Autoreferat
advertisement
Załącznik nr 2 AUTOREFERAT 1. Imię i nazwisko: ANNA KOSUT 2. Posiadane dyplomy, stopnie naukowe (artystyczne) z podaniem nazwy, miejsca i roku ich uzyskania oraz tytułu rozprawy doktorskiej: 1977-1981 studia na Uniwersytecie Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie, kierunek prawo 1981 egzamin magisterski złożony z wynikiem dobrym 1993 obrona rozprawy doktorskiej na temat: Prawne aspekty zatrudniania skazanych odbywających karę pozbawienia wolności; promotor w przewodzie doktorskim – dr hab. Teresa Liszcz, prof. nadzw. UMCS; recenzenci – dr hab. Zbigniew Hołda - UMCS; prof. dr hab. Andrzej Kijowski – UAM; uzyskanie na tej podstawie stopnia doktora nauk prawnych w dniu 17 listopada 1993 roku. 3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych (artystycznych): Od 1 marca 1983 r. do 28 lutego 1994 r. pracownik naukowodydaktyczny UMCS w Lublinie, Wydział Prawa i Administracji, Zakład Prawa Pracy, na stanowisku asystenta – stażysty, asystenta i starszego asystenta; Od 1 marca 1994 r. pracownik naukowo-dydaktyczny UMCS w Lublinie, Wydział Prawa i Administracji, Zakład Prawa Pracy, na stanowisku adiunkta Od 1 października 1998 r. do 31 grudnia 1999 r. pracownik naukowodydaktyczny w Wyższej Szkole Zarządzania i Administracji w Zamościu na stanowisku adiunkta 2 Od 1 października 2005 r. do 30 września 2008 r. pracownik naukowodydaktyczny w Puławskiej Szkole Wyższej z siedzibą w Puławach na stanowisku adiunkta. 4. Na podstawie art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. Nr 65, poz. 595 ze zm.) wskazanie osiągnięcia naukowego stanowiącego znaczny wkład autora w rozwój określonej dyscypliny naukowej: Jako osiągnięcie naukowe, po otrzymaniu stopnia doktora nauk prawnych, stanowiące znaczny wkład w rozwój prawa jako dyscypliny naukowej, pragnę zaprezentować jednotematyczny cykl publikacji dotyczących zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu. Jednotematyczny cykl publikacji stanowią: I. Komentarze i artykuły naukowe: 1. Komentarz do ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, Wydawnictwo INFO-TRADE Gdańsk 1996, ss. 236. 2. Nabycie i utrata statusu bezrobotnego (nowe uregulowania prawne), „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 1995, nr 7, s. 45-58. 3. Wpływ zatrudnienia w zakładzie karnym na uprawnienia pracownicze i prawo do zasiłku dla bezrobotnych, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 1995, nr 10, s. 56-64. 4. Status rodzinny pracownika a jego prawo do pracy, w: Prawo pracy a rodzina. Układy zbiorowe pracy. Materiały X Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr i Zakładów Prawa Pracy, Warszawa 1996, s. 53-71. 5. Prawne aspekty organizowania Państwowa” 1996, nr 1, s. 62-75. robot publicznych, „Kontrola 6. Prace interwencyjne – organizacja i finansowanie, „Kontrola Państwowa” 1996, nr 4, s. 36-48 (z B. Romejko; wkład w autorstwo 70%) 7. Status bezrobotnego i nabycie prawa do zasiłku po nowelizacji ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 1997, nr 10, s. 32-37. 8. Świadczenia z Funduszu Pracy przysługujące osobom bezrobotnym, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 1998, nr 3, s. 26-33. 3 9. Nowe regulacje w zakresie nabycia prawa do świadczeń przedemerytalnych, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2004, nr 9, s. 15-20. 10. Wysokość świadczenia przedemerytalnego, zasady jego zmniejszania i zawieszania, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2004, nr 11, s. 2933. 11. Nowe regulacje prawne z zakresu promocji zatrudnienia i instytucji rynku pracy (wybrane zagadnienia), „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2006, nr 2, s. 26-34. 12. Formy zatrudnienia bezrobotnych subsydiowane środkami Funduszu Pracy, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2006, nr 8, s. 18-26. 13. Bezpieczeństwo socjalne bezrobotnych powyżej 50 roku życia, w: Ochrona praw człowieka w świetle przepisów prawa pracy i zabezpieczenia społecznego, red. A. M. Świątkowski, Wydawnictwo CH Beck Warszawa 2009, s. 321-326. 14. Macierzyństwo i wychowywanie dzieci jako kryteria dyferencjacji statusu prawnego bezrobotnych, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2010, nr 4, s. 2-10. 15. Kilka uwag na temat dyferencjacji statusu prawnego bezrobotnych, w: Stosunki zatrudnienia w dwudziestoleciu społecznej gospodarki rynkowej. Księga pamiątkowa z okazji jubileuszu 40-lecia pracy naukowej Profesor Barbary Wagner, red. A. Sobczyk, Wolters Kluwer Warszawa 2010, s. 487-496. 16. Glosa do postanowienia SN z dnia 2 marca 1995 roku, I PZP 4/95, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 1996, nr 2, s. 103-104 (dot. organizowania robót publicznych). 17. Glosa do uchwały SN z dnia 20 czerwca 1995 roku, III AZP 11/95, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 1996, nr 5, s. 237-238 (dot. prawa do zasiłku dla bezrobotnych). 