koreańskich do 1948 r. Niemal do połowy XX wieku Polska i Korea nie utrzymywały stosunków Wynikało to z faktu, iż aż do 1910 roku, w którym Korea została dyplomatycznych. inkorporowana przez Japonię, w Polsce trwał okres rozbiorowy. Gdy Polska odrodziła się w 1918 r., Korea była Generalnym Gubernatorstwem Japonii. Innymi słowy dynastia Chosun (1392-1897) i Cesarstwo Koreańskie (1897-1910) nie mogły mieć stosunków dyplomatycznych z rozbiorową Polską, a II Rzeczpospolita Polska (1918-1939) nie mogła nawiązać i utrzymywać stosunków dyplomatycznych z Koreą pod panowaniem Imperium Japonii. Dlatego w XIX i na początku XX wieku kontakty między Polakami, a Koreańczykami miały charakter sporadyczny i nieoficjalny. Pierwszym Europejczykiem, który przebywał w Korei od 1653 do 1666 roku, był Holender Hendryk Hamel (1630-1692). Jako przedstawiciel Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej podczas podróży do Nagasaki z powodu katastrofy statku trafił do Korei. Polityka izolacji i zakazu przebywania cudzoziemców na Półwyspie prowadzona przez władców uniemożliwiła kontakty ze światem zewnętrznym. Stan taki trwał do drugiej połowy XIX w. kiedy to pierwsi europejscy i amerykańscy misjonarze zaczęli przybywać do Korei, chociaż byli objęci zakazem ewangelizacji. Pierwszym europejskim misjonarzem w Korei był pochodzący z Pomorza Zachodniego kapłan. Nazywał się Karl Gutzlaff (1803-1851) i urodził się w Pyrzycach. W 1832 roku jako luterański pastor głosił ewngelię w prowincji Hwanghae w Korei. To on jako pierwszy przetłumaczył Modlitwę Pańską na język koreański, a także udostępnił Koreańczykom Biblię.25 Jego działalność misyjna i postawa były przyjazne i pokojowe, ale później dynastia Chosun doświadczyła wojny z Francją (1866) oraz ze Stanami Zjednoczonymi (1871) w efekcie czego wśród antycudzoziemskie. elit rządzących wzmogły się nastroje konserwatywne i 26 Pierwszym Polakiem, który odwiedził Koreę w 1885 roku, był Jan Kalinowski (1860?1940). Przebywając w Korei od 1885 do 1886 roku przygotował obszerne informacje o tym 25 W kwietniu 2005 roku w Korei Południowej został zbudowany kościół im. Gutzlaffa. Chosunilbo, 6 lutego 2006 roku. 26 Dynastia Chosun zwyciężyła w tych wojnach, ale dlatego mogła mocniej zamknąć kraj przed obcymi, w przeciwieństwie do Japonii, która otworzyła się po groźbie Stanów Zjednoczonych w 1854 roku. 26 kraju. Po powrocie do Polski opublikował artykuł pt. „List z Korei” w czasopiśmie „Wszechświat”. 27 Opisał w nim ówczesne życie Koreańczyków, podając m. in. ceny artykułów w Seulu. Drugim był historyk Władysław Kotwicz (1872-1944), profesor Uniwersytetu Wileńskiego. Przebywał na Dalekim Wschodzie trzykrotnie, a efektem tych podróży były dwie książki, „Szkic w Mandżurii (1897)” i „Szkic w Korei (1900)” 28 Ta ostatnia została wydana przez władze carskie zainteresowane intensyfikacją swej polityki na Dalekim Wschodzie po wojnie chińsko-japońskiej w 1894 roku.29 Najsłynniejszym Polakiem, który przebywał w Korei, był Wacław Sieroszewski (18601945)30. Odwiedził on Koreę w 1903 roku i po powrocie do kraju przedstawił w 1905 r. obszerną relację „Korea – Klucz Dalekiego Wschodu”. On pierwszy, jako cudzoziemiec napisał powieść o Korei pt. „Ol-Soni Kisań”. Pisał ją w więzieniu i została ona wydana w Warszawie w 1906 roku. Przedstawił on Koreę jako podbity i zniewolony kraj, jako uśpionego tygrysa. Jak możemy przeczytać w jego pracy: „Uciekał tygrys ścigany przez japońskich żołnierzy do dalekich ostępów na północ od rzeki Jalu i Tamanu”.31 Później po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 roku, przedstawił w radio ówczesną sytuację Korei. „Dziś to wszystko jest już nawet w Korei wspomnieniem. (...) Od wojny japońsko-rosyjskiej, która była przecież wojną o ‘kraj Cichego Poranku’, przestała istnieć niepodległa Korea. (...) 10 milionów Koreańczyków stało się wasalami Japonii. (...) Kraj rozwija się, bogaci, a jednak cierpi naród koreański; dowodzą tego co jakiś czas wybuchające spiski i bunty, gdyż ‘nie chlebem jedynie człowiek żyje’. – O Koreo, o kraino Cichego Poranku, jakże bardzo los twój podobny do niedawnych losów mojej ojczyzny!”32 W podobnym duchu przedstawiał sytuację na Dalekim Wschodzie. Wśród polskich naukowców,, którzy odwiedzili Koreę warto wspomnieć profesora Ferdynanda Antoniego 27 Wszechświat – tygodnik popularny poświęcony naukom przyrodniczym, Tom VI, nr. 42, Warszawa 1887, s. 666-669, [w.] Minhee Lee, „Historia i Charakter Stosunków między Koreą a Polską w XIX i XX wieku.” Badanie nauk klasycznych. Vol. 20, Instytut Nauk Wschodnich, Uniwersytet Dankook. 2005. 28 Wacław Słabczyński, Polscy podróżnicy i odkrywcy, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1973, s. 156, [w.] op. Ibidem. 29 Ibidem. 30 Polski pisarz, działacz niepodległościowy, poseł i senator w II RP. 31 W. Sieroszewski, “Wrażenia z podróży po Korei”, Antena Polska, Warszawa 1927, s. 36, [w.] Ibidem. 32 Ibidem. 27 Ossendowskiego, który podróżował i badał Koreę w 1903 roku.33 Na Półwyspie przebywał także geograf Kazimierz Grochowski (1906-1914), znany pisarz Remigiusz Kwiatkowski (1911), profesor Uniwersytetu Wileńskiego Stefan Bryła (1910-1912), geograf Aleksander Ludwik Janowski (1913-1915) i profesor Szkoły Głównej Handlowej Józef Giejsztor (1913, 1916).34 Tabela 1. Polacy, którzy przebywali w Korei w XIX i początku XX wieku rok termin zwiedzania pobytu zoolog 1885 ponad rok badania fauny W. Kotwicz profesor przed 1900 ? przygotowanie raportu W. Sieroszewski pisarz 1903 2 miesiące badanie szamanizmu F. Ossendowski ekonomista 1903 ? badanie ekonomiczne K. Grochowski geolog 1906-1914 ? badanie archeologiczne R. Kwiatkowski pisarz 1911 ? podróż S. Bryła profesor 1910-1912 ? podróż studyjna A. Janowski geolog 1913-1915 ? J. Gieysztor ekonomista 1913, 1916 ? stan kolejnictwa Jankowski łowca ? ? łowiectwo imię i nazwisko zawód J. Kalinowski cel wizyty badanie losu polskich imigrantów Źródło: Minhee Lee, Historia i Charakter Stosunków między Koreą, a Polską w XIX i XX wieku, Badanie nauk klasycznych, Vol 20, Instytut Nauk Wschodnich, Uniwersytet Dankook 2005 Także Koreańczycy odwiedzali Polskę. Pierwsza wizyta w Polsce miała charakter oficjalny. 18 maja w 1896 roku delegacja Cesarstwa Korei przebywała w Warszawie w drodze na koronację Mikołaja II Romanowa w Moskwie.35 W czasie wizyty w Warszawie 33 Stanisław Zieliński, Mały Słownik Pionierów Polskich Kolonjalnych i Morskich – Podróżnicy, Odkrywcy, Zdobywcy, Badacz, Eksploratorzy, Emigranci, Pamiętnikarze, Działacze i Pisarze Migracyjni, Centralna Biblioteka Wojskowa, Warszawa 1932, s. 333. 34 Minhee Lee, Ibidem. 35 W delegacji byli ministrowie Min Yeonghwan, Yoon Chiho, radcy Kim Deukryeon, Kim Doil. Delegacja wyjechała z Incheonu 1 kwietnia 1896 roku, a wróciła do kraju 21 października tego samego roku. Odwiedziła Chiny, Japonię, Stany Zjednoczone, Wielką Brytanię, Polskę, Niemcy, Rosję i Mongolię. Ibidem. 28 radca Kim Deukryeon, który był tłumaczem, przygotował raport „Hłangueumczo (wiersze podróżne). W tym raporcie opisał on ówczesną atmosferę panującą w Polsce. -W dawnej stolicy Polski„Dawno temu było państwo Polska, ale teraz jest częścią Rosji. Zamek (Królewski przyp. red. KKN) jeszcze pozostał i wieczorem brzmią dźwięki dzwonu. Na ziemi, która kwitła piosenką i tańcem, tylko kwiaty spadające są czerwone. Smutek ludzi, którzy utracili swój kraj, płacze z wiosennym wiatrem.”36 Mimo, że Korea wówczas była jeszcze formalnie niepodległym krajem, radca Kim dostrzegał podobieństwo sytuacji Polski do losu Korei, która traciła swą suwerenność. W tym czasie koreańska delegacja biorąca udział w koronacji w Moskwie, mogła jeszcze przedstawiać publicznie takie poglądy, gdyż pozostawała niezależnym państwem. Podczas okupacji Japonii kilka osób odwiedziło Polskę. Koreanista Lee Geukno, który studiował w Berlinie, podróżował po Polsce w 1920 roku i określił niepodległą Polskę jako „Nowy Kraj”. 37 Szczególną postacią był koreański wygnaniec, Yoo Gyeongjip, który wyemigrował do Polski w 1920 roku. Jego syn współdziałał z An Junggeunem, który w 1909 r. w zamachu zabił japońskiego gubernatora Ito Hirobumiego w Harbinie. Yoo Gyeongjip wyjechał z Korei z rodziną, uciekając przed represjami japońskich okupantów. Jego syn został aresztowany przez policję japońską i skazany na śmierć. Yoo przyjechał do Warszawy przez Rosję. Mieszkał na ulicy Nowy Świat w Warszawie i powrócił do Korei 1936 roku. Natomiast jego trzeci syn Yoo Dongju studiował w Akademii Medycznej w Warszawie na stomatologii i otrzymał dyplom ukończenia tej uczelni. Ożenił się też z Polką, która uratowała go podczas Powstania Warszawskiego w 1944 roku. Był także od 1948 r. wykładowcą języka koreańskiego na Uniwersytecie Warszawskim. Posiadając polskie obywatelstwo pomagał koreańskim sierotom z KRL-D przebywającym w Polsce w okresie 36 37 Kim Deukryeon, Hłangueumczo, Uniwersytet Seul, nr. 3428-313, [w.] Ibidem. Ibidem. 29 wojny koreańskiej (1950-1953). W czasie igrzysk olimpijskich w Seulu w 1988 roku odwiedził Seul i w tym samym roku zmarł w Warszawie.38 W 1927 roku koreański książę Lee Un odwiedził Warszawę jako członek japońskiej delegacji.39 Został przyjęty przez marszałka Józefa Piłsudskiego i podróżował po Europie.40 Zdjęcie 1. Małżeństwo Lee Un w Warszawie i spotkanie z marszałkiem J. Piłsudskim w Warszawie Źródło: Czasopismo Panorama z dnia 28 lutego 1928 roku. Znana koreańska malarka i pisarka, Na Hyeseok odwiedziła Warszawę w czerwcu 1927 roku. Wiadomo także o kilku Koreańczykach, którzy podróżowali po Polsce w latach 30-tych i 40-tych.41 Wiedzę o Polsce czerpano z publikacji jakie ukazywały się w Korei, w których opisywano Polskę i porównywano jej sytuację z Koreą.42 Od końca XIX wieku do początku XX wieku częste były kontakty między Polakami, a Koreańczykami w Mandżurii. Szczególnie Harbin w Chinach i Władywostok w Rosji były „międzynarodowymi miastami” na Dalekim Wschodzie. Po klęsce powstań polskich w XIX wieku, Polacy byli masowo zsyłani na Syberię, rosła też liczba Polaków w Chinach Północno - Wschodnich. Z kolei Koreańczycy, którzy od wieków zamieszkiwali w Madżurii podczas okupacji Japonii emigrowali tam masowo ze swego kraju. Koreański wygnaniec w Polsce, 38 Miesięcznik Joongang, “Z Madżurii do Warszawy”, maja 1989 roku, [w.] Ibidem. MSZ, Stosunki dyplomatyczne Polski: Azja, Zakaukazie, Australia i Oceania 1918-2009, Askon, Warszawa 2010, s. 119. 40 Czasopismo Panorama z dnia 28 lutego 1928 roku. 41 Seo Jeongbon, Badanie Na Hyeseok, Instytut koreanistyki, Seul 2001, s. 584-585, [w.] Ibidem. 39 42 Minhee Lee, Ibidem. 30 Yoo Dongju, pisał w swojej autobiografii, że w Harbinie zamieszkało bardzo wielu Polaków i działały tam nawet polskie szkoły i kościół katolicki. 43 Kontakty między Polakami, a Koreańczykami były naturalne i częste. Przykładowo, jedna z pierwszych koreańskich komunistek, Aleksandra Stankiewicz - Kim poznała swego późniejszego męża, Marka Stankiewicza, w czasie studiów w Harbinie.44 Te kontakty polsko - koreańskie w XIX i na początku XX wieku, to cenny i mało znany rozdział w historii wzajemnych stosunków. Ważnym ich ogniwem były relacje między diasporami, polską i koreańską, o wspólnych doświadczeniach obywateli państw okupowanych i represjonowanych. Schemat 5. Czynniki kształtujące kontakty między Polską, a Koreą w XIX i pierwszej połowie XX wieku Rozbiory (1795-1918) Diaspory obu krajów na Dalekim Wschodzie (w Rosji i Mandżurii) Polska Korea Kontakty naukowców, podróżników Japońska okupacja (1910-1945) 43 Miesięcznik Joongang, Ibidem. Władymir Kim, Historia ruchu niepodległości Koreańczyków w ZSRR, Instytut koreanistyki, Seul 1997, s. 6782, [w.] Ibidem. 44 31 Rozdział III KRL-D w polityce zagranicznej Polski 3.1. Polityka zagraniczna PRL i KRL-D w okresie „zimnej wojny” W czasie II wojny światowej Polska i Półwysep Koreański były ofiarami agresji, odpowiednio niemieckiej i radzieckiej oraz okupacji japońskiej. 45 Oba kraje poniosły gigantyczne starty ludzkie, materialne, terytorialne, były ofiarami okrutnej polityki eksterminacyjnej. Typowym przykładem, którego Polska i Półwysep Koreański doświadczyły, były: masowe zsyłki na Syberię i do Azji Środkowej Polaków i zamieszkałych w ZSRR Koreańczyków – efekt represyjnej polityki migracyjnej J.W. Stalina. Pod koniec wojny o losach Polski i Korei zadecydowano podczas kolejnych konferencji międzynarodowych wielkich mocarstw, które odbyły się w Kairze, Teheranie, Jałcie, Poczdamie i Moskwie. Nastąpiła zadekretowana przez mocarstwa zmiana granic państwa polskiego, a Półwysep Koreański został podzielony wzdłuż 38 równoleżnika na protektorat radziecki na Północy i amerykański na Południu. Suwerenność Polski i Korei (obu państw) zostały w istotnym stopniu ograniczone i podporządkowane ZSRR i USA stojącym na czele dwóch przeciwstawnych bloków polityczno – wojskowych w warunkach narastającej konfrontacji zimnowojennej. W wypadku Półwyspu Koreańskiego podział został pogłębiony przez powstanie dwóch państw: Republiki Korei na Południu, związanej z blokiem zachodnim oraz Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej na Północy stanowiącej część bloku radzieckiego z dominującym wpływem ZSRR, a następnie rosnącymi wpływami ChRL. Schemat 6. Sytuacja Półwyspu Koreańskiego po II wojnie światowej ZSRR Polska USA Półwysep Koreański Japonia Niemcy 45 Po podpisaniu paktu Ribbentrop-Mołotow z 23 siepnia 1939 roku, Niemcy wkraczały do Polski 1 września 1939 roku i Armia Czerwona zaatakowała Polskę 17 września tego samego roku. 32 W Polsce i Koreańskiej Republice Ludowo-Demokratycznej (KRL-D) wystąpiło z woli i pod presją ZSRR osobliwe podobieństwo w procesie przejęcia władzy. Jest to struktura konfliktu pomiędzy komunistami proradzieckimi, a siłami patriotycznymi różnych opcji politycznych, w tym lewicowych. Konflikt ten skończył się pełnym opanowaniem władzy przez J. W. Stalina i jego agenturę. Różnica polegała na tym, że w Polsce działało w czasie II wojny światowej państwo podziemne. Po jej zakończeniu miała miejsce faktyczna wojna domowa, w której siły antykomunistyczne zostały rozbite przy pomocy Armii Czerwonej. W Polsce, jak i w KRL-D zwyciężył stalinizm. W PRL po śmierci Stalina rosły wpływy sił umiarkowanych polskich komunistów opowiadających się za większa suwerennością i równoprawnym stosunkiem z ZSRR oraz samodzielnością uwzględniającą specyfikę spoleczno- gospodarczą i kulturowo- cywilizacyjną w polityce wewnętrznej. W rządzącej PZPR stanowisko to reprezentowane było przez Władysława Gomułkę. W Korei Północnej proces eliminacji frakcji proradzieckiej, prochińskiej i narodowej, i ich sprzeciw wobec dyktatury Kim Ilsunga trwał dłużej, był bardziej bezwzględny, stąd pozycja Kim Ilsunga była silniejsza. Był to ważny czynnik różniący politykę wewnętrzną i zagraniczną Warszawy i Pjongjangu w wlatach 60-tych i 70-tych. W Polsce po śmierci Stalina w wyniku wydarzeń czerwcowych i październikowych w 1956 r. doszło do powrotu do władzy sił represjonowanych w końcu lat 40-tych, z kierownictwem w partii przejętym ponownie przez W. Gomułkę. W Korei Północnej pojawiła się idea Juche (Dżucze), która z pozycji nacjonalistycznych wzmocniła istniejącą władzę. Polityka zagraniczna Polski i KRL-D kształtowana była głównie pod dominującym wpływem ZSRR, natomiast w polityce wewnętrznej zakres samodzielności był większy. 3.1.1. Polityka zagraniczna PRL i jej kierunki Politykę zagraniczną i działalność dyplomacji Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej (PRL) można wyjaśnić tylko biorąc pod uwagę jej stosunki z ZSRR. To one określały możliwości samodzielnego manewru Warszawy. Po II wojnie światowej Polska znalazła się w sferze wpływów Związku Radzieckiego. Był to efekt roli ZSRR w zwycięskiej wojnie z hitleryzmem i wyzwolenia obszarów państw Europy Środkowo-Wschodniej przez Armię Czerwoną, a także decyzji wielkich mocarstw z Jałty i Poczdamu o podziale sfer wpływów. Państwa te znalazły się w bloku radzieckim jako satelickie. To w Moskwie określano ich politykę zagraniczną. 33 W Polsce w latach 1946 – 1947 pomiędzy blokiem demokratycznym skupionym wokół przywódcy PSL, Stanisława Mikołajczyka, a siłami komunistycznymi kierowanymi przez PPR trwał wewnętrzny konflikt o przejęcie sterów władzy. W lutym 1947 roku, Przewodniczący Krajowej Rady Narodowej (KRN), Bolesław Bierut został wybrany przez Sejm Ustawodawczy na prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej. Przewodniczący Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), Józef Cyrankiewicz został powołany na premiera. W elicie kierowniczej PPR opowiadającej się za polską drogą budowy socjalizmu i większą samodzielnością byli Władysław Gmułka, Marian Spychalski, Władysław Bienkowski i Zenon Kliszko. Natomiast w grupie proradzieckiej byli Bolesław Bierut, Jakub Berman, Hilary Minc, Aleksander Zawadzki, Edward Ochab i Stanisław Radkiewicz. 46 Grupę skupioną wokół Gomułki przeciwną stalinizacji Polski uznano w 1948 r. za prawicowo – nacjonalistyczną i wyeliminowano z kierownictwa oraz poddano represjom. Rozgromiono blok demokratyczny i zmuszono jej lidera – Mikołajczyka do ucieczki na Zachód. Marszałek ZSRR, Konstanty Rokossowski został powołany na ministra obrony narodowej Polski w listopadzie 1949 roku. Przyspieszony proces stalinizacji doprowadził do przejęcia pełnej kontroli Kremla nad wszystkimi sferami władzy w państwie: polityczną, gospodarczą, bezpieczeństwa, sądownictwa, nie mówiąc o polityce zagranicznej. Proces industrializacji wzorowano na modelu radzieckim. Wprowadzono przyspieszony proces kolektywizacji rolnictwa, który natrafił na niezwykle silny opór rolników. Industralizacja na wzor radziecki forsujaca rozbudowę przemyslu ciężkiego i potencjalu militarnego zdobyla absolutny priorytet. Zaniedbano przemysl lekki, rezmioslo i potrzeby konsumenckie spoleczenstwa. Również w dziedzinie rolnictwa forsowano kolektywizację i zmieniano każdą dziedzinę na modłę socjalistyczną. Śmierć Stalina w marcu 1953 roku stała się początkiem stopniowej korekty w polityce zagranicznej Polski. Procesy zmian zainicjowane przez Nikitę Chruszczowa w polityce zagranicznej i wewnętrznej ZSRR przyspieszyły ten proces. XX Zjazd Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (KPZR) w Moskwie w lutym 1956 r. stał się punktem zwrotnym w odchodzeniu od stalinizmu. W Polsce przyspieszeniem procesu zmian była śmierć I Sekretarza Komitetu Centralnego (KC) Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR), B. Bieruta w Moskwie. Represjonowani i uwięzieni działacze oskarżeni o odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne zostali zrehabilitowani oraz przywrócono im członkostwo w 46 Byeonkwon Jeong, Historia Polski, Daehan, Seul 1997, s. 289 34 partii. Proces zmian wewnętrznych przyspieszyło także powstanie robotników w Poznaniu w czerwcu 1956 roku. Wydarzenia październikowe tego roku doprowadziły, nie bez silnych oporów w Moskwie do zmian w polityce w Warszawie. Nowym przywódcą został Władysław Gomułka, który zrodził nadzieje w społeczeństwie polskim na zasadnicze zmiany. W październiku 1956 mówił on o budowie nowego ustroju, uwzględniającego narodową specyfikę każdego kraju, także i Polski. Równocześnie podkreślał wagę i rolę ZSRR jako głównej siły obozu i gwaranta bezpieczeństwa Polski. Opowiadał się za wzmocnieniem Układu Warszawskiego utworzonego w 1955 r. w Warszawie oraz rozwojem na równoprawnej podstawie stosunków politycznych, a szczególnie gospodarczych państw obozu prowadzonych w ramach Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG). Po licznych jego wysiłkach na rzecz przeciwdziałania zaostrzaniu sporu pomiędzy Moskwą, a Pekinem w drugiej polowie lat 50-tych i pierwszej 60-tych poparł stanowisko ZSRR, jako odpowiadające interesom Polski oraz wymogom jej bezpieczeństwa. Po 1956 r. Polska zyskała nieco większą samodzielność w działaniach międzynarodowych, ale oczywiście w ściśle określonych ramach. Pozwoliło to na skuteczniejszą obronę własnych interesów i prezentowanie swej aktywności. Wyrazem tego było przedstawienie w Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) 2 października 1957 r. propozycji o denuklearyzacji Europy Środkowej (tzw. plan Rapackiego, Adam Rapacki był ówczesnym ministrem spraw zagranicznych PRL). Starania o urzeczywistnienie tej propozycji trwały do 1967 r. Bardzo ważnym wydarzeniem w polityce zagranicznej Polski była także normalizacja stosunków z Republiką Federalną Niemiec (RFN) 7 grudnia 1970 r. Nawiązanie stosunków dyplomatycznych między Warszawą, a Bonn oraz oficjalne uznanie (w świetle prawa międzynarodowego publicznego) przez RFN polskiej granicy zachodniej na Odrze i Nysie Łużyckiej było bardzo dużym sukcesem polskiej polityki zagranicznej. Tym niemniej, trudno byłoby mówić o samodzielnej polityce zagranicznej Warszawy. W 1968 roku podczas Praskiej Wiosny w Czechosłowacji jednostki Ludowego Wojska Polskiego w sposób wprawdzie wymuszony, uczestniczyły w interwencji wojskowej w tym kraju, co było faktycznym odzwierciedleniem istnienia w polityce zagranicznej państw bloku radzieckiego tzw. doktryny Breżniewa. Doktryna ta mówiła o ograniczonej suwerenności krajów satelickich obozu. W 1970 roku zakończył się okres przywództwa W. Gomułki, a do władzy doszedł Edward Gierek. Po początkowych sukcesach w polityce wewnętrznej doszło do załamania gospodarczego, czego efektem było rosnące niezadowolenie społeczne skutkujące 35 rosnącą liczbą demonstracji, protestów i strajków w Polsce. W tym czasie na arenie międzynarodowej trwał okres odprężenia, czego wyrazem była konferencja KBWE w Helsinkach i jej efekty czy podpisanie porozumienia SALT (Strategic Arms Limitation Talks) pomiędzy USA, a ZSRR. Kulminacją regencji Gierka było utworzenie w 1980 r. Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego (NSZZ) „Solidarność”. Ponownie doszło do zmian na szczycie władzy w PZPR. Nowym liderem został Stanisław Kania, a następnie generał Wojciech Jaruzelski. Chcąc zakończyć protesty oraz ,jak później twierdził uchronić kraj przed interwencją wojskową ZSRR, wprowadził 13 grudnia 1981 r. stan wojenny. Społeczność międzynarodowa (państwa zachodnie) zareagowały zmasowaną krytyką rządu PRL. Okres ponownego zacieśniania dyktatury, obok oporu wewnętrznego, zakończył się niezwykle ważnym, ocenianym jako przyspieszającym, impulsem z Moskwy. W 1985 r. nowy przywódca ZSRR, Michaił Gorbaczow zainicjował politykę pierestrojki (przebudowy) i głasnosti (jawności). Śladem ZSRR poszła także Polska i droga do liberalizacji stanęła otworem. Jej zwieńczeniem były obrady Okrągłego Stołu oraz pierwsze, częściowo wolne wybory kontraktowe do Sejmu i Senatu 4 czerwca 1989 r. Reasumując, w czasie „zimnej wojny” polityka zagraniczna PRL uzależniona była w dominującym stopniu od ZSRR. Najbardziej widoczne było to w latach 50-tych przypadających na okres stalinizmu. Polska działała na arenie międzynarodowej angażując się m. in. w wojnie koreańskiej po stronie KRL-D czy też w sytuacjach kryzysowych, gdy nie bardzo miała wybór, np. uczestnicząc w interwencji w Czechosłowacji. Tym niemniej, po 1956 r. polityka zagraniczna nabierała pewnych cech samodzielności czego wyrazem było między innymi unormowanie stosunków z RFN czy też zaangażowanie w wysiłki na rzecz denuklearyzacji w Europie Środkowej. W pełni niezależna stała się ona jednak dopiero po odzyskaniu przez Polskę suwerenności w 1989r. 3.1.2. Polityka zagraniczna KRL-D i jej kierunki Proklamowanie KRL-D nastąpiło 25 dni po ogłoszeniu powstania Republiki Korei. 47 Na Północy przyjęto budowę systemu socjalistycznego jako politykę państwa.W grudniu 1948 roku, w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ w Paryżu uznano oficjalnie rząd Republiki Korei. KRL-D uznana została przez państwa bloku wschodniego, pod naciskiem ZSRR. Początkowo 47 Rząd Republiki Korei został powołany 15 sierpnia w 1945 roku, rząd KRL-D został utworzony 9 września tego samego roku. 36 działalność dyplomatyczna Pjongjangu ograniczała się do relacji z tymi państwami. W momencie powstania nowego państwa koreańskiego wśród jego założycieli znalazły się trzy główne frakcje: krajowa na czele z Pak Heonyeong (Honyong Pak), prochińska związana z KPCh, Yeonan(jenańska), której przewodził Kim Dubong i proradziecka, na czele z przybyłem wraz z Armią Czerwoną, protegowanym J. Stalina, Kim Ilsungiem (Kim Ir Senem). Północ została wyzwolona przez ZSRR, to dawało największe szanse przejęcia władzy przez „ich człowieka”. Jeszcze przed wojną koreańską to w jej rękach znalazło się 100 myśliwców YAK, 70 samolotów bombowych i 10 samolotów rozpoznawczych – w sumie 180 samolotów oraz 150 czołgów przekazanych przez ZSRR.48 Ta strategiczna pomoc dodatkowo zwiększyła zależność KRL-D. Kim Ilsung głosił konieczność zjednoczenia Półwyspu przy pomocy siły, zajęcia Południa i w celu otrzymania na to zgody rozmawiał z J. Stalinem. W marcu 1949 r. w pierwszym ich spotkaniu podpisano umowę gospodarczokulturalną, w której Związek Radziecki zaoferował pomoc kredytową w wysokości 212 mln rubli.49 W kwietniu 1950 roku, Pjongjang uzyskał od Moskwy gwarancję dalszej pomocy gospodarczej oraz wstepną zgodę na dokonanie ataku na Seul pod warunkiem poparcia ze strony Mao Zedonga, którą Kim uzyskał po wizycie w Pekinie. W dniu 25 czerwca 1950 r. Północ rozpoczęła agresję na Południe i zajęła niemal całe terytorium Republiki Korei. Po pierwszych sukcesach, siły ONZ rozpoczęły kontratak i znalazły się niemal na granicy z ChRL. Dopiero interwencja tzw. jednostek Ochotników Chińskich uratowała od klęski Koreańską Armię Ludową. W 1953 r. podpisano rozejm na mocy którego linia podziału między dwoma państwami przebiegała niemal dokładnie tam gdzie rozpoczęły się działania wojenne, to znaczy na 38 równoleżniku. Powojenna polityka zagraniczna KRL-D oparła się na dwóch filarach, ZSRR oraz ChRL. Stworzyło to warunki do prowadzenia bardziej niezależnej polityki, manewrując pomiędzy Moskwą, a Pekinem. Ujawniło się to wyraźnie po śmierci Stalina (marzec 1953) i po XX Zjeździe KPZR (luty 1956) i rozpoczęciu przez Nikitę Chruszczowa polityki destalinizacji. Zapoczątkowało to zaostrzający się konflikt ideologiczny pomiędzy ZSRR i ChRL. Kim Ilsung wykorzystał tę sytuację i doprowadził do eliminacji poszczególnych 48 Roy Appleman, The United States Army in the Korean War: South to the Naktong, North to the Yalu, Department of Army, Washington D.C. 1961, s. 9-10, 12, 17-18; Department of State, North Korea: A Case Study in the Techniques of Takeover, Washington D. C. 1961, s. 85-86; David Dallin, Soviet Foreign Policy after Stalin, J. B. Kippincott Co., London 1962, s. 62; Robert Scalapino and Chong-Sik Lee, Communism in Korea, University of California Press, Berkeley 1973, s. 393. 49 Kathryn Weathersby, „New Findings on the Korean War,” CWIHP (Cold War International History Project), s. 2 37 frakcji. Najpierw krajowych oponentów Pak Heonyeonga (Honyong Paka), następnie prochińskiej Kim Dubonga, wreszcie proradzieckiej grupy Ho Kai (Heo Kai). Kim Ilsung przejął pełną władzę. Utrwalanie tej pozycji trwało do 1960 r. Pojęcie Juche (Dżucze, niezależność) pojawiło się w 1955 r. w leksykonie partyjnym i stało się głównym wyznacznikiem polityki wewnętrznej i zagranicznej Korei Północnej. W procesie likwidacji politycznych przeciwników idea Juche (Dżucze) stała się ideologicznym uzasadnieniem przeprowadzanych czystek i utrwalania dyktatury Kim Ilsunga. W czerwcu i lipcu 1961 r. Kim złożył wizyty w ZSRR i Chinach podpisując traktaty o wzajemnej przyjaźni i współpracy. Korea Północna prowadziła zręczną grę dyplomatyczną balansując w zależności od potrzeb i sytuacji pomiędzy Moskwą, a Pekinem. W czasie rządów N. Chruszczowa miała bliższe stosunki z ChRL, a w okresie „rewolucji kulturalnej” w Chinach i w zasadzie w okresie gdy na czele KPZR stał Leonid Breżniew miała bliższe stosunki z ZSRR.50 W latach 70-tych rozpoczął się proces zbliżenia i normalizacji między Stanami Zjednoczonymi, a ChRL. Chiny nawiązały stosunki dyplomatyczne z Japonią (wrzesień 1972). Wzbudziło to zaniepokojenie w Pjongjangu. W 1975 r. podjęto kroki celem zbliżenia z rozwijającymi się krajami Azji i Afryki wstępując do Ruchu Państw Niezaangażowanych. Zaostrzyła się rywalizacja pomiędzy obu państwami koreańskimi na arenie międzynarodowej. Obie strony przedstawiały odmienne propozycje zjednoczeniowe. Natomiast KRL-D nie była w stanie podjąć właściwej polityki w sferze rozwoju gospodarczego w wyniku czego pogłębiały się trudności wewnętrzne i drastycznie rósł dystans pomiędzy KRL-D, a RK.51 W latach 80-tych polityka jawności i przebudowy w ZSRR spowodowała ponowne ochłodzenie stosunków z Moskwą i kolejne zbliżenie do Pekinu. Po 1978 r. „kurs reform i otwarcia na świat” Deng Xiaopinga zaowocował utrwalaniem pozycji ChRL jako samodzielnego bieguna polityki światowej obok USA i ZSRR. W tych latach idea Juche (Dżucze) posłużyła jako uzasadnienie tworzenia północnokoreańskiego potencjału broni atomowej. Zamach bombowy przeprowadzony przez agentów KRL-D w Myanmarze (Birmie) w październiku 1983 r. i kolejny na pokładzie samolotu Republiki Korei w listopadzie 1987 roku spowodował powszechne potępienie reżimu Kima na arenie międzynarodowej. 50 W czasie „Rewolucji Kulturalnej” w ChRL (szczególnie 1967 – 1969) publicznie krytykowano politykę wewnętrzną i zagraniczną KRL-D, a szczególnie ideę Juche (Dżucze). Munyeong Heo, Stosunki KRL-D z Chinami i Rosją po Zimnej Wojnie, Instytut Zjenoczenia Narodowego, Seul 1993, s. 13. 51 Kyedong Kim, Polityka Zagraniczna KRL-D, Baiksan, Seul 2002, s. 146. 38 Polityka zagraniczna Korei Północnej koncentrowała się głównie na stosunkach z ZSRR i ChRL oraz manewrowaniu pomiędzy nimi. Były one głównymi gwarantami jej istnienia. W warunkach kszataltujacego się nowego układu sił w Azji pomiędzy USA, ZSRR, a ChRL i zmieniającej się sytuacji międzynarodowej, Pjongjang zgodnie z ideologią Juche (Dżucze) wzmocnił swoją polityczną niezależność i zyskał większe możliwości manewrowania. Wymienione akty terrorystyczne spowodowały rosnącą izolację dyplomatyczną co ograniczało możliwości działania. Celem polityki zagranicznej przywódców KRL-D było i pozostaje utrzymanie się u władzy i ratowanie systemu. W tych warunkach utrzymanie izolacji kraju i totalnej kontroli społeczeństwa oraz budowa potencjału jądrowego staje się środkiem osiągania tego celu. Ta tendencja utrzymała się po zakończeniu „zimnej wojny”. Treść, kierunki polityki zagranicznej KRL-D i Polski wskazują na zasadniczo odmienne podejście obu stolic pomimo okresowego podobieństwa uwarunkowań międzynarodowych w latach 1945 – 1989, związanych z konfrontacją blokową w warunkach „zimnej wojny”. Oba państwa uzyskały większą samodzielność i niezależność w swej polityce zagranicznej i wewnętrznej, ale w sposób odmienny z nich korzystały. Przyczyn tej sytuacji należy szukać w charakterze obowiązującego reżimu i dążeniach ekip rządzących oraz odmiennej płaszczyzny manewrowania na arenie międzynarodowej, głównie regionalnej. 3.2. Stosunki Polski z KRL-D w czasie „zimnej wojny” (1948-1989) 3.2.1. Stosunki bilateralne i ich uwarunkowania na początku „zimnej wojny” i w czasie konfliktu chińsko-radzieckiego (1948-1969) W dniu 8 października 1948 roku rząd Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej poinformował rząd Rzeczpospolitej Polskiej (RP) o jego utworzeniu i zaproponował nawiązanie stosunków dyplomatycznych między obydwoma krajami.52 „Minęły trzy lata od czasu, gdy Siły Zbrojne wielkiego Związku Radzieckiego wyzwoliły naszą ojczyznę od długotrwałego ucisku kolonialnego imperializmu japońskiego. (...) Rząd Ludowej Demokratycznej Republiki Koreańskiej przystąpił do wypełniana swych zobowiązań. W związku z tym zwracam się w imieniu swego Rządu do Pana, Panie Ministrze, i w osobie Pana do Pańskiego Rządu z propozycją nawiązania stosunków dyplomatycznych, a także łączności gospodarczej między naszymi 52 Depesza Minister Spraw Zagranicznych, Honyong Pak(Pak Heonyeong) KRL-D do Ministra SZ RP, Z. Modzelewskiego. „Zbiór Dokumentów” 1948, poz. 742-744. 39 Państwami.” W odpowiedzi rząd RP po ośmiu dniach uznał KRL-D i wyraził zgodę na nawiązanie z nią stosunków dyplomatycznych. „Stosunek Rządu Rzeczypospolitej Polskiej do zagadnień dotyczących narodu koreańskiego i Rządu Ludowej Demokratycznej Republiki Koreańskiej jest powszechnie znany. Rząd Rzeczypospolitej zawsze stał na gruncie niepodległości narodów i ich prawa do stanowienia o sobie, a długoletnia bohaterska walka narodu koreańskiego z imperializmem japońskim może służyć za wzór dla narodów miłujących wolność. Wyrażając radość z powodu wejścia Ludowej Demokratycznej Republiki Koreańskiej do liczby wolnych narodów, mam zaszczyt, Panie Ministrze, zawiadomić Pana w imieniu mojego Rządu o jego zgodzie na nawiązanie stosunków dyplomatycznych pomiędzy Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Ludowej Demokratycznej Republiki Koreańskiej. Jestem przekonany, że pomiędzy naszymi narodami powstanie serdeczna przyjaźń, jak również nawiązana zostanie łączność ekonomiczna i kulturalna. Będzie to dalszym krokiem na drodze do umocnienia pokoju, bezpieczeństwa i pomyślności naszych narodów.”53 Wówczas w opracowaniu Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych (PISM) tak przedstawiono sytuację KRL-D: „Okoliczność, że 90% przemysłu było w obcym ręku i że reforma rolna była naglącą potrzebą, ułatwiła przeprowadzenie w okupacji radzieckiej w północnej Korei zasadniczych przeobrażeń społecznych i gospodarczych w bardzo krótkim czasie. Te same przyczyny, działając w przeciwnym kierunku pod wpływem zachowawczej polityki okupantów amerykańskich w południowej, rolniczej Korei, doprowadzają do nieustannego wrzenia.”54 W opracowaniu przedstawiono informacje geograficzne oraz współczesną historię Korei, a źródło badań podstawowych pochodziło z ZSRR. 55 Można powiedzieć, że ówczesne 53 Ibidem, poz. 745-747. Witold Jabłoński, „Źródłowe Informacje o Korei”, [w.] PISM, ed., Sprawy Międzynarodowe: Rok I-Zeszyt 1, PISM, Warszawa 1948, s. 201. 55 Opracowanie W. Jabłóńskiego zostało oparte na studium W. T. Zajczkowa w Moskwie 1947. 54 40 informacje dotyczące Azji Północno-Wschodniej w Polsce opierały się na opracowaniach radzieckich. W jeszcze większym stopniu miało to miejsce w innych europejskich państwach obozu. W dniu 7 czerwca 1950 roku oba rządy zawarły porozumienie o wymianie przedstawicieli dyplomatycznych w randze ambasadorów. Początek relacji między obydwoma państwami pozbawiony był większych problemów, ponieważ Pjongjang chciał szybko uzyskać międzynarodową akceptację powstania reżimu, z kolei Warszawa chciała powiązać się siecią kontaktów z wszystkimi państwami bloku komunistycznego. Z tego punktu widzenia była to dobra decyzja, gdyż w 1950 roku KRL-D mogła zwrócić się do już uformowanego i „zdyscyplinowanego” bloku socjalistycznego z prośbą o pomoc w przygotowaniach do wojny koreańskiej. Natychmiast po wybuchu działań wojennych premier Kim Ilsung oświadczył, że jej wybuch jest wynikiem niespodziewanego i niesprowokowanego ataku Korei Południowej na Północ. Państwa w bloku radzieckiego zgodnie potępiły w oficjalnych dokumentach agresję USA oraz Republiki Korei na KRL-D. Atak Korei Północnej na Koreę Południową stał się czynnikiem, który zintensyfikował wzajemne stosunki między Polską, a KRL-D. Warszawa poparła stanowisko Pjongjangu, jakoby to Republika Korei była stroną, która spowodowała wybuch wojny. „25 czerwca armia marionetkowego rządu zdrajcy Li Syng Mana (Lee Seungmana) rozpoczęła ofensywę na terytorium, położone na północ od 38 równoleżnika. (...) Zdradziecka klika Li Syng Mana (Lee Seungmana) chce przekształcić cały kraj w kolonię imperialistów amerykańskich, a z narodu koreańskiego uczynić niewolników. (...) Wojna, do której prowadzenia zmuszono nas, jest po naszej stronie wojną sprawiedliwą, wojną o zjednoczenie i niezawisłość ojczyzny, o wolność i demokrację.”56 Minister spraw zagranicznych KRL-D Pak Heonnyeong ponownie oświadczył, że wojna wybuchła jako efekt ataku amerykańskiego i poprosił o wsparcie i pomoc państw bloku komunistycznego w wojnie koreańskiej. „W dniu 30 czerwca prezydent USA Truman zakomunikował o wysłaniu do Korei 56 „Orędzie premiera KRL-D Kim Ilasunga (Kim Ir Sena) z dnia 27 czerwca 1950”, [w.] PISM, ed., Sprawy Międzynarodowe: Rok III-Zeszyt 2, PISM, Warszawa 1950, s. 219-221. 41 amerykańskich wojsk lądowych. (...) Imperialiści amerykańscy marzą już od dawna o usadowieniu się na Dalekim Wschodzie. Dotychczas jednak musieli oni się liczyć z interesami imperializmu Wielkiej Brytanii, Japonii i innych państw. Musieli oni wchodzić w zmowę z tymi państwami, by umacniać swe pozycje na Dalekim Wschodzie i ujarzmiać narody Azji. (...) Jesteśmy przekonani, że wszyscy uczciwi ludzie na całym świecie potępią z oburzeniem agresję imperialistów amerykańskich przeciwko miłującemu wolność narodowi koreańskiemu. Jesteśmy przekonani, że nasza słuszna sprawa znajdzie gorącą sympatię w sercach wszystkich narodów.”57 W dniu następnym rząd ChRL również zareagował na wybuch konfliktu zbrojnego na Półwyspie Koreańskim, oświadczając, że pomoc USA dla Republiki Korei była przyczyną agresji oraz atakiem na integralność terytorialną ChRL w kwestii Tajwanu. Popierając Pjongjang, Pekin zachęcał go do walki. Ta chińska deklaracja zawierała także sugestie o możliwości, ewentualnego udziału w wojnie o ile zagrożone by było ich bezpieczeństwo. „Po sprowokowaniu marionetkowego rządu Li Syng Mana (Lee Seungmana) w Korei Południowej do rozpętania wojny domowej w Korei, prezydent Stanów Zjednoczonych Truman złożył deklarację w dniu 27 czerwca br. Oświadczając, że rząd Stanów Zjednoczonych postanowił zapobiec przy pomocy sił zbrojnych wyzwoleniu przez nas Formozy. (...) W imieniu Centralnego Rządu Ludowego Chińskiej Republiki Ludowej oświadczam, że deklaracja Trumana z dnia 27 bm. oraz działania amerykańskiej floty morskiej stanowią zbrojną agresję przeciwko terytorium Chin i brutalne pogwałcenie Karty NZ. (...) Cały nasz naród będzie z całą pewnością jednomyślnie walczyć do zwycięstwa o wyzwolenie Formozy spod ucisku agresorów amerykańskich.”58 ZSRR nie uznał rządu Republiki Chińskiej (Tajwanu) w Radzie Bezpieczeństwa ONZ jako legalnego reprezentanta Chin i 27 czerwca 1950 roku nie uczestniczył w głosowaniu ws. Reakcji na wybuch tego konfliktu. Dzięki tej nieobecności Rada Bezpieczeństwa ONZ podjęła decyzję o udziale sił międzynarodowych pod flagą ONZ dla stawienia czoła agresji z Północy. ZSRR odrzucił tą decyzję, twierdząc, że jest ona bezpodstawna. 57 „Oświadczenie ministra spraw zagranicznych KRL-D Honyong Paka(Pak Heonyeonga) z dnia 27 czerwca 1950”, [w.] Ibidem, s. 221-224. 58 „Deklaracja ministra spraw zagranicznych Centralnego Rządu Ludowego Chińskiej Republiki Ludowej Czou En-Laia (Zhou Enlaia) z dnia 28 czerwca 1950”, [w.] Ibidem, s. 224-226. 42 „Rząd Radziecki stwierdza, że rezolucja ta, przyjęta została 6 głosami przy udziale siódmego – kuomintangowskiego, Czian Tin-fu, który nie jest prawnie upoważniony do reprezentowania Chin. Tymczasem jednak, zgodnie z Kartą ONZ, dla przyjęcia uchwały Rady Bezpieczeństwa konieczne jest otrzymanie 7 głosów, włączając w to pięciu stałych członków Rady Bezpieczeństwa, a mianowicie: USA, Anglii, Francji, ZSRR i Chin. Wiadomo, że przy uchwaleniu wspomnianej wyżej decyzji nieobecni byli dwaj stali członkowie Rady Bezpieczeństwa – ZSRR i Chiny. Tymczasem jednak, zgodnie z Kartą ONZ, uchwały Rady Bezpieczeństwa w ważnych sprawach mogą być przyjęte tylko pod warunkiem jednomyślności wszystkich pięciu stałych członków Rady Bezpieczeństwa, a mianowicie; USA, Anglii, Francji, ZSRR i Chin. Z uwagi na powyższe – jest rzeczą zupełnie oczywistą, że wspomniana decyzja Rady Bezpieczeństwa w sprawie koreańskiej jest pozbawiona mocy prawnej.”59 W samym dniu także rząd polski wyraził oficjalną opinię o wojnie koreańskiej. „Fakt ten poprzedzony był rozkazem prezydenta Stanów Zjednoczonych Trumana o podjęciu przez amerykańskie siły zbrojne zaczepnych działań wojennych na Dalekim Wschodzie, a mianowicie: interwencji na Formozie, w Wietnamie i na Filipinach oraz bezpośredniego udziału w walkach w Korei. (...) Znowu Stany Zjednoczone, pretendując do roli czynnika nadrzędnego, uzurpowały sobie prawo wkroczenia na terytorium innych państw i ujarzmienia innych narodów. Rząd Polski pragnie przypomnieć, że w wyniku wyborów, które objęły całą Korę powstał rząd LudowoDemokratycznej Republiki Koreańskiej, reprezentujący cały naród i uznany przez szereg państw w tej liczbie przez Rzeczpospolitą Polską. (...) Przeciwnikiem zjednoczenia Korei pozostał marionetkowy rząd w Seulu, który już wielokrotnie groził inwazją Korei Północnej. W odpowiedzi na atak i przekroczenie 38 równoleżnika przez oddziały Li Syng Mana(Lee Seungmana), wojska (KRL-D – przyp red. KKN) broniąc niepodległości odparły natarcie i przeszły do kontrofensywy. (...) Rząd Polski równocześnie jak najostrzej protestuje przeciw agresji Stanów Zjednoczonych na Korei oraz na terytorium Chin i przeciw zapowiedzianej interwencji na Filipinach i Wietnamie. (...) Stwierdzając powyższe, Rząd Polski oświadcza, że nie może przyjąć do wiadomości ‘uchwał’ tego rodzaju, jak zakomunikowane mu przez Sekretarza Generalnego Narodów „Odpowiedź rządu radzieckiego na pismo Sekretarza Generalnego O.N.Z. Trygwe Lie z dnia 29 czerwca 1950”, [w.] Ibidem, s. 226-227. 59 43 Zjednoczonych.”60 W tym oświadczeniu rząd polski przedstawiał genezę „imperialistycznej agresji USA” i twierdził, że wojna koreańska jest kontynuacją tej polityki na Półwyspie Koreańskim. W dokumencie tym stwierdzono, że KRL-D ma usprawiedliwioną reprezentatywność na Półwyspie Koreańskim i to Korea Południowa jest odpowiedzialna za podział Półwyspu, i obecną agresję wspieraną przez Waszyngton. Warszawa oficjalnie poparła stanowisko Pjongjangu oraz oświadczenia ChRL i ZSRR, nie zgadzając się z decyzją Rady Bezpieczeństwa ONZ. Z opracowania PISM wynika, że przyczyną wojny był akt agresji Waszygtonu współpracującego z Seulem. Przedstawiono w nim również wcześniejsze interwencje zbrojne Stanów Zjednoczonych w różnych państwach, dodając, że Korea już u schyłku XIX wieku stała się przedmiotem ekspansji państw imperialistycznych: Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, carskiej Rosji i Japonii. Stwierdzono m. in., że dzięki pomocy ZSRR, Korea została wyzwolona, jednak USA wtrąciły się do podziału Półwyspu ze swoimi interesami ekonomicznymi oraz politycznymi. „Agresja [czytamy] była przygotowywana na długo przed rozpoczęciem działań wojennych. ... tegoż dnia (25 czerwca) wojska lisymanowskie rozpoczęły operacje militarne przeciwko Koreańskiej Republice Ludowej.” 