KRYTYKA DEMOKRACJI

ZAJĘCIA II – dr I. Barwicka-Tylek
KRYTYKA DEMOKRACJI
Platon (427-347 pne). Arystoteles (384-322 pne).
„MANKAMENTY” DEMOKRACJI
• brak odniesienia do prawdy (Sokrates);
• oparcie rządów na namiętnościach, a nie
sprawiedliwości;
• zmienność;
• zastąpienie kryterium jakościowego w
dostępie do władzy (cnota) kryterium
ilościowym (większość).
PLATON – założenia filozoficzne
• idealizm obiektywny;
• wieczny i niezmienny świat idei contra
podlegająca zniszczeniu (materialna),
niesamodzielna „jaskinia” rzeczywistości
(istnienie niedostępnej zmysłom idei
krzesłowatości bardziej pewne niż istnienie
krzeseł na których siedzimy);
• rozum i anamneza – sposoby dotarcia do
prawdy „z zamkniętymi oczami”;
• trwałość i niezmienność jako kryteria oceny
rzeczy (w tym konkretnych państw).
PLATON – polis idealna (dialog Państwo)
• cel państwa: sprawiedliwość;
• hierarchiczna struktura społeczna
gwarancją stabilności (analogia budowy
duszy ludzkiej):
– mędrcy (rozum) – rządzący;
– wojownicy (odwaga) – broniący;
– „zarobnicy” (umiar) – pracujący
(rzemieślnicy, chłopi).
PLATON – „problem” mędrców
• dylemat elitaryzmu: jak sprawić, by mędrcami
(rządzącymi) zostawali prawdziwi mędrcy, skoro
reszta społeczeństwa niezdolna oceniać ich
decyzji?
• rozwiązania instytucjonalne „odstraszające”
fałszywych kandydatów (brak więzi rodzinnych;
brak indywidualnej własności; długi proces
kształcenia; „tłumaczenie”, a nie „stanowienie”
prawa);
• eksperyment z Syrakuz – ustrój „drugi co do
dobroci” (Polityk, Prawa): prawo w miejsce
mędrców – idea rządów prawa.
PLATON - historiozofia
• historiozofia = filozoficzna interpretacja
procesu dziejowego;
• degeneracja ustrojowa poleis:
monarchia/
arystokracja
tyrania
timokracja
anarchia
oligarchia
demokracja
ARYSTOTELES – założenia filozoficzne
• główne dzieła: Etyka nikomachejska, Polityka;
• dowartościowanie świata („jaskini”) – rzecz jest
złożeniem materii i formy (nie istnieje próżnia);
• teleologizm – wszystko, co istnieje, ma jakiś cel
(nie ma rzeczy, w tym studentów,
niepotrzebnych );
• zmysły (empiryzm) i rozum – narzędzia
poznawania świata;
• umiar i zasada „złotego środka”.
ARYSTOTELES – kwestie ustrojowe
• trzeba opracować ustrój możliwy, a nie
tylko najlepszy (różna „materia” państwa –
warunki geopolityczne, cechy obywateli,
ich liczba itd.);
• polis tworem natury (poszerzanie i
wzbogacanie więzi interpersonalnych:
rodzina  gmina  państwo);
• cecha państwa: samowystarczalność –
doskonałość w sensie etycznym.
ARYSTOTELES – kwestie ustrojowe c.d.
• typologia ustrojów (por. Zajęcia I):
– rządzący działają w swoim interesie („złe”):
– tyrania
oligarchia
demokracja
Najczęstsze – co dowodzi, że w świecie wolność i majątek
bardziej pożądane od mądrości… Kryterium ilościowe
i majątkowe – rządy biednej mniejszości to ciągle demokracja!
– rządzący działają w interesie ogółu („dobre”):
monarchia
arystokracja
politea
USTRÓJ MIESZANY!
ARYSTOTELES – koncepcja politei
• politea – ustrój mieszany (umiarkowany –
najlepszy w większości przypadków);
• synteza 2 zasad ustrojowych: wolności
(demokracja) i majątku (oligarchia);
• najbardziej istotne (sprzyjające lub
dezintegrujące państwo) są majątkowe
różnice między obywatelami;
• podstawą politei stan średni (umiar!);
ARYSTOTELES – koncepcja
sprawiedliwości
sprawiedliwość jako najwyższa cnota (idea)
cnoty poszczególne
mądrość
odwaga
…..
sprawiedliwość
(prawo + słuszność)
relacje między równymi jednostkami (np.
Wolnorynkowy handel notatkami z historii doktryn)
wyrównująca
(komutatywna)
relacje obywatel-wspólnota (np. przyznawanie ocen na egzaminie
z historii doktryn na podstawie wiedzy przyswojonej z posiadanych notatek)
rozdzielcza
(dystrybutywna)
PYTANIA POD ROZWAGĘ 
• Które z zarzutów wobec demokracji podnoszone
są także i dzisiaj? Jak próbujemy sobie z nimi
radzić?
• Jak oceniliby opisywani filozofowie istnienie Unii
Europejskiej?
• Wolność jednostki uważana jest dzisiaj za wartość
uniwersalną niemal w sensie platońskiej idei.
Przyjmując prawdziwość tego założenia zastanów
się, co powiedziałby Platon, a co Arystoteles o
popieraniu działań mających na celu jej realizację
w państwach takich jak np. Irak.