18. Glosa do uchwały SN z dnia 26 marca 1997 roku, III ZP 10/97, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 1998, nr 2, s. 117-118 (dot. prawa do zasiłku dla bezrobotnych dla osoby samotnie wychowującej dziecko). 19. Glosa do wyroku NSA z dnia 6 czerwca 2000 roku, II SA 2443/99, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2001, nr 6, s. 282-283 (dot. prawa do świadczenia przedemerytalnego dla byłego urzędnika państwowego). 4 II. Współautorstwo podręczników, encyklopedii prawa, publikacji o charakterze poradnikowym (w zakresie zatrudnienia i bezrobocia): 1. Zarys prawa pracy, Wydawnictwo Verba Lublin 2004, ss. 304 (z R. Borek-Buchajczuk, J. Ligaj, T. Liszcz, M. Łysiak, W. Perdeus); autorka rozdziału XXXI: Status prawny bezrobotnego, s. 298-304; wydanie II, Wydawnictwo Verba Lublin 2005, ss. 310. 2. Kadry i płace (publikacja wymiennokartkowa), red. W. Perdeus; autorka części: Uprawnienia pracodawców zatrudniających osoby bezrobotne, Wydawnictwo Verlag Dashöfer Warszawa 2001, ss. 20; Warszawa 2004, ss. 20. 3. Encyklopedia prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Komentarz do instytucji prawnych, red. L. Florek, Dom Wydawniczy ABC Warszawa 1998; autorka haseł: aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu, bezrobotny, Fundusz Pracy, nielegalne zatrudnienie, pośrednictwo pracy, świadczenie przedemerytalne, urzędy pracy, zasiłek dla bezrobotnych, zatrudnienie cudzoziemców, zatrudnienie Polaków za granicą (łącznie ok. 30 stron). Omówienie celów naukowych jednotematyczego cyklu opracowań naukowych poświęconego zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu: Jednym ze skutków transformacji ustrojowej w Polsce, zapoczątkowanej w 1989 roku, stało się bezrobocie. Jego pojawienie się spowodowało konieczność wydania nowych regulacji prawnych, które wcześniej, w gospodarce centralnie sterowanej, a więc w okresie administrowania tzw. zasobami pracy, nie miały racji bytu. Brak doświadczenia powojennego ustawodawcy w zakresie normowania zjawiska bezrobocia z pewnością zaważył na tym, że dwie pierwsze ustawy dotyczące tej materii, to jest ustawa z dnia 29 grudnia 1989 roku o zatrudnieniu oraz ustawa z dnia 16 października 1991 roku o zatrudnieniu i bezrobociu były aktami nietrwałymi. Dopiero ustawa z dnia 14 grudnia 1994 roku o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu okazała się unormowaniem bardziej stabilnym, choć w okresie blisko dziesięciu lat jej obowiązywania podlegającym wielokrotnie nowelizacjom. 5 Komentarz do ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (INFO-TRADE Gdańsk 1996, ss. 236) stanowi podstawową publikację w ramach wymienionych wyżej opracowań dotyczących zatrudnienia i bezrobocia na gruncie stanu prawnego obowiązującego do 2004 roku. Jego wydanie poprzedzone zostało opublikowaniem pięciu artykułów dotyczących problematyki prawnej bezrobocia w Polsce w latach 90-tych XX wieku. Przedmiotem prac badawczych stały się kwestie nabycia i utraty statusu bezrobotnego (Nabycie i utrata statusu bezrobotnego (nowe uregulowania prawne), „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 1995, nr 7, s. 45-58), szczególny status bezrobotnych – byłych więźniów (Wpływ zatrudnienia w zakładzie karnym na uprawnienia pracownicze i prawo do zasiłku dla bezrobotnych, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 1995, nr 10, s. 56-64) oraz tzw. jedynych żywicieli rodzin (Status rodzinny pracownika a jego prawo do pracy, w: Prawo pracy a rodzina. Układy zbiorowe pracy. Materiały X Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr i Zakładów Prawa Pracy, Warszawa 1996, s. 53-71), a także aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu w postaci prac interwencyjnych i robót publicznych (Prawne aspekty organizowania robot publicznych, „Kontrola Państwowa” 1996, nr 1, s. 62-75; (wspólnie z B. Romejko): Prace interwencyjne – organizacja i finansowanie, „Kontrola Państwowa” 1996, nr 4, s. 36-48). Za szczególnie istotne w ramach wymienionych wyżej opracowań uznać należy badania przeprowadzone nad sposobem definiowania przez ustawodawcę statusu bezrobotnego. Nie ulega wątpliwości, że kwestia ta ma kluczowe znaczenie nie tylko dla zakresu stosowania aktów prawnych regulujących bezrobocie, lecz przesądza również o stopniu obciążenia Funduszu Pracy wydatkami na aktywne i pasywne środki przeciwdziałania bezrobociu. Analiza unormowań dotyczących nabycia statusu bezrobotnego dała podstawę do stwierdzenia, że ewolucja przepisów określających przesłanki uznania za bezrobotnego zmierzała w kierunku zaostrzenia kryteriów definicyjnych. Wpływ na to miały zapewne doświadczenia ustawodawcy wynikające z przyjętych w ustawie z 1989 r. zbyt liberalnych reguł