61 Wojna koreańska wg tego autora to efekt realizacji imperialistycznych interesów USA, a celem KRL-D jest wyzwolenie Półwyspu Koreańskiego od imperializmu. Wojna koreańska jak wspomniałem była okresem nawiązania bezpośrednich kontaktów pomiędzy Polską, a Koreą Północną. Formalne stosunki nawiązano w 1948 r. W maju 1951 w KRL-D przebywała delegacja Polskiego Komitetu Obrońców Pokoju z sekretarzem Centralnej Rady Związków Zawodowych (CRZZ) Marianem Czerwińskim. Przekazała ona „dary społeczeństwa polskiego dla walczącego narodu koreańskiego”. Gości przyjął premier Kim Ilsung. W maju 1952 r. koreańska delegacja, której przewodniczył minister handlu Cheon Siu złożyła wizytę w Polsce. Została przyjęta przez prezesa Rady Ministrów – Józefa Cyrankiewicza. W wyniku wizyty podpisane zostało polsko-koreańskie porozumienie o wymianie handlowej. Akcentowano konieczność wzmocnienia i jedności 60 „Oświadczenie rządu RP z dnia 29 czerwca 1950”, [w.] Ibidem, s. 227-229. Kazimierz Sidor, „Przeglądy – Interwencja Zbrojna Stanów Zjednoczonych w Korei”, [w.] PISM, ed., Sprawy Międzynarodowe: Rok III-Zeszyt 3-4, PISM, Warszawa 1950, s. 181-192. 61 44 obozu socjalistycznego.62 Wojna na Półwyspie Koreańskim spowodowała aktywną obecność PRL w Azji Północno – Wschodniej, koncentrującej się na Półwyspie Koreańskim. Strona polska udzieliła pomocy humanitarnej KRL-D, w tym utworzyła w maju 1953 r. szpital polski, który następnie został przekazany stronie koreańskiej. 63 W czerwcu tego samego roku na mocy porozumienia stron konfliktu w sprawie repatriacji jeńców wojennych w Korei, przedstawiciel Polski wszedł w skład Komisji Repatriacyjnej Państw Neutralnych. Rząd PRL wyraził zgodę na delegowanie swoich przedstawicieli do międzynarodowych organów przewidzianych w porozumieniu rozejmowym. 64 Na mocy tego układu podpisanego w Panmundżonie, Polska została członkiem Komisji Nadzorczej Państw Neutralnych (KNPN).65 62 MSZ, Stosunki dyplomatyczne Polski 1944-1982 r. Informator, tom IV, Warszawa 1984, s. 130. Weszła w życie 8. 05. 1953. Ibidem, s. 142. 64 W. Góralski, J. Abkowicz, M. Stefańska-Matuszyn, Stosunki Polski z krajami Azji, Chronologia 1946-1969, Warszawa 1971, s. 14 [„Studia Międzynarodowe” 1954, nr. 4], [w.] Waldemar Michowicz (red.), Historia Dyplomacji Polskiej: Tom VI, PISM, Warszawa 2010, s. 316. 65 MSZ, Zespół II (Samodzielny Wydział Wschodni): 1945-1954, Warszawa, s. 464-478. 63 45 Schemat 7. Komisja Nadzorcza Państw Neutralnych w Korei : Kwatera Główna KNPN □ : Stałe Grupy Inspekcyjne ╬ : Szpitale Polskiego Czerwonego Krzyża • : Połączona Strefa Bezpieczeństwa Źródło: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej W czasie VII Sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ przedstawiciel ZSRR przedłożył projekt rezolucji o kompleksowym wdrożeniu środków zapewnienia odprężenia i pokoju w regionie. 46 „1. Zgromadzenie Ogólne – głosiła propozycja Polski – biorąc pod uwagę fakt, że wojna w Korei trwa już trzeci rok, powoduje ogrom cierpień i zniszczeń, zaleca stronom walczącym w Korei: a) natychmiastowe zaprzestanie działań wojennych na lądzie, na morzu i w powietrzu; b) repatriację wszystkich jeńców zgodnie z normami międzynarodowymi; c) wycofanie z Korei wojsk obcych, w tym również chińskich oddziałów ochotniczych, w okresie 2-3 miesięcy oraz pokojowe uregulowanie sprawy koreańskiej w duchu zjednoczenia Korei, które winno być dokonane przez samych Koreańczyków pod nadzorem komisji z udziałem bezpośrednio zainteresowanych stron i innych państw, w tym również państw nie uczestniczących w wojnie w Korei. 2. Zgromadzenie Ogólne, dążąc do zapobieżenia groźbie nowej wojny światowej: a) zaleca rządom Stanów Zjednoczonych, Związku Radzieckiego, W. Brytanii, Francji i Chin – stałym członkom Rady Bezpieczeństwa – zmniejszyć o jedną trzecią w okresie jednego roku swe siły zbrojne, włączając lotnictwo wojskowe, marynarkę wojenną oraz wojska pomocnicze i przedstawić wyczerpujące dane o swych zbrojeniach, jak również zaleca Radzie Bezpieczeństwa zwołać w jak najkrótszym czasie konferencję międzynarodową dla przeprowadzenia redukcji sił zbrojnych przez wszystkie państwa; b) wzywa do niezwłocznego przyjęcia uchwały o bezwarunkowym zakazie broni atomowej i innych rodzajów broni masowej zagłady oraz wzmożenia ścisłej kontroli międzynarodowej nad wykonaniem tej decyzji przez wszystkie państwa; c) wzywa wszystkie państwa, które nie przystąpił do Protokółu Genewskiego z dnia 17 czerwca 1925 r. O zakazie używania broni bakteriologicznej lub nie ratyfikowały tego Protokółu, do przystąpienia do niego względnie ratyfikowania go. 3. Zgromadzenie Ogólne stwierdza, że udział w agresywnym bloku północnoatlantyckim, powodującym coraz większy wyścig zbrojeń i wzrost napięcia w stosunkach międzynarodowych, nie daje się pogodzić z członkostwem w Organizacji Narodów Zjednoczonych i wzywa rządy Stanów Zjednoczonych, Związku Radzieckiego, W. Brytanii, Francji i Chin do zawarcia Paktu Pokoju, mającego na celu redukcję zbrojeń wielkich mocarstw i utrwalenie pokoju między narodami. Zgromadzenie Ogólne wzywa wszystkie inne państwa, by przystąpiły do Paktu Pokoju.”66 Po wojnie stosunki polsko - północnokoreańskie koncentrowały się na udzieleniu 66 Mieczysław Bibrowski, „Debata koreańska na VII sesji ONZ”, [w.] PISM, ed., Sprawy Międzynarodowe: RokVI-Zeszyt 1, PISM, Warszawa 1953, s. 4-19. 47 pomocy gospodarczej KRL-D. Był to bardzo poważny wysiłek strony polskiej w trwającym procesie odbudowy po zniszczeniach kraju w czasie II wojny światowej i okupacji hitlerowskiej. W dzień po podpisaniu układu rozejmowego w Panmundżonie 28 lipca 1953 roku, Prezydium Rządu PRL podjęło decyzję w sprawie udzielenia KRL-D pomocy (nieodpłatnego kredytu) w odbudowie gospodarki narodowej. Pomoc ta wyraziła się w formie dostaw pewnych ilości maszyn, urządzeń i innych materiałów oraz w pomocy projektowej i technicznej w zakresie odbudowy niektórych zakładów produkcyjnych i miast.67 21 sierpnia przemawiając w czasie obrad Komisji Politycznej Zgromadzenia Ogólnego (ZO) Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) przewodniczący delegacji polskiej, Marian Naszkowski podkreślił gotowość Polski do udzielenia pomocy w odbudowie Korei Północnej. Mówił, że wykonanie postanowień rozejmu musi obowiązywać stronę amerykańską. Popierał on propozycję radziecką zwołania konferencji politycznej w sprawie Korei.68 W listopadzie w Polsce przebywała rządowa delegacja KRL-D, której przewodniczył minister handlu Li Dżujen (Lee Jujeon). Podpisano wstępne porozumienie w sprawie udzielenia pomocy stronie koreańskiej w odbudowie zakładów przemysłowych i kopalń węgla i pomocy projektowej w odbudowie miast.69 Uzgodniono listę nieodpłatnych dostaw uzbrojenia i sprzętu wojskowego z Polski w latach 1953-1954 (m.in. dział przeciwlotniczych).70 Pomoc państw bloku socjalistycznego dla Korei Północnej przedstawiała się następująco: Związek Radziecki – udzielił pomocy w wysokości 1 mld rubli przede wszystkim na odbudowę zakładów przemysłu ciężkiego stanowiących podstawę gospodarki narodowej i niezbędnych dla dalszego rozwoju gospodarczego kraju (przemysł stalowy, energetyczny, chemiczny i inne) i związaną z tym pomoc techniczną (specjaliści, plany itp.). Chińska Republika Ludowa – w okresie 1954-1957 przekazała pomoc w wysokości 67 „Uchwała prezydium rządu Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej w sprawie udzielenia KRL-D pomocy w odbudowie gospodarki narodowej z dnia 28 lipca 1953 roku w Warszawie”, [w.] „Zbiór Dokumentów” 1953, poz. 114. 68 „Zbiór Dokumentów” 1953, poz. 180, [w.] Waldemar Michowicz (red.), Historia Dyplomacji Polskiej: Tom VI, PISM, Warszawa 2010, s. 316. 69 Weszło w życie 11. 11. 1953. 70 MSZ, Stosunki dyplomatyczne Polski 1918-2009 r. Informator, tom III, Warszawa 2010, s. 167. 48 800 mln RMB, na odbudowę przemysłu i rolnictwa, częściowo w postaci dostaw surowców i materiałów niezbędnych dla tego celu. Ponadto umorzyła należności z tytułu dostaw do Korei w okresie 25 czerwca 1950 r. – 31 grudnia 1953 roku. Należy do tego dodać pomoc jednostek inżynieryjno – saperskich, oddziałów wojskowych Armii Ludowo – Wyzwoleńczej, które wg źródeł północnokoreańskich w okresie od sierpnia 1953 r. do grudnia 1954 r. wzięły udział w odbudowie 240 szkół, 16 mostów, 340 budynków użyteczności publicznej. Polska – decyzją rządu z dnia 23 lipca 1953 r. zobowiązała się do udzielenia pomocy w budowie kopalń węgla, wytwórni sprzętu kolejowego itd. Bułgaria – pomogła w budowie fabryki wyrobów z drzewa przeznaczając na ten cel 20 mln rubli w okresie 1954/55 Rumunia – udzieliła wsparcia na ogólną sumę 65 mln rubli. Czechosłowacja – w ramach pomocy dla KRL-D zobowiązała się do budowy i wyposażenia: fabryki części samochodowych, wytwórni instrumentów precyzyjnych, cementowni i elektrowni wodnej. NRD – udzieliła pomocy na ogólną sumę 100 mln rubli. Węgry – w ramach pomocy podjęły się budowy 2 fabryk chemicznych oraz dostaw sprzętu telełączności. Pomocy, ale w mniejszych rozmiarach przekazały także Albania i Mongolska Republika Ludowa.71 W ramach pomocy humanitarnej, Polska przyjęła grupę sierot koreańskich. 72 W Ptakowicach (obecnie Lwówku Śląskim) oraz w Otwocku znalazło schronienie około 1400 sierot. Po wojnie koreańskiej rząd PRL udzielił stypendiów dla 133 studentów i 162 uczniów koreańskich w Polsce.73 Od 1951 roku, 200 sierot zamieszkało w polskich domach dziecka; najpierw w Gołotczyźnie, a potem w Świdrze niedaleko Otwocka. W 1953 r. do wsi Płaskowice, koło Lwówka Śląskiego, przyjechało pociągiem 1270 dzieci. Personel ośrodka, 71 Waldemar Rómmel, „Cztery socjalistyczne państw Azji”, [w.] PISM, ed., Sprawy Międzynarodowe: RokXIIIZeszyt 1, PISM, Warszawa 1960, s. 26-27. 72 AMSZ, SWW, Korea, z. 11, w. 24, t. 449: sprawa przyjęcia na wychowanie do Poslki sierot koreańskich 1953, notatka E. Cerekwickiego z 8 IV 1953, [w.] W. Michowicz (red.), op. cit., s. 316. 73 Ibidem: pismo ambasadora Stanisława Kiryluka z 2 VI 1953 o rozmowie ministrem oświaty Korei, notatka Słuczańskiego z 15 VII 1853 o przyjeździe do Brześcia grupy dzieci. Miały zostać skierowane do Płachocic na Dolnym Śląsku. [w.] W. Michowicz (red.), op. cit., s. 316. W tym tekście mówiono, że tylko Polska wśród państw obozu wschodniego zdołała zrealizować program przyjęcia sierot. Natomiast, Rumunia też przyjęła 3000 sierot, ale w skromniejszym zakresie 1952-1959 roku. Zob. Korean Times z dnia 17 czerwca 2009, http://news.hankooki.com/lpage/politics/200906/h2009061709523474760.htm. 49 w którym przebywały dzieci, liczył 600 osób, w tym 300 osób kadry pedagogicznej. Do 1959 r. wychowywało się i uczyło w Polsce przeszło 600 koreańskich dzieci. Starsze dzieci podjęły naukę w warszawskich technikach, a duża część trafiła do szkół z internatami w innych miastach.74 Był to jeden z tematów w rozmowie premierów J. Cyrankiewicza z Zhou Enlaiem w styczniu 1957 roku w Warszawie. Strona polska informowała, że kontynuuje nieodpłatnie pomoc dla KRL-D w ramach zawartych umów, odbudowując 2 zakłady remontu parowozów i wagonów, mechanizując 2 kopalnie węgla kamiennego oraz pomagając w projektowaniu odbudowy jednego z koreańskich miast. Kontynuuje także pomoc medyczną w zakresie kształcenia kadr lekarskich w Korei. Informowała, że w Polsce przebywały 1193 sieroty oraz 740 studentów i uczniów uczyło się na uczelniach wyższych i w średnich szkołach zawodowych.75 Zdjęcie 2. Szpital Polskiego Czerwonego Krzyża w KRL-D w 1953 roku Źródło: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej W dziedzinie współpracy naukowej, w 1953 r. na Uniwersytecie Warszawskim rozpoczęto nauczanie języka koreańskiego. Profesor Kim Czuntek(Kim Chuntaek) uczył 74 Mateusz Wojnarowski, „North Korea.pl” z dnia 2 kwietnia 2010, http://northkorea.pl/2010/04/stosunkidyplomatyczne-miedzy-polska-a-korea-polnocna-czesc-1/. 75 “Tezy do rozmów z premierem Chin”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1957, PISM, Warszawa 2006, s. 18. 50 języka i wykładał historię i literaturę koreańską aż do 1961 roku.76 Polska była ważnym partnerem politycznym kierownictwa KRL-D, przez członkostwo w Komisji Nadzoru Państw Neutralnych (KNPN) w Korei. Jej działalność koncentrowała się na: a) przyjmowaniu sprawozdań obu stron rozejmu o wymianie personelu w Wojskowej Komisji Rozejmowej i w strefie zdemilitaryzowanej. b) przyjmowaniu do rozpatrzenia skarg o naruszanie Układu Rozejmowego77 Później, pomimo że pozbawiona jej prerogatyw kontrolnych strona polska uważała, że Komisja w Korei nadal powinna istnieć i spełniać swe funkcje mające na celu niedopuszczenie do złamania Układu Rozejmowego. 78 Ocena jej działalności w KNPN zyskała uznanie wśród neutralnych krajów Azji.79 Zdjęcie 3. Budynek misji polskiej do KNPN w Korei Źródło: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej Po podpisaniu rozejmu w Korei, przedstawiciele Polski uczestniczyli w rozwiązywaniu 76 Minhee Lee, Paran, Poland, Polska, Somyong, Seul 2006, s. 233. „Notatka informacyjna w sprawie KNPN”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1975, PISM, Warszawa 2010, s. 827. 78 „Notatka Departamentu V o stosunkach z krajami azjatyckimi i Afryki północno-wschodniej”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1957, PISM, Warszawa 2006, s. 489. 79 „Pismo wiceministra Naszkowskiego do I sekretarza KC PZPR: przygotowania do wizyty w ZSRR z dnia 18 października 1958 roku”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1958, PISM, Warszawa 2011, s. 640. 77 51 kontrowersyjnej kwestii repatriacji jeńców wojennych. Krytykowali postawę rządu południowo-koreańskiego, który nie zgadzał się na powrót jeńców KAL do Korei Północnej. Będąc członkiem KNPN, Polska apelowała do Seulu i Waszyngtonu, aby wyraziły zgodę na powrót jeńców wojennych do swoich krajów – ale o ile wyrażą taką wolę.80 Było oczywiste, że Warszawa jako członek bloku radzieckiego udzieliła na arenie międzynarodowej poparcia Pjongjangowi. Zdjęcie 4. Dowód osobisty KNPN w Korei w 1963 roku (np. członek Lew Majman) Źródło: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej W latach 50-tych współpraca pomiędzy państwami rozwijała się w różnych dziedzinach. 81 Wielu polskich specjalistów przebywało wówczas w KRL-D służąc radą i pomocą.82 Np. w Pjongjangu przy pomocy polskich specjalistów został odbudowany zakład remontowy parowozów i zakład remontowy wagonów. Polscy inżynierowie górnicy uczestniczyli również w mechanizacji trzech kopalń węgla kamiennego na terenie Korei Północnej. Wzięli także udział w budowie kopalni Andżu (Anju), w największym zagłębiu 80 „Rozejm w Korei przewidywał, że natychmiast po jego podpisaniu rozpocznie się repatriacja wszystkich jeńców wojennych, którzy wyrażą bezpośrednio chęć powrotu do domu. Natomiast ci jeńcy, którzy tej chęci nie wyrażą, zostaną oddani pod opiekę Komisji Repatriacyjnej Państw Neutralnych, składającej się, jak wiadomo, z przedstawicieli Szwecji, Szwajcarii, Czechosłowacji i Polski pod przewodnictwem hinduskiego generała K. Thimayya.” Zob. Zygmunt Broniarek, “Po podpisaniu rozejmu w Korei”, [w.] PISM, ed., Sprawy Międzynarodowe: Rok VI-Zeszyt 6, PISM, Warszawa 1953, s. 3-20. 81 14 stycznia 1955 “Umowa o udzieleniu przez PRL pomocy KRL-D w latach 1954-1957”, 16 grudnia br. „Protokół o płatnościach niehandlowych”, 30 grudnia br. „Umowa w sprawie ruchu pocztowego oraz telekomunikacyjnego”, Zob. MSZ, op. cit., s. 167. 82 W. Michowicz (red.), op. cit., s. 317. 52 węglowym na terenie całego Półwyspu. Przy ich pomocy został zbudowany szpital ortopedyczny w miejscowości Hamheung w KRL-D.83 Trwała wymiana delegacji wysokiego szczebla, np. w styczniu 1956 przebywał w Polsce przewodniczący Prezydium Zgromadzenia Ludowego KRL-D, Kim Dubong.84 Zdjęcie 5. Wizyta Kim Ilsunga w Otwocku w 1956 roku Źródło: Wytwórnia Filmów Dokumentalnych i Fabularnych Plan odbudowy gospodarczej Korei Północnej został nakreślony w ogólnych zarysach przez KC Koreańskiej Partii Pracy w sierpniu 1953 roku i obejmował 3 etapy: a) półroczny okres przygotowawczy (drugi półrocze 1953 r.), b) 3-letni plan powojennej odbudowy i rozwoju gospodarki narodowej KRL-D, za główny cel stawiający osiągnięcie poziomu produkcji z okresu przed wybuchem wojny koreańskiej, c) plan pięcioletni powszechnego uprzemysłowienia kraju, uchwalony w czerwcu 1958 r.85 83 Mateusz Wojnarowski, op. cit.. „Dokumnetacja Prasowa” 1956, [w.] W. Michowicz (red.), op. cit., s. 317. 85 Wykonanie poszczególnych etapów planu gospodarczej odbudowy kraju przedstawiło się następująco wg informacji oficjalnych: plan 3-letni wykonany został w 123% - w r. 1958 (drugi rok planu), plan pięcioletni został wykonany w 117%. Zob. Waldemar Rómmel, “Cztery socjalistyczne państwa Azji”, [w.] PISM, ed., Sprawy Międzynarodowe: RokXIII -Zeszyt 1, PISM, Warszawa 1960, s. 25. 84 53 W lutym 1956 roku na XX zjeździe Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (KPZR) I Sekretarz KC, Nikita Chruszczow przedstawił nowy kurs polityki radzieckiej zarówno wewnętrznej, jak i zagranicznej. Spotkał się on z krytyczną oceną w Pekinie zapoczątkowując niejako proces rosnących pomiędzy obu stolicami rozbieżności. W kwietniu tego samego roku podczas obrad III Zjazdu Partii Pracy Korei (PPK) uznano za niezbędne prowadzenie dyplomacji wielostronnej i zalecenie ostrożnej i neutralnej postawy wobec rozbieżności chińsko – radzieckich, a także zacieśnienie kontaktów z innymi państwami obozu, w tym europejskimi. Pozycja Kim Ilsunga uległa wzmocnieniu w wyniku masowej czystki swych przeciwników w kierownictwie. Wykorzystując rosnące napięcie pomiędzy Moskwą, a Pekinem w 1956 r. złożył on po raz pierwszy wizyty w krajach Europy Środkowo – Wschodniej, aby ożywić stosunki z tymi państwami, w tym z Polską.86 W lipcu 1956 r. do Polski przybyła z wizytą delegacja partyjno-rządowa KRL-D z przewodniczącym Gabinetu Ministrów i przewodniczącym Komitetu Centralnego (KC) PPK, marszałkiem Kim Ilsungiem. Delegacja została przyjęta przez przewodniczącego Rady Państwa Aleksandra Zawadzkiego i premiera Józefa Cyrankiewicza. Rozmawiano o intensyfikacji stosunków między obu państwami. 4 lipca br. Kim Ilsung odwiedził Dom Dziecka przy ul. Komunardów w Świdrze. Tam dziękując Polakom za opiekę nad sierotami koreańskimi, tak napisał w księdze pamiątkowej. „Wiecznie będzie trwało w sercach narodu koreańskiego dobrodziejstwo, którego udzielał naród polski w wychowaniu naszych uczniów i dzieci.” 87 Uczestnictwo w KNPN w Korei oraz pomoc humanitarna i materialna były ważnymi elementami w polskiej polityce wobec KRL-D. Czynnik pomocy humanitarnej był wyróżniającą cechą w polityce Polski w okresie „zimnej wojny”. Podnosiło to prestiż kraji i wiarygodność inicjatyw pokojowych. Do dziś zresztą jest on stale obecny w polskim zaangażowaniu międzynarodowym. Na zakończenie wizyty opublikowano wspólny komunikat między Polską, a KRL-D. W dniach od 2 do 6 lipca 1956 r., na zaproszenie Rządu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej przebywała w Polsce z wizytą przyjaźni delegacja rządu Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej. W skład delegacji wchodzili: Przewodniczący Gabinetu Ministrów KRL-D – Kim Ir Sen (Kim Ilsung) jako przewodniczący delegacji 86 Chen Jian, China’s Road to the Korean War: The Making of the Sino-American Confrontation, Columbia University Press, New York 1994, s. 134. 87 Udząd Miasta Otwocka z dnia 7 sierpnia 2013 roku, http://www.turystycznyotwock.pl/pl/4-dom-dzieckaprzy-ul-komunardow. 54 oraz jako członkowie delegacji: Zastępca Przewodniczącego Komitetu Centralnego Partii Pracy Korei – Pak Den Ai, Minister Spraw Zagranicznych – Nam Il (Nam Ir), Przewodniczący Państwowej Komisji Planowania – Li Dżon Ok, Zastępca Przewodniczącego Komitetu Centralnego Demokratycznej Partii Korei Północnej – Ko Czun Tek, Zastępca Przewodniczącego Komitetu Centralnego Partii „Cze Nu Dan” – Kim Bion Dże, Wiceminister Obrony Narodowej, Generał-pułkownik – Coj Hen (Choi Hyeon), Ambasador Nadzwyczajny i Pełnomocny KRL-D w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej – Ho Guk Bon, Dyrektor Instytutu Politechnicznego im. Kim Chaeka (Kim Czak) – Czo Kim Son (Cho Geumseon), Kierownik Oddziału Zakładów Metalurgicznych im. Kim Chaeka (Kim Czak), Bohater Pracy – Phan Gi Czan (Ban Gichan), Przewodniczący Zarządu Namczyńskiej Spółdzielni Produkcyjnej w powiecie Andżu (Anju), Bohater Czon Son Bok. Podczas pobytu w Polsce delegacja rządowa KRL-D zwiedziła Warszawę oraz szereg obiektów przemysłowych i kulturalnych i zapoznała się z osiągnięciami narodu polskiego w dziedzinie gospodarczej oraz kulturalnej. W czasie zwiedzania Warszawy i bezpośrednich spotkań z ludnością gościom koreańskim towarzyszyła szczera sympatia i braterskie uczucia społeczeństwa polskiego dla bohaterskiego narodu koreańskiego. W okresie pobytu w Polsce między koreańską delegacją rządową, a delegacją rządową PRL miała miejsce przyjazna wymiana poglądów na szereg spraw. Ze strony koreańskiej w rozmowach brali udział: Przewodniczący Gabinetu Ministrów – Kim Ir Sen (Kim Ilsung), Zastępca Przewodniczącego Komitetu Centralnego Partii Pracy Korei – Pak Den Ai, Minister Spraw Zagranicznych – Nam Il(Nam Ir), Przewodniczący Państwowej Komisji Planowania – Li Dżon Ok (Lee Jeonok), Ambasador Nadzwyczajny i Pełnomocny KRL-D w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej – Ho Guk Bon. Ze strony polskiej w rozmowach brali udział: Przewodniczący Rady Państwa – Aleksander Zawadzki, Prezes Rady Ministrów – Józef Cyrankiewicz, I Sekretarz Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej – Edward Ochab, I Zastępca Prezesa Rady Ministrów – Zenon Nowak, Zastępca Prezesa Rady Ministrów – Tadeusz Gede, Zastępca Prezesa Rady Ministrów – Stefan Jędrychowski, Kierownik Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Wiceminister – Marian Naszkowski, Ambasador Nadzwyczajny i Pełnomocny PRL w Koreańskiej Republice Ludowo-Demokratycznej – Jerzy Siedlecki. Rozmowy przebiegały w atmosferze nacechowanej serdecznością, wzajemnym 55 poszanowaniem suwerenności i wzajemnym zrozumieniem. W czasie rozmów omówiono sprawę dalszego pogłębienia wzajemnych stosunków, łączących oba kraje oraz niektóre aspekty sytuacji międzynarodowej interesujące PRL i KRL-D. Obie delegacje z zadowoleniem stwierdziły, że przyjacielskie stosunki łączące Polską Rzeczpospolitą Ludową i Koreańską Republiką Ludowo-Demokratyczną stale się rozszerzają i pogłębiają zarówno dla dobra narodów obu krajów budujących socjalizm, jak i w interesie umocnienia pokoju w Azji i na całym świecie.88 W tym spotkaniu brali udział Przewodniczący Państwowej Komisji Planowania, Przewodniczący Zarządu Namczyńskiej Spółdzielni Produkcyjnej w powiecie An-Dżu i Kierownik Oddziału Zakładów Metalurgicznych im. Kim Chaeka (Kim Czak). Rozmowy wskazały, że goście główny nacisk kładli na kwestie gospodarcze widząc w gospodarzach ważnego partnera. Strona polska uważała, że należy rozwijać z nim bezpośrednie kontakty, które wzmacniały i rozszerzały aktywność międzynarodową oraz obecność w Azji. Uznano także, że może to być ważny rynek eksportowy dla produktów przemysłowych. Mimo, że obroty handlowe Polski z KRL-D były skromne i asortymentowo mało zróżnicowane (w roku 1956 wynosiły 24 mln rubli), uznano, że istniały możliwości znacznego zwiększenia polskiego eksportu przemysłowego do KRL-D na warunkach długoterminowego kredytu.89 W roku 1956 eksport Polski do państw Azji obejmował maszyny i urządzenia przemysłowe i wynosił 71 496 tys. dolarów, zaś import obejmował głównie asortyment surowcowy i zamykał się kwotą 62 410 tys. dolarów. 90 Warto dodać, że w Polsce przebywało 1763 studentów, uczniów szkół zawodowych i podstawowych z KRL-D, a jeden lektor pracował na Uniwersytecie Warszawskim.91 W kwietniu 1957 roku w KRL-D przebywała z rewizytą polska delegacja rządowa, której przewodniczył premier Józef Cyrankiewicz. Tematem obu rozmów była ocena sytuacji międzynarodowej, m.in. poruszono spawy zjednoczenia Półwyspu Koreańskiego, działalności KNPN, przebieg i efekty konferencji krajów Azji i Afryki w Bandungu, konflikty na Bliskim i Środkowym Wschodzie oraz sytuację na Węgrzech. Podjęto też 88 “Komunikat końcowy o pobycie delegacji rządowej Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej w Polsce z dnia 6 lipca 1956 r.”, „Zbiór Dokumentów” 1956, poz. 226. 89 „Notatka departamentu V o stosunkach z krajami azjatyckimi i Afryki północo-wschodniej”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1957, PISM, Warszawa 2006, s. 485. 90 Edward Słuczański, „Polska a kraje Azji”, [w.] PISM, ed., Sprawy Międzynarodowe: RokX-Zeszyt 3, PISM, Warszawa 1957, s. 11-18. 91 Ibidem., s. 487-488. 56 kwestie zjednoczenia Tajwanu z ChRL, remilitaryzacji Niemiec Zachodnich oraz sytuacji w Indochinach. 92 Stanowiska stron były analogiczne i zbieżne. J. Cyrankiewicz wraz z Kim Ilsungiem podpisali wspólne oświadczenie polsko-koreańskie oraz umowę o współpracy naukowo-technicznej. Po spotkaniu J. Cyrankiewicz przekazał następujący szyfrogram do W. Gomułki oraz A. Rapackiego o przebiegu i wyniku wizyty. 1) Przyjęto nas bardzo dobrze, z demonstracyjną, powiedziałbym, serdecznością. 2) Rozmowy obracały się wokół następujących spraw: wymiana informacji na temat sytuacji gospodarczej, nasza informacja o podróży, ich informacja o szansach zjednoczenia Korei i o sytuacji na Południu. Szans zjednoczenia oczywiście w bliskiej perspektywie nie widzą, sytuację na Południu oceniają w bardzo czarnych dla Li Syng Mana (Lee Seungmana) barwach. Tematów ideologicznych raczej nie poruszano. 3) Nasze wrażenia o kraju: Uderzają dwie rzeczy – wielki naprawdę rozmach budownictwa, duża dynamika odbudowy miasta i industrializacji, z drugiej strony poważne skostnienie życia politycznego, kontynuacja kultu jednostki itd. 4) W sprawie wspólnego oświadczenia. Koreańczycy przedstawili bardzo agresywny projekt. Zgodzili się jednak dość szybko z naszym kontrprojektem. 5) Naszą pomoc czuje się tu na wielu odcinkach. Nasze ekipy pracują na ogół dobrze, są cenione.93 Wymiana wizyt na tym szczeblu posłużyło rozwojowi współpracy obu państw. Ważnym początkowym ogniwem współpracy obu krajów była działalność Komisji Międzyrządowej ds. Współpracy Naukowo-Technicznej. Z czasem nabrała ona czysto formalnego charakteru i była ogniwem utrwalania obecności Polski w państwach „realnego socjalizmu” w Azji. W latach 50-tych ok. 70 delegacji wysokiego szczebla przebywało w Azji, ponad 40 w ChRL, ponad 10 w KRLD i Mongolii, oraz blisko 10 w DRW.94 Interesująca była rozmowa między J. Cyrankiewiczem, a N. Chruszczowem w Moskwie, w drodze powrotnej do Warszawy. 92 “Wspólne oświadczenie rządu PRL i rządu Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej w Pjongjangu z dnia 17 kwietnia 1957 r.”, „Zbiór Dokumentów” 1957, poz. 76. 93 „Szyfrogram premiera: ocena wizyty w KRL-D”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1957, PISM, Warszawa 2006, s. 246-247. 94 Władysław Góralski, „Stosunki Polski z socjalistycznymi krajami Azji”, [w.] PISM, ed., Sprawy Międzynarodowe: RokXL-Zeszyt 7-8, PISM, Warszawa 1987, s. 28. 57 Polski premier oceniał, że w KRL-D buduje się dużo, ale zbyt wiele budynków monumentalnych, biur, urzędów, a za mało domów mieszkalnych. Radziecki przywódca zauważył, że Kim Ilsung ma słabość do fasadowości i powinien budować więcej mieszkań.95 Ta rozmowa ujawniła krytyczną ocenę niektórych aspektów sytuacji w Korei Północnej i zachowań jej kierownictwa. W 1959 r. podczas wizyty delegacji polskiej w Pjongjangu Przewodniczący Rady Państwa Aleksander Zawadzki, rozmawiał z Kim Ilsungiem o sytuacji Półwyspu Koreańskiego oraz Polski. Gospodarz tak ocenił sytuację Korei. a) Wykorzystano dużą powojenną pomoc krajów socjalistycznych koncentrując się na inwestycjach i dzięki nim niezwykle szybko wzrosło tempo produkcji przemysłowej w ostatnich latach. b) Dokonano szeregu reform w organizacji gospodarki rolnej przez połączenie spółdzielni w większe jednostki administracyjno-wytwórcze, zespolenie władze spółdzielczych z administracyjnymi organami, przekazanie im znacznej części przemysłu lokalnego – bez odwoływania się jednak do doświadczeń chińskich (chodzi o tworzenie na podobnych zasadach komun w ChRL – przyp. KKN) c) Rok 1960 ma być rokiem priorytetowego rozwoju przemysłu, nastawiania się na bardziej zrównoważony rozwój innych dziedzin gospodarki i podnoszenie stopy życiowej. d) Wyraźne identyfikowanie perspektyw zjednoczenia ze zwycięstwem we współzawodnictwie gospodarczym.96 W czasie rozmów, polska strona pozytywnie oceniła szybki proces odbudowy powojennej. Ze swej strony Kim wyraził uznanie dla sukcesów Polski Ludowej odniesionych pod kierownictwem PZPR w budownictwie socjalizmu i realizacji planów gospodarczo – społecznych. Obie strony zgodnie podkreśliły nienaruszalność polskiej granicy zachodniej na Odrze i Nysie oraz udzieliły poparcia pokojowym wysiłkom Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Polska poparła stanowisko władz KRL-D w sprawie powrotu obywateli koreańskich zamieszkałych w Japonii do Korei Północnej. Wypowiedziała się także za 95 „Notatka z rozmów polskiej delegacji rządowej w Moskwie”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1957, PISM, Warszawa 2006, s. 254-255. 96 „Niepodpisana notatka o wizycie delegacji partyjno-rządowej w krajach azjatyckich”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1959, PISM, Warszawa 2011, s. 717-718. 58 wycofaniem wszystkich obcych wojsk z Republiki Korei. 97 Obie strony akcentowały znaczenie wizyty N. Chruszczowa w USA dla złagodzenia napięcia w stosunkach międzynarodowych i umocnienia pokoju na świecie. Poparły propozycję ZSRR dotyczące powszechnego rozbrojenia, podkreślając ich kluczowe znaczenie dla zapewnienia trwałego pokoju i bezpieczeństwa na świecie.98 W latach 50-tych i 60-tych Polska udzielała politycznego, dyplomatycznego i gospodarczego poparcia KRL-D. W swej polityce wobec Pjongjangu Warszawa brała pod uwagę względnie neutralne stanowisko północnokoreańskie w okresie narastającego konfliktu pomiędzy Moskwą, a Pekinem. Oczywiście nie zapomniano, że Kim odrzucił proces destalinizacji i krytykował stanowisko N. Chruszczowa w kwestii kultu jednostki. Tabela 2. Istota Traktatów o Przyjaźni i Współpracy pomiędzy KRL-D i ZSRR, KRL-D i ChRL Państwo Okres Treść KRL-D i ZSRR KRL-D i ChRL (6 lipca 1961 roku) (11 lipca 1961 roku) 10 lat nieograniczony Zapewnienie pomocy wojskowej Zapewnienie pomocy wojskowej podczas wojny podczas wojny Źródło: Kim Kyedong, Polityka Zagraniczna Korei Północnej, Seul, Wydawnictwo Baiksan 2002, s 140 Polska w omawianym okresie była jednym z głównych partnerów gospodarczych i handlowych dla Korei Północnej. Ten temat dominował w rozmowach obu stron. 97 „Współny komunikat polsko-koreański w Pjongjangu z dnia 19 października 1959 r.”,, „Zbiór Dokumentów” 1959, poz. 130. 98 „Współny komunikat polsko-koreański. op. cit.. 59 Tabela 3 Handel Polski z KRL-D w latach 50-tych (w tys. zł) rok i rodzaj handlu 1956 1957 1958 1959 Import 4549 10562 3285 9816 Eksport 52549 5608 7114 25964 Schemat 8 Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Statystyka Handlu Zagranicznego 1963, GUS, Warszawa 1964, s.10-15 W latach pięćdziesiątych Polska zawarła ponad 60 umów i porozumień, w tym 24 z Chinami, 15 z KRL-D, 13 z DRW i 9 z Mongolią. Rozwijały one także współpracę w sferze kulturalnej i naukowej, zdrowia, łączności i komunikacji oraz transportu morskiego. Dynamikę rozwoju stosunków z tymi krajami w początkowym okresie ilustruje między innymi wzrost obrotów handlowych, z 33 mln złotych dewizowych w 1950 r. (tylko z Chinami) do 466 mln w 1960 r., w tym z ChRL – 385 mln, z DRW – 48 mln, z Mongolią – 20 mln i KRL-D – 13 mln złotych dewizowich. 99 Stosunki te należy rozpatrywać w kontekście dynamicznego rozwoju wielostronnych kontaktów z państwami bloku 99 Obliczono na podstawie – Rocznik Statystyczny, Warszawa 1966, s. 358-359, [w.] Władysław Góralski op.cit, ibidem. 60 radzieckiego w Azji w latach 50-tych. Tabela 4. Stan osobowy przedstawicielstw dyplomatycznych PRL za granicą w 1958 roku Obywatele polscy Kraj ogółem Dyplomaci prac. rodziny inni pracownicy Razem prac. U.S.A. 43 13 30 Z.S.R.R. 37 10 27 Chiny 14 9 6 K.R.L.D. 8 3 5 rodziny razem Źródło: PISM, Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1958, PISM, Warszawa 2011, s. 828 - 830 Tabela 5. Stan osobowy przedstawicielstw dyplomatycznych w Warszawie Cudzoziemcy Kraj ogółem Dyplomaci inni pracownicy prac. rodziny Razem prac. rodziny razem Z.S.R.R. 117 25 34 59 20 38 58 U.S.A. 100 35 39 74 16 10 26 Chiny 59 12 13 25 34 K.R.L.D. 56 6 21 27 9 34 20 29 Źródło: PISM, Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1958, PISM, Warszawa 2011, s. 832 - 833 W 1957 roku rząd KRL-D wyraził życzenie, aby koreańskie dzieci wróciły do ojczyzny po ukończeniu szkoły podstawowej. Jedną z głównych przyczyn były względy obaw o ich „zatrucie ideologiczne”w PRL W roku 1957 i 1958 wyjechało do Korei 606 dzieci. W 1959 r. powróciły do kraju pozostałe. 100 Ten element tzn. zmiana sytuacji międzynarodowej, 100 Koszt przewozu i wyżywienia dzieci z Korei do Polski w roku 1951 pokryła strona polska, a koszt odesłania pierwszego transportu dzieci do kraju ojczystego w roku 1957 pokryła Ambasada KRL-D. Przy omawianiu warunków drugiego transportu w roku 1958 r. i kolejnych w 1959 r. Ambasada KRL-D zwróciła się z życzeniem opłacenia przez Ministerstwo Oświaty PRL kosztów podróży i wyżywienia. Koszt transportu wynosił na 1 osobę – przejazd koleją 800 zł, wyżywienie 200 rubli, na 280 osób – przejazd koleją 224 000 zł, wyżywienie 84 000 rubli. Ministerstwo Oświaty oszacowało koszty tej operacji na ok. 300.000 rubli. „Pismo Ministerstwo Oświaty do MSZ w sprawie przebywających w Polsce dzieci z KRL-D z dnia 21 kwietnia 1959”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1959, PISM, Warszawa 2011, s. 287-288. 61 doprowadził także do małych korekt w stosunkach Polski z KRL-D. Nie ulega wątpliwości, że stosunki ulegały stopniowo ochłodzeniu na tle liberalizacyjncyh przemian w ZSRR i szczególnie w Polsce po 1956 r. Sposób odwoływania się i interpretacji idei Juche (Dżucze) oraz totalitarny system rządzenia Kima był bardzo krytycznie oceniany przez stronę polską. W latach 50-tych stosunki Polski z KRL-D wzmacniały się w różnych dziedzinach. Po pierwsze, wojna koreańska stała się najważniejszym elementem w zacieśnianiu stosunków wzajemnych. Ten element był związany z sytuacją międzynarodową, a konkretnie z „zimną wojną”. Dlatego stosunki Polski z KRL-D kształtowane były nie tyle przez czynniki wewnętrzne, ile przez więzi ideologiczno – polityczne kształtowane w gorącej fazie „zimnej wojny” przez konfrontację bloków. Schemat 9. Początkowe wzmacnianie stosunków obu państw Blok komunistyczny KRL-D Wojna Koreańska PRL KNPN Zewnętrzny element, czyli „zimna wojna” był czynnikiem, który określał bliższe stosunki obu państw. Mimo zmiany w polityce wewnętrznej i zagranicznej ZSRR, co wpłynęło w sposób decydujący na pogarszające się relacje z ChRL, Pjongjang nie rezygnował z więzi z Warszawą. Kim nie miał zamiaru wprowadzać zmian politycznych w kraju, wręcz przeciwnie – intensyfikował czystki przeciwników, ale w polityce zagranicznej układ pewnego osłabienia pozycji Kremla i w ramach obozu bezpośrednie kontakty z państwami europejskimi bloku ułatwiły mu manewrowanie pomiędzy Moskwą, a Pekinem. Ważnym motywem była pomoc gospodarcza. W wypadku Warszawy w grę wchodziła też jej rola w KNPN oraz fakt jej roli w bloku, a także niezmienne popieranie dążeń KRL-D do zjednoczenia kraju. Polska wspierała także wysiłki dyplomacji północnokoreańskiej w jej próbach nawiązania stosunków z krajami kapitalistycznymi, szczególnie azjatyckimi 62 (Japonia).101 W latach 60-tych ilość kontaktów na wysokim szczeblu zmalała. W czerwcu 1961 roku w Polsce przebywała z wizytą delegacja KRL-D z przewodniczącym Komisji Planowania Czon Dżuntekiem, która podpisała porozumienie w sprawie udzielenia kredytu przez rząd PRL rządowi KRL-D na dostawę urządzeń do kompletnych obiektów przemysłowych w KRL-D.102 Nawiązano współpracę między Polską Agencją Prasową, a Koreańską Agencją Informacyjną KCNA (Korean Central News Agency). Z politycznych wydarzeń warto odnotować, że w sierpniu 1962 r., w odpowiedzi na orędzie XI sesji Najwyższego Zgromadzenia Ludowego KRL-D, skierowane 21 kwietnia 1962 r. do parlamentów wszystkich krajów, Marszałek Sejmu PRL Czesław Wycech wystosował do przewodniczącego NZL Coj Wen Theka (Cho Wontaek) pismo wyrażającego poparcie Prezydium Sejmu dla postulatu KRL-D o wycofaniu wojsk amerykańskich z Korei Południowej.103 Następnie w Polsce odbyły się wizyty ministra spraw zagranicznych KRL-D, Pak Songczhol (w grudniu 1966 r.), a także delegacji Najwyższego Zgromadzenia Ludowego KRL-D (w czerwcu 1967 r.). Nawiązano współpracę wojskową. W październiku 1969 na zaproszenie ministra obrony narodowej PRL, gen. broni Wojciecha Jaruzelskiego przebywała w Polsce z wizytą oficjalną delegacja wojskowa KRL-D, której przewodniczył członek Biura Politycznego Partii Pracy Korei, minister obrony narodowej, gen. armii Coj Hen (Choi Hyeon). Delegację przyjął przewodniczący Rady Państwa PRL Marian Spychalski. W Polsce przebywała także delegacja KRL-D, której przewodniczył minister transportu O Songriol (Oh Seungryeol). Przeprowadzono rozmowy dotyczące zacieśniania współpracy w dziedzinie transportu morskiego. W sprawie Półwyspu Koreańskiego, rząd polski nadal wyrażał poparcie w sprawie wycofania wojsk amerykańskich z Republiki Korei. Znalazło to wyraz w liście ministrów spraw zagranicznych bloku socjalistycznego z dnia 17 stycznia 1967 roku do sekretarza generalnego ONZ. 104 Dotyczył on umieszczania na porządku dziennym XXII sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ punktu: „Wycofanie amerykańskich i wszystkich innych obcych wojsk okupujących Koreę Południową pod flagą ONZ”. 105 W latach 60-tych wzrastała także wymiana handlowa między obu krajami, ale rozmiary jej były stosunkowo 101 „Notatka departamentu V o stosunkach z krajami azjatyckimi i Afryki północno-wschodniej”, op. cit., s. 482. Weszło w życie 29. 06. 1961. MSZ, op. cit., s. 161. 103 Ibidem. 104 Węgry, Kuba, Mongolia, Polska, ZSRR, Ukraina i Czechosłowacja 105 „Sprawa Korei”, „Zbiór Dokumentów” 1967, poz. 146. 102 63 niewielkie. Ponadto struktura eksportu i importu nie uległa w zasadzie zmianie. Tabela 6 Handel Polski z KRL-D 60-tych lat (w tys. zł)106 1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 Import 7541 11393 15854 15374 14996 24620 25586 10151 37357 Eksport 5416 5722 13127 17608 16436 19305 23133 28537 47335 Schemat 10. Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Rocznik Statystyczny Handlu Zagranicznego 1968, GUS Warszawa 1969, s. 18-23 Mimo występujących różnic w polityce wewnętrznej (w Polsce po 1956 r. dokonano pewnych reform politycznych - tzw. mała stabilizacja) i zagranicznej, gdy Pjongjang krytycznie oceniał wiele aspektów polityki zagranicznej ZSRR, stosunki obu państw (KRL-D i PRL) pozbawione były większych napięć i zmian, choć niewątpliwie uległy ochłodzeniu. Bez echa przebrzmiał problem Albanii, mającej bliskie związki z Chinami, która wystąpiła w 1968 roku z Układu Warszawskiego (na marginesie można dodać, że nie uczestniczyła w 106 Gółwny Urząd Statystyczny, Rocznik Statystyczny Handlu Zagranicznego 1968, GUS, Warszawa 1969, s. 1823. 64 jego pracach już wcześniej). Koreańczycy z zasady nie informowali Polaków w ważnych sprawach w KNPN. Generalnie w latach 60-tych oficjalne stosunki polsko-koreańskie oceniano jako w miarę dobre.107 W istocie znajdowały się one na marginesie zainteresowań obu stolic. Rozbieżności ideologiczne i polityczne pozostawały zarówno w polityce wewnętrznej jak i zagranicznej. Napięcie konfrontacji zimnowojennej tego okresu i konflikt radziecko – chiński, oraz napięcia pomiędzy Pjongjangiem, a Pekinem w latach „rewolucji kulturalnej” spełniały rolę określonego spoiwa. 3.2.2. Wzajemne relacje w latach z 70- tych i 80- tych w warunkach procesu przemian w układzie sił na arenie międzynarodowej Lata siedemdziesiąte to okres odprężenia (detente). Układ sił na arenie międzynarodowej ulegał zmianie. Najważniejszym jej przejawem był proces normalizacji stosunków chińsko-amerykańskich. Zapoczątkowany „dyplomacją pingpongową”, a następnie wizytą Henry Kissingera w Pekinie w 1971 r. oraz historyczną wizytą prezydenta R. Nixona w Chinach w lutym 1972 r. Proces odprężenia objął relacje międzyblokowe. Ważną rolę odgrywała w nim Polska. W końcu maja 1972 roku, Richard Nixon jako pierwszy w historii prezydent USA złożył wizytę w Warszawie. Rozmowy pomiędzy sekretarzem stanu USA Williamem P. Rogersem i ministrem spraw zagranicznych Stefanem Olszowskim doprowadziły m.in. do porozumienia o otwarciu nowych konsulatów (polskiego w Nowym Jorku i amerykańskiego w Krakowie). W tym samym roku, delegacja gospodarcza z sekretarzem stanu ds. handlu USA Peterem G. Petersonem przebywała z wizytą w PRL. Istotnym wydarzeniem była podróż do Waszyngtonu polskiego ministra spraw zagranicznych Stefana Olszowskiego, który rozmawiał z sekretarzem stanu USA Williamem P. Rogersem, doradcą prezydenta USA Henrym Kissingerem oraz prezydentem Richardem Nixonem.108 Kierownictwo KRL-D krytycznie oceniało ten proces ale zmiana sytuacji międzynarodowej zmusiła do zmiany taktyki postępowania i podjęcia „ofensywy pokojowej” wobec głównego wroga, tzn. Seulu. Kim Ilsung po raz pierwszy po wojnie koreańskiej nawiązał rozmowy z władzami południowokoreańskimi w 1972 roku. W warunkach zmieniającej się sytuacji międzynarodowej i takich kierunków aktywności Warszawy i 107 108 PISM, Historia dyplomacji polskiej, PISM, Warszawa 2010, s. 589. MSZ, Stosunki dyplomatyczne Polski: Tom II, Askon, Warszawa 2008, s. 177-178. 