zarówno w odniesieniu do nabycia statusu bezrobotnego, jak i prawa do zasiłku dla bezrobotnych. Nie bez znaczenia był również aspekt ekonomiczny (ograniczenie wydatków Funduszu Pracy) oraz dążenie do zmniejszenia rozmiarów bezrobocia rejestrowanego w sytuacji, gdy rosło ono lawinowo w pierwszych latach okresu transformacji. Niejako podsumowaniem pierwszych prac nad problematyką bezrobocia stał się wspomniany już wyżej Komentarz do ustawy o 6 zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu. Niewątpliwie wpływ na jego kształt miały również doświadczenia wynikające z zatrudnienia w latach 1991-1995 w charakterze radcy prawnego w Wojewódzkim Biurze (Urzędzie) Pracy w Lublinie. Rozważania zawarte w tym opracowaniu były więc z jednej strony odpowiedzią na potrzeby praktyki, stąd kazuistyczność i szczegółowość części uwag, z drugiej zaś strony miały charakter bardziej ogólny, zwłaszcza w odniesieniu do podstawowych pojęć i konstrukcji prawnych związanych z bezrobociem. Ta cecha omawianej publikacji sprawia, że mimo uchylenia w 2004 roku ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, wiele z wyrażonych w Komentarzu poglądów zachowało swoją aktualność, o czym świadczy ich przywoływanie w pracach odnoszących się do aktualnych unormowań z zakresu bezrobocia. W Komentarzu znalazło się nie tylko omówienie regulacji zawartych w ustawie z 1994 roku, ale również w aktach wykonawczych wydanych na jej podstawie. Szczególną uwagę poświęcono instytucjom mającym niewątpliwie podstawowe znaczenie dla materii bezrobocia takim jak status bezrobotnego, zasiłek dla bezrobotnych oraz aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu, w tym unormowania dotyczące aktywizacji zawodowej absolwentów. Regulacje z tego zakresu stanowiły w momencie opublikowania omawianej pracy istotne novum – od dnia 1 marca 1996 roku w miejsce zasiłków dla bezrobotnych absolwentów wprowadzono bowiem stypendia wypłacane w okresie szkolenia, odbywania stażu lub kontynuowania nauki w szkole ponadpodstawowej dla dorosłych. Taki sposób ukształtowania pomocy w zwalczaniu bezrobocia ludzi młodych, czyli pobudzanie ich aktywności w poszukiwaniu właściwego zawodu i miejsca pracy jest stosowany również i dziś, w oparciu o przepisy aktualnie obowiązującej ustawy z 2004 roku. Ponieważ proces ewolucji przepisów dotyczących zatrudnienia i bezrobocia nie został zakończony wraz z wydaniem ustawy z 1994 roku, zmiany wprowadzane do unormowań w niej zawartych stały się przedmiotem dwóch kolejnych opracowań niejako uzupełniających i aktualizujących treść Komentarza (Status bezrobotnego i nabycie prawa do zasiłku po nowelizacji ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 1997, nr 10, s. 32-37; Świadczenia z Funduszu Pracy przysługujące osobom bezrobotnym, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 1998, nr 3, s. 26-33). Uchwalenie w 2004 roku nowych aktów prawnych regulujących problematykę bezrobocia oraz zabezpieczenia socjalnego bezrobotnych w wieku okołoemerytalnym dało asumpt do ponownego podjęcia prac badawczych nad bezrobociem. Ich rezultatem stał się cykl siedmiu 7 artykułów opublikowanych w latach 2004-1010, dotyczących przede wszystkim statusu osób bezrobotnych należących do grupy szczególnego ryzyka na rynku pracy. Wyodrębnienie w art. 49 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, z ogólnej populacji osób bezrobotnych osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy i przyznanie im prawa do korzystania z dodatkowych instrumentów przeciwdziałających bezrobociu stanowiło dowód na uznanie przez ustawodawcę konieczności dyferencjacji statusu prawnego bezrobotnych. Oczywiście, regulacje różnicujące status bezrobotnych występowały również na gruncie poprzednich unormowań z zakresu bezrobocia, miały jednak charakter dość ograniczony. W ustawie z 1991 roku omawiane zjawisko przejawiało się wyróżnieniem szczególnej grupy osób pozostających bez pracy, a mianowicie osób niepełnosprawnych (zwanych wówczas inwalidami)oraz w regulacjach dotyczących nabycia przez niektóre kategorie bezrobotnych prawa do zasiłku na uprzywilejowanych zasadach. W kolejnych aktach prawnych z zakresu bezrobocia, w tym rangi podustawowej, pojawiały się nowe grupy bezrobotnych obejmowanych szczególną pomocą w zakresie zagwarantowania bezpieczeństwa socjalnego bądź korzystania z aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu. Wprowadzenie regulacji różnicujących prawną sytuację bezrobotnych jest niewątpliwie uzasadnione ze względu na różny stopień zagrożenia bezrobociem i niejednakową w związku z tym sytuację na rynku pracy poszczególnych grup osób pozostających bez zatrudnienia. Z tych powodów dyferencjacji statusu bezrobotnych nie można traktować jako nieuzasadnionego uprzywilejowania wskazanych przez przepisy grup bezrobotnych, a tym samym dyskryminowania innych bezrobotnych pozbawionych tych uprawnień. Jak to wielokrotnie podkreślał w swych orzeczeniach Trybunał Konstytucyjny, zasada równości wobec prawa polega na tym, że wszystkie podmioty prawa (adresaci norm prawnych) charakteryzujące się daną cechą istotną (relewantną) w równym stopniu, mają być traktowane równo. Oznacza to, na płaszczyźnie regulacji z zakresu bezrobocia, że wobec różnego stopnia ryzyka bezrobocia w odniesieniu do poszczególnych kategorii bezrobotnych, ich różne traktowanie nie jest naruszeniem zasady równego traktowania, lecz wręcz przeciwnie – niezbędnym jej warunkiem. Równość wobec prawa, jak słusznie stwierdza Trybunału Konstytucyjny, to także zasadność wybrania tego, a nie innego kryterium zróżnicowania podmiotów (adresatów) prawa. 8 Na gruncie regulacji z zakresu bezrobocia ustawodawca nie zawsze dokonywał prawidłowego wyboru kryteriów dyferencjacji. Efektem tego były orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego kwestionujące zgodność z zasadą równości (niekiedy również z zasadami sprawiedliwości społecznej) zróżnicowania sytuacji prawnej bezrobotnych. W orzeczeniu z dnia 13 lipca 1993 roku (P 7/92) Trybunał Konstytucyjny uznał, że niedozwolonym kryterium dyferencjacji statusu bezrobotnych jest rodzaj aktywności zawodowej przed nabyciem statusu bezrobotnego, zaś w orzeczeniu z dnia 6 kwietnia 1993 roku (K 7/92) za naruszające zasadę równości uznano kryterium stanu cywilnego i dochodów osiąganych przez współmałżonka osoby bezrobotnej. O dozwolonym różnicowaniu statusu prawnego bezrobotnych stanowią również akty o charakterze ponadnarodowym. Już w postanowieniach Konwencji Nr 111 MOP z dnia 25 czerwca 1958 roku dotyczącej dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu obok nakazu prowadzenia przez państwo, które ratyfikowało konwencję polityki zmierzającej do popierania równości szans i traktowania w dziedzinie zatrudnienia i wykonywania zawodu w celu wyeliminowania wszelkiej dyskryminacji w tym zakresie, znalazły się przepisy dotyczące szczególnego traktowania pewnych kategorii osób. Art. 5 ust. 2 tej konwencji przyznał bowiem państwom członkowskim prawo do określenia, jako nie stanowiących dyskryminacji, wszelkich innych specjalnych środków, zastosowanych dla uwzględnienia specyficznych potrzeb osób, względem których specjalna ochrona lub opieka jest powszechnie uznana za potrzebę ze względów takich jak płeć, wiek, inwalidztwo, ciężary rodzinne albo poziom społeczny lub kulturalny. Tym samym więc Konwencja Nr 111 zezwala na uprzywilejowanie w regulacjach prawnych w zakresie dostępu do szkolenia zawodowego, do zatrudnienia i do poszczególnych zawodów tych osób, które mają szczególne trudności z podjęciem pracy, przekwalifikowaniem się lub powrotem do zatrudnienia po okresie bezrobocia. Na przywołanie w tym miejscu niewątpliwie zasługuje, odwołująca się już bezpośrednio do kwestii popierania zatrudnienia i ochrony przed bezrobociem, Konwencja MOP nr 168 z 1988 roku. Uznaje się w niej, że nie pozostaje w sprzeczności z nakazem równego traktowania wszystkich osób objętych ochroną przed bezrobociem przyjęcie specjalnych środków, które są usprawiedliwione sytuacją określonych grup lub mają na celu zaspokojenie specjalnych wymagań tych osób, które mają szczególne potrzeby na rynku pracy. Problem zapewnienia szczególnej pomocy niektórym kategoriom osób bezrobotnych oraz przeciwdziałania ich wykluczeniu społecznemu podejmowały również strategie i pogramy zatrudnieniowe 9 Unii Europejskiej. W szczególności dobitnie kwestia ta została wyartykułowana w tzw. Strategii z Essen z 1994 roku, w której podkreślono konieczność doskonalenia instrumentów ukierunkowanych na pomoc dla grup szczególnie dotkniętych bezrobociem, tj. młodzieży, długookresowo bezrobotnym, osobom starszym i bezrobotnym kobietom. Zwiększenie szans na zatrudnienie w grupach problemowych (upośledzonych) na rynku pracy uznane zostało na płaszczyźnie unijnej za jeden z celów polityki zatrudnienia oraz jeden z czterech podstawowych filarów Europejskiej Strategii Zatrudnienia. Niewątpliwie sugestie wynikające ze wspólnotowych programów zatrudnieniowych oraz własne doświadczenia w zakresie zmagania się ze zjawiskiem bezrobocia zostały wykorzystane przez polskiego ustawodawcę przy konstruowaniu art. 49 ustawy z 2004 roku. Zakresem pojęciowym zwrotu „osoby będące w szczególnej sytuacji na rynku pracy” objęte zostały początkowo osoby bezrobotne do 25 roku życia, bezrobotni długotrwale, bezrobotni powyżej 50 roku życia, bezrobotni bez kwalifikacji zawodowych, bezrobotni samotnie wychowujący co najmniej jedno dziecko do 7 roku życia i bezrobotni niepełnosprawni. Po zmianach ustawy o promocji zatrudnienia dokonanych w 2007 i 2008 roku wskazany wyżej katalog uzupełniono