65 Pjongjangu aktywizowały się też stosunki Polski z KRL-D. Współpracowano w obszarze politycznym, wojskowym, kulturalnym, transportowym, gospodarczym, naukowym czy energetycznym. Ale w tej sytuacji tym wyraźniej musiały się ujawnić zasadnicze różnice wynikające przede wszystkim z uwarunkowań wewnętrznych, głównie monstrualnych wymiarów kultu jednostki Kim Ilsunga i totalitarnej despotii systemu sprawowania władzy. Kult wodza nasilił się jeszcze bardziej po V Zjeździe Partii Pracy KRL-D, który odbył się w listopadzie 1970 roku.109 W dniach 22-29 kwietnia 1972 roku z okazji uroczystości 40-tej rocznicy powstania Koreańskiej Armii Ludowej w KRL-D przebywała polska delegacja wojskowa. Wicedyrektor Departamentu II MSZ J. Tworóg towarzyszący delegacji pisał w notatce sprawozdawczej: „Dominującą cechą życia wewnętrznego Korei jest powszechny kult osoby Kim Ilsunga. Jego forma i treści zostały doprowadzone do niebywałych rozmiarów. Wszystko, co zostało dokonane lub dokonuje się w zakresie rozwoju państwa, jego polityki wewnętrznej i zagranicznej pozostaje jego wyłączną zasługą. Wobec mitycznej roli Kim Ilsunga wszystkie inne czynniki tego rozwoju zostały zepchnięte na odległy plan. Nie ma historii Koreańskiej Partii Pracy, jej walki i ofiar, zastąpiono ją historią rewolucyjnej działalności Kim Ilsunga. W miejsce historii Koreańskiej Armii Ludowej (KAL) wprowadzono zasługi wojenne marszałka. W szkołach, przedsiębiorstwach, urzędach, miejscach publicznych, placach, parkach, na skrzyżowaniach dróg i w mieszkaniach prywatnych dominuje fotografia lub pomnik Kim Ilsunga oraz cytaty z jego przemówień. Przy czym miejsca, w których znajduje się jego wizerunek, są ozdobione na wzór ołtarza. W zakresie propagandy wizualnej oraz środków masowego przekazu nie istnieje żaden autorytet twórców marksizmu-leninizmu, nie ma żadnego hasła wskazującego na ideologiczną więź partii, jej działalności i dokonań z marksizmem-leninizmem. Na akademii z okazji 40-lecia KAL, w przemówieniu szefa sztabu wyeksponowano głownie osobę wodza, pominięto sprawę wyzwolenia Korei przez Armię Czerwoną, wskazano natomiast na wiodącą rolę KAL w wyzwoleniu chińskiej i radzieckiej Mandżurii. Z okazji 60-lecia Kima do oficjalnych zwrotów przy nazwisku dodano przymiotniki „szanowny i umiłowany” wódz Kim Ilsung. Ta formuła była zawsze używana. Na tle zjawiska kultu osoby Kima, przy całej jego społecznopsychologicznej złożoności, niepokój budzą skutki na przyszłość. Kult ten już uwolnił znaczną część społeczeństwa od myślenia, zbiurokratyzował aparat, przekreślił krytykę i 109 Deukju Jeon, op. cit., s. 192. 66 samokrytykę w życiu politycznym.”110 Na te zjawiska zwróciła także uwagę w swym sprawozdaniu z pobytu w KRLD polska delegacja partyjno-sejmowa po wizycie w Pjongjangu w czerwcu 1973 roku. „Bardzo ścisły scentralizowany system informacji wynikający z istniejącego kultu Kim Ilsunga. Wszystko co dzieje się w kraju, w województwie, powiecie, fabryce czy spółdzielni produkcyjnej jest rezultatem „osobistej opieki, mądrego kierownictwa i linii wytyczonej przez szanownego i ukochanego wodza towarzysza Kim Ilsunga.” Aktyw, nawet centralny, w tym także i sekretarze KC, nie wychodzi poza ściśle określony schemat myślenia, porusza się w centralistycznie ustalanych granicach wiedzy o faktach, cyfrach i zjawiskach. Nacjonalizm i związana z tym wysoka wrażliwość na niezależność połączona z typowo azjatycką podejrzliwością i kompleksem. Jakikolwiek cień nieufności ze strony rozmówcy do informacji traktuje się z podejrzliwością, jeśli nawet wyraża się to w formie pytania o dalsze szczegóły.”111 To ożywienie stosunków znajdowało wyraz w tworzeniu infrastruktury porozumień i umów otwierających drogę do konkretnych działań. Powołano do życia Komisję ds. Gospodarczych i Naukowo-Technicznych (4 października 1972), podpisano porozumienie o współpracy między Polską Akademią Nauk, a Akademią Nauk KRL-D (17 marca 1973).112 23 maja 1975 roku nawiązano porozumienie o współpracy między Komitetem do spraw Radia i Telewizji „Polskie Radio i Telewizja” i Centralnym Komitetem ds. Radia KRL-D.113 W lipcu 1978 roku delegacja Ministerstwa Górnictwa PRL odwiedziła Pjongjang. Przeprowadziła rozmowy dotyczące współpracy w dziedzinie przemysłu wydobywczego, geologii oraz elektroniki i podpisała protokół określający zakres współpracy w wymienionych dziedzinach między obydwoma państwami. Z kolei 28 sierpnia 1978 roku podpisano w Pjongjangu umowę o komunikacji lotniczej między PRL, a KRL-D. Przewidziano uruchomienie w nieokreślonej przyszłości bezpośredniej linii lotniczej między obydwoma krajami. 110 “Pilna notatka w sprawie pobytu wojskowej delegacji rządowej w KRL-D z dnia 10 maja 1972”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1972, PISM, Warszawa 2005, s. 256-259. 111 „Notatka Wydziału Zagranicznego KC PZPR o pobycie delegacji partyjno-sejmowej w KRL-D”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1973, PISM, Warszawa 2006, s. 354. 112 MSZ, tom III, op. cit., s. 162-163. 113 Okres obowiązywania : 3 lata, automatycznie przedłużane na dalsze okresy 3-letnie. 67 Tabela 7. Stażyści polscy za granicą (staże krótko- i długoterminowe, wszystkie dyscypliny w latach 1976-1977) Rok Kraj 1976 1977 ZSRR 993 1247 KRL-D 8 8 USA 278 305 Japonia 24 30 AAN, KC PZPR, mikrofilm 2910 (dawna sygnatura 1798), Ocena i program rozwoju współpracy naukowej i technicznej z zagraniczą. Materiał na posiedzenie Biura Politycznego KC PZPR opracowany przez Ministerstwo Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki w uzgodnieniu z Wydziałem Nauki i Oświaty KC PZPR, Warszawa czerwiec 1977, [w.] Dariusz Jarosz i Maria Pasztor, Stosunki polsko-francuskie 1944-1980, PISM, Warszawa 2008, s. 354-355. Tabela 8. Obroty handlowe pomiędzy PRL, a KRL-D latach 70-tych (w tys. zł) 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 Import 33219 40938 28733 34110 25358 41243 60175 56653 52821 85282 Eksport 49627 34486 19903 32084 20379 35673 38029 36603 45355 55189 Schemat 11. 90000 80000 70000 60000 50000 import 40000 eksport 30000 20000 10000 0 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 Gółwny Urząd Statystyczny, Rocznik Statystyczny Handlu Zagranicznego 1975, GUS, Warszawa 1975, s. 23-26. 68 Polska aktywnie wspierała wysiłki KRL-D aby wyjść z izolacji i włączyć się w nurt polityki międzynarodowej wykorzystując proces odprężenia. Na przełomie czerwca i lipca 1972 r. w czasie konsultacji ministrów spraw zagranicznych KRL-D, Li Maniok(Lee Manok) i Polski J. Czapli omówiono sprawy stosunków dwustronnych oraz kwestię przyjęcia KRL-D do ONZ. Konkluzje rozmów przedstawił J. Czapla w notatce służbowej: „Wstępne wnioski do rozważenia w zakresie współpracy dwustronnej: a) Szczególne ambicje rozwoju stosunków gospodarczych KRL-D z Japonią wskazują, że polskie ewentualne inicjatywy podjęcia wspólnych przedsięwzięć w eksploatacji i przerobie interesujących nas w KRL-D surowców wymagają stosunkowo szybkich decyzji. b) Dla ugruntowania polskich pozycji we współpracy z KRL-D, co staje się istotne w związku z perspektywicznymi należałoby rozbudować planami możliwości polskiego zaopatrzenia surowcowego, przewozowe „Czopolu” (wspólnego przedsiębiorstwa maklerskiego) – z uwagi na zainteresowanie strony koreańskiej tą formą współpracy. c) Sprawą pilną staje się realizacja niektórych z zapowiedzianych w KRL-D polskich wizyt, m.in. wizyty tow. Olszowskiego i Jaruzelskiego, o co Koreańczycy ponownie się dopominali. d) W świetle opublikowanego wspólnego oświadczenia KRL-D i Korei Południowej,114 zmieniającego zasadniczo stosunki między obydwiema częściami Korei, uchylanie się Li Mansoka (Lee Manseoka) od wszelkich informacji na temat ewentualnych rokowań staje się szczególnie znamienne.”115 Istotnym elementem wzajemnych relacji w latach siedemdziesiątych było poparcie Polski dla propozycji zjednoczenia Półwyspu przedstawionego przez KRL-D. 21 lutego 1972 roku w czasie wizyty delegacji północnokoreańskiej w Polsce, opublikowano wspólny komunikat zawierający m.in. poparcie strony polskiej dla inicjatywy rządu KRL-D i PPK przeprowadzenia konstruktywnych rozmów między Północą i Południem. „Strona polska uznała, że konstruktywne stanowisko Partii Pracy Korei i rządu KRL114 Rządy obu państw koreańskich ogłosiły 4 lipca wspólnego oświadczenia przewidujące pokojowe zjednoczenie kraju. 115 “Pilna notatka z rozmów z wiceministrem spraw zagranicznych KRL-D z dnia 6 lipca 1972”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1972, PISM, Warszawa 2005, s. 405-406. 69 D w sprawie pokojowego zjednoczenia kraju bez obcej ingerencji, a szczególnie propozycja zawarcia porozumienia pokojowego oraz przeprowadzenia konstruktywnych rozmów politycznych między Północą i Południem, będą stanowić ważny krok w kierunku rozładowania napięcia w Korei oraz przyśpieszenia samodzielnego pokojowego zjednoczenia kraju.”116 W dniu 28 czerwca 1973 roku ambasador KRL-D w Polsce spotkał się z polskim wicepremierem Franciszkiem Kaimem, prosząc o poparcie PRL propozycji planu zjednoczenia Korei. Nowe 5-punktowe propozycje zjednoczeniowe dotyczyły: a) zlikwidowania stanu militarnej konfrontacji Północ-Południe, b) rozwinięcia wielostronnej współpracy i wymiany w dziedzinie politycznej, militarnej, dyplomatycznej, gospodarczej i kulturalnej, c) zwołania Wielkiego Zgromadzenia Narodowego przedstawicieli wszystkich warstw społecznych, przedstawicieli partii politycznych i organizacji społecznych Północy i Południa, d) ustanowienia Konfederacji Północ-Południe pod jedną nazwą państwową: „Konfederacyjna Republika Korei (Koryo)”, e) zapobieżenia utrwalenia podziału kraju na dwa państwa koreańskie poprzez przystąpienie do ONZ jako jedno państwo pod ww. nazwą, a nie jako dwa odsobne państwa. Ambasador Kim prosił o udzielenie przez PRL daleko idącego poparcia dla inicjatywy KRL-D np. w formie listów, telegramów, oświadczeń partyjnych i rządowych oraz oświadczenia MSZ, a także zamieszczenia tej kwestii w oficjalnych wystąpieniach przedstawicieli PRL na arenie międzynarodowej oraz w międzypaństwowych dokumentach (np. wspólnych komunikatach i oświadczeniach podpisywanych z innymi państwami). Prosił również, aby na arenie międzynarodowej wywierać specjalny nacisk na USA i Japonię, by zrezygnowały z wrogiej i destrukcyjnej polityki wobec KRL-D i utrudniania dialogu PółnocPołudnie oraz o utrzymaniu pełnej izolacji Korei Płd., która czyni starania zbliżenia się do krajów socjalistycznych oraz demaskowanie rządu Paka jako kliki burżuazyjnej i marionetki USA.117 W odpowiedzi Kaim stwierdził, że Partii Pracy Korei i rządowi KRL-D znane jest pozytywne stanowisko PZPR i rządu PRL wobec polityki zjednoczeniowej KRL-D. Mówił, 116 “Komunikat o wizycie rządowej delegacji KRL-D w Polsce z dnia 25 lutego 1972 r.”, „Zbiór Dokumentów” 1972, poz. 20. 117 W tym czasie dyplomacja Republiki Korei podjęła kroki w celu nawiązania relacji z krajami socjalistycznymi 70 że Polska uważa, że wycofanie wojsk amerykańskich z Korei Płd. jest podstawowym warunkiem stworzenia dogodnej atmosfery dla zjednoczenia kraju.118 1 sierpnia 1973 roku ambasador KRL-D w PRL – Kim Hisoun wręczył list Kim Ilsunga do Edwarda Gierka w sprawie 5-punktowego programu pokojowego zjednoczenia Korei. W dniach od 4 do 10 maja 1974 roku północnokoreański minister spraw zagranicznych Heo Dam (Ho Dam) odwiedził Polskę. Celem wizyty było przedstawienie nowych propozycji KRL-D w sprawach rozwiązania problemu koreańskiego i wyjaśnienia motywów, zyskanie poparcia i nadania propagandowego rozgłosu, a także ożywienie wymiany delegacji na wysokim szczeblu między Polską, a KRL-D i zacieśnienie współpracy między resortami spraw zagranicznych. W tajnej notatce po rozmowach stwierdzono, że aktualna polityka KRL-D skoncentrowana jest wokół sprawy zjednoczenia i rywalizacji KRL-D z RK.119 W sprawie stosunków KRL-D z Chinami, Heo Dam (Ho Dam) przypominał, że jego kraj był atakowana przez hungweipingów 120 w czasie „rewolucji kulturalnej”. Wspominał także o okresowym ochłodzeniu stosunków z ZSRR w okresie sprawowania władzy przez N. Chruszczowa. Wypowiedzi polskiej strony w sprawach chińskich, koncentrujące się na przedstawieniu negatywnego stanowiska ChRL wobec polityki odprężeniowej, zwłaszcza w Europie – przyjęto ze zrozumieniem. Uznano za celowe ze strony polskiej prezentowanie pryncypialnego stanowiska wobec takiej postawy ChRL w rozmowach z przedstawicielami KRL-D.121 Minister Heo Dam (Ho podkreślił rolę Polski w walce o pokój i bezpieczeństwo Europy, a szczególnie sukces „długotrwałej walki z Niemcami Zachodnimi, zmuszenie ich do uznania granicy na Odrze i Nysie”, przedstawiając pozytywną ocenę jej osiągnięć w rozwoju kraju i w polityce zagranicznej. Zapewnił o dalszym poparciu KRL-D dla polskich wysiłków nad zagwarantowaniem trwałego pokoju w Europie. Szczególnie zaakcentował pomoc i poparcie Polski dla spraw KRL-D: pomoc w czasie wojny i powojennej odbudowy, udział polskich przedstawicieli w Komisji Nadzorczej Państw Neutralnych i ich rolę w demaskowaniu przeciwników oraz poparcie Polski dla wycofania obcych wojsk z Południa i pokojowego 118 „Notatka z rozmowy wicepremiera Kaima z ambasadorem KRL-D na temat palnu zjednoczenia Korei z dnia 29 czerwca 1973 r.”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1973, PISM, Warszawa 2006, s. 347-348. 119 „Notatka ministra spraw zagranicznych o wizycie delegacji KRL-D z dnia maja 1974”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1974, PISM, Warszawa 2007, s. 369. 120 Organizacja młodzieżowa „czerwona gwardia” działająca w ChRL w latach „rewolucji kulturowej” (19661968.) 121 Ibidem, s. 371. 71 zjednoczenia kraju.122 Podczas wizyty, strona polska raz jeszcze poparła politykę KRL-D w sprawie zjednoczenia Półwyspu Koreańskiego. „Strona Polska wyraziła ponownie swe poparcie dla słusznej polityki rządu Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej zmierzającej do utrzymania i ugruntowania pokoju na Półwyspie koreańskim, domagającej się wycofania wojsk amerykańskich stacjonujących w Korei Południowej pod szyldem wojsk ONZ i dążącej do zjednoczenia Korei na zasadach pokojowych i demokratycznych bez ingerencji z zewnątrz. Strona polska popiera konstruktywne kroki rządu KRL-D zmierzające do stworzenia sprzyjających warunków dla przyspieszenia samodzielnego i pokojowego zjednoczenia Korei, między innymi nową inicjatywę podjętą 25 marca br. na sesji Najwyższego Zgromadzenia Ludowego KRL-D.”123 Jesienią 1974 roku wiceminister spraw zagranicznych J. Czapla przebywał w Pjongjangu. W czasie spotkania z koreańskim wiceministrem Lee Jeongmokiem (Li Dżong Mokiem), jego rozmówca akcentował potrzebę wsparcia ze strony krajów socjalistycznych dla wysiłków zjednoczeniowych KRL-D. Mówił, że bez współudziału socjalistycznych sojuszników, nie będzie można zrealizować tych zamierzeń. Prosił o poparcie delegacji polskiej w czasie debaty w sprawie Korei w ONZ. Podziękował za dotychczasowe stanowisko Polski i prosił o dalsze konsekwentne izolowanie Korei Południowej. Strona koreańska z kolei poparła wysiłki Polski na rzecz umacniania bezpieczeństwa i pokoju w Europie.124 122 Ibidem, s. 372. „Komunikat o wizycie delegacji rządowej KRL-D w Polsce z dnia 10 maja 1974 r.”, „Zbiór Dokumentów” 1974, poz. 56. 124 „Notatka informacyjna z wozyty wiceministra Czapli w KRL-D z dnia 2 października 1974”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1974, PISM, Warszawa 2007, s. 595. 123 72 Zdjęcie 6. Posiedzenie KNPN w Korei w 1974 roku (gen.bryg. Brunon Marchewska) Źródło: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej W dniu 23 września 1975 roku przemawiając na XXX sesji ZO ONZ minister spraw zagranicznych PRL Stefan Olszowski poparł projekt rezolucji „O przekształceniu rozejmu w Korei w trwały pokój i stworzeniu dogodnych warunków dla przyśpieszenia samodzielnego, pokojowego zjednoczenia Korei”. Korea Północna starała się przejąć inicjatywę w sprawie zjednoczenia Półwyspu Koreańskiego, zaś Polska kontynuowała swoje poparcie dla KRL-D, w sporze z Południem.125 W dniu 24 lutego 1976 roku polski ambasador w Pjongjangu Tadeusz Białkowski został poproszony na rozmowę przez wiceministra Lee Jeongmoka (Li Dżong Moka). Chodziło o wprowadzenie na Południu nowoczesnej broni amerykańskiej, w tym nuklearnej i samolotów F-11. Gospodarz powtórzył, że bez wycofania wojsk USA z Południa niemożliwe będzie zjednoczenie, wiceminister Li zwrócił się z prośbą: a) wydania przez polskie MSZ specjalnego oświadczenia potępiającego wprowadzenie przez Amerykanów nowoczesnej broni, domagającego się wykonania przez USA rezolucji ONZ, a także zamieszczenia w prasie centralnej artykułów prasowych na ten temat, b) powołania – przy uwzględnieniu warunków polskich – Komitetu Solidarności z Walką Narodu Koreańskiego o Zjednoczenie. Dziękował i ocenił pozytywne dotychczasowe poparcie PRL (również prasy) 125 MSZ, tom III, op. cit., s. 163. 73 zaznaczając, że powołanie komitetów w krajach socjalistycznych wpłynie na rozwój tego ruchu w trzecim świecie. W odpowiedzi strona polska zaproponowała: a) zamieszczenie przez prasę centralną skrótu oświadczenia z komentarzami w ramach KNPN b) powołanie za przykładem innych krajów socjalistycznych Towarzystwa Przyjaźni, co doraźnie powinno zaspokoić gospodarzy.126 Takie postulaty MSZ KRL-D wiązały się z wysiłkami zmierzającymi do wykorzystania sojuszników z obozu dla kampanii krytyki stosunków między Seulem, a Waszyngtonem oraz maksymalnego nagłaśniania propagandowego swojego stanowiska na arenie międzynarodowej. Charakterystyczne, że przy deklaracjach o zjednoczeniu towarzyszyły wysiłki maksymalnych potępień Południowej Korei i narzucania pełnej blokady kontaktów z Seulem, włącznie z nie wydawaniem wiz nawet na zawody sportowe o randze mistrzostw świata lub też na konferencje organizacji międzynarodowych. Strona polska potwierdziła ogólne stanowisko w tej sprawie wyjaśniając, że takie sporadyczne kontakty mają miejsce, niekiedy poprzez instytucje państw trzecich wynikających z zasad i zobowiązań przynależności do organizacji międzynarodowych. Faktem jest, że takie kontakty miały miejsce i były także nieuchronnym efektem rozszerzania się aktywności Korei Południowej na arenie międzynarodowej.127 Można przyjąć, że lata 70-te były chyba okresem najbardziej ożywionych stosunków bilateralnych pomiędzy obu stolicami. W czerwcu 1977 roku minister spraw zagranicznych PRL Emil Wojtaszek odwiedził Pjongjang. We wspólnym komunikacie Polska jeszcze raz wyraziła poparcie dla propozycji rządu KRL-D w sprawie samodzielnego zjednoczenia Korei oraz zgodnie z rezolucją XXX sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ opowiedziała się za jak najszybszym wycofaniem wojsk amerykańskich z Korei Południowej wraz z bronią nuklearną i bronią masowej zagłady oraz za zastąpieniem Układu Rozejmowego w Korei porozumieniem pokojowym. Z drugiej strony, strona koreańska wyraziła uznanie dla „sukcesów narodu polskiego osiągniętych w budownictwie socjalistycznym pod przewodnictwem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej kierowanej przez Komitet 126 „Szfogram ambasadora w Pjongjangu o rozmowie z wiceministrem spraw zagranicznych KRL-D z dnia 25 lutego 1976”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1976, PISM, Warszawa 2008, s. 189-190. 127 „Okólnik dyrektora Departamenta II o wizycie delegacji MSZ KRL-D z dnia 6 kwietnia 1977”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1977, PISM, Warszawa 2009, s. 298-299. 74 Centralny z Edwardem Gierkiem na czele”. 128 Takie sformułowania powtarzane były jak mantra niemal we wszystkich wspólnych dokumentach obu stolic. Według oceny strony polskiej, jednak to wizyta szefa polskiej dyplomacji umożliwiła zaprezentowanie założeń polskiej polityki zagranicznej, zwłaszcza w sprawach umacniania odprężenia i pokoju w Europie oraz poparcia dla deklarowanych wysiłków KRL-D do rozszerzenia swoich stosunków z krajami socjalistycznymi. W tym wypadku brano pod uwagę wpływy zmian w ChRL na postawę Pjongjangu po śmierci Mao Zedonga. KRL-D nie podzielała stanowiska Pekinu w szeregu kwestiach np. poparcia dla przewrotu gen. Pinocheta w Chile, a także wydarzeń w Afryce m. in. w Angoli czy Zairze. Jednoznacznie negatywnie oceniała „chińskie wiązanie się z siłami reakcyjnymi w Europie” oraz ze „skrajną antyradzieckością” polityki zagranicznej ChRL. Równocześnie tłumaczono brak oficjalnego sprzeciwu wobec takiej postawy kierownictwa w Pekinie swoim położeniem geograficznym i możliwością negatywnego oddziaływania wielkiego sąsiada na zjednoczenie Korei. Zdaniem polskich ekspertów, w stosunkach północnokoreańsko-chińskich istniały poważne rozbieżności związane z kwestiami dotyczącymi przyszłości Korei: ChRL zdawała sobie sprawę, że zjednoczona, Korea mogłaby wpływać negatywnie na działanie Pekinu w regionie.129 We wrześniu 1977 roku minister obrony narodowej, generał armii Wojciech Jaruzelski odwiedził KRL-D i spotkał się z Kim Ilsungiem. Przeprowadził rozmowy o współpracy wojskowej. Strona koreańska wyraziła zainteresowanie zakupem niektórych rodzajów polskiego sprzętu wojskowego, w tym śmigłowców MI-2.130 W czasie rozmów poruszono kwestię chińską. W. Jaruzelski wskazał na destrukcyjną działalność ChRL w ruchu komunistycznym i w polityce międzynarodowej oraz na negatywne reperkusje chińskiej działalności dla Polski. Minister Obrony Narodowej O Dzin U zapewnił, że podziela tę ocenę gościa. O stosunkach dwustronnych z Pekinem wyraził opinię, że zewnętrznie są zupełnie poprawne, jednak nie są tak przyjacielskie, jak z Polską. Mówił, że mają także swoje, niebyt dobre doświadczenia z wielkim sąsiadem. Dodał, że Chińczycy podejmowali u siebie wrogów KRL-D z Japonią i USA na czele. Następnie dodał, 128 “Wspólny komunikat o wizycie ministra spraw zagranicznych Polski Emila Wojtaszka w KRL-D z dnia 29 czerwca 1977 r.”, „Zbiór Dokumentów” 1977, poz. 94. 129 “Pilna notatka z wizyty ministra spraw zagranicznych w KRL-D z dnia 5 lipca 1977”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1977, PISM, Warszawa 2009, s. 470-471. 130 “Wyciąg korespondencyjny z szyfrogramu ministra obrony narodowej (z Pjongjangu) do I sekretarza KC PZPR o wizycie w Mongolii i KRL-D z dnia 27 września 1977”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1977, PISM, Warszawa 2009, s. 614. 75 „To co nam się nie podoba i boli nasze serce, przyjmujemy milcząco, bo posiadamy z Chinami wspólną granicę liczącą ponad 1000 km”. Strona polska oceniła, że w takiej sytuacji tego czynnika przy krytyce Pekinu nie można nie uwzględnić.131 W trakcie rozmów poruszano kwestie związane z ówczesną sytuacją na arenie międzynarodowej. W latach siedemdziesiątych pod wpływem procesów normalizacyjnych między USA, a ChRL oraz między Pekinem, a Tokio, układ sił w Azji i globalnie zmieniał się. Pogłębiał się konflikt chińsko - radziecki. Ostry spór Moskwy z Pekinem wpływał na stosunki i Polski z Chinami i KRL-D z ChRL. Na początku lat 70-tych dyplomacja chińska zmieniała taktykę postępowania i podjęła próbę ich poprawy z sojusznikami Kremla, koncentrując swe ataki na Moskwie. Taktyka Pjongjangu polegała na normalizacji stosunków z Pekinem widząc w tym szansę wsparcia dla swej polityki wobec Seulu, co nie oznaczało powrotu zaufania wobec tego partnera. Natomiast polska polityka zagraniczna, która w kwestii chińskiej była całkowicie zależna od Moskwy, koncentrowała się na tym, aby uzyskać większą swobodę manewru wobec Zachodu, niezbędnego dla realizacji kursu „częściowego otwarcia na świat” E. Gierka. W latach siedemdziesiątych nie było znaczących zmian w stosunkach pomiędzy PRL, a KLR-D, pomimo, że świat doświadczał częściowego odprężenia. W 1979 ChRL i USA nawiązały stosunki dyplomatyczne i Polska też zintensyfikowała kontakty z Zachodem. Pjongjang coraz mocniej akcentował swoją ideę Juche (Dżucze) i równocześnie stracił swą przewagę gospodarczą nad Seulem. 132 Początek izolacji i pogłębienia trudności KRL-D doprowadził do umocnienia współpracy z politycznie zorientowanymi podobnie partnerami. Dotyczyło to przede wszystkim Rumunii. Te specjalne stosunki trwały do załamania reżimu tj. do śmierci Nicolae Ceausescu. Warszawa i Pjongjang utrzymywały rutynowe relacje polityczne, a zwiększały wzajemny handel. Polska eksportowała głównie paliwa, maszyny elektryczne oraz chemiczne, a importowała z kolei surowce mineralne i wybrane artykuły przemysłu lekkiego. W dziedzinie politycznej, Warszawa popierała deklaratywne stanowisko KRL-D dotyczący zjednoczenia Półwyspu Koreańskiego, zakładające wycofanie wojsk amerykańskich. Obie strony utrzymywały też kontakty w dziedzinie kultury i i nauki. Ów czynnik był głównym elementem stosunków obu państw w latach siedemdziesiątych. 131 “Szyfrogram ambasadora w Pjongjangu o wizycie ministra obrony narodowej w KRL-D z dnia 28 września 1977”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1977, PISM, Warszawa 2009, s. 616. 132 The Korea Times, http://ny.koreatimes.com/article/549735. 76 Schemat 12. Główne elementy w stosunkach politycznych między PRL, a KRL-D w 70-tych latach prośba o poparcie ws. zjednoczenia PRL prośba o poparcie ws. wycofania wojsk USA KRL-D działalność KNPN w Panmundżonie <element pęknięcia> odprężenie i pierwsze kontakty gospodarcze pomiędzy Warszawą, a Seulem Na początku lat osiemdziesiątych oba państwa nadal starały się rozwijać swe stosunki w nowych dziedzinach jak np. medycyna. W końcu stycznia 1980 roku w Polsce przebywał minister zdrowia KRL-D prof. Pak Miongbin. Omówiono perspektywy rozwoju współpracy w dziedzinie ochrony zdrowia i nauk medycznych oraz podpisano porozumienie dotyczące zakresu współpracy między obu resortami. Natomiast w listopadzie 1982 roku w KRL-D przebywała delegacja Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej PRL. Kontynuowano wymianę handlową i szerzej współpracę gospodarczą. Dochodziło do spotkań na szczeblu ministerialnym np. w 1980 r. przebywał w Warszawie minister handlu zagranicznego Czen Zun Gyn (Choi Jungeun). W 1981 i 1984 roku, odbyły się sesje Polsko-Koreańskiej Komisji Konsultatywnej ds. Współpracy Gospodarczej i Naukowo-Technicznej w Pjonjangu. 133 Można zaznaczyć, że w latach 80-tych KRL-D była drugim po ChRL partnerem handlowym Polski wśród państw socjalistycznych Azji. Polska kontynuowała również poparcie dla KRLD na arenie międzynarodowej. We wrześniu 1981 roku, przemawiając na XXXVI sesji ZO ONZ minister spraw zagranicznych PRL Józef Czyrek wyraził solidarność Polski z walką narodu koreańskiego o uregulowanie kwestii podziału Korei w oparciu o propozycje KRL-D. Takie aktywne poparcie Polski jak i innych krajów bloku wschodniego, jak wynikało z 133 MSZ, tom III, op. cit., s. 164. 77 prośby władz Korei Północnej było niezbędne.134 W 1983 r. na Uniwersytecie Warszawskim został otworzony samodzielny Zakład Koreanistyki. Profesor Halina Ogarek-Czoj prowadziła wykłady dotyczące Korei już od 1962 roku, a koreańscy i polscy studenci mogli studiować w Warszawie i Pjongjangu w ramach porozumień ministerstw szkolnictwa wyższego.135 Najważniejszym wydarzeniem w relacjach wzajemnych była wizyta przywódcy KRL-D, Kim Ilsunga w Polsce w dniach 27-29 maja 1984 roku. Była to jego druga wizyta w Polsce. W czasie spotkania z I Sekretarzem KC PZPR, Wojciechem Jaruzelskim, Kim Ilsung krytycznie odniósł się do ruchu „Solidarności”. Jego zdaniem naród polski przeżywał tymczasowy kryzys wywołany przez wywrotową, antysocjalistyczną działalność prowadzoną przez imperialistów i wewnętrzne siły antyrewolucyjne. Uznał za uzasadnione bezwzględne stłumienie ruchów kontrrewolucyjnych i takie postępowanie zalecał. Jego wypowiedzi kontrastowały z opinią W. Jaruzelskiego, który za trudną sytuację w kraju oskarżał antypolską politykę blokady i sankcji rządów państw zachodnich, głównie USA. 136 Strona polska potwierdziła ogólnie swoje poparcie dla wysiłków KRL-D zmierzających do wycofania wojsk amerykańskich z Korei Południowej, utrzymania pokoju na Półwyspie Koreańskim oraz pokojowego zjednoczenia kraju. 137 Główne wysiłki gościa z KRL-D dotyczyły sfery gospodarczej i uzyskania pomocy państw Europy Wschodniej, aby poradzić sobie z krajowym kryzysem ekonomicznym. 134 135 136 137 MSZ, op. cit., s. 162 Minhee Lee, op. cit., s. 233. Mateusz Wojnarowski, ibidem. Trybuna Ludu z 28, 29 i 30 maja 1984 roku, [w] Władysław Góralski, op. cit., s. 38. 78 Zdjęcie 7. Druga wizyta Kim Ilsunga w Polsce w 1984 roku (z W. Jaruzelskim) Źródło: Wytwórnia Filmów Dokumentalnych i Fabularnych W dniach 23-29 kwietnia 1985 roku w Polsce przebywał minister spraw zagranicznych KRL-D Kim Jon Nam (Kim Yeongnam). Podpisano program współpracy między MSZ PRL i MSZ KRL-D na lata 1985-1989. We wrześniu 1985 roku otworzono w Warszawie nową siedzibę Ambasady KRL-D. Pomimo skomplikowanej sytuacji wewnętrznej w latach stanu wojennego i po jego odwołaniu oraz w nowej sytuacji po przejęciu władzy w ZSRR przez Michaiła Gorbaczowa zaktywizowała się aktywność dyplomatyczna Polski. W warunkach proklamowanej przez nowego przywódcę ZSRR głasnosti i pierestrojki kraje obozu, w tym Polska uzyskały znacznie większe pole manewru. W tych warunkach doszło do wizyty na najwyższym szczeblu w Pjongjangu. W dniach od 24 do 28 września 1986 r. w czasie rozmów przywódcy KRL-D z I sekretarzem KC PZPR, przewodniczącym Rady Państwa PRL, gen. armii Wojciechem Jaruzelskim, wyrażone zostało zadowolenie z wyników realizacji ustaleń przyjętych w maju 1984 r. podczas wizyty Kim Ilsunga w Polsce. Oceniono pozytywnie pomyślne wykonanie założeń wieloletniej umowy handlowej i osiągnięcie równowagi w bilansie płatniczym, oraz fakt podpisania w 1985 r. nowego pięcioletniego porozumienia 79 zakładającego wzrost obrotów towarowych między krajami. 138 Potwierdzono ponownie „tradycyjną przyjaźń łączącą Polskę z KRL-D” oraz ogólne wzajemne poparcie dla kierunków w polityce zagranicznej w takich kwestiach jak walka o pokój, rozbrojenie i niedopuszczenie do militaryzacji kosmosu, likwidacja baz wojskowych na obcych terytoriach i rozwiązanie bloków wojskowych. KRL-D wypowiedziała się także za poszanowaniem polityczno-terytorialnego status quo w Europie oraz poparła inicjatywy Układu Warszawskiego, w tym także Polski, mające na celu zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa w Europie.139 W listopadzie 1987 roku minister spraw zagranicznych PRL Marian Orzechowski przebywał z wizytą w Pjongjangu, gdzie podpisano program współpracy między MSZ PRL, a MSZ KRL-D na lata 1987-1991. W maju następnego roku rewizytował go minister spraw zagranicznych KRL-D Kim Yeongnam. 140 Z kolei w dniach 16-20 grudnia 1988 roku w Pjongjangu odbyła się XII sesja Polsko-Koreańskiej Komisji Konsultatywnej ds. Współpracy Gospodarczej i Naukowo-Technicznej. 138 Mateusz Wojnarowski, ibidem. 139 Władysław Góralski, op. cit., s. 39. MSZ, tom III, op. cit.. 140 80 Tabela 9. Obroty handlowe PRL i KRL-D w latach 80-tych (w mln. zł) 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 Import 1009 1422 1783 2170 3349 3941 5721 10651 Eksport 1563 2131 2546 2479 3088 3371 8010 13452 Schemat 13. Źródło: Gółwny Urząd Statystyczny, Rocznik Statystyczny Handlu Zagranicznego 1989, GUS, Warszawa 1989, s. 40. 81 Tabela 10. Obroty handlowe Polski z socjalistycznymi krajami Azji 1982-1986 (w mln zł) Eksport ChRL KRL-D Mongolia Wietnam Razem 1982 8262 2131 643 1164 12200 1983 8196 2546 726 1521 12989 1984 12338 2479 797 2324 15706 1985 39401 3088 979 3001 46449 1986 80696 3371 1170 2701 87938 Import ChRL KRL-D Mongolia Wietnam Razem 1982 14973 1412 577 1216 18178 1983 14173 1783 605 1772 18333 1984 14572 2170 731 2033 19506 1985 28469 3549 1024 2229 35271 1986 88018 3941 854 2128 94942 Źródło: Górlaski W., „Stosunki Polski z socjalistycznymi krajami Azji”, [w] PISM, ed., Sprawy Międzynarodowe: RokXL-Zeszyt 7-8, PISM, Warszawa 1987, s. 38 Wraz z nową polityką zagraniczną M. Gorbaczowa, sytuacja w Europie Wschodniej ulegała szybkiej ewolucji, która nieuchronnie prowadziła do rewizji dotychczasowych stosunków z obu państwami koreańskimi. 3.3. Polityka zagraniczna Polski i KRL-D po zakończeniu „zimnej wojny” Począwszy od połowy lat 80-tych w Europie Wschodniej zaczęło dochodzić do stopniowej liberalizacji i erozji tamtejszych reżimów, a na początku lat 90-tych wraz z rozpadem w grudniu 1991 r. ZSRR „zimna wojna” ostatecznie dobiegła końca. Otwarcie gospodarcze ZSRR, Czechosłowacji, Węgier, Rumunii oraz Polski w Europie ŚrodkowoWschodnej, a także zjednoczenie Niemiec oznaczało ostateczne zwycięstwo kapitalizmu i demokracji liberalnej. Niestety jednak, w Korei Północnej, mimo szoku spowodowanego upadkiem komunizmu w Europie nie zdecydowano się na reformy, a jedynie zintensyfikowano kontrolę społeczeństwa i zwiększono izolację kraju. Chcąc za wszelką cenę zachować istniejący reżim zaczęto prowadzić coraz agresywniejszą politykę zagraniczną. Polska w sferze politycznej stała się rzeczywistą demokracją parlamentarną, czego 82 wyrazem było przyjęcie nowej konstytucji w 1997 r. Zmianie uległ również system gospodarczy obierając gospodarkę wolnorynkową. Nawiązano stosunki dyplomatyczne z szeregiem nowych państw, a Stany Zjednoczone, dotychczasowy główny wróg w czasach komunizmu, stały się jednym z najbliższych partnerów Polski. Warszawa nawiązała również stosunki dyplomatyczne z kapitalistycznymi państwami Azji, wśród nich z Republiką Korei. Zasadniczo zmieniły się relacje z Rosją, które uległy znacznemu ochłodzeniu. W kolejnych latach ponownie ociepliły się za to relacje z Chinami. Powodem tego były jednak względy ekonomiczne, a nie kwestie ideologiczne. W XXI wieku to inwestycje zagraniczne, a nie czynnik ideologii wpływają w głównej mierze na polską politykę zagraniczną. Można powiedzieć, że Polska po „zimnej wojnie” stała się niezależnym, demokratycznym państwem, które buduje swoją politykę zagraniczną, jak i gospodarczą w pełni suwerennie i w oparciu o interes narodowy. W tym samym czasie Pjongjang nadal pozostawał wierny idei Juche (Dżucze) jako swojej kluczowej ideologii i umacniał dyktatorską władzę Kim Ilsunga i jego syna Kim Jongila (Kim Dzong Ila). KRL-D obawiała się wszelkich zmian na arenie międzynarodowej, które mogłyby zagrozić istnieniu reżimu. Transformacja na wzór Polski lub innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej była opcją, której Pjongjang obawiał się najbardziej. Środkiem reżimu na blokowanie wszelkich zmian stała się dla kierownictwa Korei Północnej produkcja własnej broni jądrowej. Dyplomacja KRLD odwoływała się do taktyki sztucznie wywoływanych napięć i kryzysów, z których następnie wycofywała się w zamian za wsparcie i pomoc gospodarczą. W tej opcji polityki zagranicznej kluczowym ogniwem stała się priorytetowa budowa potencjału nuklearno-rakietowego. Pociągnęła jednak za sobą dalszą izolację i sankcje. Groźba jego uzyskania spowodowała, że sytuacja na Półwyspie Koreańskim i w regionie Azji Północno – Wschodniej, stała się jednym z najniebezpieczniejszych ognisk zapalnych. Polska polityka osiągała kolejne sukcesy. Otwarcie gospodarcze pociągnęło za sobą przystąpienie do WTO (Światowej Organizacji Handlu). Pod względem politycznym pozycja Warszawy umocniła się wraz z przystąpieniem do NATO (Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego), rozwijała się dynamicznie współpraca ze wspólnotą europejską, czego wymiernym efektem było przystąpienie do Unii Europejskiej w 2004 r. Ustabilizował się system parlamentarny, a Polska stała się w pełni demokratycznym krajem. Jest także postrzegana jako jedno z najbardziej przewidywalnych państw. 83 3.3.1. Polityka zagraniczna III Rzeczpospolitej Polskiej i jej nowa tożsamość Po upadku komunizmu w Europie Środkowo-Wschodniej w 1989 roku, Polska, podobnie jak inne kraje komunistyczne w regionie dokonała procesu demokratyzacji. Miało to wielkie znaczenie, gdyż Polska odzyskała suwerenność, a nowe władze uznane zostały przez rząd RP na uchodźstwie, sprzeciwiający się reżimowi komunistycznemu. Po II wojnie światowej Polska stała się państwem satelickim ZSRR znajdującym się pod kontrolą Moskwy. Jednak po transformacji systemu rządowego Polska odzyskała niezależność i suwerenność państwa, a także utrwalenie tożsamości wynikającej z roli religii katolickiej i wpływów kultury łacińskiej. Zaangażowanie w zapewnianie pokoju światowego poprzez współpracę międzynarodową i pielęgnowanie suwerenności politycznej stały się nową misją narodową Polski. W historii najnowszej trudno było Polsce ową suwerenność utrzymać. Rozbiory, dwie wojny światowe, które przetoczyły się przez Polskę, wreszcie znalezienie się pod wpływem ZSRR uniemożliwiały jej wybicie się na niepodległość. Dopiero po upadku komunizmu w Europie Środkowo-Wschodniej Polska otrzymała szansę na odzyskanie swej pełnej suwerenności, wprowadzając nowy parlamentarny system demokratyczny, a jednocześnie stanęła przed nowymi wyzwaniami i zadaniami, które wynikają z prowadzenia samodzielnej polityki zagranicznej. Po transformacji ustrojowej, odzyskaniu niepodległości i suwerenności istotnym wyzwaniem było odzyskanie tożsamości na arenie europejskiej. Mimo, że geograficznie Polska znajduje się w Europie Środkowej, dla zachodnich Europejczyków układ jałtański i jego następstwa w postaci satelickiej podległości ZSRR zamieniły postrzeganie Polski jako kraju środkowoeuropejskiego w postrzeganie jej jako wschodnioeuropejskiego, uzależnionego od Moskwy. Dotyczyło to także najbliższych sąsiadów Polski, które dokonały w 1989 r. podobnego jak Warszawa wyboru. W dniu 15 lutego 1991 roku, w celu promocji i zacieśnienia współpracy regionalnej, a także przezwyciężenia dziedzictwa wpływów w ZSRR w regionie, Polska, Węgry i Czechosłowacja złożyły Grupę Wyszehradzką. 141 Europa Środkowa i Zachodnia były pod wspólnym, dominującym wpływem kościoła (rzymskokatolickiego i protestanckiego) i podzielały transeuropejską tożsamość (trans-european identity). W Europie Środkowej 141 MSZ RP, http://www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/europa/grupa_wyszehradzka/ 84 państwa powstawały pod wpływem nadchodzącej z zachodu kultury łacińskiej. Ponieważ Polska przez długi czas znajdowała się w orbicie wpływów cywilizacji łacińskiej, krótkotrwały okres wymuszonej przynależności do „cywilizacji rosyjskiej”, a później radzieckiej, mający swój początek w rozbiorach Polski, nie mógł wykorzenić jej tradycyjnej tożsamości. Odzyskanie swojej tożsamości transeuropejskiej wiązało się także nieuchronnie z tworzeniem nowego systemu ustrojowego i prawnego państwa. W działaniach na arenie międzynarodowej oznaczało to w naturalny sposób kurs prozachodni. Konsekwencją rozpadu ZSRR był też demontaż Układu Warszawskiego, a wraz z nim rozkład całego sojuszu polityczno-wojskowego bloku wschodniego. Oznaczało to dla Polski i innych państw regionu konieczność sformułowania i prowadzenia zupełnie nowej polityki bezpieczeństwa, gwaranta obrony nabytej suwerenności. 142 Temu też celowi podporządkowana była w pierwszych latach III RP jej polityka zagraniczna.143 W dniu 6 kwietnia 1990 roku, minister spraw zagranicznych prof. Krzysztof Skubiszewski wygłosił przemówienie w Sejmie na temat znaczenia reżimu i prawa międzynarodowego, a także roli Polski na arenie międzynarodowej, która winna opierać się na wielopłaszczyznowej współpracy z państwami oraz instytucjami międzynarodowymi.144 Kwestie polityki bezpieczeństwa zostały szczegółowo przedstawione przez niego podczas expose na temat polityki zagranicznej RP w Sejmie 21 stycznia 1993 roku. Podkreślił wagę budowania stabilnego systemu bezpieczeństwa w ramach sojuszu z Zachodem (państwami UE i USA) oraz dodał, że obecność militarna Stanów Zjednoczonych w Europie jest dla Polski i dla całej Europy Środkowej czynnikiem tak niezmiernie potrzebnej stabilizacji.145 Było oczywiste, że żadne z nowoodrodzonych państw, a szczególnie Polska, nie było zainteresowane odrodzeniem hegemonii radzieckiej w regionie. Znajdowało to wyraz w działaniach programowych kolejnych ministrów spraw zagranicznych, przy zrozumiałej zmianie rozłożenia akcentów wraz z ewoluującą sytuacją. W dniu 24 maja 1995 roku, minister Władysław Bartoszewski w swym expose w Sejmie określił 142 L. Vinton, „Domestic Politics and Foreign Policy, 1989-1993”, [w.] I. Prizel, A. Michta (red.), Polish Foreign Policy Reconsidered: Challenges of Independence, Macmillan, London 1995, s. 23-27. 143 K. Skubiszewski, „Polska polityka zagraniczna w 1991 roku”, [w.] B. Wizimirski (red.), Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 1991, PISM, Warszawa 1993, s. 15-25. 144 Dokumenty, „Informacja rządu o polityce zagranicznej: Espose ministra spraw zagranicznych K. Skubiszewskiego w Sejmie”, Ryszard Stemplowski (red.), Wprowadzenie do analizy polityki zagranicznej, PISM, Warszawa 2007, s. 177-190. 145 Dokumenty, „Jak rząd rozumie pojęcie racji stanu: Espose ministra spraw zagranicznych K. Skubiszewskiego w Sejmie”, Ibidem., s. 263-271. 