o bezrobotnych po zakończeniu realizacji kontraktu socjalnego, kobiety, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka, bezrobotnych bez doświadczenia zawodowego lub bez wykształcenia średniego i bezrobotnych, którzy po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęli zatrudnienia. Natomiast w przewidzianej w pierwotnej wersji art. 49 ustawy z 2004 roku kategorii bezrobotnych samotnie wychowujących co najmniej jedno dziecko, granicę wieku dziecka podniesiono z siedmiu do osiemnastu lat. Przedmiotem mojego szczególnego zainteresowania badawczego w obszarze wskazanej wyżej materii prawnej stały się unormowania dotyczące osób bezrobotnych w wieku powyżej 50 lat oraz dyferencjacja statusu bezrobotnych ze względu na kryterium stanu rodzinnego. Przyznanie szczególnego statusu bezrobotnym w wieku powyżej 50 lat znajduje uzasadnienie w niezwykle trudnej sytuacji tych osób na rynku pracy. Jest ona wypadkową dwóch niekorzystnych dla omawianej kategorii bezrobotnych czynników. Po pierwsze, w tej grupie bezrobotnych w sposób nasilony występuje zjawisko braku kwalifikacji zawodowych odpowiadających aktualnym potrzebom rynku pracy. Osoby bezrobotne w wieku powyżej 50 lat to bardzo często również osoby długotrwale bezrobotne. Nieobecność na rynku pracy przez dłuższy czas w warunkach dynamicznego rozwoju nowych technologii i 10 informatyki, powoduje, że posiadane przez te osoby kwalifikacje zawodowe ulegają deprecjacji. Bezrobotni ci nie są więc w stanie sprostać coraz bardziej rozbudowanym wymaganiom pracodawców w zakresie pożądanych przez nich umiejętności zawodowych potencjalnych pracowników. Z drugiej jednak strony mamy do czynienia z przyjmowaniem przez pracodawców pewnych stereotypów dotyczących nieefektywności i niekorzystności zatrudnienia (utrzymywania w zatrudnieniu) osób starszych. Tego rodzaju poglądy stanowią potwierdzenie występowania w życiu społecznym zjawiska określanego mianem ageizmu. W jego efekcie wiek metrykalny (kalendarzowy) używany jest do wyodrębnienia grup, których dostęp do różnorodnych zasobów społecznych jest w sposób nieuzasadniony ograniczany. W świetle powyższych uwag zapewnienie bezrobotnym w starszym wieku szczególnego, uprzywilejowanego wobec ogółu bezrobotnych statusu, jest w pełni uzasadnione. W polskich regulacjach prawnych kryterium wieku przedemerytalnego służyło początkowo dyferencjacji statusu bezrobotnych w zakresie ich bezpieczeństwa socjalnego. W odniesieniu do osób bezrobotnych zaspokojeniu potrzeby bezpieczeństwa socjalnego – jednego z podstawowych praw obywatelskich i społecznych, pozostającego w bezpośrednim związku z instytucją zabezpieczenia społecznego – służy przede wszystkim system świadczeń chroniących podstawy bytu materialnego bezrobotnych. Dostępność tych świadczeń i ich wysokość to natomiast elementy, w oparciu o które można dokonać oceny systemu bezpieczeństwa socjalnego. Efektem badań nad unormowaniami prawnymi, których celem jest zapewnienie osobom bezrobotnym w starszym wieku środków utrzymania kompensujących brak dochodów z pracy, a tym samym zagwarantowanie im bezpieczeństwa socjalnego, były dwa artykuły naukowe dotyczące świadczeń przedemerytalnych (Nowe regulacje w zakresie nabycia prawa do świadczeń przedemerytalnych, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2004, nr 9, s. 15-20 oraz Wysokość świadczenia przedemerytalnego, zasady jego zmniejszania i zawieszania, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2004, nr 11, s. 29-33) oraz artykuł pt. Bezpieczeństwo socjalne bezrobotnych powyżej 50 roku życia, w: Ochrona praw człowieka w świetle przepisów prawa pracy i zabezpieczenia społecznego, red. A. M. Świątkowski, Wydawnictwo CH Beck Warszawa 2009, s. 321-326. 11 Przed wejściem w życie ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 roku o świadczeniach przedemerytalnych regulacje odnoszące się do tych świadczeń stanowiły część unormowań z zakresu bezrobocia. Wprowadzono je bowiem pierwotnie, z mocą od dnia 1 stycznia 1997 roku, do ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, zastępując świadczeniem przedemerytalnym oraz zasiłkiem przedemerytalnym istniejące na gruncie poprzednich unormowań prawo do zasiłku dla bezrobotnych do czasu nabycia prawa do emerytury. Wyodrębniając, mocą ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 roku, świadczenia dla osób w wieku przedemerytalnym z systemu świadczeń dla bezrobotnych, ustawodawca w sposób istotny zmodyfikował zasady nabycia prawa do świadczenia przedemerytalnego oraz sposób obliczania jego wysokości. Spowodowało to ograniczenie dostępności omawianego uprawnienia dla osób w wieku przedemerytalnym ze względu na ustanowienie rozbudowanego katalogu przesłanek warunkujących nabycie świadczenia przedemerytalnego oraz doprowadziło do pogorszenia standardów w zakresie bezpieczeństwa socjalnego tej kategorii bezrobotnych. Korzystne zmiany polegały natomiast na wprowadzeniu dwóch nowych podstaw nabycia prawa do świadczenia przedemerytalnego: możliwość jego uzyskania przewidziano dla osób, które utraciły prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy oraz które ogłosiły upadłość prowadzonej pozarolniczej działalności. Za korzystniejsze od poprzednio obowiązujących należy uznać również regulacje dotyczące zawieszenia bądź zmniejszenia świadczenia przedemerytalnego w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego oraz z tytułu określonego rodzaju służby. Ma to niewątpliwie istotne znaczenie dla osób pobierających to świadczenie ze względu na nowe, mniej korzystne od poprzednich, zasady ustalania wysokości świadczenia przedemerytalnego (ryczałtowa kwota podlegająca waloryzacji zamiast 80% emerytury, jaka przysługiwałaby osobie uprawnionej). Mówiąc o systemie bezpieczeństwa socjalnego pozostających bez pracy osób w starszym wieku, należy mieć na względzie to, że w ramach tego systemu powinna mieścić się nie tylko konieczność ochrony egzystencji tych osób, lecz również niedopuszczenie do ich marginalizacji i wykluczenia społecznego. W tym kontekście istotnego znaczenia nabierają działania prowadzące do przedłużenia obecności osób starszych na rynku pracy. Zmianę podejścia do tej kwestii można było zauważyć wraz z wejściem w życie ustawy z 2004 roku o promocji zatrudnienia. Konieczność realizowania, wobec przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, polityki zwiększania zatrudnienia osób w wieku 12 powyżej 50 lat, sformułowanej w Strategii Lizbońskiej, wymusiła (niezależnie od późniejszego fiaska tej strategii) niejako ograniczenie stosowania przyjętej wcześniej polityki „wypychania” osób starszych z rynku pracy. Objęcie bezrobotnych w wieku powyżej 50 roku życia, jako kategorii osób znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy, dodatkowymi instrumentami pomocy służącymi ich aktywizacji zawodowej stanowi bez wątpienia dowód na odejście od przyjmowanych dotychczas założeń w tym zakresie. Status bezrobotnych uznanych przez ustawodawcę za osoby znajdujące się w szczególnej sytuacji na rynku pracy stał się przedmiotem opracowań pt. Formy zatrudnienia bezrobotnych subsydiowane środkami Funduszu Pracy, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2006, nr 8, s. 18-26 oraz Kilka uwag na temat dyferencjacji statusu prawnego bezrobotnych, w: Stosunki zatrudnienia w dwudziestoleciu społecznej gospodarki rynkowej. Księga pamiątkowa z okazji jubileuszu 40-lecia pracy naukowej Profesor Barbary Wagner, red. A. Sobczyk, Warszawa 2010, s. 487-496. Subsydiowanie środkami Funduszu Pracy zatrudnienia bezrobotnych (pracowniczego i poza ramami stosunku pracy) jest stosowaną od wielu lat metodą stymulowania pracodawców do działań służących aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych. Do instrumentów rynku pracy, o których tu mowa należą przede wszystkim mocno zakorzenione w regulacjach prawnych z zakresu bezrobocia prace interwencyjne i roboty publiczne, a także staż i przygotowanie zawodowe dorosłych. Zasadność angażowania środków Funduszu Pracy w tego rodzaju działania, z punktu widzenia ich skuteczności, trudno jest ocenić jednoznacznie. Coraz częściej mówi się bowiem o tym, że programy zatrudnienia wspieranego nie są efektywne, a wręcz, że ich stosowanie może prowadzić do skutków niekorzystnych dla uczestniczących w nich bezrobotnych. Chodzi tu przede wszystkim o tzw. efekt stygmatyzacji, związany z traktowaniem bezrobotnych biorących udział w tego rodzaju programach jako najmniej wartościowych pracowników. Powstaje również obawa o to, że pracodawcy będą zwalniać pracowników, których zatrudnienie nie jest dotowane ze środków publicznych, aby ich miejsce zajęły osoby bezrobotne zatrudnione w ramach form subwencjonowanych (efekt substytucji). W takim przypadku rzeczywiście formy subsydiowane tracą sens, gdyż w wyniku ich stosowania nie następuje per saldo przyrost pełnowartościowych miejsc pracy. Na zastrzeżenia dotyczące zatrudnienia subsydiowanego należy jednak spojrzeć również przez pryzmat umocowania niektórych jego form w ustawie zasadniczej. Art. 65 ust. 5 Konstytucji RP wymienia expressis verbis takie instrumenty rynku pracy jak roboty publiczne i 13 prace interwencyjne. Ze wskazanego tu przepisu wynika jednoznacznie, że stosowanie wymienionych w nim środków zwalczania bezrobocia nie zostało pozostawione woli władz publicznych, lecz stanowi ich obowiązek w ramach prowadzenia polityki zmierzającej do pełnego, produktywnego zatrudnienia. Mimo więc krytyki zatrudnienia wspieranego, rezygnacja z takich jego form jak prace interwencyjne i roboty publiczne nie wydaje się, na gruncie obowiązującej