85 najważniejsze kierunki polskiej polityki zagranicznej i polityki bezpieczeństwa. Zwrócił uwagę między innymi na: a) szybkie doprowadzenie do integracji z Sojuszem Północnoatlantyckim i UE b) budowanie dobrych i przyjaznych stosunków z wszystkimi sąsiadami c) aktywne uczestnictwo we współpracy regionalnej d) intensywny rozwój stosunków gospodarczych z dynamicznymi rynkami świata146 Pierwszy cel pokazuje, że zadaniem decydentów politycznych RP było ugruntowanie „powrotu do Europy” i swojego miejsca w nowej geografii politycznej. Tym rozwiązaniem było przystąpienie do NATO oraz UE. Niestabilna sytuacja w Rosji i na Ukrainie oraz potencjał militarny Moskwy potwierdzał słuszność tego wyboru. Prozachodnia polityka Polski mogła potencjalnie wywołać napięcia w relacjach z tym sąsiadem. Przyjazne i dobrosąsiedzkie relacje w regionie były nader ważnym elementem w polityce zagranicznej i umacnianiu pozycji międzynarodowej. Najważniejszą kwestią było jednak dążenie do zapewnienia dynamicznego rozwoju gospodarczego. Ze względu na wyjątkowo głęboki kryzys wprowadzono w życie reformę gospodarczą, tzw. terapię szokową wicepremiera L. Balcerowicza.147 Wymogi rozwojowe i procesy globalizacji wymagały szerokiego włączenia się w światowy system gospodarczy, w tym aktywne uczestnictwo w utworzonej 1 stycznia 1995 roku Światowej Organizacji Handlu (World Trade Organization, WTO). W dniu 9 maja 1996 roku, w Sejmie minister spraw zagranicznych Dariusz Rosati tak scharakteryzował cele Polski na arenie międzynarodowej: a) powrót Polski do świata zachodniego poprzez integrację z instytucjami europejskimi i euroatlantyckimi b) budowanie jak najlepszych stosunków z sąsiadami c) współpraca w skali regionu służąca jego stabilizacji; wzmocnienie pozycji Polski i regionu na zewnątrz. Pierwszy cel został zrealizowany przez przystąpienie do Światowej Organizacji Handlu (WTO) oraz Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD).148 Nawiązywało to jeszcze do postulatu ministra W. Bartoszewskiego, w którym mówił on o znaczeniu 146 Dokumenty, „Informacja rządu o polityce zagranicznej: Expose ministra spraw zagranicznych W. Bartoszewskeigo w Sejmie”, Ibidem., s. 340-356. Leszek Balcerowicz, Balcerowicz 800 dni, Polska Oficyna Wydawnicza BGW, Warszawa 1992, s. 36-55. Dokumenty, „Informacja rządu o polityce zagranicznej: Expose ministra spraw zagranicznych D. Rosatiego w Sejmie”, op. cit., s. 374-390. 147 148 86 współpracy gospodarczej na arenie międzynarodowej. Polska konsekwentnie i priorytetowo dążyła do przystąpienia do NATO oraz UE, a także umacniania swej pozycji negocjacyjnej z ww. organizacjami przez wysiłki na rzecz budowania dobrych relacji z sąsiadami i zapewnienia regionalnej stabilności. Przez aktywną politykę w kwestiach bezpieczeństwa i zaangażowanie w Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OSCE) potwierdzała partnerom celowość tego aby uzyskać członkostwo Paktu Północnoatlantyckiego. Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa zostały sprecyzowane już po przystąpieniu do NATO. W dniu 8 kwietnia 1999 roku, w przemówieniu kolejnego ministra spraw zagranicznych, Bronisława Geremka, polska tożsamość określona została jako europejska i euroatlantycka. Współpraca międzynarodowa miała być wyrazem dążenia do odbudowania tradycyjnej europejskiej tożsamości, nadszarpniętej przez pół wieku komunizmu. Oznaczało to, że Polska podejmie wysiłki w celu zacieśnienia współpracy z regionem euroatlantyckim. Przez przystąpienie do NATO, polskie interesy w zakresie bezpieczeństwa nabierały wymiaru globalnego.149 Polska mogła nawiązać współpracę z członkami w kwestiach wojskowych oraz bezpieczeństwa, ponadto można było się skupić na realizacji kolejnego celu – przystąpienia do UE. Wejście do NATO oznaczało przede wszystkim wzmocnienie stosunków z USA, a integracja w ramach UE oznaczała dalsze zacieśnienie współpracy z sąsiadami w kwestiach politycznych, gospodarczych, społecznych oraz kulturalnych. Stabilny rozwój gospodarki możliwy był tylko pod warunkiem wcześniejszego zapewnienia bezpieczeństwa. Polska, której dotychczasowa polityka bezpieczeństwa opierała się o ZSRR, musiała szukać nowego sposobu, aby móc je zapewnić. To ono gwarantuje suwerenność i stabilność gospodarczą, jest podstawowym warunkiem istnienia państwa. Nowa Polska wybrała system bezpieczeństwa zbiorowego (collective defense) realizowany poprzez NATO. W dziedzinie bezpieczeństwa kluczowe było przystąpienie do NATO, a w dziedzinie gospodarczej oraz politycznej planowane wejście do UE. 150 Warszawa miała wiele powodów aby dokonać takiego wyboru. Kraj doświadczył 123 lat rozbiorów, dwu wojen światowych oraz okresu satelickiej podległości i „ograniczonej suwerenności” od Moskwy. Z tego powodu niezbędny był mocniejszy i bardziej realistyczny system 149 Dokumenty, „Informacja rządu o polityce zagranicznej: Expose ministra spraw zagranicznych B. Geremka w Sejmie”, op. cit., s. 443-467. 150 „Polityka bepieczeństwa i strategia obronna Rzeczpospolitej”, Wjsko Polskie Informator 1995, Bellona, Warszawa 1995, s. 21-22. 87 bezpieczeństwa, co nie mogło zrealizować się inaczej jak poprzez współpracę z Zachodem. Jednak oprócz systemu bezpieczeństwa zbiorowego, Polsce potrzebne były bliższe i skuteczniejsze gwarancje bezpieczeństwa. Takim dodatkowym zabezpieczeniem był sojusz z USA. Celem był trwały, silny system bezpieczeństwa, oparty o współpracę wielostronną jak i stosunki dwustronne. 151 Stanowiło to fundament dalszej, mądrej przebudowy państwa. Stąd pilna konieczność reform gospodarczych, społecznych i administracyjnych, w sferze nauki i oświaty, mających spowodować jego trwały i stabilny rozwój. Z tych samych przesłanek wynikała także potrzeba zmiany systemu politycznego i demokratyzacji kraju. Te kluczowe elementy determinują bezpieczny, stabilny i pomyślny przyszły rozwój Polski. Na dzień dzisiejszy najtrudniejsza wydaje się realizacja programu wewnętrznego. 3.3.2. Korekty w polityce zagranicznej KRL-D w nowej sytuacji zmian na arenie międzynarodowej Początek korekt polityki zagranicznej KRL-D ma miejsce w sytuacji fundamentalnych zmian polityczno gospodarczych w rozpadającym się bloku radzieckim w Europie Środkowo-Wschodniej. System komunistyczny w tej części Europy przestał istnieć. Proces reform i otwarcia na świat w Chinach są w istocie ewolucją przyjmowania kapitalistycznej drogi rozwojowej określonej jako budowa socjalizmu o chińskich cechach charakterystycznych. Po rozpadzie ZSRR, Korea Północna znajdowała w sąsiedztwie reformujących się Rosji i Chin oraz kapitalistycznych Japonii i Korei Południowej. Wymagało to konieczności ponownej redefinicji polityki zagranicznej Pjongjangu. Nowy kurs zagraniczny KRL-D był jednoczesnym dążeniem do izolacji i otwarcia, co była wzajemnie sprzeczne i na dłuższą metę skazane na porażkę. Potajemnie realizowała ona program atomowy, prowadząc równocześnie rozmowy o rozwoju współpracy z krajami sąsiednimi. Kryzys gospodarczy zmusił Pjongjang do deklarowania polityki częściowego otwarcia, jako drogi ratowania istniejącego systemu i władzy. W okresie od grudnia 1988 r. do grudnia 1992 r. północnokoreańscy i amerykańscy dyplomaci w randze radców-ministrów spotkali się 28 razy w Pekinie, prowadząc negocjacje. Po śmierci Kim Ilsunga 8 lipca 1994 roku, Pjongjang dążył do wzmocnienia spójności wewnętrznej, aby ustabilizować pozycję „nowej ekipy”, ale także spróbował nawiązać współpracę z państwami sąsiednimi oraz 151 Dokumenty, „Jak rząd rozumie pjęcie racji stanu: Expose ministra spraw zagranicznych K. Skubiszewskiego w Sejmie”, op. cit., s. 263-271. 88 Zachodem, żeby zapobiec dalszej izolacji i wydobyć się z kryzysu gospodarczego. W dniu 21 października 1994 roku w Genewie KRL-D doszła do porozumienia z USA (Agreed Framework between the United States of America and the Democratic People's Republic of Korea) w kwestiach programu jądrowego i kontynuowała z nimi bezpośrednie negocjacje. W osiągnięciu porozumienia pomogła dyplomacja chińska, zainteresowana takim rozwiązaniem. W marcu 1999 roku po negocjowaniu z USA kwestii nadzoru programu nuklearnego w Geumchangri, Pjongjang otrzymał 600 000 ton żywości od Stanów Zjednoczonych. Było to nowe doświadczenie, bo dotychczas głównym partnerem KRL-D były państwa bloku komunistycznego. Oczywiście względy polityczne, a nie gospodarcze determinowały wzajemne relacje. Nie można jednak zapomnieć, że celem tych działań było zachowanie istniejącego systemu. W ten sposób można scharakteryzować główne założenia polityki zagranicznej KRL-D w latach 90-tych. Tabela 11. Obroty handlowe między KRL-D a USA w latach 1998-2000 (w tys. dol.) Rok Obroty Import Eksport 1988 65 65 0 1989 608 16 592 1990 32 32 0 1991 111 100 11 1992 475 467 8 1993 1979 1979 0 1994 180 180 0 1995 5006 5006 0 1996 542 542 0 1997 2409 2409 0 1998 4454 4454 0 1999 11289 11260 29 2000 2891 2737 154 Źródło: Kyedong Kim, Polityka Międzynarodowa, Eulyoo, Seul 1995, s. 233 KRL-D ośmiokrotnie podejmowała rozmowy na temat normalizacji wzajemnych 89 stosunków z Japonią począwszy od stycznia 1991 roku aż do listopada 1992 roku. Po porozumieniu nuklearnym z USA w 1994 roku, otrzymała od Japonii 500 000 ton żywności dostarczanej do roku 1996. Natomiast, po testach balistycznych z rakietami w sierpniu 1998 roku, Tokio zawiesiło rozmowy.152 Wpływ na to miał fakt, że Korea Północna kontynuowała gwałtowny wysiłek na rozwój swojego potencjału militarnego, a dzięki pomocy ze strony USA, Japonii, Chin i organizacji międzynarodowych rozładowywała niedobory zaopatrzenia wewnętrznego ludności. Pjongjang znalazł się także w konflikcie z Pekinem. Powodem było nawiązanie stosunków dyplomatycznych Chin z Republiką Korei w sierpniu 1992 roku. 153 Stopień zależności od wielkiego sąsiada wykluczał jednak aby kierownictwo północnokoreańskie mogło utrzymać tę postawę. Już w maju 1995 roku doszło do porozumienia o współpracy w sprawach gospodarczych i naukowo - technicznych i relacje wzajemne uległy ociepleniu. KRL-D była zbyt ważnym geostrategicznym sąsiadem i swoistym buforem oraz przedmiotem walki o wpływy pomiędzy USA, a ChRL w Azji Północno-Wschodniej, a także formalnie przynajmniej oba państwa łączyła wspólna ideologia i założenia ustrojowe. Tabela 12. Obroty handlowe KRL-D z ChRL w latach 90-tych (w mln. dol.) Rok 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Obroty 899 624 550 566 656 413 370 488 Import 602 425 486 497 535 356 328 451 Eksport 297 199 64 69 121 57 42 37 Źródło: Kyedong Kim, Polityka Międzynarodowa, Eulyoo, Seul 1995, s. 2179 KRL-D nie mogła prowadzić takiej samej polityki jak w okresie ZSRR, gdyż w Rosji nastąpiły istotne zmiany odwołujące się do zasad demokratycznych i wolnorynkowych, odchodzące od dotychczasowej ideologii. Spowodowało to znaczne ograniczenie we wzajemnych relacjach. Współpraca musiała być oparta o pragmatyczne interesy. Moskwa nie zamierzała łożyć na niewydolną gospodarkę znajdującą się w głębokim kryzysie. 152 Półńocnokoreańska rakieta Depodong przeleciała przez 65km przestrzeni powietrznej Japonii nad Pacyfiku. Rząd japoński oświadczył, iż jest to groźba dla bezpieczeństwa i rozmowa z Pjongjangiem zostały przerwane na rok. 153 W Telewizji Centralnej w dniu 7 września 1992 roku decyzję ChRL określono jako zdradziecką i efekt kapitulacji przed imperializmem. 90 Pozostawało potężne zadłużenie Pjongjangu, którego Rosjanie nie zamierzali umorzyć. Drastycznie zmniejszyły się wzajemne obroty handlowe, w 1996 r. nie odnowiono nawet umowy o dwustronnej współpracy. Stosunki obu państw uległy gwałtownemu oziębieniu. Taka postawa Rosji uległa korekcie podczas prezydencji Władimira Putina. Moskwa podjęła energiczne wysiłki na rzecz odzyskania wpływów w Azji Północno-Wschodniej, w tym w relacjach z KRL-D, odwołując się do tradycyjnych związków z okresu ZSRR. Dzięki temu Pjongjang mógł wykorzystać współpracę z Rosją zarówno do przeciwstawiania się naciskom USA, jak i ograniczenia zależności od Chin. Tabela 13 Obroty handlowe KRL-D z Federacją Rosyjską w latach 90-tych (w setkach mln. dol.) Rok 1990 1991 1993 1995 1997 1998 1999 Obroty 25,7 4,6 2,3 0,8 0,8 0,6 0,5 Import 15,2 2,8 1,9 0,7 0,6 0,4 0,48 Eksport 10,5 1,8 0,4 0,1 0,2 0,2 0,02 Schemat 14. Źródło: Kyedong Kim, Polityka Międzynarodowa, Eulyoo, Seul 1995, s. 160 KRL-D podjęła też rozmowy polityczne z Unią Europejską w 1998 i 1999 roku, w wyniku których UE udzieliła KRL-D pomocy gospodarczej. 91 Tabela 14. Obroty handlowe KRL-D z UE w drugiej połowie lat 90-tych (w tys. dol.) Rok 1996 1997 1998 1999 2000 Obroty 276 225 335 681 350 409 191 261 269 950 Import 220 168 227 466 245 292 132 860 158 083 Eksport 56 057 108 215 105 117 58 401 111 867 Źródło: Kyedong Kim, Polityka Międzynarodowa, Eulyoo, Seul 1995, s. 292 Po zmianie rządu w Seulu w 1998 roku, współpraca gospodarcza między obiema Koreami zaczęła dynamicznie rosnąć. Coroczny spadek PKB KRL-D został zahamowany dopiero w 1999 roku dzięki pomocy finansowej z zagranicy.154 Tabela 15 PKB KRL-D w latach 1994-2000 (%) Rok Wzrost PKB 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 -2,1 -4,1 -3,6 -6,3 -1,1 6,2 1,3 Schemat 15. Źródło: Kyedong Kim, Polityka Międzynarodowa, Eulyoo, Seul 1995, s. 357 154 W 1999 roku KRL-D otrzymała pomoc w wysokości 624.990.000 USD. Udział w tym miały odpowiednio: USA 51%, Chiny 20%, Republika Korei 11% i UE 11%. 92 Na początku XXI w. Korea Północna próbowała kontynuować politykę otwarcia. W czerwcu 2000 r. po raz pierwszy odbył się szczyt interkoreański. Rozpoczęto też rozmowy ze Stanami Zjednoczonymi oraz Japonią na temat nawiązania wzajemnych stosunków, zacieśniano też relacje z państwami UE. Najważniejszy jednak pozostawał alians z Chinami, a przywódca KRL-D, Kim Jongil (Kim Dzong Il), aż ośmiokrotnie odwiedził Państwo Środka. Gospodarze tak układali trasy jego wizyt w różnych częściach ChRL by pokazać efekty polityki reform i otwarcia na świat. Podjęto też dalsze wysiłki na rzecz poprawy stosunków z Rosją. W lutym 2000 roku podpisano nowy Traktat o Przyjaźni pomiędzy obu państwami. W lipcu tego samego roku prezydent W. Putin odwiedził Pjongjang i w złożonej deklaracji podkreślił rolę współpracy obu państw w sferze. gospodarczej, która przyniesie obu stronom wzajemne korzyści. W rok później, Kim Jongil (Kim Dzong Il) odwiedził Moskwę. Podkreślał w rozmowach wagę współpracy ekonomicznej, akcentując wagę połączeń kolejowych oraz zwiększenie rosyjskich inwestycji. W trakcie kadencji prezydenta B. Clintona, Sekretarz Stanu Stanów Zjednoczonych, M. Albright odwiedziła nawet stolicę KRL-D. Jednak w czasie kadencji kolejnego prezydenta, George W. Busha, doszło do zamrożenia wzajemnych stosunków, z powodu ujawnienia tajnej kontynuacji budowy bomby atomowej przez reżim północnokoreański. Na początku XXI w. także premier Japonii, J. Koizumi odwiedził dwukrotnie Pjongjang i podjął wysiłki na rzecz poprawy stosunków obu państw. Podobnie jak w wypadku Waszyngtonu zakończyły się one niepowodzeniem i doszło do chłodzenia wzajemnych relacji. W tym samym czasie Korea Północna rozszerzyła stosunki z Australią oraz państwami ASEAN i kontynuowała nawiązywanie stosunków z krajami Unii Europejskiej. Do 2013 roku, nawiązała je ze wszystkimi państwami UE oprócz Francji i Estonii. Intensywna polityka zbrojeń i realizacja programu nuklearnego, a także wywoływanie napięcia i agresywne akty wobec Korei Południowej i Japonii spowodowały powszechne potępienie, izolację i sankcje Rady Bezpieczeństwa ONZ wobec reżimu północnokoreańskiego. Trzy testy broni nuklearnej przeprowadzone w październiku 2006 r., maju 2009 r. i lutym roku 2013 były swoistym apogeum tej awanturniczej polityki. Spotkały się one z powszechnym potępieniem i nowymi sankcjami Rady Bezpieczeństwa ONZ. Polska podjęła próbę dialogu z władzami KRL-D i starała się wspierać politykę otwarcia i rozwoju przyjaznych stosunków, deklarowaną przez władze w Pjongjangu, odwołując się do tradycji dobrych wzajemnych stosunków. Awanturnicza, nieprzewidywalna polityka kół 93 rządzących Korei Północnej, rozbudowa zbrojeń i potencjału atomowego spotkała się z jednoznacznym potępieniem ze strony Warszawy. Nie ulega wątpliwości, że niezmiennym celem kierownictwa KRL-D jest przetrwanie u władzy i ochrona istniejącego systemu. Środkiem do tego jest uciekanie się do szantażu użycia broni masowego rażenia (atomowej, chemicznej, a nawet bakteriologicznej), którą posiada w swoich arsenałach i wymuszania pomocy zagranicznej dla ratowania znajdującej się w permanentnym kryzysie gospodarki poprzez deklarowane ustępstwa. Swoich zobowiązań jednak nie zamierza honorować. Stąd w polityce Pjongjangu obserwujemy niezmienne politykę stwarzania napięcia i powrotu do gestów pokojowych i okresowej poprawy stosunków. 3.4. Stosunki Polski z KRL-D po transformacji systemu ustrojowego 3.4.1. Stosunki wzajemne po zmianach politycznych w Polsce i w Europie (lata 90 XX wieku) Na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych doszło do gigantycznych przemian w układzie sił na arenie międzynarodowej. Po zmianach, w wyniku reform Gorbaczowa, polityki ZSRR i osłabieniu kontroli Moskwy nad państwami bloku odbyły się pierwsze, częściowo wolne wybory parlamentarne w Polsce, zaś w Niemczech upadł mur berliński. Na Półwyspie Koreańskim – Republika Korei poprzez sukcesy ekonomicznie, jak i reformy demokratyczne, których symbolicznym zwieńczeniem i uznaniem były Igrzyska Olimpijskie w Seulu w 1988 r., uzyskała dominującą przewagę nad KRL-D. Polityka wewnętrzna i zagraniczna Korei Północnej i stan pogłębiającego się kryzysu oraz przemiany w Polsce po 1989 r. musiały wpłynąć na wzajemne stosunki. Erozji i faktycznej likwidacji ulegały organy wzajemnej współpracy. Przestała działać Polsko-Koreańska Komisja Konsultatywna ds. Współpracy Gospodarczej i Naukowo-Technicznej.155 W styczniu 1989 roku w Polsce przebywał z nieoficjalną wizytą minister spraw zagranicznych KRL-D Kim Yeongnam, ale po tym spotkaniu oficjalne kontakty polityczne na wysokim szczeblu zmalały. Kluczowym wydarzeniem, które spowodowało zasadniczą zmianę w stosunkach Polski i Korei Północnej, było nawiązanie stosunków dyplomatycznych między Polską, a Republiką Korei 1 listopada 1989 roku. Ambasada Republiki Korei w Warszawie podjęła działalność 27 155 16-20 grudnia 1988 roku w Pjonjangu odbyła się faktycznie ostatnia XII sesja Polska-Koreańskiej Komisji Konsultatywnej ds. Współpracy Gospodarczej i Naukowo-Technicznej. Delegacjom przewodniczyli wicepremierzy: polskiej – Janusz Patorski, koreańskiej – Dzo Seung. 94 listopada 1989 roku, a ambasada RP w Seulu została powołana zarządzeniem ministra spraw zagranicznych z 1 grudnia 1989 roku. Towarzyszyła temu wydarzeniu duża aktywizacja stosunków gospodarczych. Reakcją Pjongjangu było odwołanie do kraju swojego ambasadora w Polsce. Około 200 studentów z Korei Północnej, którzy studiowali w Polsce musiało w trybie natychmiastowym wrócić do kraju. Przykładowo kadeci z KRL-D z Akademii Marynarki Wojennej w Gdyni wyjechali praktycznie z dnia na dzień.156 W nowej rzeczywistości wewnętrznej i międzynarodowej relacje wzajemne Warszawa-Pjongjang ulegały zasadniczemu „przewartościowaniu priorytetów” i nieuchronnej zmianie. Głównym partnerem Polski na Półwyspie stała się Republika Korei.157 Poważnym kryzysem w stosunkach między Polską, a Koreą Północną po „zimnej wojnie” była jednostronna decyzja rządu KRL-D o wycofaniu obserwatorów Polski w KNPN z terytorium KRL-D. W dniu 28 lutego 1995 roku, sześciu polskich obserwatorów, którzy w ramach Komisji Nadzorczej Państw Neutralnych pełnili misję pokojową w północnej części strefy zdemilitaryzowanej, opuściło Panmundżon. W odpowiedzi Polska 30 marca tego samego roku zmniejszyła liczbę pracowników w ambasadzie Polski w Pjongjangu i odwołała „na konsultacje do kraju” swojego ambasadora z Korei Północnej.158 Nie oznaczało to jednak zerwania wzajemnych stosunków i w dziedzinach, gdzie było to uzasadnione i możliwe utrzymywano kontakty i współpracę. 156 Mateusz Wojnarowski, ibidem. Wywiad z pierwszym ambasadorem Republiki Korei, Kim Kyungchul w Warszawie, 10 lipca 2012 roku. 158 Kim Kyedong, op. cit. s. 140. 157 95 Tabela 16 Obroty handlowe Polski z KRL-D w I połowie lat 90-tych (w mld zł) 1990 1991 1992 1993 Import 62 98 206 427 Eksport 84 11 211 165 Schemat 16. Główny Urząd Statystyczny, Rocznik Statystyczny 1994, GUS, Warszawa 1994, s. 424-425 Według szacunkowych danych z okresu lat 1995-1998 w obrotach handlowych pomiędzy Koreą Północną, a krajami Europy Środkowej, aż 80% przypadało na Polskę.159 27 listopada 1996 roku oba kraje podpisały porozumienie o współpracy naukowej między Polską Akademią Nauk, a Państwową Akademią Nauk KRL-D. 160 W dniu 2 października 1997 roku podpisano umowę o współpracy w dziedzinie rybołówstwa.161 159 Mateusz Wojnarowski, ibidem. Weszło w życie 27 listopada 1996 roku. MSZ, op. cit., s. 168. 161 Weszła w życie 3 lutego 1998 roku, MSZ, Ibidem. 160 96 Tabela 17 Handel Polski z KRL-D w II połowie 90-tych lat (w tys. dol. USA) 1995 1996 1997 1998 1999 Import 15843 11285 8666 14155 10146 Eksport 18543 7324 3859 572 1020 Schemat 17 20000 15000 import 10000 eksport 5000 0 1995 1996 1997 1998 1999 Główny Urząd Statystyczny, Rocznik Statystyczny Handlu Zagranicznego 1999, GUS, Warszawa 1999, s. 70 W dniu, 17 listopada 1998 roku, przyrodni brat Kim Jongila (Kim Dzong Ila), Kim Pyongil został ambasadorem KRL-D w Warszawie. 97 Schemat 18. Czynniki określające zasadniczą zmianę w stosunkach między III RP a KRL-D w I połowie 90-tych lat Czynnik wewnętrzny Czynnik zewnętrzny Normalizacja stosunków między Seulem, a Warszawą Program jądrowy KRL-D i charakter polityki wewnętrznej Globalizacja i otwarcia rynku światowego Zmiany ustrojowe w Polsce Sankcje wobec KRL-D Wycofanie przedstawicieli Polski z KNPN w Panmundżonie 3.4.2. Polityka Polski wobec Północnej Korei i wzajemne relacje na progu XXI w. Perspektywy ich wzajemnych stosunków. W lipcu 2000 roku podsekretarz stanu w MSZ Polski, Radosław Sikorski odwiedził Koreę Północną w ramach polsko-koreańskich konsultacji politycznych obu resortów. W następnym roku analogiczne polsko-koreańskie spotkanie odbyło się w Warszawie. Poza wymianą poglądów na tematy międzynarodowe i kwestie polityczne zastanawiano się nad możliwością aktywizacji wymiany naukowo-kulturalnej, w tym wymiany stypendialnej. Dodatkowe konsultacje miały miejsce w Pjongjangu na szczeblu dyrektorów departamentów MSZ. 162 W tym samym roku Polskę odwiedził wiceminister górnictwa węglowego i energetyki KRL-D. 163 Równolegle resorty finansów obu państw prowadziły rozmowy na temat rozwiązania kwestii zadłużenia KRL-D wobec Polski. 164 Po tych spotkaniach, 6 listopada 2001 roku mianowany został nowy polski ambasador w KRL-D - Wojciech Kałuża 162 Jerzy Więcław, „Stosunki dwustronne Polski: Region Azji i Pacyfiku”, [w] Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2002, PISM, Warszawa 2002, s. 321. 163 MSZ, op. cit. s. 165-166. 164 Jerzy Więcław, Ibidem. 98 i kontynuowano powolny proces normalizacji stosunków obu państw, po kryzysie z lat 90tych.165 W 2002 roku, miały miejsce konsultacje dyrektorów departamentów MSZ Azji i Pacyfiku - Jana Piekarskiego i Europejskiego - Kim Chun Guka. Strona polska potwierdziła poparcie dla dialogu pokojowego na Półwyspie Koreańskim i gotowość dobrych usług w tej kwestii. W stolicy KRL-D przebywał ambasador Mariusz Handzlik jako przedstawiciel Polski, przewodniczący Reżimowi Kontrolnemu Technologii Rakietowych (MTCR). 166 Warszawa rozpoczęła dialog polityczny z Pjongjangiem poprzez odbudowanie stosunków dwustronnych. Poparła generalnie ideę pokojowego zjednoczenia Półwyspu Koreańskiego, wskazując, że jest to sprawa porozumienia samych Koreańczyków, unikając wdawania się w szczegóły. W stosunkach gospodarczych najważniejszy problem stanowiła sprawa uregulowania zadłużenia Korei Północnej. Po wielomiesięcznych negocjacjach przedstawicieli Ministerstw Finansów doszło do porozumienia, którego realizację zaplanowano na 2003 rok.167 W 2003 roku Korea Północna wystąpiła z Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (Nuclear Non-Proliferation Treaty, NPT). Kontakty polityczne z KRL-D były wypadkową głównych kierunków działania UE wobec tego kraju, a także wiązały się z członkostwem w NATO. Przeszkodą w rozwijaniu stosunków dwustronnych, co miało negatywny wpływ zarówno na klimat polityczny jak i stosunki gospodarcze, było nie wywiązywanie się KRL-D ze spłaty zadłużenia, m.in. w formie dofinansowania polskopółnocnokoreańskiej spółki żeglugowej, „Chopol”. Strona polska utrzymywała swoją obecność dyplomatyczną w Pjongjangu i wyrażała gotowość do zaktywizowania kontaktów politycznych.168 Na początku 2004 roku odbyły się konsultacje na szczeblu podsekretarzy stanu w resortach spraw zagranicznych. 169 15 maja tegoż roku wiceminister spraw zagranicznych Bogusław Zaleski złożył wizytę w KRL-D i odwiedził Panmundżon. Życzył narodowi koreańskiemu pokojowego zjednoczenia kraju. Został przyjęty przez ministra spraw 165 Tongilnews z dnia 19 listopada 2001, shttp://www.tongilnews.com/news/articleView.html?idxno=13382. Tomasz Lukaszuk, „Stosunki dwustronne Polski: Region Azji i Pacyfiku”, [w] Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2003, PISM, Warszawa 2003, s. 334-335. 167 Ibidem. 168 Tomasz Kozłowski, “Stosunki Polski z państwami Azji i Pacyfiku”, [w] Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2004, PISM, Warszawa 2004, s. 221-222. 169 Ibidem. 166 99 zagranicznych KRL-D Baik Nam Suna (Paek Namsun).170 Ambasada KRL-D w Warszawie nie przejawiała większej aktywności, chociaż od czasu do czasu ambasador Kim Pyongil uczestniczył w imprezach dotyczących Korei.171 Obie strony prowadziły regularne konsultacje ministerstw spraw zagranicznych. W maju 2008 roku odbyły się one w Warszawie na szczeblu wiceministrów spraw zagranicznych, a 19 października w następnym roku na szczeblu dyrektorów departamentów terytorialnych.172 Wiceminister spraw zagranicznych Ryszard Schnepf wziął udział w obchodach 60. rocznicy nawiązania stosunków między Polską a KRL-D. 173 Ożywiła się także wymiana handlowa pomiędzy obu państwami. Charakterystyczną jej cechą był wzrost polskiego eksportu. W listopadzie 2010 roku odbył się w Pjongjangu uroczysty koncert z okazji 200 rocznicy urodzin Fryderyka Chopina, na którym był Gung Seokung, wiceminister MSZ KRL-D.174 170 Tongilnews z dnia 19 maja 2004, http://www.tongilnews.com/news/articleView.html?idxno=44177. JoongangIlbo z dnia 10 maja 2007, http://article.joins.com/news/article/article.asp?total_id=2722651. 172 MSZ, op. cit., s. 166. 173 Ibidem. 174 Nocutnews z dnia 12 listopada 2010 roku, http://www.nocutnews.co.kr/show.asp?idx=1631958. 171 100 Tabela 18. Obroty handlowe pomiędzy Polską, a KRL-D w latach 2000 - 2013 (w tys. dol. USA)175 2000 2004 2005 2006 2011 2012 2013 Import 8640 7022 30333 14046 14971 94496 48417 16909 10990 6219 7090 Eksport 2416 1677 4052 248 373 3121 2007 508 2008 2009 4743 423 2010 820 1370 Schemat 19. Główny Urząd Statystyczny, Rocznik Statystyczny Handlu Zagranicznego 2000-2012, GUS, Warszawa Nowym zjawiskiem w relacjach wzajemnych było podejmowanie pracy kontraktowej w Polsce przez obywateli KRL-D. 176 W 2010 roku 518 północnokoreańskich pracowników ubiegało się o polską wizę z zezwoleniem na pracę.177 Czasami, na szczęście incydentalnie, rodziło to problemy z naruszaniem ich praw pracowniczych, które były i są ujawniane i piętnowane przez polskie srodki masowego przekazu.178 175 brak danych od 2001 do 2003 roku. 176 Mateusz Wojnarowski, ibidem. Nocutnews z dnia 19 września 2011, http://m.nocutnews.co.kr/view.aspx?news=1920250. 178 Gdańsknaszemaisto z dnia 25 marca 2006, http://gdansk.naszemiasto.pl/archiwum/1156110,pracownicy-zkorei-pln-w-stoczni-gdanskiej,id,t.html. 177 101 Przedmiotem potępień i krytyki w Polsce jest notoryczne łamanie praw człowieka przez władze w Pjongjangu.179 Na początku sierpnia 2013 roku odbyło się w Warszawie, po raz pierwszy w Europie, w gmachu Sejmu, X Zgromadzenie Ogólne Międzynarodowej Koalicji Parlamentarzystów na rzecz Uchodźców z Korei Północnej i Praw Człowieka (IPCNKR). Głównym tematem obrad była rola organizacji międzynarodowych w rozwiązywaniu kwestii naruszeń praw człowieka w Korei Północnej.180 W spotkaniu w Warszawie udział wzięło 68 uczestników z 16 krajów świata, w tym 37 parlamentarzystów oraz przedstawiciele organizacji praw człowieka. Z ramienia Sejmu RP organizatorem spotkania była Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka. Zgromadzenie Ogólne w oświadczeniu końcowym wyraziło głębokie zaniepokojenie pogarszającym się stanem przestrzegania praw człowieka w Korei Północnej i wezwało reżim do zaprzestania tortur, nieludzkiego traktowania oraz publicznych egzekucji.181 Krytyka postępowania KRL-D w tej kwestii jest traktowana przez Pjongjang jako ingerencja w jej wprawy wewnętrzne. Władze Korei Północnej ignorują raporty KNPN od 1995 r. odsyłając je do adresatów. W lutym 2015 roku Kim Pyongil, ambasador Korei Północnej w Polsce, który pracował od 17 lat w Warszawie, został przeniesiony do Czech. Jednocześnie nowym ambasadorem KRLD w Polsce został mianowany Ri Kun, były dyrektor generalny do spraw Ameryki Północnej w MSZ Korei Północnej. Stosunki między Polską, a Koreą Północną w okresie niemal 7 dekad można umownie podzielić na trzy okresy. 179 Organizacja misjonarska, Opendoors Polska w światowym indeksie prześladowań chrześcijan w 2013 roku ustaliła, że to Korea Północna znalazła się na pierwszym miejscu, gdzie chrześcijanie są najbardziej prześladowani. 180 Poprzednie posiedzenia odbyły się w Korei Południowej, Japonii, Mongolii, Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Obrady Zgromadzenia Ogólnego organizowane w Warszawie, odbyły się we współpracy ze Zgromadzeniem Narodowym Republiki Korei. Jednym z dotychczasowych osiągnięć koalicji było doprowadzenie do uchwalenia 24 maja 2012 r. przez Parlament Europejski rezolucji (2012/2655 RSP) w sprawie uchodźców z Korei Północnej. 181 Sejmometr, http://sejmometr.pl/sejm_komunikaty/2462 102 Tabela 19. Zmiana stosunków między PRL a KRL-D według okresu Okres początkowy średni obecny Tło wojna koreańska zimna wojna po zimnej wojnie pomoc gospodarcza współpraca w odbudowa różnych dziedzinach Zakres ograniczona współpraca zmiana ustrojowa i członkostwo w NATO i UE / nawiązanie Czynnik ZSRR, blok ZSRR, blok stosunków dyplomatycznych kształtujący komunistyczny komunistyczny oraz zacieśnianie się współpracy między RP, a RK Polska, będąc członkiem NATO i UE, nadal utrzymuje stosunki dyplomatyczne z KRLD. Stara się wykorzystywać te kontakty by sprzyjać w określonym stopniu procesom przemian w tym państwie i dialogowi interkoreańskiemu. Należy obok Szwecji i Szwajcarii do posiadających najbogatsze doświadczenie praktyczne w problematyce sytuacji na Półwyspie Koreańskim. Ta wiedza może być wykorzystana w warunkach sprzyjających do mediacji, podobnie w przekazywaniu swego doświadczenia okresu transformacji przy zmianach polityki wewnętrznej Korei Północnej. O przyszłości stosunków polskopółnocnokoreańskich zdecyduje kurs jaki wybiorą przywódcy KRL-D w polityce wewnętrznej i zagranicznej. Schemat 20. Punkt styczny dyplomacji między RP a KRL-D KRLD pomoc w kryzysie finansowym mediator (uczestnictwo w KNPN) 103 RP UE Rozdział IV Republika Korei w polityce zagranicznej Polski 4.1. Polityka zagraniczna Republiki Korei i jej kierunki w czasie „zimnej wojny” W dniu 10 maja 1948 roku w Republice Korei przeprowadzono wybory parlamentarne (wcześniej niż na Północy), 17 lipca tego samego roku przyjęto i opublikowano tekst konstytucji, a miesiąc później powołano rząd. W grudniu tego samego roku Zgromadzenie Ogólne ONZ uznało iż rząd Republiki Korei jest jedynym legalnym rządem na Półwyspie Koreańskim. Seul wcześniej niż Pjongjang stworzył swoje struktury państwowe i został uznany na arenie międzynarodowej, był to jego wyraźny atut w stosunku do KRL-D, także dlatego, że dysponował konstytucyjnymi organami władzy. Podobnie można ocenić uwarunkowania polityki zagranicznej ze względu na układ sił w ONZ. W konstytucji Korei Południowej określono system ustrojowy jako demokratyczny, a dialog, współpraca, współistnienie oraz dobrobyt były podstawowymi, deklarowanymi publicznie koncepcjami, z którymi to państwo się identyfikowało. W początkowym okresie istnienia Republiki Korei podstawowym kierunkiem polityki Seulu był antykomunizm, który nabrał skrajnej formy szczególnie po wojnie koreańskiej. Prezydent Lee Seungman (1948 – 1960) określił odzyskanie utraconego terytorium na Północy jako najważniejszy cel narodowy. Z czasem jednak taki jednostronny charakter polityki stał się obciążeniem dla polityki zagranicznej RK. Faktem pozostawało, że problem północnokoreański był głównym elementem w polityce zagranicznej Korei Południowej, która była proamerykańska. Nie uznawano władz KRL-D i podkreślano, że Republika Korei to jedyne prawowite państwo na Półwyspie.182 KRL-D reprezentowała koncepcje budowy socjalistycznego Półwyspu i siłowe zjednoczenie kraju. Za zgodą Moskwy i Pekinu zaatakowała Południe 25 czerwca 1950 roku. Rada Bezpieczeństwa ONZ uchwaliła rezolucję o „powstrzymaniu agresji siły komunistycznej (S/1501, 25 czerwca 1950)” i „wsparciu wojskowym dla Republki Korei (S/1511, 27 czerwca 1950)”.183 Prezydent Stanów Zjednoczonych Harry Truman zatwierdził blokadę Cieśniny Koreańskiej i operację wojskową na Półwyspie Koreańskim w dniu 7 lipca 182 Seokryeol Ryu, „Zjednoczenie Kore i polityka zagraniczna wobec ONZ” [w.] Beonjun Lee i Uigon Kim, Polityka Zagraniczna Republiki Korei: Teoria i Praktyka, Beopmunsa, Seul 2000, s. 186. 183 Ministerstwo Spraw Zagranicznych Republiki Korei, Dyplomacja Republiki Korei: 40 lat, s. 230-231, 389390. 104 tego samego roku. Rada Bezpieczeństwa zdecydowała o utworzeniu kwatery głównej wojsk ONZ pod dowództwem USA.184 15 lipca rząd w Seulu przekazał siły zbrojne Republiki Korei pod dowództwo ONZ dla skuteczniejszego dowodzenia operacjami wojennymi. 185 Zakres działań wojennych rozszerzył się w wyniku interwencji jednostek „chińskich ochotników”. Od lipca 1951 roku w Panmundżonie prowadzono rozmowy między dowództwem sił ONZ, a północnokoreańskim KAL i Chińskimi Ochotnikami ALW. W dniu 27 lipca 1953 roku obie strony zgodziły się na zawarcie rozejmu, wbrew protestom strony południowokoreańskiej. Zadecydowała postawa USA. Również ChRL oraz KRL-D podpisały porozumienie rozejmowe.186 Wojna utrwaliła podział Półwyspu, zaś polityka Republiki Korei pozostała konserwatywna, eksponując swój skrajny antykomunizm. W polityce zagranicznej stosowano koreańską wersję tzw. „Doktrynę Hallsteina (The Hallstein Doctrine)” zgodnie, z którą wykluczone było utrzymywanie stosunków z państwami posiadającymi je z KRL-D i utrzymywano stosunki jedynie z państwami Zachodu. 187 Z tej przyczyny Seul nie mógł nawiązywać oficjanych stosunków dyplomatycznych np. z Warszawą. Polityka zagraniczna Korei Południowej była zależna od USA, a Waszyngton był najbliższym sojusznikiem i gwarantem jej bezpieczeństwa.188 W wyniku wojny koreańskiej władze w Seulu przekonały się o znaczeniu ONZ. Po oszustwach w wyborach parlamentarnych w marcu 1960 roku i rewolcie protestacyjnej 19 kwietnia prezydent Lee został zmuszony do ustąpienia. Władzę zdobyła opozycja i powołany został rząd Jang Mylona (1960-1961). Próbował on prowadzić bardziej zniuansowaną politykę zagraniczną. Szczególnie po Konferencji Państw Niezaangażowanych w Bandungu w 1955 roku i po przystąpieniu nowych państw Azji oraz Afryki do ONZ, Seul starał się nawiązać z nimi stosunki dyplomatyczne.189 Do realizacji takiej polityki niezbędne 184 Ibidem., s. 231, 390. Yeongho Pak, Historia stosunków Republiki Korei z USA, Silceonmunaksa, Seul 1990, s. 227-228. 186 MSZ Republiki Korei, op. cit., s. 233, 387-389. 187 Ta doktryna została zniesiona z okazji „oświadczenia o pokojowym zjednoczeniu” rządu Pak Jeonghee 23 czerwca 1973 roku. Przedtem RFN też zniosła tę doktrynę z okazji szczytu z NRD. zob. Ma Heo, Półwysep Koreański i teoria polityki zagranicznej, Kyojukkwahaksa, Seul, 1988, s. 135. 188 1 października 1953 roku USA i Republika Korei podpisały porozumienie o wzajemnej obronie (mutual defense agreement). Dotyczyło ono kwestii rozejmu oraz repatriacji jeńców wojennych. Prezydent Lee Seungman początkowo nie zgadzał się na jego podpisanie, jednak zależało mu na repatriacji jeńców wojennych. Wbrew stanowisku USA, 18 czerwca 1953 roku Lee wyraził aprobatę dla zwolnienia 37 tysięcy jeńców. Wreszcie władze w Seulu zgodziły się też na rozejm, ponieważ stronie południowokoreańskiej zależało na wzajemnym sojuszu z USA. Ostatecznie obie strony poszły na ustępstwa 189 Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Dyplomacja Republiki Korei 30: lat, Seul, s. 76. 185 105 było poparcie administracji Stanów Zjednoczonych, które nie wykazywały dla niej entuzjazmu. W polityce wewnętrznej RK nie udało się wyeliminować takich problemów jak korupcja. Zaognienie sytuacji ostatecznie doprowadziło do wojskowego zamachu stanu.190 Nowy prezydent, gen. Pak Jeonghee (1963-1979), który przejął władzę w wyniku zamachu stanu 16 maja 1961 roku, dążył do odbudowy i rozwoju gospodarczego państwa i wzmocnienia stosunków dyplomatycznych z USA oraz Zachodem. W ramach strategii zjednoczenia Półwyspu za priorytetowe zadanie uznał rozwój i odbudowę gospodarczą. „Po pierwsze odbudowa, a po drugie, zjednoczenie” - taki był cel polityki rządu Paka, który za priorytet uznał polityczną stabilność aby stworzyć podstawy rozwoju gospodarczego. 191 Nawiązując do konferencji w Bandungu i jej oceny kwestii podziału Półwyspu Koreańskiego, próbował też prowadzić dyplomację wielostronną. 192 Zajmował pozycję konfrontacyjną wobec Północy, a reunifikacja miała się odbyć pod egidą Południa. W czerwcu 1965 roku, pomimo historycznych uprzedzeń nawiązał stosunki dyplomatyczne z Japonią; uzyskał od Tokio znaczną pomoc gospodarczą. W latach siedemdziesiątych, w warunkach wyraźnego odprężenia, kryzysu naftowego oraz protekcjonizmu państw rozwiniętych Zachodu, dokonano korekty polityki zagranicznej Republiki Korei. W dniu obchodów dnia niepodległości 15 sierpnia 1970 roku, prezydent Pak zaproponował podjęcie dialogu z władzami w Pjongjangu. Oświadczył, że RK zrezygnuje z planów zakładających zjednoczenie pod swymi auspicjami, jeśli KRL-D również zrezygnuje ze swojej agresywnej i rewolucyjnej polityki.193 W odpowiedzi na tę propozycję Paka, Kim Ilsung podczas V Zjazdu Partii Pracy Korei 2 listopada 1970 roku ponownie poparł „Walkę Rewolucyjną Demokracji Ludowej” i odrzucił propozycję Paka, uznając dotychczasowy kurs swojej polityki wobec Południa za jedynie słuszny. 194 W warunkach zbliżenia między Stanami Zjednoczonymi, a ChRL po wizycie prezydenta R. Nixona w Pekinie, Seul ponownie zaproponował rozmowy w ramach narodowych Organizacji Czerwonych Krzyży Północy oraz Południa. Najważniejszym wydarzeniem relacji międzykoreańskich w tym okresie była wspólna deklaracja z 4 lipca w 1972 r. Aby do niej doprowadzić, Szef Centralnej Agencji Wywiadowczej, Lee Hurak odwiedził wówczas potajemnie Pjongjang i spotkał się z 190 Towarzystwo Politologii Korei, Teoria polityki Republiki Korei, Beksan, Seul 1989, s. 230-231. MSZ, Dyplomacja...: 40 lat, s. 89. 192 Z inicjatywy Korei Północnej dyskutowano o obecności wojsk amerykańskich w RK w III konferencji państw niezaangażowanych w Zambii w 1970 roku. MSZ, Dyplomacja...: 30 lat, s. 221. 193 MSZ, Dyplomacja...: 40 lat, s. 405-412 194 Deukju Jeon, op. cit., s. 192. 191 106 Kim Ilsungiem. Uzgodniono w niej 3 główne warunki dla zjednoczenia: niezależność, pokój i jedność narodową. Równocześnie w państwach koreańskich władze podjęły efektywne kroki dla rozszerzenia i wzmocnienia swojej autorytarnej pozycji wewnętrznej. W listopadzie 1972 r. prezydent Pak podpisał tekst nowej konstytucji, znacznie wzmacniającą zakres jego władzy, podobnie jak w grudniu tego samego roku w Pjongjangu uczynił to Kim Ilsung ogłaszając nową, socjalistyczną Ustawę Zasadniczą KRL-D. Republika Korei próbowała nawiązać kontakty z krajami socjalistycznymi, aby zintensyfikować swój handel zagraniczny. Już w roku 1970 prezydent Pak oświadczył, że Korea Południowa może współpracować z krajami tego obozu, które nie są jej wrogami. We wrześniu 1971 roku wysłano delegację gospodarczą do Jugosławii, a następnie podjęto dyskretne kontakty z innymi krajami komunistycznymi. 195 W dniu 23 czerwca 1973 roku prezydent Pak ogłosił nową doktrynę polityki zagranicznej Korei Południowej zmierzającą do pokojowego zjednoczenia Półwyspu Koreańskiego. Co istotne, uznał rodzimą Doktrynę Hallsteina za nieobowiązującą, kierując się dążeniem do nawiązania stosunków z państwami neutralnymi uznającymi Koreą Północną. Otwierając drzwi kraju dla państw socjalistycznych, zaproponował Pjongjangowi równoczesne przystąpienie do ONZ. 196 Było to faktyczne uznanie KRL-D jako prawowitego państwa. Wzmocniwszy swoją władzę wewnętrzną oraz osiągnąwszy stabilny wzrost gospodarczy gen. Pak uznał, że może podjąć rozmowę z Pjongjangiem. Wraz z głębokimi przetasowaniami na arenie międzynarodowej, i procesem odprężenia, rozmowy z krajami socjalistycznymi stawały się coraz bardziej realne (pokazał to przykład RFN). Zaczęto od stosunków gospodarczych. Było to realistyczne posunięcie i istotna korekta w polityce zagranicznej Seulu. Rozmowy na linii Północ – Południe nie przyniosły oczekiwanego rezultatu. 15 sierpnia 1974 roku żona prezydenta, Yuk Yeongsu została zamordowana przez agenta północnokoreańskiego. Pjongjang jako warunek dalszych rozmów nalegał na wycofanie wojsk amerykańskich z Półwyspu, na co Seul nie mógł zgodzić mając na uwadze swoje bezpieczeństwo. W latach siedemdziesiątych rząd Paka próbował aktywizować azymut wielostronny dyplomacji, przede wszystkim pod kątem dalszego rozwoju gospodarki krajowej. Poprzez sojusz z USA, współpracę gospodarczą z Japonią, ekspansję handlu zagranicznego także z krajami socjalistycznymi i niezaangażowanymi oraz inwestycje na Bliskim Wschodzie, 195 196 MSZ, Dyplomacja...: 40 lat, s. 219. Ibidem., s. 412-417. 107 umacniał filary swej pozycji: wzrost potencjału ekonomicznego i pozycji dyplomatycznej na arenie międzynarodowej. Wraz z dynamicznym wzrostem gospodarki, kompleks pozostawania w tyle wobec Korei Północnej został przezwyciężony. Proponując podjęcie z nią rozmów, rozpoczęto w nowej formie mówić głośno o zjednoczeniu Półwyspu Koreańskiego. Jednak sytuacja uległa skomplikowaniu po zmianie konstytucji i wzmocnieniu dyktatury, nasiliły się protesty obywateli. 26 października 1979 roku prezydent Pak został zamordowany przez szefa Centralnej Agencji Wywiadowczej, Kim Jekyu. Po jego śmierci , władzę przejął generał Jeon Duhwan i natychmiast wprowadził stan wojenny. Jego reżim (1980-1988) stłumił ruch demokratyczny w Gwangju w maju 1980 roku i tym samym od początku znalazł się w konflikcie ze społeczeństwem i potępieniem międzynarodowej opinii publicznej. Polityka zagraniczna prezydenta Jeona od początku kadencji koncentrowała się na umacnianiu sojuszu i więzi ze Stanami Zjednoczonymi. W styczniu 1981 roku w spotkaniu na szczycie Republika Korei -USA, przywódcy obu państw uzgodnili wspólne reagowanie na wydarzenia i politykę Korei Północnej. 