regulacji, możliwa. Postulat ten należałoby uznać za zbyt daleko idący jeszcze z jednej przyczyny, a mianowicie ze względu na rolę, jaką zatrudnienie wspierane środkami Funduszu Pracy pełni w zakresie choćby czasowego aktywizowania osób bezrobotnych bądź nabycia przez te osoby doświadczenia zawodowego lub kwalifikacji zawodowych. Zapewne ten aspekt zatrudnienia subsydiowanego, a także szczególnych programów podejmowanych wobec określonych kategorii bezrobotnych z grup problemowych (np. wyróżnionych ze względu na wiek) decyduje o tym, że nie rezygnuje się z ich stosowania, mimo tego, że osoby bezrobotne korzystające ze wskazanych wyżej form pomocy nadal są nadreprezentowane w ogólnej populacji osób bezrobotnych. Uwagę tę odnieść należy w szczególności do osób bezrobotnych w wieku powyżej 50 roku życia. Mimo tego, że objęcie tych osób od 2004 roku programem „50+”, a od 2008 roku programem „Solidarność pokoleń 50+” nie przyniosło wymiernych efektów, to jednak w marcu 2012 roku rząd przyjął zaktualizowany program „Solidarność pokoleń 50+”. Świadczy to niewątpliwie o przekonaniu co do niezbędności intensyfikacji działań służących zwalczaniu bezrobocia wśród tej kategorii osób bezrobotnych. Wydaje się to uzasadnione również ze względu na podniesienie wieku emerytalnego do 67 roku życia. Olbrzymią rolę w związku z koniecznością wydłużenia okresu aktywności zawodowej należy przypisać nie tyle nie mającym wyraźnego efektu prozatrudnieniowego subsydiowanym formom aktywizacji zawodowej, lecz szkoleniu i przekwalifikowaniu osób bezrobotnych w starszym wieku. Wiąże się to także z przyjętą przez Unię Europejską w 2000 roku ideą uczenia się przez całe życie (longlife learning). Rzeczywiste wdrożenie tej idei wymaga jednak nie tylko stworzenia instrumentów prawnych służących osiągnięciu jej założonego celu, czyli zagwarantowania powszechnego i ciągłego dostępu do nauki, lecz również zmian w mentalności osób starszych, bardzo często niechętnych zmianie posiadanych kwalifikacji. Kwestii dyferencjacji statusu bezrobotnych ze względu na status rodzinny dotyczy artykuł pt. Macierzyństwo i wychowywanie dzieci jako kryteria dyferencjacji statusu prawnego bezrobotnych, „Praca i 14 Zabezpieczenie Społeczne” 2010, nr 4, s. 2-10. Przedmiotem prac badawczych stała się ewolucja unormowań odnoszących się do wpływu statusu rodzinnego na pozycję prawną bezrobotnego oraz aktualne regulacje prawne dotyczące tej materii. Do chwili wejścia w życie ustawy o promocji zatrudnienia kryterium macierzyństwa i wychowywania dzieci było powodem zastosowania środków różnicujących sytuację prawną bezrobotnych charakteryzujących się tą cechą, które służyły niemal wyłącznie bezpieczeństwu socjalnemu tych osób. Dopiero ustawa z 2004 roku doprowadziła do istotnej zmiany sposobu unormowania tej kwestii. Utrzymując znane już wcześniej regulacje o charakterze osłonowym, w sposób wyraźny w ustawie wskazano na prymat pracy i zdobywania kwalifikacji zawodowych nad bezrobociem. Możliwością skorzystania z dodatkowych instrumentów rynku pracy objęte zostały kobiety, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka oraz bezrobotni samotnie wychowujący co najmniej jedno dziecko do 18 roku życia. Niewątpliwie uzasadniona jest również dyferencjacja bezrobotnych w zakresie nabycia prawa do zasiłku dla bezrobotnych i jego wysokości w odniesieniu do osób bezrobotnych, które przed uzyskaniem statusu bezrobotnego i nabyciem prawa do tego zasiłku korzystały z zasiłków związanych z macierzyństwem bądź z urlopów wychowawczych. Za słuszne uznać należy także zróżnicowanie sytuacji bezrobotnych mających na utrzymaniu co najmniej jedno dziecko w wieku do lat 15, przejawiające się w wydłużonym okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych (po spełnieniu dodatkowych przesłanek). Pozostałe publikacje z zakresu bezrobocia to cztery glosy do orzeczeń Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego dotyczące problematyki zasiłków dla bezrobotnych, świadczenia przedemerytalnego i organizowania robót publicznych oraz opracowania o charakterze dydaktycznym, poradnikowym lub mające formę encyklopedii prawa – w przypadku każdego z tych opracowań autorstwo odnosi się do wyodrębnionej części książki, publikacji wymiennokartkowej lub wyraźnie oznaczonych haseł w encyklopedii. 