197 Prezydent Jeon składał wizyty w Azji Południowo-Wschoniej oraz Afryce, żeby poprawić swój wizerunek i pozycję RK na arenie międzynarodowej. Zintensyfikował stosunki z Japonią. We wrześniu 1984 roku po raz pierwszy jako prezydent Korei Południowej, Jeon złożył oficjalną wizytę w Tokio. Rozmowy dotyczyły między innymi kwestii pokojowego zjednoczenia Półwyspu Koreańskiego. Dynamiczny rozwój potencjału Korei Południowej oraz wzrost jej pozycji na arenie międzynarodowej, spowodował nerwowe reakcje przywódcy KRL-D i świadomie prowokowany wzrost napięcia w stosunkach z Seulem. W październiku 1983 roku podczas wizyty prezydenta Jeona w Birmie, agenci północnokoreańscy dokonali zamachu bombowego w Rangunie, w wyniku którego zginęło kilku ministrów rządu RK. Stosunki między RK, a KRL-D uległy zamrożeniu, a Birma zerwała stosunki dyplomatyczne z KRL-D, wokół której narastało potępienie i izolacja na arenie międzynarodowej. W latach osiemdziesiątych Korea Południowa nadal rozwijała się dynamicznie. Uznaniem dla zmian dokonujących się w tym kraju i jego osiągnięć było powierzenie Seulowi organizacji igrzysk olimpijskich w 1988 r. Z drugiej strony, pogłębiała się izolacja KRL-D. Nasiliła się ona zwłaszcza po dojściu do władzy w ZSRR M. Gorbaczowa i przeprowadzanych po 1985 r. reformach w tym państwie 197 Deukju Jeon, op. cit., s. 193. 108 4.2. Stosunki Polski z Republiką Korei w okresie „zimnej wojny” (1945-1989) Pierwszy rząd Republiki Korei powołany w 1948 roku, zgodnie z założeniami przyjętej skrajnie antykomunistycznej polityki zagranicznej, wykluczał możliwość nawiązania stosunków dyplomatycznych z Polską. Reżim w Pjongjangu w świetle przyjętych w Seulu ocen był „nielegalnym tworem”. Po oficjalnym proklamowaniu KRL-D, owa antykomunistyczna postawa uległa nasileniu, co przekładało się na stosunek do innych państw bloku wschodniego. Przynależność polityczno - ideologiczna do określonego obozu określała w warunkach konfrontacji zimnowojennej wzajemne stosunki między Polską i Koreą Południową. Schemat 21. Czynniki kształtujące stosunki Polski z Republiką Korei w 1948 roku Blok Komunistyczny Blok Kapitalistyczny USA Japonia Korea Płd. KRL-D ZSRR Polska W czasie wojny koreańskiej (1950-1953 roku), ta postawa wrogości nabrała ekstremalnego wymiaru ze względu na zaangażowanie obu państw po przeciwnych stronach frontu. Polska poparła stanowisko Korei Północnej na arenie międzynarodowej angażując się i określając jednoznacznie swoje stanowisko w konflikcie. Uznała KRL-D za jedyny legalny rząd Korei reprezentujący wolę całego narodu. Obarczyła władze Korei Południowej odpowiedzialnością za podział Półwyspu Koreańskiego, uznając pośrednio legalność postępowania KRL-D. W oficjalnym oświadczeniu stwierdzono, że: „Przeciwnikiem zjednoczenia Korei jest ‘marionetkowy rząd Lee Seungmana’, reprezentujący interesy Stanów Zjednoczonych, który już wielokrotnie groził inwazją Korei Północnej.” Rząd PRL zdefiniował wojnę koreańską jako atak wojsk Lee Seungmana. Akcentował, że wybuch wojny nastąpił po wizycie na Południu amerykańskiego ministra John Foster Dullesa i wojna 109 była wynikiem współpracy między Seulem, a Waszyngtonem. 198 Władze PRL popierały stanowisko KRL-D, uznając za zasadne stanowisko ZSRR oraz Chin. Dlatego relacje Warszawy z Seulem startowały z pozycji wzajemnie wrogich. Wybuch wojny pogłębił ten stan. Schemat 22. Czynniki kształtujące stosunki Polski z Republiką Korei w latach 1950-1953 Wojna Koreańska Blok Komunistyczny Blok Kapitalistyczny Japonia USA Korea Płd. Chiny KRL-D ZSRR Polska ONZ Po porozumieniu rozejmowym z 1953 roku, stosunki obu państw nadal były określone przez międzynarodowy układ polityczny podzielonego świata, ale stopień bezpośredniego zaangażowania Warszawy był większy. Uczestnicząc w pracach Komisji Nadzorczej Państw Neutralnych w Panmundżonie, Polska była bezpośrednio włączona w sprawy Półwyspu Koreańskiego. Jej udział w KNPN był efektem uzgodnień ze strony KRL-D i ZSRR oraz ChRL. Oznaczało to, że stanowisko Pjongjangu i Moskwy oraz pośrednio Pekinu było prezentowane przez Warszawę. W Zgromadzeniu Ogólnym ONZ w listopadzie 1953 roku, wiceminister spraw zagranicznych PRL, Marian Naszkowski nawiązując do stanowiska Seulu wobec podpisanego rozejmu zarzucał władzom z Południa, że chcą jeszcze raz 198 „Oświadczenie rządu RP z dnia 29 czerwca 1950”, [w.] op. cit., s. 227-229. 110 zaatakować Północ nawet bez pomocy sprzymierzonych państw. 199 Po wojnie koreańskiej zaangażowanie Polski w KNPN było trzecim ważnym elementem w stosunkach Polski z Koreą Południową. Schemat 23. Czynniki kształtujące stosunki Polski z Republiką Korei w Układzie Rozejmowym w 1953 roku KNPN po Układzie Rozejmowym Blok Komunistyczny Blok Kapitalistyczny Polska Czechosłowacja USA Korea Płd. ZSRR Chiny KRL-D Szwecja Szwajcaria w ONZ Polska jako członek KNPN wyrażała nadal poparcie dla inicjatyw Korei Północnej. W szczególności wszystkich tych inicjatyw, które deklarowały dążenie do pokojowego zjednoczenia Półwyspu Koreańskiego. Wspierały na miarę możliwości jej kroki zmierzające do nawiązania bezpośrednich kontaktów z krajami kapitalistycznymi, w szczególności z azjatyckimi (Japonia, Indie) z wyjątkiem Republiki Korei. 200 Abstrahując od motywacji politycznych Korea Północna w tym czasie była atrakcyjniejsza pod względem gospodarczym i osiągnęła lepsze wyniki w odbudowywaniu swego kraju od Korei Południowej. Pjongjang był wówczas pewny co do zwycięstwa w rywalizacji na tym polu z 199 “Przemówienie przewodniczącego delegacji PRL Mariana Naszkowskiego na plenarnym posiedzeniu ogólnego zgromadzenia ONZ w sprawie zarzutów delegacji Stanów Zjednoczonych Ameryki przeciwko koreańskiej armii ludowej i chińskim ochotnikom ludowym z dnia 30 listopada 1953 roku”, [w.] „Zbiór Dokumentów 1954”, s. 283. 200 „Tezy do rozmów z premierem Chin z dnia 11 stycznia 1957 roku”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1957, PISM, Warszawa 2006, s. 17. 111 Seulem i starał się wykorzystywać ten atut w stosunkach z różnymi partnerami. W czasie rozmowy między chińskim premierem Zhou Enlaiem, a Władysławem Gomułką – przywódcą PZPR, 11 stycznia 1957 roku, ten ostatni przedstawiał stanowisko Polski wobec podzielonych państw azjatyckich. W czasie tego spotkania premier ChRL stwierdził, że Pekin nigdy nie dopuści się do podziału Chin na dwa państwa, nie może tu być analogii do sytuacji Niemiec, Korei lub Wietnamu, które są efektem porozumień międzynarodowych. Mówił, że Tajwan jest integralną częścią składową Chin i nigdy z dążenia do reunifikacji nie zrezygnuje, tym bardziej, że jest to sprawa wewnętrzna Chin – efekt wojny domowej. Taki pogląd na kwestię zjednoczenia był jednostronnie powielany przez Pjongjang dla uzasadnienia swego stanowiska wobec Republiki Korei, pomimo, ze miał on odmienny charakter . Zhou podziękował Polsce za jej konsekwentną walkę w ramach ONZ o przywrócenie Chinom należytego im miejsca w organizacji. 201 Polska uznawała prawomocność reprezentatywności ChRL jako jedynego legalnego rządu Chin na arenie międzynarodowej oraz ”powielajaco” ze wzgledow polityczno- ideologicznych i dyscypliny blokowej, rzadu KRL-D w wypadku Korei. Oznaczało to w praktyce,. że ani Republiki Chińskiej na Tajwanie, ani Republiki Korei z jej punktu widzenia nie uznawano za legalne podmioty prawa międzynarodowego. Jednocześnie ChRL i KRL-D popierały polskie stanowisko w sprawie granicy na Odrze i Nysie.202 Ten charakter polityki zagranicznej Polski wobec Republiki Korei potwierdzony został podczas wizyty premiera Józefa Cyrankiewicza w Pjongjangu w dniach 14-17 kwietnia 1957 r. Przedmiotem rozmów była też sytuacja na Południu Półwyspu. Informacje Polski o Korei Południowej pochodziły głównie od Korei Północnej. W czasie rozmów Koreańczycy przedstawili szanse na zjednoczenie Półwyspu i sytuacji na Południu. W raporcie J. Cyrankiewicza napisano, że szans zjednoczenia w bliskiej perspektywie nie widzą, sytuację na Południu oceniają jako złą dla Lee Seungmana.203 Korea Północna zawsze twierdziła, że zdaniem rozmówców rząd Lee nie dąży do zjednoczenia Korei. Strona polska przyjęła do wiadomości stanowisko KRL-D. W latach 50-tych źródłem głównych informacji o Korei 201 “Notatka z rozmów z delegacją partyjno-rządową Chin o różnych aspektach stosunków polsko-chińskich z dnia 16 stycznia 1957 roku”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1957, PISM, Warszawa 2006, s. 42. 202 „Notatka Departamentu V o stosunkach z krajami azjatyckimi i Afryki północno-wschodniej”, op. cit., s. 481. 203 “Szyfrogram premiera z Pjongjangu: ocena wizyty w KRL-D z dnia 17 kwietnia 1957 roku”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1957, PISM, Warszawa 2006, s. 247. 112 Południowej były KRL-D i kraje socjalistyczne.204 Schemat 24. Interesy i determinanty polityki zagranicznej w sprawach terytorialnych w stosunkach między Polską, a Półwyspem Koreańskim w latach 50-tych Republika Korei Interesy KRL-D PRL Kwestie terytorialne Granica na Odrze i Nysie W czasie regencji N. Chruszczowa i W. Gomułki, Polska starała się umocnić swoją pozycję na arenie międzynarodowej, aktywnie uczestnicząc w różnych przedsięwzięciach. Wśród nich było wspomniane zaangażowanie w KNPN w Korei. W raporcie MSZ napisano, że polska aktywność na arenie międzynarodowej – udział w komisjach nadzorujących rozejm w Indochinach i w Korei, występowanie z własnymi inicjatywami na rzecz odprężenia – przyczyniła się do wzrostu popularności Polski wśród krajów tego rejonu. 205 W procesie odprężenia między ZSRR, a USA, dyplomacja PRL aktywnie poszukiwała nowych obszarów działalności i rozszerzania swej działalności, także w Azji. Chociaż Seul pozostawał ideologicznym przeciwnikiem, to z biegiem czasu także i on stał się obiektem, początkowo dyskretnego, zainteresowania Warszawy. 204 Zob. “Sprawozdanie z konsultacji w Moskwie w sprawach niemieckich i bezpieczeństwa europejskiego”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1957, PISM, Warszawa 2006, s. 620. 205 “Notatka Departamentu V na temat relacji z państwami azjatyckimi”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1959, PISM, Warszawa 2011, s. 196. 113 Stosunki Korei Południowej z Koreą Północną wkroczyły w kolejne fazy napięć. W styczniu 1968 roku północnokoreańskie komando podjęło atak na pałac prezydencki w Seulu. W tym samym miesiącu KRL-D zatrzymała amerykański statek rozpoznawczy „Pueblo”. W listopadzie tego samego roku oddział 180 północnokoreańskich żołnierzy w ataku na pograniczną wioskę w Korei Południowej zabił 20 jej mieszkańców. W 1970 roku podczas V Zjazdu Partii Pracy Korei, Kim Ilsung położył nacisk na zwiększenie potencjału militarnego jako środka zjednoczenia kraju pod swoją egidą. W tym samym czasie Generał Pak Jeonghee, koncentrował uwagę na rozwoju gospodarki. Uważał on, że dopiero przewaga na polu gospodarczym pozwoli na zjednoczenie Półwyspu Koreańskiego. Bezpieczeństwo narodowe Południa opierało się na obecności wojsk amerykańskich. Nic dziwnego, że Pjongjang niezmiennie nalegał na wycofanie wojsk amerykańskich z Południa i kontaktował się z krajami socjalistycznymi, także Polską, w celu uzyskania ich poparcia dla tej sprawy. Proces odprężenia siłą rzeczy prowadził do zwiększenia czynnika gospodarczego w świecie, co miało istotny wpływ na stosunki między państwami. Pjongjang do tej pory miał przewagę ekonomiczną, jednak koncentracja na rozwoju gospodarczym Seulu w latach 60tych i jej efekty w latach 70-tych zmieniły ten układ. Korea Południowa dynamicznie włączyła się w układ stosunków międzynarodowych. Od 1963 roku Korea Południowa zaczęła wysłać górników i pielęgniarki do RFN oraz podjęła współpracę w rozwoju gospodarki. W grudniu 1964 roku prezydent Pak odwiedził Niemcy Zachodnie i spotkał się z kanclerzem Ludwigiem Erhardem oraz z burmistrzem Berlina, Willy Brandtem. Podczas tej wizyty przedstawiciele rządu Korei Południowej mieli możliwość bezpośredniego poznania mechanizmów i efektów polityki ekonomicznej RFN. Po wizycie prezydenta Paka, Korea Południowa otrzymała od rządu niemieckiego kredyt w wysokości 159 mln marek niemieckich. W następnym roku Seul nawiązał stosunki dyplomatyczne i gospodarcze z Tokio, Seul otrzymał kredyt w wysokości 200 mln dolarów, a Tokio zaoferowało 300 mln dolarów pomocy w kontekście odszkodowań wojennych. Liczne grupy inwestycyjne z Południa pracowały przy realizacji kontraktów na Bliskim Wschodzie. Gros napływających środków zagranicznych (kredytów, pomocy, przekazów itd.) do RK, służyły budowie nowoczesnych obiektów przemysłowych, infrastruktury oraz mieszkań. Pierwszą autostradę między Seulem, a Busan w dniu 7 lipca 1970 roku oddano do użytku. W latach 70-tych RK pod względem reprezentowanego potencjału gospodarczego wyprzedziła 114 KRL-D. Schemat 25. Wykres wydatków na obronę narodową RK i KRL-D (100 mln. dol.) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Zjednoczenia Republiki Korei, 2013. Seul wspierał aktywnie politykę Waszyngtonu podczas wojny wietnamskiej. Rząd Korei Południowej wysłał w sumie 312 tysięcy żołnierzy do Indochin. W dniu 25 lipca 1969 roku prezydent Stanów Zjednoczonych Richard Nixon zasygnalizował nową politykę w stosunkach Wschód-Zachód. Uznał, że czas na przejęcie obowiązku obrony Azji przez same państwa tego kontynentu. Stąd idea wietnamizacji wojny, wycofywanie stopniowe interwencyjnych sił US Army i redukcje jej personelu w Korei Południowej. Najważniejszym jej przejawem, który oznaczał punkt zwrotny była decyzja o normalizacji stosunków z ChRL. Te decyzje wywarły szok w Seulu i Pjongjangu. Prezydent Park był przeciwny zmniejszeniu kontyngentu amerykańskiego. Wizyta Nixona w Pekinie i spotkanie z Mao zatrwożyła Kim Ilsunga. Była to jedna z ważniejszych politycznych przyczyn zmiany postawy Korei Południowej wobec krajów socjalistycznych Europy i nawiązanie z nimi pierwszych kontaków. Waszyngton sugerował mu podjęcie dialogu z KRL-D, a jednocześnie Pekin zalecał podobną postawę Pjongjangowi.206 206 Instytut Zjednoczenia Ministerstwa Zjednoczenia Republiki Korei, www.kinu.or.kr/upload/neoboard/DATA02/6015852956SE. 115 W dniu 18 sierpnia 1971 roku podczas obchodów Dnia Niepodległości, prezydent Pak w przemówieniu podjął po raz pierwszy temat współpracy z krajami socjalistycznymi, pod warunkiem, że nie zajmują one wrogiej postawy wobec Korei Południowej. Seul był gotowy podjąć współpracę z nimi w sferze gospodarczej, sportowej oraz kulturalnej przy zachowaniu przez obie strony swych pozycji politycznych i przekonań ideologicznych. W lipcu 1971 r. syn przywódcy KRL-D Kim Jongil (Kim Dzong Il)- szykowany na jego następcę, zaproponował władzom z Południa rozmowy. W odpowiedzi rząd Korei Południowej zasugerował rozpoczęcie dialogu od spotkania przedstawicieli Stowarzyszeń Czerwonych Krzyży. We wrześniu 1971 r. po raz pierwszy po wojnie doszło do rozmowy pomiędzy obu państwami koreańskimi. Zbiegło się to w czasie z pierwszymi kontaktami handlowymi z Polską, gdy delegacja handlowa Korei Południowej odwiedziła Warszawę, Belgrad i nawiązała nieoficjalne rozmowy z innymi państwami socjalistycznymi.207 W 1971 roku eksport Korei Południowej osiągnął poziom 1 mld dolarów. 208 Seul szukał nowych rynków i rząd aktywnie popierał politykę proeksportową. Polska jako jedno z pierwszych państw socjalistycznych przystąpiła do GATT w 1967 roku i interesowała się trendami i rozwojem gospodarki światowej. Służyła temu nromalizacja stosunków pomiedzy Warszawą a Bonn. Odprężenie na arenie międzynarodowej osłabiało napięcia ideologiczne, a wzajemny handel torował drogę do kontaktów politycznych. Przykładem tego były pierwsze relacje pomiędzy Warszawą, a Seulem. Oczywiście na początku rozmiary wymiany handlowej pozostawały niewielkie. Tabela 20. Obroty handlowe Polski z Republiką Korei w I połowie 70-tych lat (w tys. zł)209 Rok 1971 1972 1973 1974 Import - 3 - - Eksport 137 4 - 6862 Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Rocznik Statystyczny Handlu Zagranicznego 1975, GUS, Warszawa 1975, s. 23, 26 207 MSZ, Dyplomacja...: 40 lat, s. 219. 1964 roku – 100 mln USD, 1971 roku – 1 mld USD, 1977 roku – 10 mld USD. 209 W danych rządu koreańskiego widnieją obroty handlowe od 1974 roku, ale w polskich danych już od 1971 roku. W tej pracy doktorskiej analizowano przyczyny i tło handlu, przedstawiając czynniki w polityce zagranicznej. Gółwny Urząd Statystyczny, Rocznik Statystyczny Handlu Zagranicznego 1975, GUS, Warszawa 1975, s. 23, 26. 208 116 Schemat 26. Czynniki kształtujące stosunki między Polską a Republiką Koreą w latach 70-tych Rozmowy między Seulem a Pjongjangiem Korea Płd. Interes Doktryna o współpracy handlowej z krajami socjalistycznymi Współpraca Handlowa Wzrost gospodarki i eksportu PRL Normalizacja stosunków z Zachodem GATT i handel Odprężenie na arenie międzynarodowej W maju 1972 roku szef Agencji Wywiadowczej Korei Południowej w tajnej misji odwiedził Pjongjang i spotkał się z Kim Ilsungiem. W wyniku trzydniowych rozmów zadecydowano o przygotowaniu „Wspólnego Oświadczenia Południe-Północ” na temat pokojowego zjednoczenia Półwyspu Koreańskiego. W dniu 4 lipca 1972 roku równocześnie w Seulu oraz w Pjongjangu opublikowano jego tekst. W tym roku po raz pierwszy poziom PKB per capita w obu krajach zrównał się. Oznaczało to koniec przewagi gospdoarczej Korei Północnej w porównaniu z Południem. 117 Schemat 27. Porównanie wysokości PKB per capita w RK i KRL-D w latach 1960-1974 (w dol.) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Zjednoczenia Republiki Korei, 2013. Rozmowy między Koreą Południową, a Północną miały znacznie ważniejsze znaczenie; cel zjednoczeniowy był odległym rezultatem stopniowego zbliżenia. Każda ze stron kierowała się własnymi motywami. Seul dążył do otwarcia międzynarodowego Pjongjangu i przerwania terrorystycznej przemocy. KRL-D dążyła do tego, żeby Republika Korei spowodowała wycofanie wojsk amerykańskich z kraju. Taki sens i warunek stawiała pod pojęciem „niezależne zjednoczenie” we Wspólnym Oświadczeniu z 4 lipca 1972 r. Dla Seulu obecność amerykańska gwarantowała jego bezpieczeństwo. Zasadnicze różnice występowały i w innych kwestiach. Szansa wykorzystania sprzyjających warunków międzynarodowych nie została wykorzystana. W okresie odprężenia dyplomacja RK znacznie rozszerzyła sferę swych stosunków dyplomatycznych oraz handlowych. W dniu 23 czerwca 1973 roku rząd Korei Południowej ponownie zadeklarował chęć rozszerzenia współpracy z państwami socjalistycznymi. KRL-D powróciła na stary kurs izolacji i napięć oraz blokowania kontaktów Seulu z państwami obozu. Jeszcze w trakcie rozmów z Południem, Pjongjang apelował do swych sojuszników aby odrzucały wszelkie próby zbliżenia z Seulem. W sierpniu 1972 roku przedstawiciel 118 KRL-D w ONZ tak uzasadniał tę postawę przedstawicielom tych państw: a) obecna pokojowa inicjatywa w stosunku do Korei Płd. nie oznacza zmiany podstawowych celów i zasad polityki KRL-D, b) inicjatywa ta służy podważeniu zarzutów Korei Płd. i USA o rzekomej groźbie inwazji z Północy c) ma ona uniemożliwić zmowę Korei Płd. z USA i z Japonią, doprowadzić do wyeliminowania obcej ingerencji w sprawy Półwyspu oraz do izolacji reżimu południowokoreańskiego. Wskazał na to, że Korea Płd. będzie intensyfikować próby zbliżenia z państwami socjalistycznymi w dziedzinach gospodarki i kultury. Ostrzegał by się temu przeciwstawiać. 210 Świadczyło to o tym, że w Pjongjangu zaczęto sobie zdawać sprawę z atutu jaki zyskuje znaczenie wzrostu gospodarczego Południa w rozwoju relacji handlowych z krajami socjalistycznymi, w tym z Polską. W latach siedemdziesiątych pomiędzy Polską, a Koreą Południową pojawił się nowy mediator. W warunkach odprężenia Szwecja i KRL-D nawiązały stosunki dyplomatyczne 6 kwietnia 1973 roku. A w czasie wizyty polskiego ministra spraw zagranicznych S. Olszewskiego w Szwecji, jego gospodarz, szwedzki minister spraw zagranicznych K. Wickman przedstawił ich ocenę sytuacji Korei. Informując o nawiązaniu stosunków dyplomatycznych z KRL-D, strona szwedzka sugerowała podjęcie analogicznego kroku przez Polskę w odniesieniu do Korei Południowej. Potem wyraziła przekonanie, że wszystko zmierza do uznania Korei Południowej przez kraje socjalistyczne. 211 Pjongjang temu energicznie przeciwdziałał deklarując chęć poprawy relacji z państwami kapitalistycznymi akcentował, że nie może to dotyczyć jej sąsiada z Południa. W tej „przepychance” Sztokholm uznawał stanowisko Seulu za zasadne, proponując Warszawie takie rozwiązanie. Podobne motywy zapewne kierowały działaniami dyplomacji polskiej gdy oferowała swoje dobre usługi KRL-D w sprawie poprawy stosunków z Japonią.212 Przy wszystkich ograniczeniach politycznych, Szwecja i Polska działały jako swoisty pośrednik w realizacji idei zbliżenia państw tego regionu. 210 “Pilna notatka z narody na temat XXVII sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ z dnia 2 września 1972 roku”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1972, PISM, Warszawa 2005, s. 495. 211 “Pilna notatka z wizyty ministra spraw zagranicznych w Szwecji z dnia 7 maja 1973 roku”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1973, PISM, Warszawa 2006, s. 240. 212 “Notatka Departamentu V o stosunkach z krajami azjatyckimi i Afryki pólnocno-wschodniej”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1957, PISM, Warszawa 2006, s. 482. 119 Ten nacisk KRL-D na kraje obozu w Europie znalazł wyraz np. w wypadku Polski. W dniu 28 czerwca 1973 roku ambasador KRL-D w Warszawie Kim Hisoun spotkał się z wicepremierem F. Kaimem. Prosił on o pełną izolację Korei Południowej, która czyniła wysiłki na rzecz zbliżenia się do krajów socjalistycznych i „domagał się demaskowania rządu Paka jako kliki burżuazyjnej i marionetki USA”. 213 W czasie rozmowy Kim Ilsunga z delegacją partyjno-sejmową PRL, w Pjongjangu w marcu 1973 roku, gospodarz krytykował rząd południowokoreański. Mówiąc o zjednoczeniu Korei wyjaśnił, że linią strategiczną Partii Pracy Korei jest, aby dialog, konfrontację i współzawodnictwo z Południem prowadzić w celu zjednoczenia, ale nie takiego jaki chce Pak Jeonghee. Uważał za niezbędne pozbawienie flagi ONZ siłom US Army na Południu, a następnie ich całkowite wycofanie z Półwyspu. 214 Stanowisko takie strona polska uważała za nierealistyczne. Podczas rozmów polsko-bułgarskich na najwyższym szczeblu przeprowadzonych w Komitecie Centralnym PZPR w listopadzie 1973 roku, Edward Gierek mówił, że będzie trudno połączyć rozdzielone kraje rządzące się tak zupełnie innymi odmiennymi systemami prawnymi. „Myśmy tylko wypowiedzieli naszą opinię, że nie radzilibyśmy Koreańczykom dokonywać zjednoczenia drogą walki zbrojnej”.215 W czasie wizyty wiceministra spraw zagranicznych, J. Czapli w Pjongjangu w październiku 1974 roku, wiceminister Lee Jeongmok (Li Dżong Mok) prosił o dalsze konsekwentne izolowanie Korei Południowej. 216 Można przypuszczać, że oceniając sytuację na Półwyspie jako patową, dyplomacja Polski uznała, że w interesie kraju leży ostrożne rozwijanie stosunków handlowych z obiecującym partnerem z Korei Południowej. Oczywiście w układzie podziału blokowego i konfrontacji możliwości Warszawy były ograniczone. W dnu 13 czerwca 1975 roku ambasador KRL-D Paik Namsoun (późniejszy minister spraw zagranicznych KRL-D 1998-2007) spotkał się z wiceministrem Czaplą i prosił, aby w 25 rocznicę wybuchu wojny koreańskiej TVP pokazała ich film na ten temat. Nalegał aby w środkach masowego przekazu zamieszczono materiały demaskujące klikę Paka Jeonghee z jednoznacznym poparciem dla stanowiska KRL-D. Strona polska wyraziła ogólną zgodę na publikacje od czasu do czasu okolicznościowych artykułów w prasie oraz komentarzy w 213 “Notatka z rozmowy wicepremiera Kaima z ambasadorem KRL-D na temat planu zjednoczenia Korei z dnia 29 czerwca 1973 roku”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1973, PISM, Warszawa 2006, s. 348. 214 “Notatka Wydziału Zagranicznego KC PZPR o pobycie delegacji partyjno-sejmowej w KRL-D”, Ibidem., s. 355-356. 215 “Stenogram z rozmowy Gierek-Żiwkow z dnia 13 listopada 1973 roku”, Ibidem., s. 595. 216 “Notatka informacyjna z wizyty wiceministra Czapli w KRL-D z dnia 2 października 1974 roku”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1974, PISM, Warszawa 2007, s. 597. 120 Radio i TV relacjonujących stanowisko władz KRL-D.217 Nawet w sprawach niewielkiej wagi północni Koreańczycy byli bardzo stanowczy. W lutym 1976 roku Polska była gospodarzem Konferencji UNESCO, której członkami były oba państwa koreańskie. Ambasada KRL-D nalegała na niedopuszczenie delegacji RK do udziału w obradach i maksymalnie ograniczając jej prezencję. Wobec silnych nacisków UNESCO, grożących zerwaniem Konferencji, strona polska zastosowała „elastyczną taktykę postępowania”. Wydała wizę tylko stałemu przedstawicielowi RK w UNESCO, uniemożliwiając mu udział w pierwszym i drugim dniu obrad, ale wysłała mu zaproszenia do udziału w polskim rządowym przyjęciu.218 W kwietniu tego samego roku, delegacja Komitetu Olimpijskiego z Korei Południowej przebywała w Poznaniu, uczestnicząc w mistrzostwach świata w szermierce. Goście z Seulu były śledzeni przez agentów północnokoreańskich w taki sposób, że szef delegacji Republiki Korei prosił stronę polską o zapewnienie im bezpieczeństwa. Polski Komitet Olimpijski miał zapewnić, że wszystko będzie w porządku, ale zdaniem gości nie podjął żadnych działań.219 Nie ulega jednak wątpliwości, że z oczywistych przyczyn polskie służby znając praktyki północnokoreańskie były w pełnym pogotowiu. Z powodu układów politycznych w ramach bloku władze PRL ostrzegały urzędników w polskich placówkach dyplomatycznych o zachowaniu maksymalnej ostrożności w kontaktach z przedstawicielami władz RK. W okólniku dnia 23 lutego 1976 roku minister spraw zagranicznych napisał: a) jedna z ambasad wydała wizę w paszporcie południowokoreańskim, powodując komplikacje w naszych stosunkach z KRL-D, b) inna ambasada korespondowała kurtuazyjnie z placówką południowokoreańską i ponadto korespondencję tę wysłała omyłkowo do ambasady KRL-D Minister S. Olszowski polecił stanowczo dopilnowanie, by nie było żadnych kontaktów z osobami i placówkami Republiki Południowej Korei.220 Faktem pozostaje, że w latach 70- 217 “Pilna notatka z rozmowy wiceministra Czapli z ambasadorem KRL-D z dnia 17 czerwca 1975 roku”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1975, PISM, Warszawa 2010, s. 361-362. 218 “Szyfrogram wicedyrektora Departamentu Międzynarodowych Organizacji do ambasadora w Pjongjangu w sprawie warszawskiej konferencji UNESCO z dnia 12 lutego 1976 roku”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1976, PISM, Warszawa 2008, s. 124. 219 Tygodnik Niedziela, wywiad z byłym wiceprezesem Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego Kim Unyongiem, 27 grudnia 2010. 220 “Okólnik ministra spraw zagranicznych w sprawie kontaktów z placówkami Korei Południowej z dnia 23 lutego 1976 roku”, [w.] op. cit., s. 182-183. 121 tych doszło do stopniowo rosnącej ilości nieoficjalnych kontaktów z przedstawicielami, głównie gospodarczymi z Korei Południowej. Było to naturalne i nieuchronne. Gospodarka stała się niezwykle ważnym elementem w polityce zagranicznej i w dyplomacji wielostronnej kontakty takie stały się naturalne, konieczne i niezbędne, nie można ich było uniknąć. Wszelkie zarządzenia na ten temat musiały nosić charakter formalny i miały w istocie charakter pokazowy. Presja KRL-D budziła rosnące zniecierpliwienie strony polskiej. W kwietniu 1977 roku delegacja KRL-D przebywała w Polsce i w czasie rozmów w MSZ ponowiła swe postulaty dotyczące kategorycznego unikania wszelkich kontaktów z Koreą Południową, zakazu wjazdu do Polski jej obywateli, nawet na zawody sportowe o randze mistrzostw świata, a także konferencji organizacji międzynarodowych. Strona polska potwierdzając swoje pryncypialne stanowisko w kwestii koreańskiej podkreśliła obiektywne czynniki, które wykluczają tego typu zachowanie wynikające z obowiązujących norm międzynarodowych i zasad zachowania.221 Anegdotycznym przykładem jest incydent gdy szef misji w Kaesongu, gen. A. Golik odwiedził Seul w ramach obowiązków w Wojskowej Komisji Rozjemczej. W dniu 14 grudnia 1977 roku uczestniczył on wraz ze swoim zastępcą w obiedzie wydanym przez członka WKR Dowództwa Narodów Zjednoczonych, kontradmirała Hamma. Uczestniczyli w niej m. in. szef sztabu VIII Armii USA, gen. mjr Kingston, pozostali szefowie delegacji do KNPN z zastępcami, sekretarz WKR DNZ, płk Kleypas oraz dwóch generałów południowokoreańskich z WKR DNZ. W przeddzień wyjazdu misja czechosłowacka przekazała stronie polskiej akceptowany przez siebie program pobytu, który prócz obiadu obejmował zwiedzania miasta, zakupy w księgarni i domu towarowym. Szef polskiej strony jak napisał w szyfrogramie wyjaśniającym. „Aby nie osłabiać stosunków z delegacją Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej, zgodziliśmy się wyjątkowo na wcześniejszy wyjazd, który, naszym zdaniem, w przyszłości nie powinien mieć miejsca, nawet kosztem dobrych stosunków z bratnią delegacją. Nie możemy, zwłaszcza w tym mieście, w obecności oficerów amerykańskich i południowokoreańskich pokazywać różnic w uposażeniu na rażącą niekorzyść naszej delegacji”. Dyrektor Departamentu II MSZ – w odpowiedzi z 20 grudnia tego samego roku napisał:222 221 “Okólnik dyrektora Departamentu II o wizycie delegacji MSZ KRL-D z dnia 6 kwietnia 1977 roku”, [w] Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1977, PISM, Warszawa 2009, s. 298-299. 222 “Szyfrogram szefa misji w Kaesongu o wizycie w Seulu z dnia 17 grudnia 1977 roku”, [w] op.cit., s. 785-786. 122 „Rozumiemy, że Wasz wyjazd do Seulu miał charakter wyłącznie protokolarny. Nadal podtrzymujemy naszą prośbę o odpowiednio wcześniejsze informowanie nas o celu takich podróży. (...) Nie należało uczestniczyć w takim programie, który m.in. przewidywał dokonywanie zakupów. Istota nie polega jednak na pokazywaniu różnic w uposażeniu, lecz chodzi o fakt, że dokonywanie zakupów ma niewłaściwy wydźwięk polityczny.”223 Dodać można, że nie pociągnęło to za sobą żadnych konsekwencji służbowych pomimo, że spowodowało to krytyczną reakcję Pjongjangu. Należy też podkreślić, że ciągle rozwijały się „po cichu” stosunki handlowe pomiędzy Seulem, a Warszawą. Rząd południowokoreański aktywnie popierał politykę proeksportową i przez eksport chciał przezwyciężyć trudności. Polska była nowym rynkiem dla Korei Południowej, z kolei Polska też chciała intensyfikować stosunki handlowe z krajami kapitalistycznymi.224 Dotyczyło to także tak obiecującego partnera jakim stawała się Korea Południowa. 223 Ibidem. Krystyna Michałowska-Gorywoda, „Dlugoterminowe umowy o współpracy gospodarczej Wschód-Zachód”, [w.] PISM, ed., Sprawy Międzynarodowe Rok XXXVI-Zeszyt 6, PISM, Waeszawa 1983, s. 33-46. 224 123 Tabela 21 Obroty handlowe Polski z Republiką Korei w II połowie 70-tych lat (w tys. dol.) Rok 1975 1976 1977 1978 1979 Import 3898 4806 3961 966 2168 Eksport 209 1271 401 1823 1335 Zródlo: KITA (Korea International Trade Association), http://www.kita.net/ Schemat 28. Wykres obrotów handlowych obu państw Zródlo: KITA (Korea International Trade Association), http://www.kita.net/ Procesy przemian na świecie przyspieszone zostały przemianami w ZSRR po przejęciu kierownictwa w Moskwie przez M. Gorbaczowa oraz sukcesem polityki „reform i otwarcia na świat” w Chinach. Przy wszystkich zahamowaniach i wstrząsach lat 80-tych w Polsce, a następnie w innych państwach Europy Środkowo-Wschodniej prowadziły do rosnącej izolacji reżimu KRL-D i zmiany jego relacji z państwami socjalistycznymi, w tym i z Polską. Dwa spotkania przywódców obu państw w tej dekadzie – Kim Ilsunga i W. Jaruzelskiego w Warszawie (1984) i Pjongjangu (1987) nie zmieniły tego nieuchronnego trendu, który oddalał od siebie oba państwa. Zmieniały się relacje na linii Warszawa - Seul, zachowując jeszcze przez pewien czas 124 formalnie charakter nieoficjalny. Kontakty wzajemne obejmowały coraz więcej dziedzin: gospodarki, handlu, finansów, nauki, technologii, edukacji, kultury, sportu itd. Przyznanie organizacji letnich Igrzysk Olimpijskich Seulowi było uznaniem skoku rozwojowo – cywilizacyjnego Republiki Korei i rosnącej pozycji międzynarodowej tego państwa. Także Polska zainteresowała się procesem organizacji Igrzysk w Seulu. 225 W latach 80-tych gospodarka Republiki Korei dynamicznie rosła. Po wybudowaniu infrastruktury i obiektów przemysłowych, zaczęła produkować samochody, statki, sprzęt AGD, Eksportowała towary do wielu krajów. Tabela 22 Obroty handlowe Polski z Republiką Korei w latach 80-tych (w tys. dol.) Rok 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 Import 4472 386 1783 25189 9497 17069 16292 16993 27121 Eksport 2285 2685 1996 6044 7204 8341 5425 5523 15247 Schemat 29. Wykres obrotów handlowych obu państw Zródlo: KITA (Korea International Trade Association), http://www.kita.net/. 225 Zbyszko Melosik, „Polityczne aspekty organizacji igrzysk olimpijskich”, [w.] PISM, ed., Sprawy Międzynarodowe Rok XXXIX-Zeszyt 12, PISM, Warszawa 1986, s. 87-98 125 Schemat 30. Czynniki kształtujące stosunki między Polską a Republiką Koreą w latach 80-tych Poltyka jawności i przebudowy w ZSRR Otwarcia rynku świata Korea Płd. Interes Wzrost gospodarki i eksportu Aktywna polityka proeksportowa, procesy demokatyzujące Współpraca handlowa Polska Pogłębiające się trudności i kryzys gospodarczospołeczny. Procesy demokratyzujące i suwerennościowe Rosnąca izolacja KRL-D na arenie międzynarodowej 4.3. Polityka zagraniczna Republiki Korei po „zimnej wojnie” Rząd prezydenta Roh Tewoo (1988-1993) podjął próbę dalszej aktywizacji dyplomacji wobec Północy, a także rozszerzenie zasięgu stosunków międzynarodowych Republiki Korei. Ponieważ wybór Roh był efektem bezpośrednich wyborów prezydenckich, uznany został przez wspólnotę międzynarodową jako demokratyczny. Szczególnie ważne dla pozycji i prestiżu kraju były igrzyska olimpijskie w Seulu we wrześniu 1988 roku, w których brały udział prawie wszystkie kraje socjalistyczne (bez Kuby), co stworzyło sprzyjający klimat dla rozwoju stosunków z nimi. Dawało to dodatkowe atuty Seulowi w rywalizacji z Pjongjangiem w dziedzinie dyplomacji. Zamach bombowy na południowokoreański samolot cywilny KAL w listopadzie 1987 roku, dokonany przez północnokoreańskich agentów pogłębił potępienie KRL-D i jej izolację na arenie międzynarodowej. Na przełomie lat 80-tych i 90-tych załamał się porządek jałtański, system dwubiegunowy, rozpadł się blok radziecki i zbliżał się nieuchronny upadek ZSRR, a wraz z 126 nim okres konfrontacji „zimnej wojny”. Proces normalizacji stosunków państw Europy Środkowo – Wschodniej, które odzyskiwały suwerenność i niepodległość oraz wychodziły z orbity Moskwy prowadził w wypadku Republiki Korei do pełnej normalizacji stosunków wzajemnych, najpierw z Węgrami (1 lutego 1989 r.), potem z Polską (1 listopada 1989 r.), z Jugosławią (28 grudnia 1989 r.), Czechosłowacją (22 marca 1990 r.), Bułgarią (23 marca 1990 r.) oraz z Rumunią (30 marca 1990 r.). Przede wszystkim jednak najważniejsze było nawiązanie stosunków dyplomatycznych z ZSRR (30 września 1990 r.) oraz ChRL (24 sierpnia 1992 r.). Był to ogromny sukces polityki Seulu wobec Pjongjangu. Z istniejącej swobody manewru RK ograniczonej w istocie do USA i Japonii, jej zasięg rozszerzył się na dyplomację czterostronną obejmującą USA, ZSRR/Rosję, Chiny i Japonię. Izolacja Korei Północnej pogłębiała się. Pod naciskiem Pekinu i nowych realiów zgodziła się ona, nie bez oporu, na jednoczesne przystąpienie do ONZ obu państw koreańskich. Republika Korei i KRL-D stały się członkami ONZ 17 września 1991 roku. Przypomnijmy, że do tego czasu KRL-D kategorycznie oświadczała, że zgodzi się na przystąpienie do ONZ tylko jako jedno, zjednoczone pod własną egidą państwo. Po zakończeniu „zimnej wojny”, zakres i możliwości polityki zagranicznej Korei Południowej jeszcze bardziej rozszerzyły się. Był to efekt zmian w układzie sił i procesów globalizacji, regionalizacji gospodarczej i demokratyzacji politycznej. Zwiększając swoje obroty w wymianie handlowej, Seul stale wzmacniał swoją pozycję międzynarodową. Jednak relacje z Północną ciągle pozostały w stanie zimnowojennym; był to poważny hamulec dla dyplomacji Republiki Korei. Północnokoreański program atomowy nasilił te problemy. Po wyborach prezydenckich z 1993 roku, lider ruchu demokratycznego Kim Yeongsam został wybrany na prezydenta i powołał pierwszy rząd cywilny (1993-1998)”. Starał się prowadzić wielostronną dyplomację połączoną z aktywnym handlem. Podczas jego kadencji Seul przystąpił do WTO (Światowej Organizacji Handlowej) oraz OECD (Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju). W 1993 i 1994 roku prezydent Kim odwiedził USA, Japonię, Chiny oraz Rosję. Zacieśnił współpracę ws. bezpieczeństwa ze Stanami Zjednoczonymi i dążył do rozwoju współpracy gospodarczej z Chinami oraz Rosją. Prezydent Boris N. Jelcyn deklarował możliwość wycofania się Rosji z deklaracji o „automatycznej interwencji Rosji w wypadku wybuchu wojny na Półwyspie Koreańskim”, obiecał także ograniczyć sprzedaż broni do Korei Północnej. Było to znaczne osiągnięcie dyplomacji Korei Południowej. 127 Zakres utrzymywanych relacji Republiki Korei poszerzył się, ale kwestia programu jądrowego Korei Północnej pokazywała jej ograniczenia. W dniu 12 marca 1993 roku Pjongjang nagle zadeklarował wystąpienie z NPT (Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej). 226 Spowodowało to wzrost napięcia na arenie międzynarodowej. Jej sąsiedzi zareagowali w różny sposób. Chiny nie zgodziły się na sankcje wobec Pjongjangu, podczas gdy USA i Japonia domagały się ostrej reakcji. W czerwcu 1994 roku Pjongjang zadeklarował możliwość wystąpienia z IAEA (Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej). W związku z tym, amerykański prezydent Bill Clinton rozważał nawet zbombardowanie obiektów jądrowych w Yeongbyeonie w KRL-D, ale z powodu protestów prezydenta Kima, odwołał ów plan. 227 W tym samym roku prezydent Korei Południowej, Kim Yeongsam przygotowywał szczyt z Kim Ilsungiem, który miał odbyć się w lipcu 1994 roku. Niestety 8 lipca Kim Ilsung zmarł, a planowany szczyt obu państw koreańskich został odwołany. Następnie stosunki obu państw ponownie uległy ochłodzeniu. Wreszcie w październiku 1994 roku w Genewie USA i KRL-D podpisały porozumienie o budowie LWR (Light Water Reactor) pod warunkiem porzucenia programu jądrowego przez Koreę Północną. KRL-D prowadziła dwustronne rozmowy ze Stanami Zjednoczonymi, wykluczając z nich Republikę Korei. Również USA były zainteresowane bezpośrednimi kontaktami z KRL-D. Rząd Republiki Korei koncentrował uwagę na relacjach z sąsiadami, aby umocnić swą pozycję, a w kwietniu 1996 roku zaproponował rozmowy czterostronne między USA, Chinami oraz KRL-D. Do takich rozmów doszło w 1997 roku, ale Pjongjang zajmował stanowisko inne niż Seul i Waszyngton, żądając, jako warunek współpracy, wycofania wojsk amerykańskich z Półwyspu Koreańskiego. Do porozumienia nie doszło. W lutym tego samego roku, członek kierownictwa PPK, Hwang Jangyop, twórca idei Juche (Dżucze), uciekł do Seulu. Wydarzenie to było przejawem kryzysu reżimu i wzrostu znaczenia Korei Południowej. W grudniu 1997 roku Seul otrzymał pomoc finansową od IMF (Międzynarodowego 226 Korea Północna przystąpiła do NPT w 1985 roku i 31 grudnia 1991 roku popisała deklarację usunięcia broni jądrowej z Półwyspu Koreańskiego z Koreą Południową. Deklaracja jest napisana w niniejszy sposób (w j. angielskim): 1. The Southand the North shall not test, manufacture, produce, receive, possess, store, deploy or use nuclear weapons. 2. The South and the North shall use nuclear energy solely for peaceful purposes. 3. The South and the North shall not possess nuclear reprocessing and uranium enrichrnent facilities. 4. The South and the North, in order to verify the denuclearization of the Korean peninsula, shall conduct inspection of the objects selected by the other side and agreed upon between the two sides, in accordance with procedures and methods to be determined by the South-North Joint Nuclear Control Commission. 5. The South and the North, in order to implement this joint declaration, shall establish and operate a South-North Joint Nuclear Control Commission within one month of the effectuation of this joint declaration. 6. This Joint Declaration shall enter into force as of the day the two sides exchange appropriate instruments following the completion of their respective procedures for bringing it into effect. 227 M-today z dnia 12 lutego 2013. http://m.mt.co.kr/new/view.html?no=2013021214270114952 128 Funduszu Walutowego) po kryzysie finansowym. W kolejnych wyborach prezydenckich po raz pierwszy opozycyjna partia zdobyła władzę. Nowa ekipa Kim Daejunga (1998-2003) musiała wydobyć kraj z kryzysu gospodarczego, a także próbować rozwiązać „problem Korei Północnej”. Kim Daejung przedstawiał nową politykę zagraniczną wobec KRL-D, jako tzw. „słoneczną politykę”. W odróżnieniu od poprzedników dążył on do aktywnej współpracy z Pjogngjangiem i zaproponował Kim Jongilowi (Kim Dzong Ilowi) bezpośrednie spotkanie. Wreszcie w czerwcu 2000 roku po raz pierwszy w historii obu państw koreańskich odbył się szczyt ich przywódców w Pjongjangu. Podczas tego spotkania podpisano 5 ważnych porozumień. Po pierwsze potwierdzono zasadę o niezależnym zjednoczeniu przez oba państwa koreańskie. Po drugie, o stopniowym procesie zjednoczeniowym i dążeniu do wspólnoty. Po trzecie, o spotkaniu rozdzielonych rodzin. Po czwarte, o współpracy kulturalnej i sportowej oraz po piąte, o stałym dialogu pomiędzy nimi i konsultacjach. Konserwatyści w Korei Południowej sprzeciwiali się tej współpracy, stąd też od początku występowały trudności w realizacji „słonecznej polityki”. Podstawowym kierunkiem jego polityki wobec sąsiada było dążenie do szukania rozwiązywania różnic przez dialog, ale w sprawie Korei Północnej zawsze występowały wewnętrzne odrębności. Opozycyjna partia chciała stopniowej współpracy na warunkach denuklearyzacji gwarantowanej i wprowadzanej w życie, ale rząd chciał stopniowej denuklearyzacji jako efektu współpracy. Oznaczało to zatem, że polityka wobec Północy ulegnie prawdopodobnie zmianie wraz ze zmianą rządu w Seulu, a to podważało trwałość „polityki słonecznej”. Ekipa prezydenta Kima musiała rozwiązać trudne problemy gospodarcze, zrodzone w czasie kryzysu finansowego. Głównym założeniem polityki wewnętrznej rządu był „równoległy rozwój demokracji i gospodarki rynkowej”, a w polityce zagranicznej: „dyplomacja dla przezwyciężenia kryzysu finansowego”, „pokój na Półwyspu Koreańskim i budowa regionalnego systemu bezpieczeństwa”, „dyplomacja dla promocji kultury krajowej”, „więzi z rodakami z za granicy”. Nawiązując do pierwszych dwóch celów, MSZ przekształcono na Ministerstwo Spraw Zagranicznych i Handlu oraz zorganizowano szczyt przywódców obu państw koreańskich. W dziedzinie promocji kultury rząd odjął współpracę z Japonią, otwierając m. in. swój rynek filmowy. W tym samym kierunku podejmowano inicjatywy wobec Chin oraz Rosji.228 228 Archiwum Narodowe, 1 grudnia 2006, http://contents.archives.go.kr/next/content/listSubjectDescription.do?id=002974&pageFlag=. 129 Kolejny rząd prezydenta Roh Moohyuna (2003-2008) prowadził kierunkowo podobną polityką zagraniczną do rządu Kim Daejunga, zmieniając akcenty. Opozycyjna w tym okresie partia, nadal nawoływała do bardziej konstruktywnej współpracy z KRL-D. Roh nadal aktywnie dążył do zjednoczenia Półwyspu Koreańskiego drogą rozmów, ale wg. zasady „coś za coś”, jednak w istocie drogą współpracy podobnie jak wcześniej czynił Kim Daejung. Głównymi celami jego polityki były nadal: „demokracja obywatelska”, „zrównoważony rozwój gospodarki” oraz „pokojowe współistnienie w Azji Północno-Wschodniej”. Zwłaszcza istotny był nacisk na rzecz aktywnych działań na rzecz pokoju w Azji PółnocnoWschodniej. Ekipa Roha doceniała wagę potencjału gospodarczego tego regionu w procesie globalizacji. Wartość produkcji gospodarczej tego regionu wynosiła 20% w skali świata, a w Chinach, Japonii oraz Korei mieszkało aż 1,6 mld ludzi. Stąd aktywna dyplomacja w stosunkach z czterema państwami - USA, Rosją, ChRL oraz Japonią. Rząd Roha podkreślał przy tym, że nie będzie pokoju w regionie bez pokoju na Półwyspie Koreańskim.229 W dniach 2-4 października 2007 roku prezydent Roh spotkał się z Kim Jongilem (Kim Dzong Ilem) w Pjongjangu. Opublikowano wspólne oświadczenie o pokojowym rozwoju stosunków obu państw. Obaj przywódcy podpisali 8 porozumień. Dotyczyły one: wykonywania poprzednich porozumień, wzajemnego szacunku i zaufania, zakończenia wrogich relacji i współpracy na rzecz odprężenia na Półwyspie Koreańskim, wysiłków zmierzających do rozwiązania problemów z siąsiednimi państwami, aktywnej współpracy gospodarcej, a także w kwestii spraw społecznych, humanitarnych, oraz na rzecz Koreańczyków za granicą.230 Większość Koreańczyków na Południu opowiadała się za pokojową współpracą z KRLD, ale po jej teście atomowym 9 października 2006 roku, nastroje te zmieniły się na bardziej powściągliwe. Opozycyjna partia oraz inne grupy konserwatywne twierdziły, że nie można rozmawiać z Pjongjangiem bez definitywnego rozwiązania problemu programu jądrowego, wiążąc z tym wycofanie wojsk amerykańskich, czego Północ zawsze się domagała. Stąd też rząd nie mógł dłużej prowadzić polityki wobec Pjongjangu zgodnie z sondażami obywateli. Ekipa Roha zaproponowała zmianę lokalizacji bazy armii amerykańskiej oraz domagała się uzyskania większego wpływu na decyzje operacyjne USA. Rozważała także przeniesienie stolicy Korei Południowej. Propozycje te zaogniły konflikt z partiami opozycyjnymi, 229 230 Ibidem. Oświadczenie pałacu prezydenckiego w Seulu z dnia 4 października 2007 roku. 130 zarzucano jej narażanie na szwank bezpieczeństwa kraju. W kolejnych wyborach zwyciężyli konserwatyści. Rząd prezydenta Lee Myungbaka (2008-2013) prowadził politykę zagraniczną w ramach „rozwoju środowiska” i „dyplomacji zasobów”. Chciał promować politykę ochrony środowiska w świecie i dla uzyskania dodatkowych atutów rozszerzył stosunki dyplomatyczne z państwami w Azji Środkowej. Szczególnie istotna była dyplomacja handlowa (sales diplomacy) z państwami europejskimi prowadzona dla intensyfikacji współpracy gospodarczej. Prezydent Lee był wcześniej prezesem Hyundai i stąd też jego zainteresowanie gospodarką. Wobec KRL-D chciał prowadzić politykę w koordynacji z sojusznikami i w ramach porozumień międzynarodowych. Szczególnie pokreślił wagę rozmów sześciostronnych, sojuszu z USA oraz współpracy z Japonią, ale nie dopuszczał kompromisu w sprawie programu jądrowego. Bez porzucenia tego programu atomowego przez Pjongjang, nie mogło być mowy ani o rozmowach, ani o pomocy. Dlatego, w przeciwieństwie do poprzednich rządów w stosunkach z Północą nastąpiło ochłodzenie, a wzajemne napięcie wzrosło. W dniu 25 maja 2009 roku KRL-D dokonała drugiej próby atomowej, a 26 marca 2010 roku zatopiła atakiem rakietowym korwetę Cheonan niedaleko wyspy Baengnyeong, 23 listopada tego samego roku ostrzelała wyspę Yeonpyeong. Kolejne ataki i prowokacje zaogniły sytuację na Półwyspie Koreańskim i pogłębiły konflikt. Nie bacząc na międzynarodową krytykę 12 lutego 2013 roku KRL-D przeprowadziła trzecią próbę jądrową.231 W następnych wyborach zwyciężyła kandydatka rządzącej partii, córka gen. Pak Jeonghee, Pak Geunhye, która władzę sprawować będzie do 2018 r. Współpraca z KRL-D, ale pod warunkiem porzucenia program jądrowego pozostaje główną wytyczną jej polityki wobec Pjongjangu. W czerwcu 2013 roku podczas spotkania prezydentów Chin i USA oba państwa razem oświadczyły, że nie aprobują programu jądrowego KRL-D. Powtórzono to stanowisko podczas szczytów między Republiką Korei, a USA oraz Republiką Korei, a Chinami. Korea Północna przyjęła postawę konfrontacyjną, kolejnym krokiem było zamknięcie w kwietniu tego samego roku interkoreańskiej strefy rozwoju gospodarczego w obszarze przemysłowym Kaesong. W tej sytuacji prezydent Pak zdecydowała się wycofać ze strefy wszystkich pracowników. Po pewnym czasie Pjongjang zaczął się wycofywać i zaproponował rozmowy. Seul reaguje powściągliwie na te oferty, chciałby prowadzić 231 News 1, 12 lutego 2013, http://news1.kr/articles/1007340. 131 bardziej stabilną politykę, która może przerwać dotychczasowe „błędne koło” we wzajemnych stosunkach. Nacisk kładzie się na bardziej wielostronną politykę zagraniczną oraz dalsze umacnianie swej pozycji na arenie międzynarodowej. Polityka zagraniczna Republiki Korei była dzieckiem „zimnej wojny” i konfrontacji obu bloków. Na Półwyspie zaowocowała bezpośrednio bratobójczym „gorącym” konfliktem wojennym. Kluczowym dla jej bezpośredniej egzystencji był sojusz z USA. Zmiany w jej dyplomacji następowały stopniowo z nasileniem w latach 80-tych, a szczególnie po zakończeniu „zimnej wojny”. Obejmowała ona bardziej samodzielną wielostronną politykę zagraniczną, ugruntowaną w rozwoju gospodarczym. Procesy demokratyczne wewnątrz kraju i dynamizm rozwoju ekonomicznego stały się motorem przemian. W 2006 roku minister spraw zagranicznych, Ban Kimoon został sekretarzem generalnym ONZ, co było niewątpliwie ogromnym dyplomatycznym sukcesem. Czynnikiem, który ogranicza możliwości działania Seulu jest nie rozwiązany konflikt z Pjongjangiem. W regionie Azji Pónocno-Wschodniej kwestia bezpieczeństwa i stabilizacji pozostaje kluczowym ogniwem w polityce zagranicznej, stosunki z państwami europejskimi będą się rozszerzały, ale głównie w oparciu o współpracę gospodarczą. Stosunki Republiki Korei z Rzeczpospolitą Polską znajdują się w tym nurcie t. j. zarówno w ramach dyplomacji wielostronnej (np. poprzez UE) jak i dyplomacji dwustronnej, głównie w sprawach gospodarki, chociaż wiedza, doświadczenie Polski oraz jej zaangażowanie i obecność dyplomatyczna na Półwyspie od ponad 60 lat będzie nadawała tym stosunkom specyficzny charakter. 132 Schemat 31. PKB per capita Republiki Korei na tle średniej światowej i dochodu w Polsce (w USD w cenach bieżących) Wydział Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Seulu, http://www.seoul.trade.gov.pl/pl/korea/article/detail,134,Gospodarka_Republiki_Korei.html. 4.4. Stosunki Polski z Republiką Korei w okresie postzimnowojennym 4.4.1. Proces normailzacji i nawiązanie stosunków dyplomatycznych pomiędzy Polską, a Republiką Korei (1989-1990) Po zainicjowaniu w 1985 r. w ZSRR polityki „jawności i przebudowy” i przez ekipę Michaiła Gorbaczowa państwa bloku socjalistycznego w Europie szybko dokonywały zmian reformatorskich, dążąc do otwarcia. Pogłębiał się proces odprężenia. W latach 1985-1987 amerykański prezydent R. Reagan i radziecki przywódca M. Gorbaczow spotkali się trzykrotnie dyskutując o redukcji potencjałów militarnych. W maju 1987 roku Gorbaczow w Berlinie wyraźnie określił obronny charakter Układu Warszawskiego, odżegnując się od zarzucanych mu zasadnie agresywnych zamiarów. Po napięciu I połowy lat 80-tych, rozpoczęła się kolejna odwilż. Seul wykorzystał tę szansę, apelując do wszystkich państw świta o udział w igrzyskach olimpijskich w 1988r., jako że igrzyska olimpijskie w Moskwie oraz w Los Angeles zostały zbojkotowane przez przeciwległe bloki. Stało się to kanałem do bezpośrednich kontaktów z państwami socjalistycznymi. W czasie zimowych igrzysk olimpijskich w Sarajewie w 1984 r., przewodniczący olimpijskiego komitetu organizacyjnego w Seulu, gen. Roh Teowo (późniejszy prezydent 133 Republiki Korei 1988-1993) spotkał się z członkami IOC (Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego) i przedstawił działania rządu koreańskiego i jego dążenie do budowy przyjaznych stosunków z krajami socjalistycznymi.232 W dniu 5 maja w 1983 roku chiński cywilny samolot pasażerski, który został porwany przez porywaczy, wylądował w Korei. Stało się to powodem przybycia do Seulu pierwszej po wojnie koreańskiej oficjalnej delegacji chińskiej, celem znalezienia rozwiązania tego incydentu. Sposób przyjęcia i rozwiązanie po myśli gości tej sprawy zapoczątkował wzajemne kontakty. W wydanym oświadczeniu rząd ChRL po raz pierwszy nazwał Koreę Południową jej oficjalna nazwą: Republika Korei. Przy okazji poruszono sprawę udziału sportowców ChRL w „Igrzyskach Azjatyckich Seul 1986” i olimpijskich „Seul 1988”.233 W lipcu 1984 roku ChRL po raz pierwszy zapowiedziała udział w igrzyskach olimpijskich „Seul 1988”.Problemem otwartym pozostawała postawa ZSRR i państw wschodnioeuropejskich. Po igrzyskach olimpijskich Los Angeles 1984, rząd południowokoreański wielokrotnie kontaktował się z Moskwą i stolicami krajów Europy Środkowo-Wschodniej. W 1985 roku władze NRD zapowiedziały udział w seulskich igrzyskach. Następnie uczyniły to Węgry i Polska, która nieoficjalnie przekazała do Seulu swoją pozytywną opinię. 234 W 1987 roku delegacja południowokoreańskiego komitetu olimpijskiego nieoficjalnie odwiedziła Warszawę. W tym czasie członek międzynarodowego komitetu olimpijskiego Kim Unyong spotkał się z przewodniczącym Komitetu ds. Młodzieży i Kultury Fizycznej - Aleksandrem Kwaśniewskim. Korea Południowa zaprosiła Polskę do udziału w igrzyskach olimpijskich gwarantując gościnne przyjęcie i dobre warunki. Kim aktywnie namawiał swego rozmówcę do przyjęcia zaproszenia. Władze PRL zdecydowały się na wysłanie delegacji polskiej do Seulu, aby porozmawiać o udziale polskiej ekipy. 235 Na początku 1988 roku, Związek Radziecki także zdecydował się na udział w seulskich igrzyskach, pomimo protestu Pjongjangu.236 Pozostałe państwa socjalistyczne w Europie Środkowo-Wschodniej postąpiły po tym podobnie jak Moskwa. Powołując się na wywiad z koreańskim attache wojskowym w Ambasadzie Republiki Korei w Polsce, Kim Heondzą, można dowiedzieć się, że kontakty między Koreą Południową 232 Miesięcznik Chosun, „Proces nawiązania stosunków z Wschodem – wywiad z byłym prezydentem Roh Tewoo”, lipca 2003. 233 Archiwum państwowe, http://contents.archives.go.kr/next/content/listSubjectDescription.do?id=002866. 234 Ibidem. 235 Tygodnik Niedziela, Ibidem. 236 Ministerstwo Kultury, Sportu i Turystyki Republiki Korei, http://www.mcst.go.kr. 134 a Polską miały miejsce już wcześniej. We wrześniu 1987 r. oficerowie obu państw w randze pułkowników spotkali się potajemnie w Sztokholmie. Tematem był udział Polski w IO w Seulu w 1988 r. Inicjatorem spotkania była strona koreańska. Jej efektem były listy polskich zawodników startujących w igrzyskach oraz deklaracja Polskiego Komitetu Olimpijskiego. Obie strony zdawały sobie sprawę, że nawiązanie stosunków dyplomatycznych jest tylko kwestią czasu. Koreańczycy zaproponowali utworzenie przedstawicielstw ataszatów wojskowych, na co uzyskali zgodę strony polskiej.237 Władze Republiki Korei były przekonane, że sukces igrzysk stworzy nową przestrzeń dla aktywizacji i rozszerzania stosunków z państwami Europy Środkowo-Wschodniej bloku radzieckiego, przezywającym kryzys systemowy. W dniu 7 lipca w 1988 roku nowy rząd prezydenta Roh Teowo przedstawił rozwiniętą koncepcję współpracy z krajami socjalistycznymi określoną „Polityką wobec Północy”. Była ona bardziej konkretna niż poprzednia prezydenta Paka w 1973 roku, która miał charakter ogólny. Nowa przewidywała możliwość nawiązania stosunków dyplomatycznych. Od sierpnia 1988 roku rząd PRL rozpoczął rozmowy z opozycyjną stroną „Solidarności” na temat jej legalizacji. W Korei Południowej także rozpoczęły się próby rozmów ze stronnictwami lewicowymi. W tej atmosferze odbyły się igrzyska olimpijskie w Seulu w 1988r. Aleksander Kwaśniewski jako prezes Polskiego Komitetu Olimpijskiego prowadził reprezentację sportowców Polski (348 osób). Warto przypomnieć, że Polska zdobyła 2 złote medale, 5 srebrnych i 9 brązowych. W czasie przyjęcia na cześć delegacji polskiej omawiano kwestie dalszych kontaktów i współpracy obu państw. A. Kwaśniewski żywo interesował się rozwojem gospodarki Republiki Korei, krytykował radziecki komunizm, przypomniał masakrę w Katyniu. 238 Na pewno igrzyska olimpijskie były ważnym czynnikiem, który pozytywnie kształtował w oczach opinii publicznej stosunki pomiędzy Polską, a Republiką Korei. Warto odnotować fakt, że podczas igrzysk olimpijskich w Seulu jeden z polskich zawodników podnoszenia ciężarów ubiegał się potajemnie o azyl. Rząd Republiki Korei odmówił jego prośbie chcąc uniknąć napięć z władzami polskimi i nie zakłócać pozytywnego rozwoju wzajemnych stosunków.239 237 Biuro attache obrony w Ambasadzie Korei i Polski zostało założone we wrześniu 1991 roku po nawiązaniu stosunków dyplomatycznych obu państw. Wywiad autora z byłym attache obrony w Ambasadzie Republiki Korei Kim Heondzą w Warszawie z dnia 30 sierpnia 2013 roku. 238 Tygodnik Niedziela, Ibidem. 239 Wywiad autora z 1 września 2012 r. z byłym dyrektorem Koreańskiej Agencji Wywiadowczym Kim, który 135 W igrzyskach olimpijskich Seul 1988 brała udział ogromna większość państw komunistycznych oprócz KRL-D, Kuby, Albanii oraz Etiopii, Madagaskaru, Seszeli i Nikaragui.240 Był to sygnał, że zmierzają one do znormalizowania stosunków wzajemnych z Republiką Korei. Prezydent Roh życzenie takie wyraził w czasie Zgromadzenia Ogólnego ONZ w Nowym Jorku, 18 października w 1988 roku. Pierwszym efektem tych wysiłków było nawiązanie stosunków dyplomatycznych z Węgrami 1 lutego 1989 roku. Był to pierwszy tego typu akt w stosunkach Republiki Korei z państwami socjalistycznymi od powstania tego państwa w 1945 r. Rząd Korei zaoferował rządowi węgierskiemu kredyt w wysokości 625 mln dolarów. 241 Drugim była Polska. W Warszawie odbyły się rozmowy Okrągłego Stołu (6.02 – 5.04 1989r r.) pomiędzy rządem PRL, a opozycją solidarnościową. Przygotowano reformę systemu ustrojowego i wyborczego. W maju 1989 roku, Korea Południowa i Polska podpisały pierwszą oficjalną umowę. Była ona porozumieniem międzyministerialnym między Komitetem ds. Młodzieży i Kultury Fizycznej PRL, a Ministerstwem Sportu Republiki Korei w sprawie współpracy w dziedzinie kultury fizycznej i sportu.242 Poprzedziły ją dyskretne kontakty dyplomatyczne prowadzone od grudnia 1988 roku. Schemat 32. Proces zbliżania Republiki Korei wobec Polski w 1988 roku Doktryna rządu Roh (plan nawiązania stosunków z krajami socjalistycznymi ) Igrzyska Olimpijskie Seul 1988 Bezpośrednie Kontakty z rządem PRL (plan nawiązania stosunków z rządem Polski) W dniu 6 grudniu w 1988 roku ambasador RK w Genewie - Lee Sangok spotkał się z ministrem współpracy gospodarczej z zagranicą PRL - Dominikiem Jastrzębskim podczas posiedzenia Rundy Urugwajskiej w Montrealu. Ambasador Lee przedstawił polskiemu prosił o zachowanie anonimowości. 240 Ministerstwo Kultury, Sportu i Turystyki Republiki Korei, op. cit.. 241 Archiwum państwowe, http://contents.archives.go.kr/next/content/listSubjectDescription.do?id=002882. 242 Weszło w życie 4 maja 1989 roku, MSZ, op. cit., s. 156. 136 rozmówcy nową koreańską politykę zagraniczną wobec krajów socjalistycznych prezydenta Roh. Uzgodniono wtedy utworzenie wspólnego punktu kontaktowego w Genewie. W dniu 23 marca 1989 roku radca Ambasady w Genewie Pak Yeonguju przyjechał do Warszawy, aby kontynuować rozmowy normalizacyjne. 12 kwietnia w tym samym roku dyrektor w Ministerstwie Współpracy Gospodarczej z Zagranicą - Andrzej Olechowski odwiedził Seul.243 Kolejny krok to podpisanie w.w. umowy o współpracy sportowej. Pozostawały do rozwiązania kwestie polityczne. O rozmowach Warszawa nie informowała Pjongjangu. W dniu 31 maja 1989 r. podsekretarz stanu MSZ RK - Hong Sunyeong odwiedził Warszawę i potwierdził wolę swego rządu w sprawie nawiązania stosunków dyplomatycznych. Już po wyborach parlamentarnych, w dniu 17 września delegacja Polski przyjechała do Seulu, gdzie podpisano umowę o przygotowaniu nawiązania stosunków. W czasie Zgromadzenia Ogólnego ONZ w dniu 28 września tego samego samym roku, ministrowie spraw zagranicznych obu państw Choi Hojung i prof. Krzysztof Skubiszewski ustalili termin nawiązania stosunków dyplomatycznych obu państw.244 Tabela 23. Kronika najważniejszych wydarzeń w procesie normalizacji pomiędzy Polską a Republiką Korei data wydarzenie Spotkanie między koreańskim ambasadorem w Genewie a polskim ministrem 6 grudnia 1988 współpracy gospodarczej z zagranicą w trakcie posiedzenia Rundy Urugwajskiej w Montrealu 12 kwietnia 1989 Wizyta polskiego dyrektor ministerstwa współpracy gospodarczej z zagranicą w Seulu 31 maja 1989 Wizyta koreańskiego podsekretarza MSZ w Warszawie 17 września 1989 Wizyta polskiego dyrektora MSZ w Seulu 28 września 1989 Spotkanie między ministrami MSZ obu państw w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ 31 października 1989 Wizyta polskiego wiceministra MSZ w Seulu w sprawie nawiązania stosunków Polska i Republika Korei nawiązały stosunki dyplomatyczne na szczeblu ambasad z dniem 1 listopada 1989 roku. Równocześnie podpisano umowę handlową, umowę o 243 Kyeonghyang Shinmun z dnia 1 listopada 1989 roku. Pierwotnie planowano podpisanie porozumienia na październik, ale z powodu zmiany administracji Polski miesiąc został zmieniony. Kyeonghyang Shinmun, Ibidem. 244 137 popieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji i porozumienie przewidujące gwarancje kredytowe i kredyty dla Polski.245 Z okazji nawiązania stosunków, strona polska otrzymała 5-letni kredyt od rządu koreańskiego w wysokości 450 mln dolarów.246 Stosunki z Seulem były dla Warszawy korzystne przede wszystkim ze względów gospodarczych, a z kolei RK wykorzystała skutecznie potencjał swojej gospodarki w polityce zagranicznej. Początkowo strona polska zwróciła się o kredyt w wysokości 1 mld dolarów. Opozycyjna partia koreańska krytykowała w parlamencie „przesadną” wysokość kredytu rządu koreańskiego. Zdjęcie 8. Akt podpisania dokumentu o nawiązaniu stosunków dyplomatycznych pomiędzy obu państwami przez wiceministra MSZ Polski Jana Majewskiego i ministra MSZ Korei Choi Hojung) Źródło: Kyeonghyang Shinmun(Gazeta Kyeonghyang) z dnia 1 listopada 1989 r. W tym samym dniu, KRL-D odwołała swojego ambasadora w Warszawie - Pak Sangama do Pjongjangu.247 Polska informowała ZSRR o procesie rozmów normalizacyjnych z RK, ale nie czekała na zgodę Moskwy. Po nawiązaniu stosunków z Polską, Ministerstwo Spraw Zagranicznych Republiki Korei ogłosiło: „Rząd Korei namalował kropkę poprzez nawiązanie stosunków z Węgrami, a teraz łączymy linię pomiędzy kropkami poprzez nawiązanie stosunków z Polską. Potem linie zapełnią całą stronę”248 Proces ten prowadził do 245 MSZ, Ibidem. Kyeonghyang Shinmun, Ibidem. 247 Kyeonghyang Shinmun, Ibidem. 248 Dongailbo, Ibidem. 246 138 nawiązania najważniejszych dla Seulu stosunków z ZSRR oraz ChRL. Prowadziło to w kontekście relacji na Półwyspie Koreańskim do dalszego osłabienia pozycji KRL-D. Schemat 33. Czynniki kształtujące stosunki między Polską a Republiką Korei w okresie nawiązywania stosunków dyplomatycznych w 1989 roku Zmiana systemu ustrojowego w Europie Wschodniej Osłabienie kontroli i wpływu ZSRR Interesy Korea Płd. Stopniowe procesy demokratyzacji. Nowa doktryna polityki zagranicznej Igrzyska olimpijskie Rozwój gospodarczy + potrzeba rozszerzenia wpływów międzynarodowych stanowiska (Korea Płd.) Polska Zmiana systemu ustrojowego Zwiększenie znaczenia gospodarki Rozwój gospodarki (Polska) Wzrostu kapitalizmu Izolacja KRL-D na arenie międzynarodowej Rząd południowokoreański długo i szczegółowo przygotowywał założenie grupy ekspertów ds. Polski, przewidując kierunki przyszłej współpracy z tym krajem. Już ekipa gen. Paka wybrała stypendystów, studiujących germanistykę lub rusycystykę w Korei i wysłał ich do Berlina lub Moskwy, żeby studiowali tam polonistykę, slawistykę lub rumunistykę. W latach 80tych rząd południowokoreański planował utworzenie Katedry Polonistyki, Rumunistyki, Bohemistyki oraz Serbistyki na uniwersytecie w Seulu. Ostatecznie każda z tych Katedr została utworzona w Hankuk University of Foreign Studies (HUFS) w 1987 roku. 139 Tworzyli oni kadry przyszłych specjalistów ds. Państw Europy Środkowo – Wschodniej. Podczas igrzysk olimpijskich Seul 1988 studenci tych katedr, w tym polonistyki HUFS służyli jako tłumacze i opiekunowie ekip tych państw uczestniczących w IO. 249 Tak więc Korea Południowa przygotowywała się do normalizacji stosunków z Polską już od lat 70tych. Blokowy układ międzynarodowy w warunkach „zimnej wojny” i „aktywności” KRL-D zatrzymywały ten proces. Schemat 34. Proces normalizacji stosunków między Polską, a Republiką Korei w latach 70-tych i 80-tych Odprężenie (ChRL i USA) Unieważnienie koreańskiej doktryny Hallsteina w latach 70tych Odwilż (ZSRR i USA) Kontakty i wymiana w sferze sportu w latach 80tych Proces normalizacji stosunków obu państw w latach 1987 1989 4.4.2 Rozwój wzajemnej współpracy w różnych dziedzinach w latach 1990-2000 Ambasada Republiki Korei w Warszawie rozpoczęła swą działalność 27 listopada 1989 roku, a Ambasada RP w Seulu 1 grudnia. 250 Działania strony koreańskiej zmierzały od współpracy gospodarczej do rozszerzenia współpracy politycznej. 251 W dniu 19 listopada 249 Założyciel katedry polonistyki HUFS prof. Cheong Byungkwon otrzymał Krzyż Oficerski Orderu Zasługi Rzeczpospolitej Polskiej w 2004 roku i jego wychowankowie prowadzą aktywną działalność w różnych dziedzinach dla stosunków między Polską, a Koreą . Wywiad autora z profesorem Cheongiem z dnia 1 wrzerśnia 2013 roku. 250 MSZ, op. cit., s. 152. 251 W czasie zakładania Ambasady Republiki Korei w Polsce rząd koreański przekazał w formie daru stronie polskiej 1 mln dolarów i 10 samochodów marki Hyundai. Wtedy nie było szczególnych ingerencji ze strony Korei Północnej. Wywiad autora z pierwszym ambasadorem Republiki Korei w Polsce - Kim Kyungchul, 10 lipca 2012 roku. 140 1989 roku przewodniczący Komisji Spraw Zagranicznych Kim Hyunuk odwiedził Warszawę i prowadził rozmowy z polskimi politykami, a w lutym 1990 roku w Warszawie przebywał wiceminister finansów Korei Południowej - Baek Wonku. W kwietniu wiceminister spraw zagranicznych RP Jerzy Makarczyk złożył wizytę w Seulu i rozmawiał na temat dalszych inwestycji koreańskich firm w Polsce.252 W dniu 16 września 1990 roku prezydent Roh wysłał jako swojego specjalnego wysłannika Kim Unyong, wiceprzewodniczącego Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego. Został on przyjęty przez prezydenta gen. W. Jaruzelskiego, który wyraził podziękowanie za gościnne przyjęcie polskiej reprezentacji w czasie IO w Seulu wraz z ministrem A. Kwaśniewskim. Rozmawiano o dalszej współpracy obu państw. Wysłannik prezydenta Roha przedstawił polskim rozmówcom południowokoreański pogląd na kwestię zjednoczenia Półwyspu Koreańskiego i politykę rządu wobec KRL-D.253 Rozmowy na ten temat były kontynuowane w czasie pobytu w Warszawie przewodniczącego parlamentu Republiki Korei, Pak Junkyu w tym samym roku.254 Po inauguracji prezydentury Lecha Wałęsy i zmianie rządu, Jan Krzysztof Bielecki jako pierwszy premier rządu III RP złożył wizytę w Republice Korei 20 czerwca 1991 roku. Oba państwa podpisały konwencję w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu, jako ważny czynnik zwiększenia napływu inwestycji. 255 Jej efektem był masowy napływ inwestycji koreańskich firm w Polsce. W dziedzinie wojskowej ważnym krokiem w rozwoju kontaktów było utworzenie we wrześniu 1990 r. ataszatów obrony w ambasadach obu państw. Współpraca w tej dziedzinie z Republiką Korei miała charakter delikatny ze względu na relacje Polski z KRL-D oraz ostre naciski dyplomatyczne w tej sprawie ze strony Pjongjangu. KRL-D traktowała coroczne manewry amerykańsko – południowokoreańskie prowadzone od 1976 r. jako przygotowywanie agresji na Północ. Celem przeciwdziałania tym zarzutom MON Republiki Korei po raz pierwszy skierował zaproszenia dla przedstawicieli sił zbrojnych Polski i Czechosłowacji jako obserwatorów doraźnych ćwiczeń „Team Spirit” w marcu 1991 roku. Stało się to przyczyną kolejnych protestów KRL-D i wpłynęło na dalsze ochłodzenie 252 MSZ, op. cit., s. 153. Tygodnik Niedziela, Ibidem. 254 MSZ, op. cit., s. 154. 255 Weszła w życie 21 lutego 1992 roku, Ibidem. 253 141 stosunków pomiędzy Warszawą, a Pjongjangiem.256 Zdjęcie 9. Polska delegacja wojskowa w ćwiczeniu wojskowym „Team Spirit” w Korei Południowej w 1991 roku 14 października 1991 r. w czasie wizyty polskiego ministra spraw zagranicznych Krzysztofa Skubiszewskiego w Seulu przedstawiciele obu państw podpisali umowę o komunikacji lotniczej. Niestety do chwili obecnej nie udało się jej zrealizować. Nawiązanie stosunków dyplomatycznych przyspieszyło załatwianie administracyjno – prawnych spraw mających ułatwić współpracę gospodarczą. Czynnikiem intensyfikacji współpracy międzyparlamentarnej było powołanie grup międzyparlamentarnych. W październiku 1991 roku w Sejmie RP powstała polsko-południowokoreańską grupa parlamentarna, a jej przewodniczącym został A. Kwaśniewski. W lipcu 1992 roku także w koreańskim parlamencie założona została koreańsko-polska grupa parlamentarna.257 Wraz ze zwiększaniem się liczby wizyt obywateli koreańskich w Polsce, konieczne było zawarcie rozmaitych porozumień i umów. Przy okazji wizyty koreańskiego ministra spraw 256 Wywiad autora z byłym attache obrony w Ambasadzie Republiki Korei Kim Heondzą w Warszawie z dnia 30 sierpnia 2013 roku. 257 MSZ Republiki Korei, Przegląd Polski, Master, Seul 2009, s. 63. 142 zagranicznych Han Seungju w czerwcu 1993 roku, oba kraje podpisały umowę kulturalną. W tym samym roku Warszawa i Seul podpisały umowy o współpracy naukowo-technicznej258 i zawarte w formie wymiany not porozumienie o zniesieniu obowiązku wizowego. 259 Spowodowało to skokowy wzrost liczby koreańskich turystów w Polsce, biura podróży w obu krajach rozpoczęły organizowanie wycieczek. W dniu 9 grudnia w 1994 roku prezydent Lech Wałęsa po raz pierwszy złożył oficjalną wizytę w RK na zaproszenie prezydenta Kim Yeongsama. Przedmiotem ich rozmów był rozwój współpracy w różnych dziedzinach.260 Pierwszy szczyt obu państw był świadectwem tego, że ich stosunki można było uznać za dojrzałe. Strona koreańska przedstawiła swój program polityki wobec Północy, koncepcje zjednoczeniowe Półwyspu oraz stanowisko wobec programu atomowego KRL-D. Konsekwencją zbliżenia pomiędzy Warszawą, a Seulem była decyzja władz w Pjongjangu na początku 1992 r. żądająca wycofania przedstawicieli Polski z grupy inspekcyjnej KNPN w Panmundżonie. W dziedzinie handlowej i gospodarczej, koreański koncern Daewoo Electronic założył swą polską filię w Pruszkowie 20 sierpnia 1993 roku.261 W jej zakładach zaczęto produkować produkty AGD. Także inne znane koncerny koreańskie zaczęły inwestować aktywnie w Polsce. W marcu 1991 roku założone zostało Stowarzyszenie Koreańskich Firm w Polsce w celu wspomagania swych wysiłków inwestowania w Polsce.262 W dziedzinie edukacji, nauki i kultury za symboliczną można było uznać zmianę koreańskiej nazwy Zakładu Koreanistyki na Uniwersytecie Warszawskim. Od 1983 roku używano jej koreańskiej nazwy jako „Czoseon”, która pochodzi z północnokoreańskiej odmiany języka koreańskiego, ale od 1990 roku została zmieniona na „Hankus”, która jest używana w Republice Korei”. 263 Corocznie władze resortów oświaty i nauki zaczęły przyjmować polskich stypendystów na studia i badania na koreańskich uniwersytetach i ośrodkach badawczych. We wrześniu 1992 roku otworzono pierwszy koreański kościół w Warszawie, 264 a w sierpniu 1995 także szkołę koreańską. Był to efekt zwiększania się 258 Delegacja polska z przewodniczącym Komitetu Badań Naukowych prof. Witoldem Karczewskim przebywała z wizytą w Republice Korei. 259 Weszło w życie 24 grudnia 1993 roku, MSZ, Ibidem. 260 MSZ, op. cit., s. 154. 261 Daewoo Electronic Polska, http://www.d-e.pl/o-firmie/historia-firmy. 262 MSZ Republiki Korei, op. cit., s. 64. 263 Ibidem., s. 62. 264 W marcu 2010 roku kościół koreański został zbudowany przez Koreańczyków na Ursynowie, w Warszawie 143 społeczności koreańskiej w Polsce. Powołano do życia Stowarzyszenie Koreańczyków w RP zajmujące się integracją koreańskich imigrantów.265 Najważniejszym wydarzeniem w stosunkach gospodarczych między Polską, a Republiką Korei w I połowie lat 90-tych było utworzenie Daewoo-FSO w Polsce. W lipcu 1995 roku firma ta kupiła największą państwową fabrykę samochodową Polski – FSO. Daewoo stało się symbolem dynamizmu i rozwoju Korei Południowej. Wraz ze zwiększaniem liczby inwestycji koreańskich firm, zwiększały się też obroty handlowe. Tabela 24 Obroty handlowe Polski z Republiką Korei w I połowie 90-tych lat (w tys. dol.) Rok 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 Import 56126 113121 290117 119555 240537 275888 411266 Eksport 17969 91359 152692 80990 44563 100601 130620 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Korea International Trade Association. Schemat 35 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Korea International Trade Association www.missioninpoland.com. 265 Stowarzyszenie Koreańczyków w Polsce (SKP), www.koreanpl.org. 144 Niezwykle ożywione były kontakty wzajemne w II połowie lat 90-tych. W dniu 13 maja 1996 roku premier Lee Susung złożył wizytę w Warszawie i odwiedził zakłady Daewoo-FSO. W dniu 29 sierpnia w tym samym roku przewodniczący koreańskiego parlamentu Lee Handong spotkał się też w Warszawie z marszałkiem Sejmu Józefem Zychem 266 Czołowi politycy Republiki Korei odwiedzili Polskę w tym samym roku, było to świadectwem, że Seul uważa ją za głównego partnera w tej części Europy. 14 lipca 1998 roku premier Kim Jongpil267 odwiedził Warszawę, a w roku następnym premier Jerzy Buzek i minister spraw zagranicznych Bronisław Geremek przebywali w Seulu. Wraz z rosnącą ilością powiązań gospodarczo – społecznych, rosnącej wymianie osobowej oraz liczebności diaspory koreańskiej w RP stało się niezmiernie potrzebne podpisanie porozumień ułatwiających ten proces. Wynikiem tego były umowy w sprawie wzajemnego uznawania międzynarodowych i wymiany krajowych praw jazdy 268 , o współpracy i wzajemnej pomocy w sprawach celnych269 oraz współpracy między Krajową Izbą Gospodarczą, a stowarzyszeniem AFTAK (Koreańskie Stowarzyszenie Importerów i Agentów Firm Zagranicznych). Bardzo cennym uzupełnieniem wzajemnego zbliżenia było podjęcie współpracy samorządowej przez obie stolice. Podpisały one porozumienie o współpracy i wymianie w dziedzinie systemu administracyjnego w maju 1996 roku. A w roku następnym między województwami (Gyeongsangnam-do – Gdańsk) podpisano umowę o współpracy gospodarczej.270 Druga połowa lat 90-tych to okres głębokiego kryzysu finansowego w Korei Południowej. Doprowadził on do bankructwa liczne firmy. Rząd koreański zaciągnął kredyt z IMF i firmy koreańskie zostały poddane bolesnej restrukturyzacji. Koncern Daewoo, który był drugim największym koncernem kraju ogłosił bankructwo. Był on największym koreańskim inwestorem w Polsce. Dla przykładu, w 1999 roku Daewoo-FSO sprzedała 180 tysięcy samochodów w Polsce co stanowiło 28% udziału w polskim rynku. 271 Jego bankructwo spowodowało poważne zaburzenia w gospodarce Polski i podważyło zaufanie Polaków do Korei i koreańskich partnerów oraz negatywnie wpłynęło na stosunki wzajemne 266 MSZ, Ibidem. Były premier w kadencji prezydenta Paka Jeonghee w latach 1971-1975. 268 Weszła w życie 25 stycznia 1999 roku, MSZ, op. cit., s. 157. 269 Weszła w życie 31 marca 2000 roku, MSZ, Ibidem. 270 MSZ Republiki Korei, op. cit., s. 61. 271 Autotimes, http://autotimes.hankyung.com/apps/news.sub_view?popup=0&nid=81&nkey=741. 267 145 na początku lat 2000-nych. Tabela 25 Obroty handlowe Polski z Republiką Korei w latach 90-tych (w tys. dol.) Rok 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Import 56126 113121 290117 119555 240537 275888 411266 781960 1226195 1002484 1022388 528449 Eksport 17969 91359 152692 80990 44563 100601 130620 160136 91235 29583 55423 56434 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Korea International Trade Association Schemat 36. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Korea International Trade Association 4.4.3. Charakterystyka wzajemnych stosunków i zakres współpracy na początku XXI wieku W wyniku kryzysu finansowego, na początku XXI wieku zmniejszył się napływ inwestycji koreańskich do Polski. Początek pierwszej dekady nowego stulecia wiązał się z wysiłkami dyplomacji Warszawy związanymi z wejściem do Unii Europejskiej, a także wzmocnieniem więzi z USA przez udział polskiego kontyngentu wojskowego w operacjach w Iraku i Afganistanie. Republika Korei koncentrowała się na odbudowie i rekonstrukcji gospodarki dynamicznie rozwijając stosunki z Chinami. Ponowną szansą międzynarodowej 146 promocji były piłkarskie Mistrzostwa Świata FIFA 2002. Organizowana wspólnie przez Koreę Południową i Japonię impreza zakończyła się sukcesem. Na mistrzostwach świata przebywał w Korei, jako nieoficjalny gość, prezydent Aleksander Kwaśniewski; kibicował on polskiej drużynie narodowej, która spotkała się w eliminacjach grupowych z zespołem Korei Południowej w Busan 4 czerwca 2002 roku.272 Najistotniejszym problemem w sferze gospodarki poruszanym w rozmowach była przyszłość firmy Daewoo-FSO i perspektywy utworzenia na jej miejsce nowej spółki. 273 Mimo ówczesnego kryzysu gospodarczego i niepomyślnego wyniku rozmów w sprawie Daewoo274, stosunki polityczne pozostawały poprawne. W następnym roku sekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta Republiki Korei Ban Kimoon 275 przebywał z wizytą w Polsce. Przedstawił on założenia polityki zagranicznej nowego rządu prezydenta Roh Muhyeona i poprosił o jej poparcie ze strony rządu polskiego. W 2004 roku Polska przystąpiła do Unii Europejskiej. Oznacza to, że swoją politykę zagraniczną będzie realizować w rozszerzonych ramach unijnych na arenie międzynarodowej, koreański partner w stosunkach z Warszawą musiał uwzględnić ten nowy czynnik. Od 2004 roku rząd koreański planował znaczne zwiększenie inwestycji w Polsce zaraz po jej przystąpieniu do UE. 276 18 maja 2004 roku polski wiceminister spraw zagranicznych Bogusław Zaleski odwiedził Seul277, a następnie 21 sierpnia tego samego roku w stolicy RK złożył wizytę minister spraw zagranicznych Włodzimierz Cimoszewicz.278 Polscy politycy przedstawili koreańskim rozmówcom proces przystąpienia do UE i plan przyszłych działań jako jej nowy członek. Polska potrzebowała napływu inwestycji zagranicznych. Członkostwo w UE stwarzało nowe możliwości, a Korea Południowa inwestowanie za granicą traktowała 272 Jungangilbo z dnia 4 czerwca 2002 roku, http://article.joins.com/news/article/article.asp?total_id=1169017&ctg=14. 273 Tomasz Łukaszuk, „Stosunki dwustronne Polski: Region Azji i Pacyfiku”, [w.] Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2003, Warszawa 2003, s. 333-334. 274 Rok 2001 był kolejnym okresem spadku obrotów handlowych w wyniku zmniejszenia importu zaopatrzeniowego dla fabryk Daewoo w Polsce i małego zainteresowania rynkiem koreańskim ze strony firm polskich. Jerzy Więcław, „Stosunki dwustronne Polski: Region Azji i Pacyfiku”, [w.] Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2002, Warszawa 2002, s. 320. 275 Sekretarz generalny ONZ (2007-2017). 276 MSZ Republiki Korei, op. cit., s. 56. 277 MSZ, op. cit., s. 155. 278 W. Cimoszewicz przebywał w strefie zdemilitaryzowanej na linii demarkacyjnej między Republiką Korei a KRL-D, gdzie Polska od 50 lat jest członkiem KNPN ze strony Korei Południowej. Odwiedził także siedzibę firmy LG Electronics, nowego największego inwestora koreańskiego w Polsce. MSZ, Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2005, Warszawa 2005, s. 348. 147 jako instrument ożywienia gospodarczego. W grudniu 2004 roku po raz pierwszy w historii prezydent Korei Południowej Roh Muhyeon przebywał z oficjalną wizytą w Polsce. Rozmawiał z prezydentem, marszałkami Sejmu i Senatu, premierem, ministrami oraz elitą biznesową największych przedsiębiorstw obu państw. Prezydent A. Kwaśniewski apelował o zwiększenie inwestycji koreańskich w Polsce, a prezydent Roh przedstawił zamierzenia inwestycyjne Korei w Polsce. 279 W czasie wizyty podpisano umowy o współpracy w dziedzinie turystyki280, o współpracy gospodarczej281 oraz w dziedzinie wymiany młodzieży i sportu między Ministerstwem Edukacji Narodowej i Sportu RP a Ministerstwem Kultury i Turystyki Republiki Korei282. 279 Yonhapnews z dnia 4 grudnia 2004 roku, http://www.voakorea.com/content/a-35-a-2004-12-04-24-191137444/1286153.html. 280 Weszła w życie 17 marca 2005 roku, MSZ, Ibidem. 281 Weszła w życie 18 kwietnia 2005, Ibidem. 282 Weszło w życie 3 grudnia 2004 roku, Ibidem. 148 Tabela 26. Skumulowana wartość inwestycji zagranicznych w Polsce według kraju rejestracji inwestora (stan na 31 grudnia 2004 r.) Lp. Kraj rejestracji inwestorów Kapitał zainwestowany (w mln dol.) 1 Francja 16 026,1 2 Niderlandy 11 154,2 3 USA 10 163,7 4 Niemcy 10 149,5 5 Międzynarodowe 4 648,7 6 Wielka Brytania 4 337,2 7 Włochy 4 089,3 8 Szwecja 3 715,2 9 Belgia 2 902,6 10 Dania 2 096,2 11 Szwajcaria 1 617,5 12 Austria 1 223,7 13 Republika Korei 1 167,9 14 Cypr 1 110,5 15 Irlandia 1 026,2 Źródło: Krzysztof Marczewski, „Stosunki gospodarcze Polski z zagranicą”, [w.] Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2005, Warszawa 2005, s. 194. Efektem tych porozumień był ponowny wzrost inwestycji koreańskich poczynając od 2005 roku. Pierwsza była firma LG Electronics, która wybudowała swoją fabrykę w Mławie i montowała odbiorniki telewizyjne, zatrudniając ok. 3000 polskich pracowników. W 2006 roku firma LG Display rozpoczęła działalność po wybudowaniu fabryki na 275-hektarowej działce pod Wrocławiem. W 2006 roku LG Group zainwestowała 220 mln dolarów w Polsce.283 Wraz z inwestycjami LG, jej dostawcy również przenieśli się z innych krajów do Polski. W dalszym okresie obroty handlowe między Polską a Koreą Południową zaczęły rosnąć w szybszym tempie. Tabela 27 283 MSZ Republiki Korei, Ibidem. 149 Obroty handlowe Polski z Republiką Korei w I połowie 2000-tych lat (w tys. dol.)284 Rok 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Import 1022388 528449 336568 349019 382254 807233 1174964 2613334 Eksport 55423 56434 45571 47111 73548 88789 116234 270874 Schemat 37 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Korea International Trade Association W połowie czerwca 2007 roku marszałek Sejmu RP Ludwik Dorn złożył wizytę w Seulu, a na początku października przebywał w Polsce koreański minister spraw zagranicznych i handlu Song Minsoon.285 Warto odnotować, że to on był ambasadorem Republiki Korei w RP w latach 2001 - 2003. 284 285 KITA, Ibidem. MSZ, Ibidem. 150 Tabela 28. Obroty towarowe Polski z głównymi partnerami spoza Unii Europejskiej w latach 2006-2007286 2007 Kraj obroty ekport 2006 import saldo obroty w mln euro Polska 219 913 101 142 118 771 Rosja 15 208 4707 10 501 Chiny 9237 721 Ukraina 5275 USA eksport dynamika Import saldo eksport w mln euro -17 188 710 87 926 100 784 -5794 13 500 3761 9739 8516 -7795 6776 607 4034 1241 2793 4217 4038 1518 2520 -1002 Norwegia 3131 1828 1303 KoreaPłd. 3012 210 Turcja 2668 Japonia Import w% -12 115,03 117,85 -5978 125,15 107,82 6169 -5562 118,78 138,05 3165 1052 2113 127,46 117,97 3905 1682 2223 -541 90,25 113,36 525 3030 1695 1335 360 107,85 97,60 2802 -2592 2497 178 2319 -2141 117,98 120,83 1101 1567 -466 2308 1046 1262 -216 105,26 124,17 2492 216 2276 -2060 1817 152 1665 -1513 142,11 136,70 Szwajcaria 1882 716 1166 -450 1664 653 1011 -358 109,65 115,33 Białoruś 1652 821 831 -10 1643 780 863 -83 105,26 96,29 Tajwan 968 86 882 -796 1129 87 1042 -955 98,85 84,64 Brazylia 696 198 498 -300 618 140 478 -338 141,43 104,18 Kanada 656 378 278 100 578 345 233 112 109,57 119,31 Kazachstan 647 346 301 45 520 276 244 32 125,35 123,36 Indie 631 118 513 -395 540 160 380 -220 73,75 135,00 629 858 Źródło: Artur Gradziuk, „Stosunki gospodarcze Polski z zagranicą”, [w.] Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2008, PISM, Warszawa 2008, s. 290. W roku 2008 doszło do kolejnych ważnych kontaktów dyplomatycznych pomiędzy obydwoma krajami. W październiku minister spraw zagranicznych RP Radosław Sikorski odwiedził Seul i w tym samym miesiącu na Szczycie ASEM 7 w Pekinie, prezydent Lee Myungbak rozmawiał z premierem Donaldem Tuskiem. Rząd Republiki Korei zgłosił ofertę udziału w projekcie budowy elektrowni jądrowej w Polsce i eksportu koreańskich samolotów szkolno-bojowych typu T-50 do Polski. Zapowiedział równocześnie dalsze inwestycje w 286 Artur Gradziuk, „Stosunki gospodarcze Polski z zagranicą”, [w.] Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2008, PISM, Warszawa 2008, s. 290. 151 Polsce.287 Na początku grudnia 2008 roku prezydent RP - Lech Kaczyński złożył oficjalną wizytę państwową w Seulu.288 Tematem rozmów była dynamizacji współpracy inwestycyjnej i szerzej gospodarczo-handlowej oraz rozszerzenie jej zakresu i skali. W 2008 roku zostało otwarte w Warszawie centrum badań i rozwoju firmy Samsung Electronics. Warto odnotować, że zostało ono przeniesione z Frankfurtu. 289 Samsung planował, że to właśnie Polska stanie się centrum jego europejskiej ekspansji. W 2009 roku Samsung Electronics kupił fabryki polskiej firmy Amica we Wronkach. Na tym polu trwała rywalizacja pomiędzy Samsungiem, a LG. W czerwcu 2009 roku w Seulu odbyła się kolejna sesja polsko-koreańskich konsultacji gospodarczo-politycznych. W lipcu tego roku prezydent Lee Myungbak ponownie przebywał w Warszawie. Tematem rozmów były kwestie intensyfikacji współpracy gospodarczej, w których ze strony polskiej uczestniczyli m.in. wicepremier i minister gospodarki Waldemar Pawlak i wiceminister gospodarki Adam Szejnfeld. Jesienią oba kraje obchodziły 20-tą rocznicę nawiązania stosunków dyplomatycznych. Z tej okazji 16 listopada przyjechał do Polski osobisty wysłannik prezydenta Lee - Chang Yoonseok, którego przyjął prezydent Lech Kaczyński.290 Kolejne spotkanie na szczycie miał miejsce 4 lata później. W dniach od 22 do 23 października 2013 r. w Korei Południowej przebywał prezydent RP Bronisław Komorowski. Podczas spotkania z panią prezydent Korei Południowej Pak Geunhye podpisano porozumienie o współpracy obronnej. Ponadto obydwoje przywódcy podnieśli rangę stosunków między krajami do "strategicznego partnerstwa".291 W trakcie wizyty prezydent B. Komorowski przebywał w Panmundżonie w strefie zdemilitaryzowanej dzielącej dwa państwa koreańskie. Przypomniał, że Polska nadal bierze aktywny udział w działaniach Komisji Nadzorczej Państw Neutralnych. Wyraził jednocześnie nadzieję, że przyszłość Północy leży w działaniach na rzecz integracji ze światem, a nie izolacji. 292 Prezydent Komorowski pozytywnie ocenił przyszłość stosunków obu państw, nie tylko w kwestiach 287 Asian Economy z dnia 24 października 2008 roku. MSZ, Ibidem. 289 Centrum badań i rozwoju Samsung Polska, http://rd.samsung.pl/about/about_us.html. 290 MSZ, op. cit., s. 155. 291 Centrum Studiów Polska-Azja. http://www.polska-azja.pl/2013/10/23/polska-podpisala-pakt-o-wspolpracyobronnej-z-korea-poludniowa/ 292 wp.pl. http://konflikty.wp.pl/kat,107154,title,Korea-Poludniowa-Bronislaw-Komorowski-zlozyl-wizyte-wstrefie-zdemilitaryzowanej,wid,16098501,wiadomosc.html?ticaid=11237a 288 152 gospodarczych, ale także kulturowych oraz naukowych. 293 Podobne przekonanie wyraził polski ambasador w Seulu - Krzysztof Ignacy Majka podkreślając, że Polska jest bardzo szybko rozwijającym się krajem w Europie i Korea może wiele zyskać przez bliską współpracę z nią.294 Tabela 29. Obroty handlu zagranicznego (import) w 2009 r. z najważniejszymi partnerami Styczeń-grudzień 2009 Kraj w mln zł w mln dol. w mln euro 1. Niemcy 103 672,5 33 418,5 2. Chiny 42 970,9 3. Rosja 2008 Styczeń-grudzień 2008 = 100 2009 styczeń-grudzień Zł dol. euro 24 053,2 90,8 68,8 73,4 23,0 22,4 13 914,4 9983,3 107,2 82,8 87,1 8,1 9,3 39 519,7 12 834,4 9205,8 81,8 62,5 66,3 9,7 8,5 4. Włochy 31 687,4 10 165,7 7336,8 98,0 74,3 79,2 6,5 6,8 5. Francja 21 348,0 6892,8 4956,0 90,9 69,3 73,7 4,7 4,6 6. Holandia 16 815,0 5434,9 3904,2 98,4 75,1 79,7 3,4 3,6 7. Czechy 16 726,8 5399,6 3882,3 94,7 71,7 76,5 3,6 3,6 8.KoreaPłd. 13 958,5 4481,2 3228,7 112,8 86,9 91,4 2,5 3,0 9.W.Brytania 13 686,8 4417,6 3177,5 97,1 74,0 78,6 2,8 3,0 10. Belgia 10 756,8 3467,0 2495,5 91,2 69,0 73,6 2,4 2,3 struktura w % Zródło: Artur Gradziuk, „Stosunki gospodarcze Polski z zagranicą”, [w.] Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2010, PISM, Warszawa 2010, s. 304. W pierwszych latach XXI w. nastąpiła dalsza intensyfikacja kontaktów w sferze nauki, kultury i oświaty. W październiku 2003 na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu utworzono Zakład Koreanistyki. Uniwersytet Muzyczny im. Fryderyka Chopina, największa i najstarsza uczelnia muzyczna w Polsce, od 2002 regularnie przyjmował na studia koreańskich studentów, a od 2000 r. corocznie strona polska przeznaczała jedno stypendium dla koreańskich muzyków. 295 We wrześniu 2007 otwarto we Wrocławiu drugą koreańską szkołę podstawową i średnią.296 Od 2008 roku Kancelaria Sejmu RP zaprasza koreańskich stażystów celem zapoznania ich z polskim systemem parlamentarnym. W styczniu 2010 roku 293 Wywiad autora podczas spotkania z prezydentem B. Komorowskim w czasie wizyty w Wydziale Polonistyki Hankuk University of Foreign Studies z dnia 23 października 2013 roku. 294 Wywiad autora z polskim ambasadorem w Reupblice Korei K. Majka w Seulu z dnia 30 września 2013 roku. 295 Ta praca doktorska została napisana dzięki poparciu finansowemu rządu polskiego. 296 MSZ Republiki Korei, op. cit., s. 65. 153 utworzono Centrum Kultury Koreańskiej 297 zajmujące się promocją wiedzy o Korei w społeczeństwie polskim. Schemat 38. Czynniki kształtujące stosunki handlowe między Polską a Republiką Korei w 2004 roku Korea Płd. Polska Rekonstrukcja gospodarki i przezwyciężenie kryzysu Polityka promowania inwestycji za granicą Przystąpienie do UE Polityka przyciągnięcia inwestycji Od początku XXI wieku stosunki między Polską, a Koreą Południową koncentrowały się głównie na dziedzinie ekonomicznej. Szybkie przezwyciężenie skutków kryzysu gospodarczego w Republice Korei i przystąpienie Polski do Unii Europejskiej ułatwiały rozwój i wzmacnianie stosunków obu państw. Korea Południowa została największym inwestorem azjatyckim w Polsce, a Polska stała się największym rynkiem w Europie Środkowo-Wschodniej dla Korei Południowej. Tabela 30. Bezpośrednie inwestycje Republiki Korei w Polsce (w mln dol.) Rok Liczba nowych spółek Inwestycja 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Razem 2 3 16 18 18 12 1 8 5 132 16,9 36,4 78,1 93,4 28,9 28,6 42,1 1296 226,9 123,7 Źródło: MSZ Republiki Korei, Przegląd Polski, Master, Seul 2012, s. 57 Z dniem 1 lipca 2011 roku weszła w życie umowa o wolnym handlu (FTA) między Unią Europejską, a Republiką Korei. Negocjacje o jej zawarciu prowadzono w 8 rundach i 297 ul. Kruczkowskiego 8 w Warszawie. 154 rozpoczęły się w kwietniu 2007 roku. Jest to pierwsza umowa handlowa między UE a państwem azjatyckim. Jej zakres oraz tempo przewidzianej w niej liberalizacji celnej są bezprecedensowe. W ciągu 5 lat od wejścia w życie umowy Korea Południowa i UE wyeliminowały 98,7 % ceł w ujęciu wartości wymiany handlowej. Do końca okresów przejściowych zniesione zostaną cła przywozowe na wszystkie produkty przemysłowe i na większość produktów rolnych, z kilkoma wyjątkami, m. in. ryż. 298 Nowością jest tutaj wzrost zainteresowania polskich przedsiębiorców inwestycjami w Korei Południowej, chociaż należy podkreślić, że są to dopiero pierwsze kroki. Schemat 39. Harmonogram zmniejszania i znoszenia ceł według umowy o wolnym handlu między Polską a Republiką Korei299 Źródło: Europejska Umowa o wolnym handlu pomiędzy UE, a Koreą w praktyce, Tipik Communication Agency, Unia Europejska 2011, s. 4 298 Gazeta bankowa z dnia 12 lipca 2011 roku, http://gb.pl/gospodarka/informacje/polskie-firmy-mogaprowadzic-wolny-handel-z-korea.html 299 Komisja Europejska, Umowa o wolnym handlu między UE a Koreą w praktyce, Tipik Communication Agency, Unia Europejska 2011, s. 4. 155 Dzięki intensyfikacji współpracy gospodarczej stosunki między Polską a Koreą Południową rozszerzały się na inne dziedziny. Przepływ kapitału, wymiana zasobów ludzkich oraz kultury między dwoma państwami były tego świadectwem i przykładem. Kwestie gospodarcze pozostawały najważniejszym czynnikiem w epoce globalizacji gdy interesy między Warszawą, a Seulem były wzajemnie kompatybilne. Tabela 31 Obroty handlowe Polski z Republiką Korei w latach 2000-tych (w setkach mln dol.) Rok 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Import 5,2 3,3 3,4 3,8 8,0 11,7 26,1 35,0 41,1 41,4 43,8 41,0 36,8 39,2 Eksport 0,5 0,4 0,4 0,7 0,8 1,1 2,7 3,0 3,0 2,3 2,7 3,7 5,4 6,7 Schemat 40 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Korea Trade Association 156 Tabela 32. Polski handel zagraniczny - 20 krajów z saldem ujemnym (styczeń - grudzień 2013) Styczeń - grudzień 2013 Lp. Kod Nazwa kraju Eksport Import Saldo W mln EUR Ogółem 154 994,0 156 978,0 -1 984,0 1 CN Chiny 1 594,5 14 623,3 -13 028,8 2 RU Rosja 8 146,8 19 047,3 -10 900,5 3 KR Republiki Korei 545,9 3 154,6 -2 608,7 4 IT Włochy 6 691,3 8 356,4 -1 665,1 5 JP Japonia 508,2 2 152,6 -1 644,4 6 TW Tajwan 118,5 908,6 -790,1 7 VN Wietnam 110,8 859,9 -749,1 8 IN Indie 370,0 1 103,3 -733,4 9 TH Tajlandia 137,1 790,0 -652,9 10 US USA 3 643,4 4 172,3 -528,9 11 IE Irlandia 505,3 1 013,0 -507,7 12 ID Indonezja 106,3 538,8 -432,5 13 BE Belgia 3 424,2 3 621,4 -197,2 14 FI Finlandia 1 192,6 1 286,1 -93,5 15 AT Austria 2 729,1 2 788,7 -59,7 16 SG Singapur 554,1 712,2 -158,1 17 BR Brazylia 436,8 695,5 -258,7 18 AR Argentyna 108,1 520,6 -412,5 19 SI Słowenia 482,3 536,6 -54,4 20 LU Luksemburg 174,7 307,7 -132,9 Źródło: Syntetyczna Informacja o eksporcie i imporcie Polski za 2013 rok, Departament Strategii i Analiz Ministerstwa Gospodarki RP. 4.4.4. Ocena stanu wzajemnych relacji i perspektywy rozwoju stosunków w przyszłości Kierunek procesu przemian społeczno – ekonomicznych w bloku wschodnim w drugiej 157 połowie lat 80-tych związanych z „erą Gorbaczowa” w ZSRR oraz procesami odprężenia wzmacniające dążenia niepodległościowe w tych państwach i wreszcie rozpad obozu socjalistycznego w 1989 r. doprowadziły do nawiązania stosunków dyplomatycznych Polski i Republiki Korei w 1989 roku. Służyły tej decyzji stosunki handlowe pomiędzy PRL, a RK zapoczątkowane w latach 70-tych, pozytywny klimat związany z uczestniczeniem Polski w IO w Seulu oraz zimnowojenna i konfrontacyjna postawa KRL-D. Normalizacja doprowadziła do gwałtownego rozwoju współpracy także w innych dziedzinach. Upadek ZSRR i proces globalizacji zintensyfikowały ten trend. Tabela 33. Dynamika kontaktów politycznych między Polską a Republiką Korei w latach 1991 - 1993300 Rok Prezydent w Polsce Premier w Korei w Polsce Minister spraw zagranicznych w Korei Lech Wałęsa 1994 1996 Lee Susung 1998 Kim Jongpil Bronisław Geremek Jerzy Buzek 1999 Lee Jungbin 2000 Aleksander 2002 Kwaśniewski Włodzimierz Roh Muhyeon Cimoszewicz Song Minsoon 2007 Radosław Lech Kaczyński 2008 2013 Skubiszewski Han Seungjoo 1993 2009 Sikorski LeeMyungbak Bronisław Komorowski Źródło: MSZ Republiki Korei, Przegląd Polski, Master, Seul 2012, s. 57 300 w Korei Krzysztof Jan K. Bielecki 1991 2004 w Polsce MSZ Republiki Korei, op. cit., s. 53. 158 Jak wspomniałem między dwoma państwami szczególne miejsce zajmuje współpraca gospodarcza. Inwestycje południowokoreańskie w Polsce osiągnęły do 2012 r. 1,29 mld dolarów (zaangażowane w nie były 132 firmy z tego kraju, w tym główne koncerny), a Polska w Korei Południowej zainwestowała odpowiednio 318 tysięcy dolarów. Do 2012 roku w Polsce zamieszkało ok. 1 156 Koreańczyków (w Warszawie: 504, Wrocławiu: 448, Krakowie: 39, w innych miejscowościach: 167).301 Tabela 34. Lista głównych firm południowokoreańskich w Polsce (2013 r.)302 Nazwa firmy Rodzaj Mando samochody Nifco samochody Shinchang samochody Posco Produkt Liczbazatrudnionych Rok inwestycji - 2011 160 2011 elementy silnika 350 2008 stal artykuły stalowe 60 2006 LG Display elektronika panele LCD 1900 2005 LG Electronics Wrocław elektronika AGD 2030 2005 Humex elektronika telewizory cyfrowe 270 2004 SK Eurocam chemia materiały PET 80 2002 Samsung Electronics Polska elektronika AGD 890 2002 Zenith-Monami artykulybiurowe artykuly biurowe 50 2001 LG Electronics Mława elektronika AGD 1700 1999 Hanglas szkło szkło samochodowe 800 1997 Unhwa samochód pasy bezpieczeństwa 120 1997 akcesoria, części zamienne i elementy samochodowe akcesoria, części zamienne i elementy samochodowe Źródło: Sekcja handlowa Ambasady Republiki Korei w:Rzeczpospolitej Polskiej. Polska głównie importuje z Korei Południowej telewizory i części zamienne (71,3%), części zamienne samochodowe (9,2%), telefony komórkowe lub smartfony (5,6%), samochody (4,6%) oraz części zamienne do telefonów komórkowych (1%) itd. Z kolei sama 301 302 Żródło: Ambasada Republiki Korei w Polsce w Rzeczpospolitej Polskiej. Źródło: Sekcja handlowa Ambasady Republiki Korei w:Rzeczpospolitej Polskiej. 159 eksportuje do Korei akcesoria i części zamienne samochodowe, mięso i ceramikę. Tabela 35. Główne grupy towarowe w polskim eksporcie do Republiki Korei w pierwszych 9 miesiącach 2013 roku Wartość Kod celny HS polskiego Nazwa produktu eksportu do Korei (w tys. USD) Udział w polskim eksporcie do Korei (%) 8408 Silniki wysokoprężne 97 007 25,5 0203 Mięso wieprzowe świeże, chłodzone lub mrożone 39 253 10,3 16 847 4,3 15 762 4,1 11 571 3,0 6909 8708 Wyroby ceramiczne do celów laboratoryjnych, chemicznych lub innych technicznych Części i akcesoria do pojazdów mechanicznych Dyski, taśmy, półprzewodnikowe, urządzenia pamięci trwałej 8523 „karty inteligentne” i inne nośniki do rejestrowania dźwięku lub innych danych 8479 Maszyny i urządzenia mechaniczne 10 745 2,8 7326 Pozostałe artykuły z żeliwa lub stali 10 338 2,7 9 265 2,4 8421 Wirówki, włączjąc suszarki do filtrowania lub oczyszczania, urządzenia i aparatura do cieszy lub gazów 8409 Części nadające się do stosowania silników spalinowych 7 181 1,9 9013 Urządzenia ciekłokrystaliczne 6 986 1,8 Razem 224 955 59,2 Źródło: Wydział Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Seulu. Strona polska oczekuje, że w wyniku podpisania Umowy o wolnym handlu RK-UE nastąpi zwiększenie polskiego eksportu do Korei Południowej i zmniejszenie jej chronicznego deficytu. Korea Południowa zwiększy obroty handlowe z UE, a Polska może wykorzystać tą szansę, promując zalety swego rynku. 160 Schemat 41. Obroty handlu zagranicznego Polski z Republiką Korei (w mld USD)303 Źródło: Wydział Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Seulu. Rynek polski jest bardzo atrakcyjny dla gospodarki Korei Południowej. Eksperci rządu Korei oceniają ujmując je w kilku punktach, że Polska ma kilka zalet. Znajduje się w centrum Europy i można wygodnie z niej eksportować produkty do sąsiednich krajów. Posiada znaczne, korzystnie położone obszary do wykorzystania. Dysponuje dobrze przygotowaną siłą roboczą, która jest gotowa pracować za niższe wynagrodzenie w porównaniu z innymi państwami Europy. 304 Korea Południowa jest bardzo dobrym inwestorem dla Polski. Ma wielkie firmy, np. Samsung , LG, Hyundai i Kia itp., które inwestując w Polsce tworzą nowe miejsca pracy i zwiększają potencjał i zdolności produkcyjne polskiej gospodarki nowoczesnymi technologiami i patentami. Podziela tę opinię polski wicepremier Janusz Piechociński, który uważa, że Polska jest bardzo dobrym miejscem dla inwestycji zagranicznych, a Korea Południowa jest ważnym partnerem rozwoju ekonomicznego Polski.305 Podobną opinię wyraża również południowokoreański ambasador w Warszawie - Baek Yeongseon dodając, że stosunki obu państw intensyfikują się w szeregu ważnych dziedzin, np. kulturowej, wojskowej oraz naukowej.306 303 Ibidem. Zob. Raport Sekcji handlowej Ambasady Republiki Korei w:Rzeczpospolitej Polskiej 2013. 305 Wywiad autora z wicepremierem J. Piechocińskim podczas spotkania między prezesem koreańskiej firmy Nexen Oponw, a przedstawicielami Ministerstwa Gospodarki RP w Warszawie z dnia 18 grudnia 2013 roku. 306 Wywiad autora z koreańskim ambasadorem w Polsce Baek Yeongseon w Warszawie z dnia 23 stycznia 304 161 Tabela 36. Obroty handlowe krajów Grupy Wyszechradzkiej z Republiką Korei w pierwszych 9 miesiącach 2012 roku (w mln USD) Polska Czechy Węgry Słowacja Import z Korei 2 810 1 364 886 3 396 Eksport do Korei 480 441 345 117 Źródło: Wydział Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Seulu. Stosunki handlowe głównie spełniały rolę lokomotywy lub lodołamacza w relacjach między Polską, a Republiką Korei. Nawiązanie stosunków odbyło się też dzięki współpracy gospodarczej, ona też spełniała wiodącą rolę także po normalizacji stosunków. Inwestycje koreańskich firm w latach 90-tych i drugiej połowie pierwszej dekady XXI wieku były potwierdzeniem umacniającej się przyjaźni obu państw. Wraz z osłabieniem „zmiennych politycznych” (m.in. stosunki z KRL-D) i zwiększeniu znaczenia czynników gospodarczych (m.in. umowa o wolnym handlu między UE a Republiką Korei), stosunki obu państw zacieśniają się. Rząd Korei Południowej i firmy koreańskie deklarują chęć zainwestowania na rynku polskim w większej ilości dziedzin, np. w rozbudowie infrastruktury, budowie elektrowni jądrowej, autostrad, rurociągów itd.. Dyrektor sekcji handlowej Ambasady Republiki Korei w Warszawie Pak Bongseok pozytywnie ocenia perspektywy rozwoju stosunków gospodarczych Polski z Koreą Południową. Mówił, że wzrost obrotów handlowych doprowadził do wzrostu zrozumienia między dwoma narodami.307 2014 roku. 307 Wywiad autora z dyrektorem sekcji handlowej Ambasady Republiki Korei w Warszawie z dnia 6 września 2013 roku. 162 Schemat 42. Czynniki gospodarcze i ewolucja stosunków między Polską a Republiką Korei po zakończeniu zimnej wojny 1990-tych 1997 roku Początek inwestycji (Daewoo-FSO) Kryzys gospodarcze w Azji (upadek Daewoo) Negatywne konsekwencje dla polskiej gospodarki 2000-tych Odrodzenie gospodarki Korei Przystąpienie Polski do UE Druga fala inwestycji w Polsce (LG, Samsung) 2010-tych Umowa o wolnym handlu rozszerzenie zakresu inwestycji Pomimo niewątpliwych sukcesów potrzebne będą dalsze wysiłki na rzecz rozszerzenia współpracy w najbardziej perspektywicznych sferach i dziedzinach dla obu stron, aby móc dalej rozwijać intensywne i trwałe stosunki między dwoma państwami i narodami. Kluczowym elementem pozostaje wzajemne zaufanie obu partnerów, a ono buduje się na uwzględnieniu interesów obu stron i rzetelnym i terminowym dotrzymywaniu podjętych zobowiązań. Ważną sferą pozostaje wzajemne poznanie kultury i sztuki partnera. Obecnie obserwuję wśród młodzieży w Polsce duże zainteresowanie koreańską muzyką pop, a także filmem, serialami telewizyjnymi, sztuką. Coraz więcej osób uczy się języka koreańskiego. Wymiana kulturalna i naukowa spełnia bardzo ważną rolę w pozytywnym postrzeganiu obu państw. Z własnego doświadczenia wiem jak ważną rolę spełnia regularnie zapraszanie koreańskich stażystów do Polski i nacisk strony polskiej na współpracę z młodzieżą.308 Polska rozszerza zakres promocji swojego kraju, jego polityki wewnętrznej i zagranicznej pod hasłem: to serve Poland – to build Europe – to understand the world (służyć Polsce – budować Europę – zrozumieć świat). Podobnie czyni rząd południowokoreański pod hasłem „dyplomacja zaufania”. Koncepcję polską - „zrozumienie” można połączyć z koreańską koncepcją - „zaufanie”. Konsekwencja obu stolic w stosowaniu tych treści we współpracy Warszawy i Seulu zadecyduje o ich wzajemnych stosunkach w XXI wieku. 308 Wywiad autora z przewodniczącym polsko-koreańskiej grupy parlamnetarnej, poseł Adamem Szejnfeldem w Sejmie z dnia 13 czerwca 2013 roku. 163 Tabela 37. Najwięksi eksporterzy i importerzy towarów na świecie w 2013 roku Lp. Eksporterzy Wartość Udział mld USD Roczna zmiana Lp. Importerzy w% Wartość Udział mld USD Roczna zmiana w% 1 Chiny 2.210 11,8 8 1 USA 2.331 12,4 0 2 USA 1.579 8,4 2 2 Chiny 1.950 10,3 7 3 Niemcy 1.453 7,7 3 3 Niemcy 1.187 6,3 2 4 Japonia 715 3,8 -10 4 Japonia 833 4,4 -6 5 Niderlandy 664 3,5 1 5 Francja 681 3,6 1 6 Francja 580 3,1 2 6 Wielka Brytania 654 3,5 -5 560 3,0 2 7 Hong Kong 622 3,3 12 Niderlandy 590 3,1 0 516 2,7 -1 Republika 7 Korei 8 Wielka Brytania 541 2,9 15 8 9 Hong Kong 536 2,9 9 9 Republika Korei 10 Rosja 523 2,8 -1 10 Włochy 477 2,5 -2 11 Włochy 518 2,8 3 11 Kanada 474 2,5 0 12 Belgia 469 2,5 5 12 Indie 466 2,5 -5 13 Kanada 458 2,4 1 13 Belgia 450 2,4 3 14 Singapur 410 2,2 0 14 Meksyk 391 2,1 3 15 Meksyk 380 2,0 3 15 Singapur 373 2,0 -2 21 Australia 253 1,3 -1 21 Brazylia 250 1,3 7 22 Brazylia 242 1,3 0 22 ZEA 245 1,3 7 23 Szwajcaria 229 1,2 1 23 Autralia 242 1,3 -7 24 Tajlandia 229 1,2 0 24 Malezja 206 1,1 5 25 Malezja 228 1,2 0 25 Polska 204 1,1 2 26 Polsa 202 1,1 9 26 Szwajcaria 200 1,1 1 Łącznie 15.339 81,7 Łącznie 15.492 82.1 Świat 18.784 100,0 Świat 18.874 100,0 2 Źródło: DSA MG na podstawie danych WTO z kwietnia 2014. 164 1 Zakończenie Od końca XIX wieku Polacy kontaktowali się z Koreańczykami w Europie i w Azji. Losy obu krajów były skomplikowane i bolesne. Dzieliła je ogromna przestrzeń geograficzna i odmienność kulturowo-cywilizacyjna oraz sytuacje w jakich się znajdowały, które uniemożliwiały im nawiązanie bliższych kontaktów (zniewolenie Korei i rozbiory Polski). Po uzyskaniu niepodległości przez oba kraje po II wojnie światowej stosunki wzajemne pomiędzy obydwoma państwami były zdeterminowane przez zimnowojenny klimat i konfrontacyjne relacje podzielonego na dwa przeciwstawne bloki polityczno-militarne świata. W tej sytuacji Polska mogła uznać tylko Koreańską Republikę Ludowo-Demokratyczną, czyniąc tym samym ze związanej z USA Republiki Korei swego politycznego przeciwnika. Znalazło to dobitny i bolesny wyraz w czasie krwawej wojny koreańskiej (1950-1953). Po tej wojnie Polska na trwale związała się dyplomatycznie z Półwyspem Koreańskim uczestnicząc począwszy od 1953 r. w Komisji Nadzorczej Państw Neutralnych na wniosek KRL-D, zaaprobowany przez obie strony konfliktu. Wyrazem przyjaznego charakteru postawy Polski była pomoc humanitarna i opieka nad północnokoreańskimi sierotami w latach 1953-1959. W latach 50-tych Polska i KRL-D współpracowały w ramach bloku socjalistycznego. Po XX zjeździe KPZR (luty 1956) stosunki KRL-D z ZSRR ochłodziły się. Później, w latach 60-tych, były w określonym stopniu funkcją narastającego konfliktu pomiędzy Moskwą a Pekinem. Ostra faza relacji KRL-D z ChRL dotyczyła okresu 1965-1968, co osłabiło wpływy chińskie. Po 1969 roku następował powrót do równowagi. Ta sytuacja balansowania pomiędzy ZSRR, a ChRL wzmocniła wysiłki Kim Ilsonga do umocnienia swej samodzielnej dyplomacji i kroków na rzecz rozwoju stosunków z państwami niezaangażowanymi. W procesie odprężenia, szczególnie lat 80-tych, kurs Pjongjangu był odwrotny od Seulu. Jego izolację pogłębił efekt kryzysu realizacji idei Juche (Dżucze) w praktyce i gospodarce (autarkia), rozbudowa potencjału militarnego w polityce wewnętrznej oraz konfrontacyjnego kursu w polityce zagranicznej. Podobnie jak przez cały okres „zimnej wojny”, chociaż przy rosnącej niechęci ideologicznej Pjongjang kontynuował współpracę z Warszawą, która uważała, że nie należy rezygnować z reformatorskich wysiłków na rzecz zmian na Północy. Oba kraje, z różnym skutkiem wzmacniały swój głos na arenie międzynarodowej, rozwijając swą obecność w państwach trzeciego świata. W warunkach 165 ostrej fazy „zimnej wojny” Seul nie mógł liczyć na oficjalne stosunki z państwami obozu socjalistycznego, w tym z Polską, i koncentrował całą uwagę na rozwoju swej gospodarki i handlu. Wykorzystując proces odprężenia nawiązał nieoficjalne kontakty, zręcznie wykorzystując do tego Igrzyska Olimpijskie w Seulu. Dyskretne kontakty Polski z RK wywoływały bardzo ostre protesty i próby nacisku KRL-D. Załamanie się „zimnej wojny” i procesy fundamentalnych przemian końca lat 80-tych w Europie Środkowo-Wschodniej spowodowały przyspieszenie normalizacji stosunków między Polską, a Republiką Korei. Stosunki dyplomatyczne nawiązano w 1989 roku. Wywołało to otwarty kryzys w relacjach pomiędzy Pjongjangiem a Warszawą. Pomimo że strona polska opowiadała się za utrzymaniem poprawnych stosunków, KRL-D wycofała ambasadora z Warszawy, a w 1995 roku zażądała wycofania przedstawicieli Polski z placówki KNPN w Panmundżonie. Procesy globalizacji uczyniły aspekt gospodarczy najważniejszym czynnikiem areny międzynarodowej. Polityka masowych inwestycji RK w Polsce wpłynęła na intensyfikację i wielostronne rozszerzenie stosunków obu państw w innych dziedzinach. Służyło temu rozszerzenie współpracy Korei Południowej z UE i uzyskanie przez RP statusu jej członka, a także rosnąca obecność i aktywność krajów Unii Europejskiej na przełomie XX i XXI w. wobec Północnej Korei, co z punktu widzenia polityki interkoreańskiej Seulu było oceniane jako ważne wsparcie. W czasie „zimnej wojny” motywacje ideologiczne były ważnym czynnikiem konsolidacyjnym w ramach bloku politycznego. Stosunki Polski z państwami Półwyspu Koreańskiego w tym okresie były określane przez uczestnictwo w obozie radzieckim w konfrontacji dwóch przeciwstawnych bloków polityczno-militarnych. Po agonii radzieckiego układu satelickiego w Europie Środkowo - Wschodniej (1989) i rozpadzie ZSRR (1991) suwerennie określone cele polityki zagranicznej i interesy narodowe państw byłego obozu stały się czynnikiem określającym ich postępowanie a arenie międzynarodowej. W wypadku Polski były to rozwój stosunków z RK i dążenie na skalę ograniczonych przez KRL-D możliwości do utrzymania poprawnych stosunków z tym państwem. W przyszłości polityka Warszawy wobec Półwyspu Koreańskiego musi uwzględniać różne scenariusze jego przyszłości, w tym także możliwość jego zjednoczenia, która z punktu widzenia naturalnego dążenia narodu koreańskiego jest dla Polaków, biorąc pod uwagę ich historię i dążenia, wyjątkowo zrozumiała i bliska. Co do rozwoju sytuacji w KRL-D – 166 polityka wobec tego kraju powinna nadal opierać się na ocenie przestrzegania fundamentalnych założeń Karty NZ oraz norm i zasad prawa międzynarodowego. Czynnikami, które mogą zwiększyć wpływ Polski na wydarzenia na Półwyspie i relacje po reunifikacji są i będą dobre relacje z jej bezpośrednimi sąsiadami: Chinami, Japonią, Rosją, a także USA oraz polska aktywność w ramach UE, której wpływy w tym rejonie będą rosły. Szansą Polski będzie dodatkowo jej unikalne doświadczenie praktyczne i wiedza wynikająca z niemal siedemdziesięcioletniego uczestnictwa w losach tego Półwyspu oraz własne doświadczenie transformacji systemowo – ustrojowej w wypadku przemian na Północy. Korea Południowa powinna nadal rozszerzyć zakres i pogłębić charakter współpracy z Polską, biorąc pod uwagę jej potencjalne możliwości rozwoju gospodarczego oraz rosnące znaczenie polityczne w ramach UE i na arenie międzynarodowej. Polskę i Koreę, obok podobnych doświadczeń historycznych, łączą określone podobieństwa geograficzne i geostrategiczne. Są położone jako swoisty klin pomiędzy mocarstwami. Schemat 43. Uwarunkowanie działań dyplomatycznych Polski i Korei Południowej (schemat klinu) Klin w polityce zagranicznej P: Polityka zagraniczna a: Polska i Półwysep Koreański Q: Czynniki zewnętrzne (bezpośrednie i pośrednie) W tych warunkach polityka zagraniczna, a zwłaszcza dyplomacja wielostronna, spełnia wyjątkowo ważną rolę dla zachowania suwerenności i bezpieczeństwa. Jeśli chodzi o przyszłość KRL-D to klucz do zmian leży w uwarunkowaniach wewnętrznych tego państwa i to one będą określały dalsze postępowanie na arenie międzynarodowej i jej politykę, w tym wobec Polski. Polska i Korea dysponują szeroką bazą dla efektywnej, bliskiej współpracy. Mamy wiele wzajemnych doświadczeń i wiedzy do wykorzystania. Musimy także o wiele głębiej i 167 wszechstronniej posiąść wiedzę o historii, kulturze, korzeniach kulturowo – cywilizacyjnych, obyczajach i psychologii naszych narodów. To niezwykle ważny czynnik budowy trwałego fundamentu naszych relacji, obok wyznawanych uniwersalnych wartości przy zachowaniu odmienności kulturowo – cywilizacyjnych i oczywiście zbieżności wzajemnych interesów. 168 Aneksy I. Mapy 1. Azja Wschodnia Źródło: http://www.lib.utexas.edu/maps/asia.html 169 2. Półwysep Koreański Źródło: http://www.lib.utexas.edu/maps/asia.html 170 3. Unia Europejska Źródło: http://overnight-printers.eu/printing-services/low-cost-printing/ 171 4. Administracyjna mapa Polski Źródłó: http://szczephalny.pl/ 172 II. Podstawowe wskażniki społeczno-gospodarcze Republiki Korei, KRL-D i Polski 2012 Kraj Republika Korei KRL-D Polska Język urzędowy koreański koreański polski Stolica Seul Pjongjang Warszawa Ustrój polityczny demokratyczny autorytarny Typ państwa republika prezydencka republika socjalistyczna republika unitarna Przewodniczący Komisji prezydent Obrony Narodowej Bronisław Kim Dzong Un Komorowski premier premier premier Jung Hongwon Pak Pongju Donald Tusk 99 720 km² 120 540 km² 312 679 km² 51 064 841 24,72 mln 38 544 513 512 osób/km² 205 osób/ km² 123 osób/ km² (gęśtość zaludnienia) (gęśtość zaludnienia) (gęśtość zaludnienia) 1155,9 mld USD 12,4 mld USD 513,9 mld USD 23 113 USD 506 USD 13 334 USD (na osobę) (na osobę) (na osobę) 1613,9 mld USD 40,64 mld USD 813,9 mld USD 32 272 USD 1700 USD 21 118 USD (na osobę) (na osobę) (na osobę) won won południowokoreański północnokoreański (KRW) (KPW) Głowa państwa Szef rządu Powierzchnia prezydent Park Geunhye demokracja parlamentarna Liczba ludności (2013) PKB (2012) PKB (PPP) (2012) Jednostka monetarna złoty (PLN) Źródło: The World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/ 173 III. Handel zagraniczny i współpraca inwestycyjna Tabela 1. Najwięksi partnerzy handlowi Republiki Korei w 2012 roku Eksport w mln Udział Import w mln Udział Republiki Korei USD w% Republiki Korei USD w% Łącznie 547 869,8 100,0 Łącznie 519 584,5 100,0 354 872,3 64,8 343 422,4 66,1 10 największych rynków eksportowych 10 największych rynków importowych 1 Chiny 134 322,6 24,5 1 Chiny 80 784,6 15,5 2 USA 58 524,6 10,7 2 Japonia 64 363,1 12,4 3 Japonia 38 796,1 7,1 3 USA 43 341,0 8,3 4 Hong Kong 32 606,2 6,0 4 39 707,1 7,6 5 Singapur 22 887,9 4,2 5 Katar 25 504,7 4,9 6 Wietnam 15 946,0 2,9 6 Australia 22 987,9 4,4 7 Tajwan 14 814,9 2,7 7 Kuwejt 18 297,1 3,5 8 Indonezja 13 955,0 2,5 8 Niemcy 17 645,4 3,4 9 Indie 11 922,0 2,2 9 Indonezja 15 676,3 3,0 10 Rosja 11 097,1 2,0 10 Z.E.A 15 115,3 2,9 535,0 0,1 Arabia Saudyjska 30 Polska 3 677,3 0,7 59 Polska Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Korea International Trade Association 174 Tabela 2. Najwięksi partnerzy handlowi KRL-D w 2012 roku Eksport KRL-D Kraj Łącznie Import KRL-D Łączny obrót Udział w mln Bilans w mln Bilans w mln Bilans USD w% USD w% USD w% 2 880 3,3 3 959 12,2 6 811 8,3 100,0 w% 1 Chiny 2 484 0,8 3 527 11,5 6 012 6,8 88,3 2 Hong Kong 58,7 627,9 52,9 342,5 111,7 457,4 1,6 3 Rosja 11,0 -15,1 64,9 -35,0 75,9 -32,7 1,1 4 India 0,1 -77,9 75,7 51,1 75,8 49,4 1,1 5 Tajlandia 21,9 74,5 40,0 68,4 62,0 70,5 0,9 6 Tajwan 41,9 69,8 10,5 -25,0 52,4 35,1 0,8 7 Singapur 0,7 -4,3 48,0 22,2 48,7 21,7 0,7 8 Indonezja 39,6 24,3 1,0 -84,1 40,6 6,1 0,6 9 Niemcy 9,1 -78,3 26,7 64,2 35,8 -38,6 0,5 10 Brazylia 18,9 -4,8 3,4 -75,9 22,4 -34,4 0,3 -81,0 0,3 - 0,0 60 Polska 0,04 -31,7 0,26 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Korea International Trade Association 175 Tabela 3. Najwięksi partnerzy handlowi Polski w 2012 roku I – XII 2012 Wyszczególnie w mln zł 2011 2012 w mln w mln I – XII 2011 = 100 USD EUR zł USD EUR struktura w % I - XII EKSPORT 1 Niemcy 150045,5 45884,7 35650,3 102,9 92,3 100,0 26,1 25,1 2 W. Brytania 40183,7 12291,4 9552,4 111,6 100,2 108,5 6,4 6,7 3 Czechy 37475,0 11473,2 8910,2 107,6 96,5 104,4 6,2 6,3 4 Francja 34861,5 10660,1 8274,6 101,9 91,5 98,8 6,1 5,8 5 Rosja 32290,3 9898,3 7684,6 128,6 116,0 125,2 4,5 5,4 6 Włochy 29066,5 8894,9 6901,8 97,7 87,6 94,6 5,3 4,9 7 Niderlandy 26677,7 8151,8 6340,7 109,3 98,1 106,2 4,4 4,5 8 Ukraina 17212,7 5279,6 4102,4 124,2 112,6 121,5 2,5 2,9 9 Szwecja 15810,8 4835,3 3757,5 99,2 88,9 96,3 2,9 2,6 10 Słowacja 15287,5 4681,5 3637,2 111,3 100,2 108,4 2,5 2,6 IMPORT 1 Niemcy 134933,3 41276,7 32057,5 97,0 87,0 94,2 22,3 21,1 2 Rosja 91033,2 27960,3 21625,4 121,0 109,5 117,7 12,1 14,3 3 Chiny 57234,8 17513,4 13603,9 105,6 95,3 102,7 8,7 9,0 4 Włochy 32781,7 10029,4 7785,8 97,5 87,4 94,5 5,4 5,1 5 Francja 25303,3 7737,0 6010,2 97,3 87,2 94,3 4,2 4,0 6 Niderlandy 24542,8 7510,0 5833,4 104,9 94,2 102,0 3,8 3,8 7 Czechy 23326,8 7139,9 5542,5 100,4 90,2 97,5 3,7 3,7 8 USA 16435,8 5040,9 3910,4 116,2 105,2 113,2 2,3 2,6 9 W. Brytania 15509,1 4742,9 3683,3 94,9 85,1 91,9 2,6 2,4 10 R. Korei 14619,4 4479,5 3475,7 106,3 96,4 103,6 2,2 2,3 Źródło:http://forsal.pl/artykuly/689531,handel_zagraniczny_oto_najwieksi_partnerzy_polsk i_w_imporcie_i_eksporcie.html 176 Tabela 4. Obroty handlowe Republiki Korei z Polską w latach 2003-2012 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Korea International Trade Association Wykres 1. Obroty handlowe Republiki Korei z Polską (w mln USD) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Korea International Trade Association 177 Wykres 2. Dynamika obrotów handlowych Republiki Korei z Polsą (w %) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Korea International Trade Association Diagram 1. Struktura towarowa południowokoreańskiego handlu do Polski w 2012 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Korea International Trade Association 178 Tabela 5. Najważniejsze produkty w południowokoreańskim eksporcie do Polski w 2012 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Korea International Trade Association Tabela 6. Najważniejsze produkty w południowokoreańskim imsporcie do Polski w 2012 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Korea International Trade Association 179 Tabela 7. Wykaz największych inwestorów Republiki Korei w Polsce Źródło: Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A., KOTRA Warszawa Tablea 8. Inwestorzy polscy na rynku Republiki Korei Nazwa firmy w Polsce Nazwa firmy w Republice Korei SELENA S.A. (Wrocław) Hamil-Selena Co. Ltd. TOWIMOR S.A. (Toruń) Towimor Korea Corp. Źródło: Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A., KOTRA Warszawa 180 IV. Wykaz wymiany wizyt państwowych 1. Pomiędzy KRL-D i Polską Rok w Polsce 1952 Minister handlu Cheon Siu 1953 Minister handlu Lee Jujeon 1955 Wicepremier Pak Iwan 1956 Premier Kim Ilsung w KRL-D 1957 1959 1966 Premier J. Cyrankiewicz Członek Biura Politycznego KC PZPR Wicepremier Jeon Inseon A. Zawadzki Minister spraw zagranicznych Pak Songcheol Wicepremier F. Waniołka 1968 1969 Minister spraw zagranicznych Kwon Hijeon Wicemarszałek Sejmu PRL Z. Kliszko 1970 1972 Wicepremier Pak Songcheol 1973 1974 Wicepremier F. Kaim Minister spraw zagranicznych Heo Dam 1975 1976 Wicepremier F. Szlachcic Minister handlu Kye Ungte Minister spraw zagranicznych E. Wojtaszek 1977 Minster obrony narodowej W. Jaruzelski 1978 Minister przemysłu Lee Jinchan 1980 Minister handlu Cheon Jungeun 1984 Prezydent Kim Ilsung 1985 Minister spraw zagranicznych Kim Yeongnam 181 Wicepremier F. Kaim w Polsce w KRL-D Przewodniczący Rady Państwa PRL 1986 W. Jaruzelski Minister spraw zagranicznych M. 1987 1988 Orzechowski Minister spraw zagranicznych Kim Yeongnam Wicepremier J. Patorski Posekretarz stanu w MSZ 2000 R. Sikorski Wiceminister spraw zagranicznych B. 2004 Zaleski Źródło: Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP 182 2. Pomiędzy Republiki Korei i Polski Rok Przedstawiciel w Polsce w Republice Korei Przewodniczący Komisji 1989 Spraw Zagranicznych Parlamentu Kim Hyunuk 1990 J. Majewski Specjalny wysłanik prezydenta Wiceminister spraw zagranicznych Kim Unyong J. Majewski 1991 1993 Wiceminister spraw zagranicznych Premier K. Bielecki Minister spraw zagranicznych Han Sungjoo Prezydent L. Wałęsa 1994 1996 Premier Lee Susung 1998 Premier Kim Jongpil Premier J. Buzek 1999 Minister spraw zagraicznych B. Geremek Prezydent A. Kwaśniewski 2002 2003 2004 2007 Sekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta Ban Kimoon Minister spraw zagranicznych Prezydent Rho Moohyn W. Cimoszewicz Minster spraw zagranicznych Marszałek Sejmu Ludwik Dorn Song Minsoon Prezydent L. Kaczyński 2008 Minister spraw zagranicznych R. Sikorski 2009 Prezydent Lee Myungbak Wicepremier W. Pawlak 2013 Prezydent B. Komorowski Źródło: Ministerstwo Spraw Zagranicznych Republiki Korei i RP 183 V. Chronologia najważniejszych wydarzeń w stosunkach Polski z obu państwami koreańskimi 1. Polska - KRL-D 8.10.1948 Rząd Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej poinformował rząd RP o jej utworzeniu i zaproponował nawiązanie stosunków dyplomatycznych między obu krajami. 16.10.1948 W odpowiedzi rząd RP uznał KRL-D i wyraził zgodę na nawiązanie z nią stosunków dyplomatycznych. 7.06.1950 Oba rządy zawarły porozumienie o wymianie przedstawicieli dyplomatycznych w randze ambasadorów. 17.05-3.06.1952 W Polsce przebywała koreańska delegacja rządowa, której przewodniczył minister handlu Cheon Siu. 8.06.1953 Na mocy porozumienia w sprawie repatriacji jeńców wojennych w Korei Polska weszła w skład Komisji Repatriacyjnej Państw Neutralnych. 11.06.1953 Rząd PRL wyraził zgodę na delegowanie swoich przedstawicieli do międzynarodowych organów przewidzianych w projekcie umowy rozejmowej. 27.07.1953 W Panmundżonie został podpisany układ rozejmowy między KRL-D i dowództwem oddziałów ochotników chińskich z jednej strony a Republiką Koreańską i dowództwem amerykańskiej armii interwencyjnej z drugiej. Na mocy układu Polska została członkiem Komisji Nadzorczej Państw Neutralnych. 28.07.1953 Prezydium Rządu PRL podjęło uchwałę w sprawie udzielenia KRL-D pomocy w odbudowie gospodarki narodowej. 10-13.11.1953 W Polsce przebywała rządowa delegacja KRL-D, której przewodniczył minister handlu Lee Jujeon. 21-22.07.1955 W obchodach Święta Odrodzenia Polski uczestniczyła delegacja partyjno-rządowa KRL-D, której przewodniczył wicepremier Pak Iwan. 184 12-15.01.1956 W Polsce przebywała rządowa delegacja KRL-D z przewodniczącym Prezydium Najwyższego Zgromadzenia Ludowego Kim Tubongiem. 2-6.07.1956 W Polsce przebywała rządowa delegacja KRL-D z przewodniczącym Gabinetu Ministrów i przewodniczącym KC Partii Pracy Korei (PPK), marszałkiem Kim Ilsungiem. Na zakończenie wizyty opublikowano wspólny komunikat. 14-17.04.1957 Polska delegacja rządowa z premierem Józefem Cyrankiewiczem na czele przebywała z wizytą w KRL-D. Podpisano m.in. wspólne oświadczenie polsko-koreańskie. 31.12.1958 W Warszawie zakończyły się obrody I sesji Polsko-Koreańskiej Komisji Współpracy Naukowo-Technicznej. Rozpatrzono i przyjęto statut komisji. Komisja działała do 1971 r. 25-30.04.1959 W Polsce przebywał z wizytą przewodniczący Prezydium Najwyższego Zgromadzenia Ludowego KRL-D Choi Jeongeun wraz z towarzyszącą mu delegacją. 4-7.09.1959 W Polsce przebywała delegacja KRL-D, której przewodniczył wiceminister oświaty Jeon Inseon. 15-19.10.1959 Polska delegacja partyjno-rządowa przebywała z wizytą w KRL-D z przewodniczącym Rady Państwa, członkiem Biura Politycznego KC PZPR Aleksandrem Zawadzkim. Na zakończenie wizyty został opublikowany wspólny komunikat polsko-koreański. 20-29.06.1961 W Polsce przebywała z wizytą delegacja KRL-D z przewodniczącym Komisji Planowania Cheon Juntekiem. 13.08.1962 W odpowiedzi na orędzie XI Sesji Najwyższego Zgromadzenia Ludowego KRL-D, skierowane 21.04.1962 r. do parlamentów wszystkich wystosował krajów, do marszałek Sejmu przewodniczącego PRL Czesław Najwyższego Wycech Zgromadzenia Ludowego Choi Wonteka pismo wyrażające poparcie Prezydium Sejmu dla postulatu KRL-D wycofania wojsk amerykańskich z Korei Południowej. 8-11.11.1966 W Polsce przebywał z wizytą zagranicznych KRL-D Pak Songcheol. 185 wicepremier, minister spraw 28.06-3.07.1967 W Polsce przebywała delegacja Najwyższego Zgromadzenia Ludowego KRL-D z wiceprzewodniczącym Prezydium Parlamentu Li Jeonho. 3-11.09.1968 Polska delegacja rządowa, której przewodniczył wicepremier Franciszek Waniołka przebywała z wizytą w KRL-D. Delegacja uczestniczyła w uroczystościach XX-lecia KRL-D. 29.08-2.09.1969 W Posce przebywał z wizytą wiceminister spraw zagranicznych KRL-D Kwon Hijeon. 22.09-2.10.1969 W Polsce przebywał z wizytą minister obrony narodowej KRL-D gen. Armii Choi Hyeon. 31.10-1.11.1969 W Polsce przebywała rządowa delegacja KRL-D, której przewodniczył minister transportu Oh Songryeol. 24-30.05.1970 Delegacja Sejmu PRL z wicemarszałkiem Zenonem Kliszką na czele przebywała z wizytą w KRL-D. 21-25.02.1972 W Polsce przebywała rządowa delegacja KRL-D, której przewodniczył członek KC PPK, wicepremier Pak Songcheol. Na zakończenie wizyty ogłoszono wspólny komunikat zawierający m.in. poparcie strony polskiej dla inicjatyw rządu KRL-D i PPK przeprowadzenia konstruktywnych rozmów między Północą a Południem. 29.06-3.07.1972 W Polsce przebywała z wizytą wiceminister spraw zagranicznych KRL-D Lee Manseok. 10-16.07.1972 W Polsce przebywała z wizytą delegacja Najwyższego Zgromadzenia Ludowego KRL-D z wiceprzewodniczącym Prezydium Parlamentu Kang Riangukiem na czele. 13-25.09.1972 W Polsce przebywał z wizytą minister transportu lądowego i morskiego KRL-D Lee Tekhyeon. 4-9.10.1972 W Polsce przebywała rządowa delegacja KRL-D, której przewodniczył wicepremier Cheon Juntek. Odbyło się I posiedzenie PolskoKoreańskiej Komisji Konsultatywnej ds. Współpracy Gospodarczej i Naukowo-Technicznej. Obradom Franciszek Kaim i Cheon Juntek. 186 przewodniczyli wicepremierzy: 3-8.10.1973 W Pjongjangu odbyła się II sesja Polsko-Koreańskiej Komisji Konsultatywnej ds. Współpracy Gospodarczej i Naukowo-Technicznej. Delegacjom przewodniczyli wicepremierzy: polskiej-Franciszek Kaim, koreańskiej-Choi jewoo. 