5. Omówienie pozostałych osiągnięć naukowo-badawczych a) autorstwo lub współautorstwo opracowań naukowych dotyczących wpływu transformacji ustrojowej na status pracownika Do publikacji z tego zakresu należy napisany wspólnie z W. Perdeusem artykuł pt. Sukcesja uniwersalna w stosunkach pracy jako 15 instrument ochrony pracowników w procesie transformacji ustroju gospodarczego, w: Polska lat 90-tych. Przemiany państwa i prawa, Tom 3, Wydawnictwo UMCS Lublin 1997, s. 115-132 (wkład w autorstwo 60%), a także artykuł pt. Zwolnienie indywidualne z przyczyn dotyczących pracodawcy, „Monitor Prawniczy” 1999, czerwiec, s. 8-12. b) publikacje o charakterze interdyscyplinarnym dotyczące statusu prawnego zatrudnionych skazanych. Materia tych opracowań łączy się z przedmiotem moich wcześniejszych badań naukowych, których efektem stała się rozprawa doktorska na temat Prawnych aspektów zatrudniania skazanych odbywających karę pozbawienia wolności. Postawiona w rozprawie doktorskiej teza o dopuszczalności stosowania umowy o pracę jako podstawy zatrudnienia więźniów znalazła swoje potwierdzenie w regulacjach Kodeksu karnego wykonawczego z 1997 roku. Omówieniu nowych unormowań z tego zakresu poświęcone zostały trzy artykuły: Zatrudnienie skazanych odbywających karę pozbawienia wolności nowe uregulowania prawne, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 1998, nr 10, s. 33-39; Zasady zatrudnienia osadzonych w świetle nowych uregulowań prawnych, „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 1999, nr 2324, s. 3-13; Zatrudnienie skazanych w świetle projektu zmian kodeksu karnego wykonawczego z 2001 roku, „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 2001, nr 32-33, s. 65-71. Zasady zatrudnienia skazanych oraz regulacje prawa pracy i prawa ubezpieczeń społecznych związane z tą materią stanowiły również przedmiot trzech referatów wygłoszonych na konferencjach naukowych. c) publikacje z zakresu indywidualnego prawa pracy, do opracowania których dały asumpt zmiany wprowadzone po 1996 roku do Kodeksu pracy i aktów wykonawczych do tego kodeksu Przedmiotem tych opracowań stały się zagadnienia z zakresu czasu pracy (Praca w godzinach nadliczbowych i jej wynagradzanie, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 1998, nr 5, s. 29-34), świadectwa pracy (Wybrane zagadnienia dotyczące obowiązku wydania świadectwa pracy i jego treści, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2001, nr 12, s. 21-25), dokumentacji pracowniczej (Zmiany w przepisach wykonawczych do Kodeksu pracy z zakresu dokumentacji pracowniczej i akt osobowych oraz treści świadectwa pracy, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2003, nr 3, s. 32-37), prawa pracownika do wynagrodzenia gwarancyjnego za czas choroby (Wynagrodzenie za czas nieobecności pracownika w pracy 16 z powodu choroby (wybrane zagadnienia), „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2003, nr 1, s. 28-32) oraz prawa do tzw. trzynastki (Regulacje prawne w zakresie prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego pracowników sfery budżetowej, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 1998, nr 12, s. 22-27). Zagadnień związanych z obowiązkami pracownika i sankcjami z tytułu ich naruszenia dotyczy artykuł pt. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracowników w orzecznictwie Sądu Najwyższego, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 1999, nr 4, s. 35-41 oraz opracowanie pt. Z problematyki naruszenia pracowniczego obowiązku trzeźwości „Praca i Zabezpieczenie –Społeczne” 2001, nr 3, s. 33-39. Problematyce wynagrodzenia za pracę ujętej przez pryzmat ograniczenia jego wysokości w razie egzekucji administracyjnej poświęcone było przygotowane wspólnie z W. Perdeusem opracowanie pt. Egzekucja administracyjna z wynagrodzenia za pracę, w: System egzekucji administracyjnej, red. J. Niczyporuk, S. Fundowicz i J. Radwanowicz, Wydawnictwo CH Beck Warszawa 2004, s. 313-323 (wkład w autorstwo 50%). d) publikacje dotyczące urlopów wypoczynkowych i bezpłatnych - artykuł pt. Urlop na żądanie pracownika, w: Studia z prawa pracy. Księga pamiątkowa ku czci Docenta Jerzego Logi, red. Z. Góral, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2007, s. 155-170 oraz artykuł pt. Szczególne tryby udzielania urlopu wypoczynkowego, „Prawnik. Biuletyn Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie” 2011, nr 1, s. 19-26, a także przyjęty do druku tekst stanowiący część pracy zbiorowej pt. Kodeks pracy. Komentarz, red. K. W. Baran, Wydawnictwo Wolters Kluwer Warszawa 2012 (komentarz do działu siódmego pt. Urlopy pracownicze, ss. 106). e) przyjęty do druku tekst stanowiący komentarz do działu czternastego Kodeksu pracy – Przedawnienie roszczeń – fragment pracy zbiorowej pt. Kodeks pracy. Komentarz, red. K. W. Baran, Wolters Kluwer Warszawa 2012, ss. 24. f) dwie glosy do wyroków Sądu Najwyższego: z dnia 9 lutego 2005 r., III PK 90/04, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2006, nr 6, s. 359-360 (dot. wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy dla działacza związkowego przywróconego do pracy) oraz z dnia 25 października 2007 r., II PK 49/07, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2009, 17 nr 7-8, s. 526-530 (dot. długoterminowych umów o pracę na czas określony).