4-10.05.1974 W Polsce przebywała rządowa delegacja KRL-D, której przewodniczył wicepremier, minister spraw zagranicznych Heo Dam. 17-24.09.1974 Wiceminister spraw zagranicznych Jan Czapla przebywał z wizytą w KRL-D. 16-18.10.1974 W Warszawie odbyła się III sesja Polsko-Koreańskiej Komisji Konsultatywnej ds. Współpracy Gospodarczej i Naukowo-Technicznej. Delegacjom przewodniczyli: polskiej-wicepremier Franciszek Kaim, koreańskiej-zastępca przewodniczącego Rady Administracyjnej KRLD Choi jewoo. 5-10.11.1975 W Pjongjangu odbyła się IV sesja Polsko- Koreańskiej Komisji Konsultatywnej ds. Współpracy Gospodarczej i Naukowo-Technicznej. Delegacjom przewodniczyli: polskiej-wicepremier Szlachcic, koreańskiej-zastępca Franciszek przewodniczącego Rady Administracyjnej KRL-D Kong Jinte. 24-28.09.1976 W Warszawie przebywał z wizytą minister handlu zagranicznego KRL-D Kye Ungte. 26-29.06.1977 Minister spraw zagranicznych Emil Wojtaszek przebywał z wizytą w KRL-D. 25-29.09.1977 Minister obrony narodowej gen. armii Wojciech Jaruzelski przebywał z wizytą w KRL-D. 16-18.11.1977 W Warszawie odbyła się V sesja Polsko-Koreańskiej Komisji Konsultatywnej ds. Współpracy Gospodarczej i Naukowo-Technicznej. Delegacjom przewodniczyli: polskiej-wicepremier Józef Kępa, koreańskiej-zastępca przewodniczącego Rady Administracyjnej KRLD Kong Jinte. 1-4.07.1978 Delegacja Ministerstwa Górnictwa z wiceministrem Kroczkiem na czele przebywała z wizytą w KRL-D. 187 Gerardem 28.07-7.08.1978 W Polsce przebywał z wizytą minister przemysłu energetycznego KRL-D Lee Jinchan. 8-9.09.1978 W uroczystościach 30. rocznicy powstania KRL-D uczestniczyła delegacja polska, której przewodniczył wicepremier Franciszek Kaim. 28.01-1.02.1980 W Polsce przebywał z wizytą minister zdrowia KRL-D prof. Pak Miong Bin. 19-25.07.1980 W Polsce przebywała delegacja Najwyższego Zgromadzenia Ludowego KRL-D pod przewodnictwem deputowanego, ministra pracy Choi Hiheon. 27.11-2.12.1980 W Polsce przebywała delegacja gospodarcza KRL-D, której przewodniczył minister handlu zagranicznego Cheon Jungeun. 29.10-3.11.1981 W Pjongjangu przebywała polska delegacja gospodarcza, której przewodniczył zastępca przewodniczącego Komisji Planowania przy Radzie Ministrów Stanisław Długosz. Delegacja uczestniczyła w obradach VI sesji Polsko-Koreańskiej Komisji Konsultatywnej ds. Współpracy Gospodarczej i Naukowo-Technicznej. 22-30.11.1982 Delegacja Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej z podsekretarzem stanu Antonim Konaszycem na czele przebywała z wizytą w KRL-D. 8-13.07.1984 W Pjongjangu odbyła się VIII sesja Polsko-Koreańskiej Komisji Konsultatywnej ds. Współpracy Gospodarczej i Naukowo-Technicznej. 23-29.04.1985 W Polsce przebywał z wizytą członek Biura Politycznego KC PPK, wicepremier i minister spraw zagranycznych KRL-D Kim Yeongnam. 24.04 podpisano program współpracy między MSZ PRL i MSZ KRLD na lata 1985-1989. 24-27.09.1985 W Polsce przebywał z wizytą, w związku z otwarciem nowej siedziby Ambasady KRL-D w Warszawie, wiceminister spraw zagranicznych KRL-D Kim Hyeonryeol. 13-14.12.1985 W Warszawie odbyła się IX sesja Polsko-Koreańskiej Komisji Konsultatywnej ds. Współpracy Gospodarczej i Naukowo-Technicznej. Delegacjom przewodniczyli: polskiej-wicepremier Zbigniew Szałajda, koreańskiej-zatępca członka Biura Politycznego KC PPK i zastępca przewodniczącego Komitetu Polityki Gospodarczej przy Centralnym Komitecie Ludowym Kye Ungte. 188 24-28.09.1986 I sekretarz KC PZPR, przewodniczący Rady Państwa PRL, gen. armii Wojciech Jaruzelski złożył wizytę w KRL-D. 26-28.09.1986 W Pjongjangu odbyła się X sesja Polsko-Koreańskiej Komisji Konsultatywnej ds. Współpracy Gospodarczej i Naukowo-Technicznej. Delegacjom przewodniczyli: polskiej-wicepremier Zbigniew Szałajda, koreańskiej-zastępca członka Biura Politycznego KC PPK i zastępca przewodniczącego Komitetu Polityki Gospodarczej przy Centralnym Komitecie Ludowym Kye Ungte. 6-11.05.1987 W Polsce przebywała z wizytą delegacja Najwyższego Zgromadzenia Ludowego KRL-D z przewodniczącym NZL Jang Hyeongseop na czele. 16-19.11.1987 Minister spraw zagranicznych Marian Orzechowski przebywał z wizytą w KRL-D. 18.11 podpisano program współpracy między MSZ PRL a MSZ KRL-D na lata 1987-1991. 5-9.05.1988 W Polsce przebywał z wizytą członek Biura Politycznego PPK, wicepremier Rady Administracyjnej, minister spraw zagranicznych KRL-D Kim Yeongnam. 17-21.11.1988 W Warszawie przebywał z wizytą wiceminister spraw zagranicznych KRL-D Lee Ingyu. 18.11 odbył konsultacje polityczne z wiceministem spraw zagranicznych Janem Majewskim. 16-20.12.1988 W Pjongjangu odbyła się XII sesja Polsko-Koreańskiej Komisji Konsultatywnej ds. Współpracy Gospodarczej i Naukowo-Technicznej. Delegacjom przewodniczyli wicepremierzy: polskiej-Janusz Patorski, koreańskiej-Cho Seung. 10-12.01.1989 W Polsce przebywał z nieoficjalną wizytą - w drodze na konferencję ministrów spraw zagranicznych państw niezaangażowanych na Cyprze -członek Biura Politycznego PPK, wicepremier Rady Administracyjnej, minister spraw zagranicznych KRL-D Kim Yeongnam. 28.02.1995 Sześciu polskich obserwatorów którzy w ramach Komisji Nadzorczej Państw Neutralnych pełnili misję pokojową w północnej części strefy zdemilitaryzowanej, opuściło Panmundżon, wypełniając postawione przez władze KRL-D ultimatum. 189 07.2000 W Pjonjangu odbyły się polsko-koreańskie konsultacje polityczne, którym ze strony polskiej przewodniczył podsekretarz stanu w MSZ Radosław Sikorski. 28.03.2001 W Warszawie w Ministerstwie Spraw Zagrqanicznych odbyły się polsko-koreańskie konsultacje polityczne. Delegacjom przewodniczyli wiceministrowie: polskiej-Radosław Sikorski, koreańskie-Choi Suheon. 25.05.2001 Wicemarszałek Sejmu Franciszek J. Stefaniuk przyjął delegację Grupy Parlamentarnej KRL-D-Polska na czele z jej wiceprzewodniczącym, wiceministrem górnictwa węglowego i energetyki KRL-D Heong Ryojin. 25-29.06.2002 Delegacja Grupy Parlamentarnej Polska-KRL-D z posłem Cezarym Stryjakim (SLD) na czele złożyła wizytę w Pjongjangu. 15-17.10.2008 Wiceminister spraw zagraniczych Ryszard Schnepf wziął udział w obchodach 60. rocznicy nawiązania stosunków między Polską a KRL-D w Pjongjangu. 19.10.2009 W Ministerstwie Spraw Zagranicznych w Warszawie odbyły się polsko-koreańskie konsultacje na szczeblu dyrektorów departamentów terytorialnych. Źródło: Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP 190 2. Polska-Republika Korei 1.11.1989 Rządy RP i Republiki Korei nawiązały stosunki dyplomatyczne na szczeblu ambasad. 1-3.11.1989 Wiceministrowie: spraw zagranicznych Jan Majewski, współpracy gospodarczej z zagranicą Janusz Kaczurba i finansów Janusz Sawicki przebywali z wizytą w Republice Korei. 19-21.11.1989 W Polsce przebywała z wizytą delegacja Parlamentu Republiki Korei z przewodniczącym Komisji Spraw Zagranicznych Kim Hyunuk na czele. 27.11.1989 Ambasada Republiki Korei w Warszawie rozpoczęła działalność. 1.12.1989 Ambasada RP w Seulu została powołana zarządzeniem ministra spraw zagranicznych. 15-17.01.1990 W Polsce przebywała z wizytą 6-osobowa grupa Doradczego Komitetu Ministerstwa Spraw Zagranicznych Republiki Korei na czele z ambasadorem Yeonha Ku. 11-16.02.1990 W Polsce złożyła wizytę delegacja Ministerstwa Finansów Republiki Korei z wiceministrem Paik Wonku na czele. 14-19.04.1990 Wiceminister spraw zagranicznych Jerzy Makarczyk złożył wizytę w Republice Korei. 16-19.06.1990 W Polsce przebywał z wizytą specjalny wysłannik prezydenta Republiki Korei Kim Unyong. Wręczył prezydentowi Wojciechowi Jaruzelskiemu posłanie od prezydenta Ro Tehwu(Roh Tewoo). 20-22.06.1991 Premier Jan Krzysztof Bielecki przebywał z wizytą w Republice Korei. 13-15.10.1991 Minister spraw zagranicznych Krzysztof Skubiszewski przebywał z wizytą w Republice Korei. 8-10.06.1993 W Polsce złożył wizytę minister spraw zagranicznych Republiki Korei Han Sungjoo. 28.06-1.07.1993 Delegacja polska z przewodniczącym Komitetu Badań Naukowych prof. Witoldem Karczewskim przebywała z wizytą w Republice Korei. 9-10.12.1994 Prezydent Lech Wałęsa złożył wizytę w Republice Korei. 191 22-26.08.1995 W Seulu przebywał wicemarszałek Sejmu RP Włodzimierz Cimoszewicz, uczestnicząc w Trzeciej Konferencji „Pokój światowy i ludzka solidarność”. 13-16.05.1996 W Polsce złożył wizytę premier Republiki Korei Lee Susung. 29.08.1996 Marszałek Sejmu Józef Zych przyjął delegację Parlamentu Republiki Korei, której przewodniczył Lee Handong. 24.03.1997 Podpisano protokół o współpracy między MSZ RP a MSZ Republiki Korei. 14-16.07.1998 W Polsce przebywał z wizytą premier Republiki Korei Kim Jongpil. 27-20.06.1999 Premier Jerzy Buzek przebywał z wizytą w Republice Korei. 6-8.10.1999 Minister spraw zagranicznych Bronisław Geremek złożył wizytę w Republice Korei. 3-5.06.2002 Prezydent Aleksander Kwaśniewski złożył nieoficjalną wizytę w Republice Korei. 9.11.2002 W Seulu odbyły się polsko-koreańskie konsultacje polityczne. Delegacjom przewodniczyli wiceministrowie spraw zagranicznych: polskiej-Adam Daniel Rotfeld, koreańskie-Sanghoon Cho. 27-29.11.2003 W Polsce przebywał z wizytą sekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta Republiki Korei Ban Kimoon. 18-24.05.2004 Wiceminister spraw zagranicznych Bogusław Zaleski przebywał z wizytą w Republice Korei. 21-24.08.2004 Minister spraw zagranicznych Włodzimierz Cimoszewicz złożył wizytę w Republice Korei. 3-5.12.2004 W Polsce przebywał z wizytą prezydent Republiki Korei Roh Moohyun. 17-21.06.2007 Marszałek Sejmu RP Ludwik Dorn przebywał z wizytą w Republice Korei. 9-10.10.2007 W Polsce złożył wizytę minister spraw zagranicznych i handlu Republiki Korei Minsoon Song. 9.06.2008 W Warszawie odbyły się polsko-koreańskie konsultacje polityczne. Delegacjom przewodniczyli: polskiej-wiceminister spraw zagranicznych Ryszard Schnepf, koreańskiej-zastępca ministra spraw zagranicznych i handlu Lee Yongjoon. 192 5-7.10.2008 Minister spraw zagranicznych Radosław Sikorski przebywał z wizytą w Republice Korei. 23.10.2008 Premier Donald Tusk, przebywający na Szczycie ASEM 7 w Pekinie, spotkał się z prezydentem Republiki Korei Lee Myungbak. 5-6.12.2008 Prezydent Lech Kaczyński złożył wizytę w Republice Korei. 19-20.01.2009 W Polsce przebywał z wizytą wiceminister obrony Republiki Korei Kim Jongcheon. 8-11.06.2009 W Seulu odbyła się I sesja polsko-koreańskie konsultacje gospodarczopolityczne. Delegacjom przewodniczyli: polskiej-podsekretarz stanu w Ministerstwie Gospodarki Marcin Korolec, koreańskiej-wiceminister spraw zagranicznych i handlu Lee Yong. 7-8.07.2009 W Polsce przebywał z wizytą prezydent Republiki Korei Lee Myungbak. 8.07.2009 Wicepremier, minister gospodarki Waldemar Pawlak spotkał się z przewającym w Warszawie ministrem gospodarki Korei Lee Younnho. 11.08.2009 Wiceminister gospodarki Adam Szenfeld spotkał się z przebywającymi w Warszawie koreańskimi parlamentarzystami oraz członkami Komisji Strategii i Finansów Republiki Korei. 16.11.2009 Do Polski przybył specjalny wysłannik prezydenta Republiki Korei Chang Yoonseok w celu przekazania listu prezydenta Lee Myungbaka do prezydenta Lecha Kaczyńskiego w związku 20. Rocznicą nawiązania stosunków dyplomatycznych między RP i Republiką Korei. 7.06.2011 Minister spraw zagranicznych Radosław Sikorski spotkał się z ministrem spraw zagranicznych Republiki Korei Seonghwan Kim na szczycie ASEM w Budapeszcie. 6-12.05.2012 W Seulu przebywała z wizytą minister rolnictwa i rozwoju wsi RP Marek Sawicki. 21-24.10.2013 W Seulu przebywał z wizytą prezydent RP Bronisław Komorowski. Źródło: Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP 193 VI. Wykaz najważniejszych umów, porozumień pomiędzy rządami Polski i obu państw koreańskich 1. Polska - KRL-D Data Data podpisania wejścia w życie Umowa o utworzeniu szpitala PCK w Korei 8 maja 1953 8 maja 1953 Umowa o współpracy kulturalnej 11 maja 1956 31 stycznia 1957 28 września 1966 1 sierpnia 1967 4 października 1972 12 lutego 1973 10 maja 1966 10 maja 1966 30 maja 1977 30 maja 1977 Nr. Tytuł 1 2 Protokół w sprawie zmiany artykułu 4 Umowy 3 o swspółpracy kulturalnej podpisanej w Pjongjangu dnia 11 maja 1956 roku 4 Prozumienie o utworzeniu Konsultatywnej Komisji ds. Gospodarczych i Naukowo-Technicznych Porozumienie o wzajemnym przyznaniu praw 5 do użytkowania działek przeznaczonych pod budowę budynków Ambasad Protokół częściowo zmieniający Prozumienie o 6 wzajemnym przyznaniu praw do użytkowania działek przeznaczonych pod budowę budynków Ambasad 7 Umowa o komunikacji lotniczej 28 sierpnia 1978 27 stycznia 1979 8 Konwencja konsularna 3 sierpnia 1982 30 czerwca 1983 9 10 11 12 13 14 Umowa o współpracy w produkcji śmigłowców MI-2 w KRL-D Umowa o pomocy prawnej w sprawach cywilnych, rodzinnych i karnych Porozumienie w sprawie przekształcenia KoreańskoPolskiego Towarzystwa Maklerów Morskich w Koreańsko-Polskie Towarzystwo Żeglugowe z o.o. Umowa handlowa i płatnicza 27 marca 1986 28 września 1986 20 czerwca 1987 11 lutego 1987 24 września 1987 12 maja 1992 3 czerwca 1994 Umowa o współpracy w dziedzinie rybołówstwa 2 października 1997 Protokół w sprawie obowiązywania 1 lutego 2007 dwustronnych umów międzynarodowych w stosunkach między RP a KRL-D Źródło: Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP 194 3 lutego 1998 27 lutego 2014 2. Polska – Republika Korei Nr. Tytuł 1 Umowa o popieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji Data Data Podpisania wejścia w życie 1 listopada 1989 2 lutego 1990 21 czerwca 1991 21 lutego 1992 Konwencja w sprawie unikania podwójnego 2 opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu Protokół o zmianie Konwencji w sprawie 3 unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania 22 października 2013 w zakresie podatków od dochodu 4 Umowa o komunikacji lotniczej 14 października 1991 3 kwietnia 1992 5 Umowa kulturalna 9 czerwca 1993 6 października 1994 6 Umowa o współpracy naukowo-technicznej 29 czerwca 1993 3 października 1994 24 listopada 1993 24 grudnia 1993 25 listopada 1998 25 stycznia 1999 28 czerwca 1999 31 marca 2000 7 8 9 Porozumienie w formie wymiany not o zniesieniu obowiązku wizowego Umowa w sprawie wzajemnego uznawania międzynarodowych i wymiany krajowych praw jazdy Umowa o współpracy i wzajemnej pomocy w sprawach celnych 10 Umowa o współpracy w dziedzinie turystyki 3 grudnia 2004 17 marca 2005 11 Umowa o współpracy gospodarczej 3 grudnia 2004 18 kwietnia 2005 12 Umowa o zabezpieczeniu społecznym 25 lutego 2009 1 marca 2010 25 lutego 2009 1 marca 2010 5 marca 2010 13 Porozumienie Administracyjne w sprawie stosowania Umowy o zabezpieczeniu społecznym 14 Umowa o ochronie wojskowych informacji niejawnych 30 września 2009 15 Umowa o współpracy w dziedzinie obronności 22 października 2013 Źródło: Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP 195 VII. Potencjały militarne obu państw koreańskich w 2013 roku KRL-D Republika Korei 24,5 mln 50 mln 7-10 mln USD 30,8 mld USD (17,5-25% PKB) (2,7% PKB) liczebność sił zbrojnych 1,1 mln 639 tys. czołg 4500 + 2400 pojazdy opancerzone 2500 2600 artylerie 10000 + 5300 samoloty bojowe 600 500 śmigłowce 500 + 600 niszczyciel i fregaty 3 21 korwety 6 21 okręty podwodne 70 14 okręty patrolowe 300 + 84 pociski balistyczne 1000 + 350 + głowice nuklearne 6-18 - liczba ludności roczne nakłady na obronność w 2012 siły lądowe lotnictwo marynarka siły rakietowe Źródło: wp.pl, http://wiadomosci.wp.pl/gid,15405755,kat,1356,title,Korea-Polnocna-vsKorea-Poludniowa,galeria.html?ticaid=1123a4 z dnia 14 marca 2013 roku 196 BIBLIOGRAFIA Monografie i prace zbiorowe w językach polskim i angielskim Abkowicz J.. Bibliografia Polskich Druków Zwartych Dotyczących Azji 1945-1969. Warszawa: Polski Instytut Spraw Międzynarodowych. 1977 Alagappa, Muthiah. Asian Security Order: Instrumental and Normative Features. Stanford: Stanford University Press. 2001. Bagiński, Paweł. Polityka współpracy rozwojowej Unii Europejskiej w kontekście polskiej prezydencji w Radzie UE w 2011 r.. Warszawa: Polska Akcja Humanitarna. 2011. Balcerowicz, Leszek. Balcerowicz 800 dni. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza BGW. 1992. Baldwin, David. Neorealism and Neoliberalism: The Contemporary Debate. New York: Columbia University Press. 1993. Banasiński Eugenjusz. Korea: ogólna charakterystyka stosunków politycznych w latach 1860-1919. Warszawa: Wydawnictwo Przeglądu Politycznego. 1932 Bandow, Doug and Ted Galen Carpenter. The U.S.-South Korean Alliance: Time for Change. New Brunswick: Transaction Publishers. 1992. Bayer, Jerzy i Dziak, Waldemar. Korea i Chiny: przyjaźń i współpraca, rywalizacja i konflikty. Warszawa: PAN. 2006. -------. Korea: broń masowego rażenia. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk. 2004. -------. Północnokoreańskie akty dywersji i prowokacje: rodzaje działań i chronologia. Warszawa: PAN. 2004. Becker, Jasper. Rogue Regime: Kim Jong Il and the Looming Threat of North Korea. Oxford: Oxford University Press. 2005. Bieleń, Stanisław. Polityka Zagraniczna Polski po wstąpieniu do NATO i do Unii Europejskiej: Problemy tożsamości i adaptacji. Warszawa: Difin. 2010. Birchmeier, Christian, Burdelski, Marceli i Jendraszczak, Eugeniusz. 50-lecie Komisji Nadzorczych Państw Neutralnych w Korei. Toruń Wydawnictwo Adam Marszałek. 2003. Bober, Andrzej. Korea zjednoczona - szansa czy utopia? Warszawa: Wydawnictwo Kwiaty Orientu. 2013. 197 Borthwic, Mark. Pacific Century: The Emergence of Modern Pacific Asia. Boulder: Westview Press. 1992. Broniarek, Zygmunt. Amerykańska zaraza nad Koreą. Warszawa: Książka i Wiedza. 1952. Burdelski, Marceli. Czynniki warunkujące proces podziału i zjednoczenia Korei. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek. 2004. Burdelski, Marceli, Włodarski, Józef i Zeidler, Kamil. Korea w oczach Polaków: państwo, społeczeństwo, kultura. Gdańsk: Wydawnictwo Uniswersytetu Gdańskiego. 2012. Bryła J.. Negocjacje Międzynarodowe. Poznań: Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości. 1997. Buzan, Barry, Ole Weaver and Jaap de Wilde. eds. Security: A New Framework for Analysis. Boulder: Lynne Reinner. 2001. Cha, Victor D. and David C. Kang. Nuclear North Korea: Debate on Enggement Strategies. New York: Colombia University Press. 2003. Chen, Jian. China’s Road to the Korean War: The Making of the Sino-American Confrontation. New York: Columbia University Press. 1994. Cohen, Paul. Discovering History in China. Columbia University Press. 1984. Cox, Michael. US Foreign Policy after the Cold War: Superpower without a Mission? London: Pinter. 1995. Dallin, David. Soviet Foreign Polocy After Stalin. London: J. B. Kippincott Co. 1962. Dudek A.. Pierwsze Lata Ⅲ Rzeczypospolitej 1989-2001. Kraków: Arcana. 2002. Durys, Paweł. Kryzys nuklearny wokół KRLD - ocena i perspektywy. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek. 2003. Dziak, Waldemar. Korea Północna: u źródełrodzinnej sukcesji władzy. Warszawa: PAN. 2009. -------. Korea: pokój czy wojna. Warszawa: Świat Ksiązki. 2003. -------. Kim Ir Sen: dzieło i polityczne wizje. Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk. Warszawa: ISP PAN. 2000. -------. Pjongjang: rok 1956. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk. 2010. Dziak, Waldemar i Faliński, Andrzej. W kraju Orwella: uwagi o funkcjonowaniu północnokoreańskiego państwa totalitarnego. Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk. Warszawa: ISP. PAN: "Typografika". 1994 198 Dziak, Waldemar i Strnad, Grażyna. Republika Korei. Zarys ewolucji systemu politycznego. Warszawa: ISP. PAN: Collegium Civitas. 2011. Fairbank, John K.. ed. The Chinese World Order. Traditional China’s Foreign Relations. Cambridge, Mass: Harvard University Press. 1968. Finifter, Adam. Political Science: The State of Discipline, Washington D.C.: The American Political Science Association. 1984. Fortna, Virginia Page. Peace Time: Cease-Fire Agreements and the Durability of Peace, Princeton, NJ: Princeton University Press. 2004. Gaddis, John Lewis. Strategies of Containment: A Critical Appraisal of American National Security Policy. New York: Oxford University Press. 1982. --------. The Long Peace: Inquiries into the History of the Cold War. Oxford: Oxford University Press. 1987. Garthoff, Raymond. The Great Transition: American-Soviet Relations and the End of the Cold War. Washington D.C.: Brookings Institution. 1994. Gawlikowski, Krzysztof i Ławacz Małgorzata (red.). Azja Wschodnia na przełomie XX i XXI wieku: przemiany polityczne: studia i szkice, Tom I. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN. 2004. Gawlikowski, Krzysztof i Potocka, Elżbieta (red.). Korea: doświadczenia i perspektywy. Toruń.2002. Goban-Klas, Tomasz. Historia i współczesność Korei: od pustelniczego królestwa do azjatyckiego tygrysa. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek. 2006 Godlewski, Konrad. Korea Szerokotaśmowa. Warszawa: Kwiaty Orientu. 2012. Góralski, Władysław. Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna (w) Ciepielewski, Jerzy. Dzieje państw socjalistycznych: gospdarka, społeczeństwo, polityka. Warszawa: P.W.E. 1986. -------. Poland and Democratic People’s Republic of Korea(DPRK). Warszawa: Interpres. 1984. Grodzki, Radosław. Polska Polityka Zagraniczna w XX i XXI wieku. Zakrzewo: Replika. 2009. Harding, Harry. A Fragile Relationship: The United States and China since 1972. Washington D.C.: The Brookings Institution. 1992. Held, David and McGrew, Anthony. “The Great Globalization Debate: An Introduction,” in 199 David Held and Anthony McGrew, ed. The Global Transformations Reader. MIT: Polity. 2000. Hobsbawm, Eric. Age of Extremes: The Short Twentieth Century, 1914-1991. London: Michael Joseph. 1994. Huntington, Samuel. The Third Wave: Democratization in the Late Twenthieth Century. Norman: University of Oklahoma Press. 1991. -------. The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order, New York: Simon & Schuster. 1996. Jagiełło M.. Partnerstwo dla Przyszłości: Szkice o Polityce Wschodniej i Mniejszościach. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. 2000. Kallas M.. Historia Ustroju Polski X-XX w.. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. 2001 Kegley, Charles W., and Eugene R. Wittkopf. American Foreign Policy: Pattern and Process. New York: St. Martin’s Press. 1996. Kennedy, Paul. The Rise and Fall of the Great Powers: Economic Change and Military Conflict from 1500 to 2000. New York: Random House. 1987. Keohane, Robert. After Hegemony: Cooperation and Discord in the World Political Economy. Princeton, NJ: Princeton University Press. 1984. Keohane, Robert and Nye, Joseph. Power and Interdependence: World Politics in Transition. Boston: Little, Brown. 1977. Kightley, Marta. Polityka i Reformy Park Chung Hee jako źródło gospodarczego skoku Korei Południowej. Warszawa: Szkoła Główna Handlowa. 2013. Kindleberger, Charles. The World in Depression, 1929-1939. Berkely: University of California Press. 1973. Kojło, Stefan i Dikij, Anatol. Polska - KRLD: gospodarka, współpraca. Warszawa: Państ. Wydaw. Ekonomiczne. 1975. Kostecki W.. Polish Foreign Policy 1989-1993: Interpreting Value Priorities. Copenhagen: Centre for Peace and Conflict Research. 1994. Kotyński J.. Zagraniczna Polityka Gospodarcza i Handel Zagraniczny Polski 1999-2000. Warszawa: Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego. 2000. Koziej S.. Bezpieczeństwo Narodowe i Obrona Rzeczypospolitej Polskiej. Toruń: Adam Marszałek. 1997. 200 Kuźniar R.. Polska Polityka Bezpieczeństwa 1989-2000. Warszawa: Scholar. 2000. --------. Polityka Zagraniczna RP 1989-2002. Warszawa: Askon. 2002. Kwak, Tae-Hwan and Thomas L. Wilborn. The U.S.-ROK Alliance in Transition. Seoul: Kyungnam University Press. 1996. Lee, Chaejin. A Troubled Peace: U.S. Policy and the Two Koreas. Baltimore: Johns Hopkins University Press. 2006. Leifer, Michael, The Balance of Power in East Asia. New York: St. Martin’s Press. 1986. Mansbach, Richard W. and Edward Rhodes. ed. Global Politics in a Changing World. Boston: Houghton Mifflin Company. 2003. Markowska, Elżbieta. Ekspansja eksportowa Korei Południowej - lekcje płynące dla Polski. Szkoła Główna Planowania i Statystyki, Instytut Gospodarki Krajów Rozwijających się. Warszawa: SGPiS. 1988. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczpospolitej Polskiej. Stosunki Dyplomatyczne Polski 1944-1982 r.: Azja, Australia, Oceania. Warszawa: Wydawnictwa Akcydensowe. 1984. --------. Stosunki Dyplomatyczne Polski: Azja, Zakaukazie, Australia i Oceania 1918-2009. Warszawa: Wydawnictwo AKSON. 2010. --------. Polak za Granicą: Poradnik. Warszawa: Polska Agencja Informacyjna. Moczulski L.. Bezpieczeństwo i Obrona Rzeczypospolitej na progu XXI wieku: Zarys Koncepcji. Warszawa: Wydawnictwo Polskie. 1997. Morgenthau. H. J.. Politics among Nations: Struggle for Power and Peace. New York: Alfred A. Knopf. 1948. Muszyński, Jerzy. Polityka zagraniczna socjalistycznych państw Azji. Warszawa: PISM. 1985. Oberdorfer, Don. The Two Koreas: A Contemporary History. New edition. New York: Basic Books. 2001. Ogarek-Czoj, H.. Korea Północna - kraj czhollima. Warszawa. 1965. Olson, Mancur. The Logic of Collective Action, Cambridge: Havard University Press. 1971. Otłowski, T.. Polska w procesie integracji z NATO i Unią Zachodnioeuropejską 1991-1998. Toruń. 1998. Rowiński, Jan. Półwysep Koreański w polityce Chin. Stosunki ChRL z państwami koreańskimi (w) Azja Wschodnia na przełomie XX i XXI wieku. Stosunki międzynarodowe i gospodarcze. Warszawa: ISP PAN: Wydawnictwo Trio. 2004. 201 Rowiński, Jan i Pietrewicz, Oskar .(red.naukowa). Półwysep Koreański. Wyzwania i zagrożenia. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszalek. 2013. Rurarz, Joanna. Historia Korei. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog. 2005. Rzepliński, Andrzej. Korea Północna za zasłoną. Warszawa: Hesińska Fundacja Praw Człowieka. 2004. Sagan, Scott D. and Kenneth N. Waltz. The Spread of Nuclear Weapons: A debate. New York: W. W. Norton. 1995. Scalapino, Robert., and Lee, Chong-Sik. Communism in Korea. Berkeley: University of California Press. 1973. Sigal, Leon V. Disarming Stragers: Nuclear Diplomacy with North Korea. Princeton: Princeton University Press. 1998. Snyder, Scott. Negotiation on the Edge: North Korean Negotiating Behavior. Washington D.C.: United States Institute of Peace Press. 1999. Starzyk, Kazimierz. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w gospodarkach Azji Pacyfiku: Chiny Korea Południowa, Tajwan, Wietnam. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper. 2001. Stemplowski, Ryszard. Wprowadzenie do analizy polityki zagranicznej. Warszawa: Polski Instytut Spraw Międzynrodowej. 2007. The International Institute for Strategic Studies. North Korea’s Weapons Programs: a Net Assessment. London: IISS. 2003. Tobiasz, Julian. Azjatyckie kraje socjalistyczne: (MRL [Mongolska Republika Ludowa], KRLD [Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna], SRW [Socjalistyczna Republika Wietnamu]). Warszawa: Akademia Spraw Wewnętrznych. 1976 Waltz, Kenneth N.. Man, the State and War, New York: Columbia University Press. 1959. Wandycz P.. Stracone Szanse: Stosunki polsko-amerykańskie 1939-1987. Warszawa: Głos. 1987. Wit, Joel S., Daniel B. Poneman, and Robert L. Gallucci. Going Critical: The First North Korean Nuclear Crisis. Washington D.C.: Brookings Institution Press. 2004. Wołoszański, Bogusław. Korea w ogniu: miejsce, od którego mógł zapłonąć świat. Warszawa: Magnum. 1995 Young, John W. and John Kent. International Relations Since 1945: A Global History. Oxford: Oxford University Press. 2004. 202 Zięba, Ryszard. Główne Kierunki Polityki Zagranicznej Polski po Zimnej Wojnie. Warszawa: Wadwnictwa Akademickie i Profesjonalne. 2010. Żukowski A.. Polska polityka zagraniczna w procesie przemian po 1989 roku. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego. 1999. Tytuły koreańskich monografi i prac zbiorowych w tłumaczeniu na język polski Bae, Jeongho. Polityka Republiki Korei w XXI wieku. Seul: Instytut Zjednoczenia. 2000. -------. Nowa polityka zagraniczna Korei. Seul: Nauka Korei. 2006. Baek, Jinhyun. Studium o rozejmie w Korei. Seul: Instytut Zjednoczenia. 1991. Baek, Jongchun. Współpraca Korei z USA. Seul: Instytut Sejong. 1998. Byon, Changgu. ASEAN i Polityka zagraniczna Azji. Seul: Dewangsa. 1999. Choi, Jongki. Polityka zagraniczna Rosji. Seul: Beobmunsa. 2005. Choi, Kyujang. Proces decyzji dyplomatycznej. Seul: Eullyu. 1993. Ha, Youngsun. Sojusz między Republiką Koreą a USA. Seul: Instytut Azji Wschodniej. 2006. -------. Kryzys atomowy i pokój w Korei. Seul: Instytut Azji Wshodniej. 2006. -------. Polityka Korei w XX wieku. Seul: Uniwersytet Seulski. 2007. -------. Powiązanie państw XXI wieku. Seul: Eullyu. 2006. -------. Historia dyplomatyczna Republiki Korei. Seul: Uniwersytet Sungsin. 2005. Han, Jongsu. UE i Korea. Seul: Dongsungsa. 1998. Heo, Munyeong. Stosunki KRL-D z Chinami i Rosją po Zimnej Wojnie. Seul: Instytut Zjenoczenia Narodowego. 1993. Hong, Kyuduk. Stosunki Republiki Korei z KRL-D w latach 60. Seul: Beksan. 1999. Hong, Yongpyo. Polityka zagraniczna KRL-D wobec Republiki Korei i USA. Seul: Instytut Zjednoczenia. 1997. Hwang, Byungmu. Koncepcja bezpieczeństwa Chin. Seul: Instytut Spraw Międzynarodowych Korei. 2000. Instytut Obrony Narodowej. Siły zbrojne w Azji Wschodniej. Seul: KIDA. 2003. Instytut Sejong. Prognoza Polityki Korei 2020. Sungnam: Instytut Sejong. 2007. Instytut Spraw Azji Uniwersytetu Kyungnam. Nowy system Azji Wschodniej. Seul: Seul Press. 1996. Instytut Zjednoczenia. Stosunki Republiki Korei z KRL-D: 1998-1999. Seul: Instytut Zjednoczenia. 1998. 203 -------. Stosunki Republiki Korei z KRL-D: 2001-2002. Seul: Instytut Zjednoczenia. 2001. Jeon, Deukju. Polityka zagraniczna. Seul: Pakyoungsa. 2001. Jeon, Hejong. Stosunki Korei z Chinami. Seul: Iljokak. 1972. Kang, Tehun. Geneza polityki zagranicznej Aazji. Seul: Orum. 2000. Kim, Daljung. Polityka dyplomatyczna. Seul: Orum. 1998. Kim, Ilyoung. Obecność wojskowa Stanów Zjednoczonych w Korei: Historia i Perspektywy. Seul: Hanul. 2003. Kim, Tewook. Stosunki międzynarodowe Korei. Seul: Eullyu. 2003. Kim, Usang. Prezentacja stosunków międzynarodowych. Seul: Hanul. 1997. Kim, Wonsik. Zrozumienie Rosji. Seul: Ilsinsa. 1998. Kim, Yonggu. Historia dyplomacji. Seul: Wydawnictwo Uniwersytetu Seulskiego. 2006. Ku, Bonhak. Polityka zagraniczna w świecie. Seul: Eullyu. 1996. Ku, Yongrok. Interes Korei: Dyplomacja i polityka. Seul: Beobmunsa. 1995. Kwak, Tehwan. Półwysep Koreański w polityce międzynarodowej. Seul: Seul Press. 1999. Lee, Bumjun. Polityka zagraniczna USA. Seul: Pakyongsa. 2001. Lee, Bumjun i Kim, Uigon. Polityka Zagraniczna Republiki Korei: Teoria i praktyka. Seul: Beopmunsa. 2000. Lee, Jonggil. Dwie Koree. Seul: Gilsan. 2002. Lee, Jongsuk. KRL-D i Chiny: 1945-2000. Seul: Jungsim. 2000. Lee, Kitek. Historia polityki międzynarodowej. Seul: Ilsinsa. 1985. Lee, Minhee. Paran, Poland, Polska, Seul: Somyong. 2006. Lee, Sangchul. Sojusz Republiki Korei z USA. Seul: Yeonkyung. 2004. Lee, Suhyuk. Kwestia KRL-D. Seul: Joongang books. 2008. Lee, Suhun. Współpraca w Azji Wschodniej. Seul: Gazeta Donga. 2004. Lee, Sangsup. Badanie regionalne: Korea. Seul: Uniwersytet Seulski. 1998. Lee, Sangwoo. Stosunki międzynarodowe. Seul: Pakyongsa. 1979. -------. Polityka międzynarodowa. Seul: Nanam. 1992. Lee, Wanbum. Korea i ZSRR: 1945-1979. Seul: Uniwersytet Sungsin. 2005. Lee, Eunghee. Polityka zagraniczna i Korea. Seul: Minumsa. 1987. -----. Demokracja w Korei. Seul: Seomundang. 1977. Lee, Wonduk. Negocjacje koreańsko-japońskie. Seul: Uniwersytet Seulski. 1996. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Republiki Korei. Teoria i praktyka bezpieczeństwa. Seul: 204 MSZ Republiki Korei. 2002. Oh, Gipyung. Dyplomacja Republiki Korei. Seul: Orum. 1994. Pak, Jongchul. Polityka zagraniczna i bezpieczeństwo Korei. Seul: Instytut Zjednoczenia. 1998. Pak, Kwangsup. ASEAN, Korea i Europa. Seul: Dekyong. 2002. So, Chihyung. Polityka zagraniczna Chin. Seul: Gold. 2004. Woo, Chulgu. Stosunki Międzynaorowode i Korea. Seul: Pyongron. 2004. Yoo, Giljun. Seoyukyonmun. Seul: Seohe. 2004. Yoo, Janghee. APEC i system międzynarodowy. Seul: Nanam. 1995. Yoo, Youngchul. Stosunki KRL-D z Rosją. Seul: KIDA. 2001. -------. Polityka zagraniczna Rosji wobec KRL-D. Seul: KIDA. 2003. Tytuły przytoczone w spisie bibliografii publikacji w j. koreańskim 곽태환. <국제정치 속의 한반도: 평화와 통일구상>. 서울: 서울프레스. 1999. 구본학. <세계외교정책론>. 서울: 을유문화사. 1996. 구영록. <한국의 국가이익: 외교정책의 현실과 이상>. 서울: 법문사. 1995. 김달중. <한국의 외교정책>. 서울: 오름. 1998. 김일영. <한미동맹 50 년: 법적 쟁점과 미래의 전망>. 서울: 한울. 2003. 김용구. <세계외교사>. 서울: 서울대학교출판부. 2006. 김우상. <국제관계론강의>. 서울: 한울. 1997. 박광섭. <아세안과 동남아 국가연구>. 서울: 대경. 2002. 배정호. <21 세기 한국의 국가전략>. 서울: 통일연구원. 2000. 백종천. <한미군사협력: 현재와 미래>. 서울: 세종연구소. 1998. 백진현. <휴전협정체제의 대체에 대한 소고>. 서울: 통일원. 1991. 변창구. <아세안과 동남아 국제정치>. 서울: 대왕사. 1999. 소치형. <중국외교정책론>. 서울: 골드. 2004. 오기평. <한국외교론>. 서울: 오름. 1994. 우철구. <현대국제관계이론과 한국>. 서울: 사회평론. 2004. 유길준 저, 허경진 역. <서유견문>. 서울: 서해문집. 2004. 유장희. <APEC 과 신국제질서>. 서울: 나남. 1995. 205 이기택. <국제정치사>. 서울: 일신사. 1985. 이민희. <파란, 폴란드, 뽈스까>. 서울: 소명. 2006. 이범준. <미국외교정책>. 서울: 박영사. 2001. 이범준, 김의곤. <한국외교정책론: 이론과 실제>. 서울: 법문사. 2000. 이상섭. <한국의 지역연구: 현황과 과제>. 서울: 사울대학교출판사. 1998. 이상우. <국제관계이론>. 서울: 박영사. 1979. -----. <현대국제정치학>. 서울: 나남. 1992. 이상철. <안보와 자주성의 딜레마: 비대칭동맹 이론과 한미동맹>. 서울: 연경문화사. 2004. 이수혁. <전환적 사건>. 서울: 중앙북스. 2008. 이수훈. <동북아 공동체를 향하여>. 서울: 동아일보사. 2004. 이완범. <사료로 본 한국의 정치와 외교>. 서울: 성신여자대학교출판부. 2005. 이원덕. <한일과거사 처리의 원점>. 서울: 서울대학교출판부. 1996. 이종석. <북한-중국관계: 1945-2000>. 서울: 중심. 2000. 전득주. <대외정책론>. 서울: 박영사. 2001. 전해종. <한중관계사>. 서울: 일조각. 1972. 최규장. <외교정책 결정과정>. 서울: 을유문화사. 1993. 최종기. <소련외교정책론>. 서울: 법문사. 2005. 하영선. <네트워크 지식국가: 21 세기 세계정치의 변환>. 서울: 을유문화사. 2006. -----. <북핵위기와 한반도 평화>. 서울: 동아시아연구원. 2006. -----. <한국외교사와 국제정치학>. 서울: 성신여자대학교출판부. 2005. -----. <한미동맹의 비전과 과제>. 서울: 동아시아연구원. 2006. 한종수. <유럽연합과 한국>. 서울: 동성사. 1998. 허문영. <탈냉전기 북한의 대중국, 러시아 관계>. 서울: 통일연구원. 1993. 홍규덕. <1960 년대의 대외관계와 남북문제>. 서울: 백산서당. 1999. 황병무. <중국 안보론>. 서울: 국제문제연구소. 2000. Artykuły -------, Zbiór Dokumentów 1948-2000. Warszawa. PISM. -------. "Divided Korea: Toward a Culture of Reconciliation." Borderlines. Vol. 25. 2005. 206 -------. “The Future of U.S.-China Relations: Is Conflict Inevitable?” International Security 30(2). 2005. Arbatov, Alexei G. “Russia’s Foreign Policy Alternatives.” International Security. vol. 18. No. 2. 1993. Azja- Pacyfik.Rocznik. Tom XVI. 2013. Baldwin, David. “The Concept of Security.” Review of International Studies(January). 1997. Ball, Desmond. “Arms and Affluence: Military Acquisitions in the Asia-Pacific Region.” International Security. 18-3(Winter). 1993/4. Beeson, Mark. “ASEAN Plus Three and the Rise of Reactionary Regionalism.” Contemporary Southeast Asia. Vol. 23. No. 3. 2003. Betts, Richard K. “Wealth, Power and Instbility: East Asia and the United States after the Cold War.” International Security, 18(3).1993. Bibrowski, Mieczysław. „Debata koreańska na VII sesji ONZ.” Sprawy Międzynarodowe: RokVI-Zeszyt 1, PISM, Warszawa 1953. Bijian, Zheng. “China’s Peaceful Rise to Great Power Status.” Foreign Affairs 84(5). 2005. Bitzinger, Richard A. “The Asia-Pacific Arms Market: Emerging Capabilities, Emerging Concerns.” Asia-Pacific Security Studies, 3(2). 2004. Bleiker, Roland. “Arogue is a rogue: US foreign policy and the Korean nuclear crisis.” International Affairs. Vol. 79. No. 4(July). 2003. Brzezinski, Zbigniew, Lee Hamilton and Richard Lugar. “Foreign Policy into the 21st Century: the U.S. Leadership Challenge.” The Center for Strategic and International Studies, September. 1996. Chambers, Michael R. “Dealing with a Truculent Ally: A Comparative Perspective on China’s Handling of North Korea.” Journal of East Asian Studies. Vol. 5. No. 1. 2005. Christensen, Thomas J.. “China, the U.S.-Japan Alliance, and the Security Dilemma in East Asia.” International Security. vol. 23. No. 4(Spring). 1999. Deudney, Daniel and G. John Ikenberry. “The International Sources of Soviet Change.” International Security vol. 16, No. 3. 1991/92. Dinejko, Anna. "Polsko-koreańskich kontaktach naukowych, kulturalnych i literackich." Dittmer, Lowell. “East Asia in the ‘New Era’ in World Politics.” World Politics. October. 2002. Doyle, Michael W. “Liberalism and World Politics.” American Political Science Review 80, 207 No. 4. 1986. Durkalec, Jacek. "Perspektywy denuklearyzacji Korei Północnej." Biuletyn PISM. nr 16(881). 2012. Friedberg Aaron L. “Ripe for Rivalry: Prospects for Peace in a Multipolar Asia.” International Security, 18(3). 1993/4. Fukuyama, Francis. “The End of History?” National Interest, 16: 3-18. 1989. Gilboy, George and Eric Heginbotham. “China’s Coming Transformation.” Foreign Affairs. July/August. 2001. Góralski, Władysław. „Stosunki Polski z socjalistycznymi krajami Azji.” Sprawy Międzynarodowe: Rok XL-Zeszyt 7-8, PISM, Warszawa 1987. Gradziuk, Artur. "Stosunki Unii Europejskiej z Azją Wschodnią i konsekwencje dla Polski." Biuletyn PISM. nr 85(85). 2002. Hemmer, Christopher and Peter J. Katzenstein. “Why is there no NATO in Asia? Collective Identity, Regionalism, and the Origins of Multiateralism.” International Organization vol. 56, No. 3(Summer). 2002. Ikenberry, G. John. “The End of the Neo-Conservative Moment.” Survival 46(1). 2004. Jabłoński,Witold. „Źródłowa Praca o Korei.” Sprawy Międzynarodowe: Rok I-Zeszyt 1, PISM, Warszawa 1948. Katzenstein, Peter J. and Nobuo Okawara. “Japan, Asian-Pacific Security , and the Case for Analytical Electicism.” International Security. vol. 26. No. 3(Winter). 2001/2. Kim, Seung-young. “Security, Nationalism and the Pursuit of Nuclear Weapons and Missiles: The South Korean Case, 1970-82.” Diplomacy and Statecraft vol. 12, No. 4(December). 2001. Kulesa, Łukasz. "Perspektywy zakończenia północnokoreańskiego programu jądrowego." Biuletyn PISM. nr 10(424). 2007. Lee, Chaejin. "China and Korea. Dynamic Relations." Hoover Institution Publication. No. 434. 1996. Lee, Minhee. „Historia i charakter stosunków między Koreą a Polską w XIX i XX wieku.” Badanie nauk klasycznych. Vol. 20, Instytut nauk wschodnich, Univ. Dankook. 2005. Mack, Andrew. “Security Cooperation in Northeast Asia: Problems and Prospects.” Journal of Northeast Asian Studies. Vol. 11. No. 2(Summer). 1992. McKay, John. “The Food Crisis in the DPRK: Prospects for Policy Reform.” International 208 Journal of Korean Unification Studies. Vol. 11. No. 2. 2002. Melosik, Zbyszko. „Polityczne aspekty organizacji igrzysk olimpijskich.” Sprawy Międzynarodowe Rok XXXIX-Zeszyt 12, PISM, Waeszawa 1986. Michałowska-Gorywoda, Krystyna. „Dlugoterminowe umowy o współpracy gospodarczej Wschód-Zachód.” Sprawy Międzynarodowe Rok XXXVI-Zeszyt 6, PISM, Waeszawa 1983. Monten, Jonathan. “The Roots of the Bush Doctrine: Power, Nationalism, and Democracy Promotion in U.S. Strategy.” International Security 29(4). 2005. Nye, Joseph S. “Limits of American Power.” Political Science Quarterly 117(4). 2002/3. Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Sprawy Międzynarodowe 1948-2000. Warszawa. PISM. Putnam, Robert D. “Dyplomacy and Domestic Politics: The Logic of Two-Level Games.” International Organization 42, No. 3. 1988. Quinones, Kenneth. “Beyond Collapse: Continuity and Change in North Korea.” International Journal of Korean Unification Studies. Vol. 11. No. 2. 2002. Rómmel, Waldemar. „Cztery socjalistyczne państw Azji.” Sprawy Międzynarodowe: RokXIII-Zeszyt 1, PISM, Warszawa 1960. Roy, Denny. “North Korea as an Alienated State.” Survival. Vol. 38. No. 4(Winter). 1996/7. Sarantakes, Nicholas Evan. “In the Service of Pharaoh? The United States and the Deployment of Korean Troops in Vietnam, 1965-1968.” Pacific Historical Review vol. 68, No. 3(August). 1999. Segal, Gerald. “East Asia and the Constrainment of China.” International Security, 20(4). 1996. Shambaugh, David. “China Engages Asia: Reshaping the Regional Order.” International Security 29(3). 2004/5. Sidor, Kazimierz. „Przeglądy – Interwencja Zbrojna Stanów Zjednoczonych w Korei.” Sprawy Międzynarodowe: Rok III-Zeszyt 3-4, PISM, Warszawa 1950. Słuczański, Edward. „Polska a kraje Azji.” Sprawy Międzynarodowe: Rok X-Zeszyt 3, PISM, Warszawa 1957. Strnad, Grażyna. "Korea: Polityka Południa wobec Północy w latach 1948-2008." Zmiana i kontynuacja. Instytut Zachodni, Poznań 2014. Szczudlik-Tatar, Justyna. "Kierunki polityki 209 zagranicznej nowej prezydent Korei Południowej." Biuletyn PISM. nr. 20(996). 2013. Szumski, Krzysztof. "Polska polityka zagraniczna wobec Azji i Pacyfiku po 1989r." AzjaPacyfik. Rocznik: Tom XVI. 2013. Thomas, Nick. “ASEAN+3: Community building in East Asia.” Journal of International Area Studies. Vol. 8, no. 2. 2001. Waltz, Kenneth. “Structural Realism after the Cold War.” International Security 25(1). 2000. Weathersby, Kathryn. “Should We Fear This?’ Stalin and the Danger of War with America.” Cold War International History Project Working Paper No. 39. 2002. Więcław, Jerzy. „Stosunki dwustronne Polski: Region Azji i Pacyfiku.” Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2002. PISM 2002. Yong Deng and Thomas G. Moore. “China Views Globalization: Toward a New Great Power Politics.” The Washington Quarterly. Vol. 27. No. 3(Summer). 2003. Publikacje w dziennkach i czasopismach polskich oraz koreańskich Strony internetowe portali i inne źródła Archiwum Ministerstwa Gospodarki RP Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP CSPA (Poland-Asia Research Center) Gazeta Wyborcza Gółwny Urząd Statystyczny, Statystyka Handlu Zagranicznego Instytut Badania Rynku Konsumpcji i Koniunktur Internetowa Baza MSZ Joongangdaily (gazeta) Josunilbo (gazeta) KITA (Korea International Trade Association) Kyeonghyang Shinmun (gazeta) Newsweek (tygodnik) Polityka (tygodnik) Polska Agencja Informatyki i Inwestycji Zagranychnych Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Polskie Dokumenty Dyplomatyczne Rzeczpospolita Sekcja Handlowa Ambasady Republiki Korei, Chronologia i tabele stosunków Korei z Polską 210 Strona internetowa Ambasady KRL-D w RP Strona internetowa Ambasady Republiki Korei w RP Wprost (tygodnik) Wywiady z Ambasadorami i Ministrami Republiki Korei i RP (2010-2013) Yonhapnews (gazeta) 211
